તારીખઃ 14/09/2022

પ્રશ્ન-૧ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

🔸(1) અબોર્શન એટલે શું?03

28 વીકની સગર્ભાઆવસ્થા પહેલા સગર્ભાઆવસ્થામાં કોઈ અવરોધ કે રૂકાવટ ના કારણે જે બ્લેડિંગ થાય છે તેને એબોર્શન કહે છે.

🔸અથવા🔸

28 સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન યુટરેસ્ટ માં આવેલ કન્સેપ્શન પ્રોડક્ટ નું પ્રિમેચ્યોર expulsion થાય તો તેને એબોર્શન કહે છે.

🔸(૨) થ્રેટન્ડ અબોર્શનના ચિહનો અને લક્ષણો જણાવો.04

થ્રેટન્ડ અબોર્શન એ એવી સ્થિતિ છે જ્યાં ગર્ભવતી સ્ત્રીને ગર્ભપાતનો જોખમ હોય, પરંતુ ગર્ભપાત હજી થયો નથી. આ સ્થિતિમાં સમયસર ઉપચારથી ગર્ભને બચાવી શકાય છે. થ્રેટન્ડ અબોર્શનના કેટલાક મુખ્ય ચિહ્નો અને લક્ષણો નીચે પ્રમાણે છે:

થ્રેટન્ડ અબોર્શનના ચિહ્નો અને લક્ષણો:

યોનિમાંથી રક્તસ્રાવ (Vaginal Bleeding):

• સામાન્ય રીતે થ્રેટન્ડ અબોર્શનમાં યોનિમાંથી હળવો કે મધ્યમ સ્તરનો રક્તસ્રાવ થાય છે.
• રક્તસ્રાવના પ્રકારમાં લાલ અથવા ભૂરા રંગનો આવેગ શામેલ હોઈ શકે છે.

પેટે કે પેલ્વિક વિસ્તારમાં દુખાવો (Abdominal or Pelvic Pain):

• પેટના નીચલા ભાગમાં હળવો કે મધ્યમ સ્તરનો દુખાવો થાય છે, જેને કચકચાટ કે ક્રેમ્પિંગ તરીકે અનુભવવામાં આવે છે.
• પેલ્વિક અથવા પીઠના ભાગમાં પણ અણધાર્યું બોજું અથવા પ્રેશર અનુભવાય છે.

શિશુના હ્રદય ધબકારા:

• જો કે હજી સુધી ગર્ભપાત થતું નથી, પરંતુ ફીટલ હાર્ટ રેટ (શિશુના હ્રદયના ધબકારા)ની ઘટતી ગતિ, જેનાથી શીશુના વિકાસની સમસ્યાઓ આવી શકે છે.

પેલ્વિક પ્રેશર (Pelvic Pressure):

• પેલ્વિક વિસ્તારમાં દબાણની અણસારની અનુભૂતિ થતી હોય છે, જેનાથી થ્રેટન્ડ અબોર્શનની સંભાવના વધી શકે છે.

🔸(3) થ્રેટન્ડ અબોર્શનની નર્સિંગ કેર લખો05

• ૧) કંપલીટ બેડ રેસ્ટ આપવો
• ૨) સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ આપવો
• ૩) વધુ પ્રવાહી આપવુ.
• ૪) પૈાષ્ટીક આહાર આપવો
• ૫) પર્સનલ હાઈઝીન જાળવવું.
• ૬) પેઈન હોય તો ડો. ઓર્ડર મુજબ દવાઓ આપવી.
• ૭) ડો. ઓર્ડર મુજબ સેડેટીવ દવાઓ આપવી.
• ૮) જાતીય સમાગમ ટાળવો.
• ૯) બરાબર ઓબઝવેર્શન કરવું.
• ૧૦) જરૂર જર્ણાય તો તાત્કાલીક રીફર કરી દેવુ.

🔸 અથવા🔸

🔸(1) પ્લેસેન્ટા પ્રીવીયા એટલે શું? 03

Placenta Previa પ્લાસન્ટા પ્રિવીયા

• Definition : સામાન્ય રીતે પ્લાસન્ટા યુટર્સના લેટર્ન સેગમેન્ટમાં કે અપર સેગમેન્ટમાં હોય છે. પરંતુ કોઈ કારણસર જયારે પ્લાસન્ટો થોડી કે પુરેપુરી લોઅર યુટેરાઈન સેગમેન્ટમાં ચોટેલ હોય તો તેને પ્લાસન્ટા પ્રિવીયા કહેવાય છે.

🔸(૨) પ્લેસેન્ટા પ્રીવીયાના ચિહ્નનો અને લક્ષણો જણાવો. 04

પ્લેસેન્ટા પ્રીવીયા એ એક ગર્ભાવસ્થાની સમસ્યા છે જેમાં પ્લેસેન્ટા ગર્ભાશયની નીચલા ભાગમાં ફોર્મ થાય છે અને સર્વિક્સ (ગર્ભાશયનું મુખ)ને આંચકાવે છે. પ્લેસેન્ટા પ્રીવીયાના સામાન્ય ચિહ્નો અને લક્ષણો નીચે મુજબ છે:

1. યુટિરાઇન બ્લીડિંગ: અચાનક અને પેઈનલેસ (દર્દ વિનાનું) યુટિરાઇન બ્લીડિંગ, ખાસ કરીને ગર્ભાવસ્થાના બીજા અથવા ત્રીજા ત્રિમાસમાં.
2. પેટેનો તીવ્ર અથવા સતત દુખાવો: કેટલાક કિસ્સાઓમાં, પેટેનો દુખાવો અથવા ખંચવું અનુભવાય છે.
3. કમજોરી અને થાક: અતિરેક બ્લીડિંગને કારણે થાક અને કમજોરી અનુભવાય છે.
4. પ્રસવ પહેલાં બ્લીડિંગ: પ્રેસરેના કારણે, કેટલીક વાર પ્રસવ પહેલાં બ્લીડિંગ થવાની શક્યતા રહે છે.

જો પ્લેસેન્ટા પ્રીવીયાના ચિહ્નો જોવા મળે, તો તરત જ તબીબી ધ્યાન લેવું જોઈએ, કારણ કે તે માતા અને બાળક બંને માટે જોખમી થઈ શકે છે.

🔸(3) પ્લેસેન્ટા પ્રીવીયાવાળી માતાની નર્સિંગ કેર લખો 05

પ્લેસેન્ટા પ્રીવિયાવાળી માતાની નર્સિંગ કેરનો મુખ્ય ઉદ્દેશ માઁ અને ભ્રૂણના સ્વાસ્થ્યને જાળવી રાખવાનો છે. અહીં કેટલીક મુખ્ય નર્સિંગ કેર ગાઇડલાઇન્સ છે:

આરામ અને બેડ રેસ્ટ:

1. બેડ રેસ્ટ: માઁને બેડ રેસ્ટની સલાહ આપવામાં આવે છે, ખાસ કરીને જો રક્તસ્ત્રાવ થયો હોય. જો શક્ય હોય તો, માઁને બેડમાં જ લંગડી પોઝિશનમાં રાખવી જોઈએ.
2. સક્રિયતાની મર્યાદા: ભારે કામ, ઝટકા, અને લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેવું ટાળવું.

રક્તસ્ત્રાવનું નિરીક્ષણ:

1. વિજિલન્સ: કોઈપણ રક્તસ્ત્રાવને તાત્કાલિક નોંધો અને ડૉક્ટરને જાણો.
2. નિયમિત ચેક-અપ: નિયમિત સમયાંતરે ગર્ભાવસ્થા ચેક-અપ માટે જાઓ.

માનસિક સમર્થન:

1. માનસિક સમર્થન: માતાની માનસિક અને ભાવનાત્મક જરૂરિયાતો પૂરી કરો. માનસિક સંભાળ આપવી અને ટેકો આપવો.
2. માહિત આપવી: પ્લેસેન્ટા પ્રીવિયા વિશે માતાને સંપૂર્ણ અને સાચી માહિતી આપવી.

પોષણ અને હાઇડ્રેશન:

1. સંતુલિત આહાર: પૂરતું પોષણ આપવા માટે, પોષણયુક્ત અને સંતુલિત આહાર.
2. હાઇડ્રેશન: નિયમિતપણે પાણી પીવું અને હાઇડ્રેટેડ રહેવું.

તાત્કાલિક સેવા:

1. આકસ્મિક સ્થિતિ માટે તૈયાર: તાત્કાલિક સંજોગોમાં, ખાસ કરીને જો રક્તસ્ત્રાવ વધે, તાત્કાલિક સારવાર અને હોસપિટલમાં દાખલ થવું.
2. મેડિકલ ટીમ સાથે સંપર્ક: મેડિકલ ટીમ અને ડૉક્ટર સાથે સતત સંપર્કમાં રહો.

વ્હીટલિંગ મોનિટરિંગ:

1. ભ્રૂણ મોનિટરિંગ: ભ્રૂણના હાર્ટ રેટ અને અન્ય મહત્વના લક્ષણોની નિયમિત તપાસ.
2. અલ્ટ્રાસાઉન્ડ: પ્લેસેન્ટાની સ્થિતિની ચકાસણી માટે અને ભ્રૂણના વિકાસની નિયમિતતાની તપાસ.

સહાયક ઉપાય:

1. બલ્ડ ટ્રાન્સફ્યુઝન તૈયાર: જરૂર પડે તો બલ્ડ ટ્રાન્સફ્યુઝન માટે તૈયાર રહેવું.
2. અધ્યતન ઉપચાર: ડૉક્ટરની સલાહ અનુસાર દવાઓ અને સારવાર જાળવી રાખવી.

માતાની અને ભ્રૂણની સલામતી સુનિશ્ચિત કરવા માટે તમામ સૂચનાઓ અને ડૉક્ટરના આદેશોનું પાલન કરવું અત્યંત મહત્વનું છે.

પ્રશ્ન-૨ 🔸(1) પ્લેસેન્ટાના કાર્યો લખો. 08

Functions of Placenta (પ્લાસન્ટાના કાર્યો)

પ્લાસન્ટોના કાર્યો નીચે મુજબ છે.

• ૧) ન્યુટ્રીટીવ
• ૨) ગ્લાયકોજનીક
• ૩) રેસ્પીરેટરી
• ૪) એકસ્ક્રીટરી
• ૫) એન્ડોક્રાઈન
• ૬) એન્ટી ઈન્ફેકટીવ અથવા ઈનએકટીવ

૧) ન્યુટ્રીટીવ :

• ફીટસના શરીરના બંધારણ માટે જરૂરી એમાઈનો એસીડ પુરા પાડે છે.
• ફીટસના વૃધ્ધિ અને વિકાસ માટે ગ્લુકોઝ પુરો પાટે છે.
• ફીટસના બોનના વિકાસ માટે કેલ્શિયમ અને ફોસ્ફરસ પુરા પાડે છે.

પ્રવાહી,ઈલેક્ટ્રોલાઈટ,હિમોગ્લોબીન અને

૨) ગ્લાયકોજનીક

• ફીટસનું લીવર બરાબર વિકસીત ન થાય ત્યા સુધી ગ્લુકોઝનું ગ્લાયકોજનમાં રૂપાંતર કરે છે.
• જયારે જરૂર પડે ત્યારે ફરી ગ્લાયકોજનનું ગ્લુકોઝમાં રૂપાંતર કરે છે.

૩) રેસ્પીરેટરી

• ફીટસ જયારે યુટરસમાં હોય ત્યારે રેસ્પીરેટરી સીસ્ટીમ ચાલુ હોતી નથી.
• ફીટસ ડીફયુઝનની ક્રિયાથી લોહીમાના હીમોગ્લોબીનમાં રહેલો ઓકિસજન લઈ કાર્બન ડાયોકસાઈડ બહાર કાઢે છે.

૪) એકસ્ટ્રીટરી

• ફીટસના શરીરમાં કોઈ ખાસ પ્રકારનો કચરો ઉત્પન્ન થતો નથી
• ફીટસ શરીરના કોષો મારફતે કે યુરીન મારફતે નીકળતો કચરો પ્લાસન્ટા મારફતે બહાર આવે છે.

૫) એન્ડોકાઈન

• પ્લાસન્ટામાં હયુમન કોરીઓનીક ગોનેડો ટ્રોપીક હોર્મોન ઉત્પન થાય છે.
• આ ઉપરાત ઈસ્ટ્રોજન અને પ્રોજેસ્ટેરોન ઉત્પન થાય છે.

૬) એન્ટી ઈન્ફેકટીવ અથવા ઈનએકટીવ :

• નકામા પદાર્થો તથા માઈક્રોઓર્ગેનીઝમને ફીટસ સુધી જતા અટકાવે છે.
• માતાને લાગેલ ઈન્ફેકશન પ્લાસન્ટા દ્રારા આગળ વધતુ અટકે છે.
• અપવાદરૂપ રૂબેલા ઈન્ફેકશન જે પ્લાસન્ટામાંથી પણ દાખલ થઈ શકે છે.
• જો માતાને રૂબેલા ઈન્ફેકશન હોય તો બાળકન કાડીયાક ર્ડીફેકટ,જુવેનાઈલ કેટરેટ(જન્મજાત મોતીયો) અને ડેફનેશ જેવી બીમારી જોવા મળે છે.
  મોફીન અને એનાલજેસીક દવાઓ પણ જો છેલ્લા અઠવાડીયામાં આપવામાં આવે તો તે ફીટસ પર અસર કરે છે. અને જન્મબાદ ફીટસનું રેસ્પીરેટરી સેન્ટર ડીપ્રેસ થાય છે.જેના લીધે બાળક બરાબર શ્વાસ લઈ શકતુ નથી
• ટેટ્રાસાયક્લીન જેવી દવાઓ પણ ફીટસ ઉપર અસર કરે છે.

🔸(૨) પોસ્ટનેટલ કેરના હેતુઓ લખો. 04

પોસ્ટ નેટલ કેર (Postnatal Care) એ મા અને નવજાત શિશુની જનમ પછીની સંભાળ માટે મહત્વપૂર્ણ છે. અહીંના મુખ્ય હેતુઓ છે:

માતાની સ્વાસ્થ્ય જાળવી રાખવી:

• પ્રસવ પછીના સંજોગોમાં માતાની શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર દેખરેખ રાખવી.
• સંભવિત તકલીફો, જેમ કે હેમોરેજ, ચેપ, અને હાઇપરટેન્શનને રોકવા માટે અવલોકન કરવું.

નવજાત શિશુની તંદુરસ્તી જાળવી રાખવી:

• નવજાત શિશુની પ્રાથમિક જચ અને સારવાર કરવી, જેમાં રસીકરણ અને વિકાસ પર દેખરેખ સમાવેશ થાય છે.
• શિશુના ત્વચા, શ્વાસ, હૃદયગતિ, અને પાચન તંત્રની યોગ્ય તપાસ.

સ્તનપાનને પ્રોત્સાહન આપવું:

• માતાને સ્તનપાનની પ્રક્રિયા વિશે માર્ગદર્શન આપવું અને જરૂરી સહાયતા પ્રદાન કરવી.
• શિશુના પોષણ માટે સ્તનપાનના મહત્વ વિશે જાગૃતિ ફેલાવવી.

પ્રસવ પછીના સ્વાસ્થ્ય માટેની સલાહ આપવી:

• માતાને પ્રસવ પછીની સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ, જેમ કે પેટમાં દુઃખાવો, ચેપ, અથવા અન્ય મુશ્કેલીઓ માટે સલાહ આપવી.
• યોગ્ય આહાર અને શારીરિક કસરત વિશે માર્ગદર્શન આપવું.

માનસિક અને ભાવનાત્મક સમર્થન પ્રદાન કરવું:

• પ્રસવ પછીની ડિપ્રેશન અથવા અન્ય માનસિક તકલીફોને ઓળખવા અને રોકવા માટે મા અને પરિવારના સભ્યોને સહાયતા કરવી.
• જરૂરી માનસિક આરામ અને ટેકો પ્રદાન કરવો.

પરિવાર આયોજનની સલાહ આપવી:

• માતાને આગામી ગર્ભાવસ્થા માટે યોગ્ય સમય અને ગાળાની સલાહ આપવી.
• પરિવાર આયોજન વિશે જાગૃતિ ફેલાવવી અને જરૂરી માર્ગદર્શન આપવું.

સ્વચ્છતા અને ચેપથી બચાવના ઉપાયો વિશે માર્ગદર્શન આપવું:

• માતાને અને શિશુને ચેપથી બચાવવા માટે જરૂરી સ્વચ્છતાના ઉપાયો વિશે માહિતી આપવી.
• ગર્ભાશય, સ્તનો, અને પેરિનિયમની યોગ્ય સંભાળ રાખવા માટે માર્ગદર્શન આપવું.

શારીરિક સ્વાસ્થ્યની પુનઃપ્રાપ્તિમાં સહાયતા કરવી:

• પ્રસવ પછીની કમજોરીમાંથી મજબૂત બનવા માટે યોગ્ય શારીરિક કસરત અને આરામના ઉપાયો પ્રદાન કરવું.
• પેલ્વિક ફ્લોર મસલ્સની કસરત અને અન્ય યોગ્ય શારીરિક કસરત માટે માર્ગદર્શન આપવું.

આ તમામ હેતુઓ માતાના અને શિશુના સ્વાસ્થ્ય અને સર્વાંગી વિકાસ માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.

🔸અથવા🔸

🔸(૧) એન્ટીનેટલ કેર એટલે શું? એન્ટીનેટલ કેરના હેતુઓ લખી તેની અગત્યતા જણાવો. 08

એન્ટિનેટલ કેર (Antinatal Care) એ ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતા અને ભ્રૂણના સ્વાસ્થ્યની દેખભાળ માટે આપવામાં આવતી ચિકિત્સા અને માર્ગદર્શનનો સમૂહ છે. તેમાં ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન નિયમિત ડૉક્ટરની મુલાકાતો, જરૂરી ટેસ્ટ્સ, પોષણ અને જીવસંદેશક સલાહ, તથા ગર્ભાવસ્થા સાથે જોડાયેલા જોખમોનું પ્રમાણ ઘટાડવા માટેના પગલાંનો સમાવેશ થાય છે. આ સેવાનો ઉદ્દેશ માતા અને બાળક બંનેના સ્વાસ્થ્યમાં સુધાર લાવવા અને માતૃત્વને સુરક્ષિત બનાવવા છે.

એન્ટિનેટલ કેરના મુખ્ય હેતુઓમાં નીચેના આવે છે:

1. માતા અને ભ્રૂણના સ્વાસ્થ્યની દેખરેખ: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતા અને ભ્રૂણના આરોગ્યની નિયમિત ચકાસણી અને દેખરેખ રાખવી.
2. જોખમનું નિદર્શન અને વ્યવસ્થાપન: ગર્ભાવસ્થાના દરમિયાન ઉદભવતી કોઈપણ સમસ્યા અથવા જોખમોને ઓળખીને અને વ્યવસ્થાપિત કરીને માતા અને ભ્રૂણને સુરક્ષિત રાખવું.
3. જરૂરી માહિતી અને શિક્ષણ પૂરી પાડવી: ગર્ભાવસ્થા, પ્રસૂતિ અને પ્રસૂતિ પછીના સમયગાળા વિશે માતાને જરૂરી માહિતી અને માર્ગદર્શન આપવું.
4. પોષણ અને આહાર અંગે માર્ગદર્શન: માતાને પોષણયુક્ત આહાર અને જીવનશૈલી અપનાવવા માટે સલાહ આપવી, જેથી તે અને ભ્રૂણ આરોગ્યમય રહે.
5. પ્રસૂતિ માટે તૈયારી કરવી: માતાને પ્રસૂતિ માટે માનસિક, શારીરિક અને આર્થિક રીતે તૈયાર કરવામાં મદદ કરવી.
6. જરૂરી ચકાસણીઓ: રુટિન ચકાસણીઓ, લેબોરેટરી ટેસ્ટ્સ અને અલ્ટ્રાસાઉન્ડ જેવા નિદાન ઉપાયો દ્વારા ભ્રૂણ અને માતાના સ્વાસ્થ્યની ચકાસણી કરવી.
7. માનસિક સમર્થન અને માર્ગદર્શન: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતાના માનસિક સ્વાસ્થ્ય માટે સમર્થન અને માર્ગદર્શન પૂરૂં પાડવું.
8. પ્રસૂતિ પછીની કાળજી: જન્મ પછી માતા અને શિશુની કાળજી માટેની આયોજન અને માર્ગદર્શન પૂરી પાડવી.

એન્ટિનેટલ કેરની અગત્યતા નીચે મુજબ છે:

1. માતા અને ભ્રૂણના સ્વાસ્થ્યનું સંરક્ષણ: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતા અને ભ્રૂણનું સ્વાસ્થ્ય સુનિશ્ચિત કરવા માટે નિયમિત ચકાસણીઓ અને દેખરેખ જરૂરી છે.
2. જોખમ અને જટિલતાઓનું નિદાન: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ઉદભવતી શક્ય જટિલતાઓ અથવા જોખમોને સમયસર ઓળખી અને સારવાર કરીને તેમાંથી બચી શકાય છે.
3. જરૂરી પોષણ: ગર્ભવતી સ્ત્રીઓને યોગ્ય પોષણ અને આહાર મેળવવામાં મદદ કરવા માટે સલાહ આપવામાં આવે છે, જે ભ્રૂણના સ્વાસ્થ્ય માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
4. જન્મ માટે તૈયારી: એન્ટિનેટલ કેર માતાને શારીરિક અને માનસિક રીતે પ્રસૂતિ માટે તૈયાર કરવામાં મદદ કરે છે, જે સુખદ અને સુરક્ષિત જન્મ પ્રક્રિયાને સુનિશ્ચિત કરે છે.
5. જન્મ પછીની કાળજી: એન્ટિનેટલ કાળજીમાં માતાને જન્મ પછીની કાળજી અને શિશુની સંભાળ માટે જરૂરી માહિતી અને માર્ગદર્શન પૂરી પાડવામાં આવે છે.
6. શૈશવમૃત્યુદરે ઘટાડો: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન આપાતકાલીન પરિસ્થિતિઓ અને જટિલતાઓને ઓછું કરવા માટે સમયસર નિદાન અને સારવાર મળી રહેતી હોવાથી શૈશવમૃત્યુદરમાં ઘટાડો થાય છે.
7. માતા અને પરિવાર માટે માનસિક સમર્થન: એન્ટિનેટલ કાળજીમાં માતાને અને તેના પરિવારને માનસિક સમર્થન અને માર્ગદર્શન આપવામાં આવે છે, જે ગર્ભાવસ્થાના તણાવને ઘટાડે છે.
8. સમાજમાં આરોગ્ય સુધાર: ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ અને તેમના પરિવારોને આરોગ્ય અને કલ્યાણ વિશેની સમજ અને જાગૃતિ વધારીને સમાજમાં આરોગ્ય સુધારવામાં એન્ટિનેટલ કાળજી મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.

🔸(2) યુટ્રસ વિષે વિગતે લખો. 04

UTERUS યુટરસ (ગર્ભાશય)

બંધારણ :- – બ્લેડ, અને રેકસ્ટમની વનચે આવેલું છે.

•યુટરસ એ મસલ્સનું બનેલ પોલું (હોલો મસ્ક્યુલર) આર્ગન છે.

•જે પેલ્વીસમાં રહેલું હોય છે.

•તે જમરુખ( Upside down pear) આકારનું હોય છે.

• વજન : આશરે ૬૦ ગ્રામ
• લંબાઈ : ૭.૫ સેમી
• પહોળાઈ : ૫ સેમી
• ઉડાઈ : ૨.૫ સેમી
• જાડાઈ: ૧.૨૫ સેમી
  Parts of Uterus યુટરસના ભાગો નીચે મુજબ છે.

૧) બોડી(કોર્પસ) (Body): યુટરસની ઉપરનો % જેટલો ભાગ બોડી રોકે છે.

૨) ફંડસ (Fundus):- તે ઘુમ્મટ આકારનું હોય છે. તે બંને ફેલોપીયન ટયુબની વચ્ચે રહેલ હોય છે.

૩) સર્વિકસ (Cervix) :

•કોર્ન (Corn) :-
આ યુટરસનો બહારનો કોર્નર છે. અહિયા ફેલોપીયન ટયુબ જોડાય છે.

• કેવીટી (Cavity): યુટરસની અંદરની આ જગ્યા છે, જે સામાન્ય રીતે ત્રિકોણાકાર હોય છે.
• ઈસ્થમસ (Esthmus):- કેવીટી અને ગ્રીવા વચ્ચેની આ સાંકડી જગ્યા છે. તે ૭ મીમી જેટલી લાંબી હોય છે ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન આ જગ્યા પહોળી થતી જાય છે તથા તે યુટરસનો નીચેનો ભાગ બનાવે છે.
• ગ્રીવા (Griva):- તેને યુટરસની ગરદન પણ કહે છે. ગ્રીવાનો અડધો ભાગ યુટરસમાં રહેલો હોય છે, જેને સુપ્રા વજાઈનલ પાર્ટ પણ કહે છે. બાકીનો અડધો ભાગ વજાયનામાં રહેલ છે, જેને ઈન્દ્રા વજાઈનલ પાર્ટ કહે છે.
• ઓસ (Os) :-ગ્રીવાના ઓપનીંગના ભાગને ઓસ કહે છે.
• ઈન્ટનલ ઓસ (Internal Os):– તે ઈસ્થમસ અને ગ્રીવાની વચ્ચે હોય છે. (External Os ) –

તે ગ્રીવાની નીચેના ભાગે ગોળાકાર નાનકડું ઓપનીંગ હોય છે.બાળકના જન્મ પછીથી ઓસ લાંબા બની જાય છે. આ બેને ઓસ વચ્ચેની કેનાલને સવાઈકલ ૧ કેનાલ કહે છે, જે યુટરસની કેવીટીમાં ઓપન થાય છે. આ રેટીયાની ત્રાક જેવું દેખાય છે, જે નીચેના ભાગે સાંકડું, ઉપરના ભાગે ઓપન અને મધ્યના ભાગેથી પહોળું હોય
છે.

Layers of uterus યુટરસના આવરણો :- યુટરસને ત્રણ પ્રકારના લેયર હોય છે. જે મસલ્સના બનેલા હાય છે. તે જાડા હોય છે. આ લેયર નીચે મુજબ છે.

• એન્ડોમેટ્રીયમ(Endometrium)
• માયોમેટ્રીયમ (Myometrium):

(Perimetrium):-

Blood & Nerve supply : યુટરસનો બ્લડ અને નર્વ સપ્લાય :-

• યુટેરાઈન આર્ટરી તથા ઓવેરીયન આર્ટરી દ્રારા બ્લડ સપ્લાય થાય છે.
• સીમ્પેથેટીક અને પેરાસીમ્પેથેટીક નર્વસ સીસ્ટીમ દ્વારા નર્વ સપ્લાય થાય છે.
• Position of Uterus યુટરસની સ્થિતી નોર્મલ પોઝીરાનુ
• આગળની તરફ ઝુકેલ હોય તો એન્ટીવર્ટેડ યુટરસ કહેવાય છે.
• પાછળની તરફ ઝુકલ હોય તો રીટ્રોવર્ટેડ કહેવાય છે.

Ligaments of uterus : યુટરસન પેલ્વીક ફ્લોર આધાર પુરો પાડે છે. લીગામેન્ટસ પણ ગભાશયને તેની સ્થિતીમાં રહેવા મદદરૂપ થાય છે, આવા લીગામેન્ટસ નીચે મુજબ છે.

Transvers Ligament ટ્રાન્સવર્સ લીગામેન્ટસ :- તે ગ્રીવાની બાજુઅથી પેલ્વીસની સાઈડની દિવાલ સુધી આવેલા હોય છે.યુટરસન આધાર પુરો પાડવા માટેના આ સૌથી મહત્વના લીગામેન્ટસ છે.

Utero sacral Ligament યુટેરો સેક્રલ લીગામેન્ટસ : તે ગ્રીવાને આધાર પુરો પાડે છે.

Pubo Cervical Ligament પ્યુબો સવા ઈકલ લીગામેન્ટસ :- તે ગ્રીવાની આગળથી શરુ થઈ બ્લેડર નીચેથી પસાર થઈ પ્યુબીક બોન સુધી જાય છે.

Broad Ligament બ્રોડ લીગામેન્ટસ :-તે પેરીટોનીયમથી શરૂ થઈ ફેલોપીયન ટયુબ્સને કવર કરે છે. યુટરસની બાજુની વોલમાં પણ તે પથરાયેલ હોય છે. ફેલોપીયન યુબ્સ પાસે તે પડદાની જેમ લટકતાં હોય છે.

Round Ligament રાઉન્ડ લીગામેન્ટસ : તે યુટરસને તેની એન્ટીવર્ઝન સ્થિતી જાળવી રાખવામાં મદદ કરે છે. તે યુટરસને બહુ ઓછો આધાર પુરો પાડે છે. તે યુટરસના કોર્નરથી શરૂ થઈ યુટેરાઈન ટયુબમાં એન્ટર થઈ ઈન્ગવાઈનલ કેનાલ દ્વારા લેબીયા મેજોરા સુધી જાય છે.

Overion Ligament ઓવેરીયન લીગામેન્ટસ :- યુટરસના કોર્નરથી શરુ થઈ ફેલોપીયન ટયુબ પાછળથી પસાર થઈ ઓવરી સુધી જતાં હોય છે.

Function of uterus :

• એડોલેશનથી મેનોપોઝ અવસ્થા સુધી તેમાં યોગ્ય ફેરફાશે થયા કરે છે.
• ડીલેવરી પછી પોતાનામાં રહેલા વધારાના મટીરીયલ્સને બહાર કાઢે છે.
• એન્ટીનેટલ પીરીએડ દરમિયાન તે પહોળું થાય છે.
• ફિટસના યોગ્ય ગ્રોથ કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.
• ફિટસને પ્રોટેકશન કરે છે.
• ફિટસને ન્યુટ્રીશન પુરૂ પાડે છે.

પ્રશ્ન-૩ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો. (ગમે તે બે) 6×2=12

🔸(૧) જોખમી સગર્ભાવસ્થાનું લીસ્ટ બનાવી તેમાં એએનએમ નો રોલ લખો.

જોખમી સગર્ભાવસ્થા એવી ગર્ભાવસ્થા છે જેમાં માતા અથવા ભ્રૂણને સ્વાસ્થ્ય માટે વધારે જોખમ હોય છે. જોખમી સગર્ભાવસ્થાની કેટલીક પરિસ્થિતિઓ અને એમાં ANM (Auxiliary Nurse Midwife)ની ભૂમિકા નીચે દર્શાવેલ છે:

જોખમી સગર્ભાવસ્થાની પરિસ્થિતિઓ:

1. માતાનું વધુ વજન અથવા ઓછું વજન
2. માતાના રક્તચાપની સમસ્યા (બ્લડ પ્રેસર વધુ હોવું )
3. મધુમેહ (Diabetes)
4. ગર્ભાશય સંકોચનો ઈતિહાસ
5. ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન રક્તસ્ત્રાવ
6. ગર્ભમાં બાળકોની અણસારેલી સ્થિતિ
7. જન્મ પહેલા અથવા સમયેની પૂર્વ જટિલતાઓ
8. અધિક વયે ગર્ભાવસ્થા (35 વર્ષથી વધુ)
9. બહુમળી ગર્ભાવસ્થા (ટ્વિન્સ અથવા વધુ)
10. અનુપલબ્ધ આરોગ્ય સેવા અથવા નિમ્ન આરોગ્ય હાલત
11. અલ્કોહોલ અથવા તમાકૂનો ઉપયોગ

ANM (Auxiliary Nurse Midwife)ની ભૂમિકા:

1. નિયમિત ચકાસણી: ANM ગર્ભાવસ્થાના નિયમિત ચકાસણીઓ કરે છે અને માતા તથા ભ્રૂણના સ્વાસ્થ્ય પર નજર રાખે છે.
2. જરૂરી ટેસ્ટ્સ: ANM જરૂરી લેબોરેટરી ટેસ્ટ્સ અને સ્ક્રીનિંગ પ્રક્રિયાઓનું આયોજન કરે છે.
3. સલાહ અને માર્ગદર્શન: ANM ગર્ભવતી સ્ત્રીઓને પોષણ, આરોગ્ય, અને જોખમની સંજોગો વિશે સલાહ અને માર્ગદર્શન પૂરી પાડે છે.
4. પ્રારંભિક નિદાન: ANM રક્તચાપ, સુગર લેવલ, અને અન્ય સ્વાસ્થ્ય સંજોગોનું નિરીક્ષણ કરીને પ્રારંભિક નિદાન અને સારવાર માટે જરૂરી પગલાં લે છે.
5. આપાતકાલીન વ્યવસ્થા: ANM જોખમ અથવા જટિલ પરિસ્થિતિઓમાં સમયસર સારવાર માટે કાયમી સ્વાસ્થ્ય સેવાઓને મદદરૂપ થાય છે અને માતાને યોગ્ય આરોગ્ય કેન્દ્રમાં પહોંચાડે છે.
6. માનસિક સમર્થન: ANM ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ અને તેમના પરિવારોને માનસિક અને ભાવનાત્મક સમર્થન પૂરી પાડે છે, જે ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
7. આરોગ્ય શિક્ષણ: ANM માતા અને તેના પરિવારને આરોગ્યશિક્ષણ અને જાતિ સંબંધિત મુદ્દાઓ વિશે જાગૃત કરે છે.
8. જન્મ પછીની કાળજી: ANM માતા અને નવજાત શિશુની જન્મ પછીની કાળજી માટે માર્ગદર્શન આપે છે, જેમાં સ્તનપાન, પોષણ, અને આરોગ્ય નિરીક્ષણનો સમાવેશ થાય છે.

ANMની આ કામગીરીએ માયા અને ભ્રૂણના આરોગ્ય અને સુરક્ષાને સુનિશ્ચિત કરવાની સાથે સાથે જોખમમાં રહેલી સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ઉપસ્થિત રોગ અને પરિસ્થિતિઓને સમયસર ઓળખીને સંભાળવાની ક્ષમતા વધારી છે.

🔸(૨) પ્રેગનન્સીની જુદી જુદી સાઈનના પ્રકાર લખી પોઝીટીવ સાઈન વિષે લખો.

પ્રેગનન્સીની નિશાનીઓ વિવિધ પ્રકારની હોઈ શકે છે, જે મુખ્યત્વે ત્રણ શ્રેણીઓમાં વહેંચવામાં આવી છે: સબજેક્ટિવ (presumptive) સાઇન્સ, ઓબ્જેક્ટિવ (probable) સાઇન્સ, અને પોઝિટિવ (positive) સાઇન્સ.

Presumptive Signs (સબજેક્ટિવ)

આ નિશાનીઓ મહિલાએ અનુભવેલી હોય છે:

• માસિક ચક્ર બંધ થવું (Amenorrhea)
• મોર્નિંગ સિક્નેસ (ગર્ભાવસ્થાના શરૂઆતના દિવસોમાં ઉલ્ટી અને મલમલ આવવી)
• સ્તનનો કડપો અને સુવેદનશીલતા (Breast tenderness and sensitivity)
• થાક અને ઊંઘાળુપણું (Fatigue and drowsiness)
• વધુ પેશાબ જવું (Increased urination)

Probable Signs (ઓબ્જેક્ટિવ)

આ નિશાનીઓ ડોક્ટર અથવા હેલ્થકેર પ્રોફેશનલ દ્વારા ઓળખવામાં આવે છે:

• ગર્ભાશયનો વિસ્તાર વધવું (Enlarged uterus)
• હેગરની નિશાની (Hegar’s sign) – ગર્ભાશય અને સર્વિક્સ વચ્ચેનો નરમાશ
• ચાડવિકની નિશાની (Chadwick’s sign) – વજાઈના અને સર્વિક્સનો વાદળી-જુવો રંગ
• પોઝિટિવ ગર્ભાવસ્થા ટેસ્ટ (Positive pregnancy test)

Positive Signs (પોઝિટિવ)

આ નિશાનીઓ ચોક્કસપણે પ્રેગનન્સીનો પુષ્ટિ કરે છે:

1. ભ્રૂણની હાર્ટબિટ સાંભળવી: ડોપલર યંત્રથી ભ્રૂણના હાર્ટબિટ (heartbeat)ને સાંભળવું, જે સામાન્ય રીતે ગર્ભાવસ્થાના 10 થી 12 સપ્તાહ પછી સંભવિત છે.
2. ભ્રૂણના અવયવોની ચલકટ: અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (ultrasound) દ્વારા ભ્રૂણના અવયવોના મૂવમેન્ટ જોવાં.
3. ભ્રૂણના અવયવોની પાલ્પેશન: 20 સપ્તાહ પછી, ડોક્ટર ભ્રૂણના અવયવોને પળવી (palpation) કરી શકે છે.

પોઝિટિવ સાઇન પ્રેગનન્સીનું નિશ્ચિતપણે નિર્દેશ કરે છે અને કોઈ શંકા રાખે છે.

🔸(૩) લો બર્થ બેબી થવાના કારણો લખી તેની અટકાયતમાં એએનએમ નો રોલ લખો.

લો બર્થ વેઈટ બેબી થવાના કારણો:

1. પોષણની કમી: ગર્ભવતી સ્ત્રીનો ખોરાક પૂરતો ન હોવું અથવા પોષક તત્ત્વોની ઉણપ.
2. ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ધુમ્રપાન અને શરાબનું સેવન: આ દ્રવ્યો ભ્રૂણના વિકાસને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
3. ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન સંક્રમણ: માથર પાસેના વિવિધ ઈન્ફેક્શન જે ભ્રૂણને પ્રભાવિત કરે.
4. પ્રેગનેન્સી દરમિયાન તણાવ: ઉચ્ચ સ્તરના માનસિક તણાવ.
5. માતાની તંદુરસ્તી: અનિયંત્રિત ડાયાબિટીસ, હાઈ બ્લડ પ્રેશર, અથવા કિડનીની સમસ્યાઓ.
6. માતાની ઉંમર: અત્યંત યુવાન અથવા વૃદ્ધ મહિલાઓમાં ઓછા વજનના શિશુના જન્મનો જોખમ વધુ.
7. ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન યોગ્ય કાળજીનો અભાવ: તબીબી ચકાસણીઓ અને દેખરેખનો અભાવ.
8. આનુવંશિક કારણો: પરિવારમાં આ સમસ્યાની ઇતિહાસ ધરાવવો.
9. વિકલ અથવા મલ્ટિપલ પ્રેગનેન્સી: એકથી વધુ ભ્રૂણ ધરાવવાથી.

ANM (Auxiliary Nurse Midwife) નો રોલ:

ANM ગર્ભવતી મહિલાઓની કાળજી અને ટકાઉ આરોગ્ય સુનિશ્ચિત કરવા માટે મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે:

1. પોષણ અને આરોગ્ય શિક્ષણ: ANM ગર્ભવતી મહિલાઓને પોષક તત્ત્વો અને યોગ્ય આહાર વિશે માર્ગદર્શન આપે છે, જેથી માતાનું આરોગ્ય અને ભ્રૂણનો વિકાસ યોગ્ય રીતે થાય.
2. નિયમિત ચકાસણીઓ: ANM ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન નિયમિત આરોગ્ય ચકાસણીઓ કરે છે, જેમાં વજન, બ્લડ પ્રેશર, અને ભ્રૂણની વૃદ્ધિની ચકાસણી શામેલ છે.
3. રસીકરણ અને દવાઓ: ANM ગર્ભવતી મહિલાઓને જરૂરી રસીકરણ અને દવાઓ આપવાનું સુનિશ્ચિત કરે છે, જેથી સંક્રમણો અને બીમારીઓનો રિસ્ક ઘટાડાય.
4. તબીબી દેખરેખ: ગર્ભવતી મહિલાઓમાં કોઈપણ તબીબી જટિલતાઓની સમયસર ઓળખ અને યોગ્ય સારવાર માટે ANM મુખ્ય છે.
5. માનસિક સમર્થન: ANM ગર્ભવતી મહિલાઓને માનસિક સમર્થન આપે છે, જેને કારણે તે તણાવમુક્ત રહે અને આરોગ્યમય ગર્ભાવસ્થાનો અનુભવ કરે.
6. સમુદાયસેવાઓ: ANM સમુદાયમાં આરોગ્ય અને સ્વચ્છતા અંગે જાગૃતિ લાવવા અને સમુદાયમાં આયોજિત કાર્યક્રમો અને શિબિરો દ્વારા આરોગ્ય સેવા આપવાની જવાબદારી ધરાવે છે.
7. લાંબા ગાળાની કાળજી: ANM માતાને પ્રસૂતિ પછીની કાળજી પણ આપે છે, જેમાં સ્તનપાન, બાળ આરોગ્ય, અને માતાના આરોગ્યની નિયમિત ચકાસણીઓનો સમાવેશ થાય છે.

ANM દ્રારા પૂરી પાડવામાં આવતી આ સેવાઓ ગર્ભવતી મહિલાના આરોગ્ય અને ભ્રૂણના યોગ્ય વિકાસ માટે અનિવાર્ય છે, અને લો બર્થ વેઈટ બેબી થવાની શક્યતા ઘટાડવામાં મદદરૂપ છે.

પ્રશ્ન-૪ ટુંક કનોંધ લખો. (ગમે તે ત્રણ) 4X3=12

🔸(1) પાટોગ્રાફ

પાટોગ્રાફ એ ડીલીવરીનો પ્રોગ્રેસ એસેસ કરવા માટે નું એક સારું સાધન છે. જેના વડે ફક્ત જોઈને જ માતાની સ્થિતીનો ખ્યાલ આવી જાય છે. અને કોઈપણ પ્રકારની અબનોર્માલીટી ને આ ગ્રાફ જોઈને જ જાણી શકાય છે. WHO . દ્વારા જે પ્રથમ પાર્ટાગ્રાફ આપવામાં આવેલ હતો તેને થોડો વધુ સરળ બનાવી બીજી વખત તૈયાર કરવા માં આવેલ છે. પહેલા આ પાર્ટીગ્રાફમાં લેટન્ટ ફ્રેઈઝ દર્શાવવા માં આવેલ હતું. પરંતું મોડીફાઈડ કરેલ પાર્ટીગ્રાફમાં સીધુ જ એકટીવ ફેઈઝ દર્શાવવામાં આવેલ છે. માતા જયારે દાખલ થાય ત્યારથી ૪ cm.ડાયલેટેશન ગણી એકટીવ ફેઈઝ ચાલુ કરી દેવામાં આવે છે. આ એલર્ટ લાઈન ને સ્ટાન્ડર્ડ ૪ cm . થી દોરી ને બતાવવામાં આવે છે. અને આ એલર્ટ લાઈનની બીલકુલ પેરેલલ ૪ કલાક બાદ તેની જમણી બાજુ એ એકશન લાઈન દોરવામાં આવે છે. પાર્ટોગ્રાફ ના જુદા જુદા ભાગો :

(৭) Information of Mother માતાની માહિતીનો ભાગ

માતાનું પુરૂ નામ :
હોસ્પિટલ રજી. નંબર::
દાખલ તારીખ ……… અને સમય ……

પારા…. ગ્રેવીડા

મેમ્બ્રેન રપ્ચર થયાનો સમય :

2 .F.H.S. ફીટલ હાર્ટ રેઈટ

દર અડધી કલાકે જોઈને નોંધ કરવી.
નોર્મલ FHS 140 થી 160/m

3.Information of amniotic fluid ની માહિતી નો ભાગ

દરેક વજાયનલ એઝામીનેશન વખતે એમનીયોટીક ફલ્યુઈડનો કલર જુઓ. અને તેની નોંધ કરો.કલર કેવો છે તે મુજબ નીચે જણાવેલ ઈન્ડીગેટર પ્રમાણે પાર્ટોગ્રાફના ખાનામાં લખો.

• i : મેમ્બ્રેન ઈમ્પેકટ હોય (રપ્ચર થયેલ ન હોય ત્યારે)
• R : મેમ્બ્રેન રપ્ચર થયેલ હોય
• C : મેમ્બ્રેન રપ્ચર થયેલ હોય અને ક્લીયર ફલ્યુઈડ હોય ત્યારે
• M : મ્યુકોનીયમ સ્ટેઈન ફલ્યુઈડ હોય ત્યારે
• B :બ્લડ સ્ટેઈન ફલ્યુઈડ હોય ત્યારે

(4) Information of Moulding મોલ્ડીંગની માહીતી નો ભાગ :

• ( ૧: સુચરર્સ ખુલ્લા
• ( ૨: સુચરર્સ ઓવરલેપ હોય પરંતું તે રીડયુસીબલ હોય
• ( ૩: સુચરર્સ ઓવરલેપ હોય અને રીડયુસીબલ પણ ન હોય

(5) Cervix Dilatation સર્વિકસ ડાયલેટેશન :

• દરેક વજાયનલ એકઝામીનેશન વખતે ડાયલેટેશન જુઓ અને એસેસ કરો.
• આ એસેસ કર્યા બાદ (ચોકડી) ની નીશાની વડે પાર્ટાગ્રાફમાં માર્ક કરો.)
• એસેસમેન્ટ માં સૈપ્રથમ પાર્સેગ્રાફમાં ૪ સેમી. ડાયલેટેશન થી શરૂ કરી ને જ આગળ વધવું.

(6) Alert Line એલર્ટ લાઈન : એલર્ટ લાઈન ૪ cm. ના સર્વિકસ ડાયલેટેશનના પોઈન્ટ થી શરૂ કરીને અંદાજીત ફુલ ડાયલેટેશન થશે. ત્યાં સુધી દોરો તેને દોરવા માટે દર કલાકે ૧ cm ડાયલેટેશન વધશે તે હીસાબ થી એલર્ટ લાઈન દોરો.

(7) Action Line એક્શન લાઈન:એલર્ટ લાઈન ની પેરલલ અને ચાર કલાક દુર થી એલર્ટ લાઈનની જમણી બાજુએ દર્શાવો.

(8) Head decent એપ્રેમીનલ પાલ્પેશનથી હેડ નું ડેસેડન્ટ નું એસેસમેન્ટ :

• આ પાલ્પેશન માટે હેડના ભાગ ને પાંચ ભાગમાં વહેંચી નાખવામાં આવે છે. પાંચ ફીંગર છે તે તેમના ભાગ ગણવા
• હું પાંચ ફીગર વડે સીફેસીસ પ્યુબીસ પર પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે.
• દરેક એબ્ડોમીનલ એકઝામીનેશન બાદ ની સ્થિતી ને (૦) વડે ગ્રાફ પર દર્શાવો.
• આ એકઝામીનેશનમાં ઓકસીપુટ અને સીન્સીપુટ ની સ્થિતી મુજબ માકીંગ કરવાનું હોય છે.

• Ex. જયારે હેડ સંપૂર્ણ સીમ્ફેસીસ પ્યુબીસ ઉપર હશે ત્યારે પાંચે પાંચ આંગળા આપણા સીમ્ફેસીસ પ્યુબીસ પર જ હેડ ફીલ કરશે.જે સ્થિતી ને આપણે 5/ 5 કહેશુ.

આ જ રીતે જેમ હેડ નીચે ઉતરશે અને આપણને ઓકસીપુટ થોડું ફીલ થશે અને સીન્સીપુટ હાઈ હશે. આવી વખતે ચાર જ આંગળા સીમ્ફેસીસ પ્યુબીસ ઉપર રહેશે.અને હેઠ નો ભાગ થોડો નીચો જણાશે. જેને આપણ ૪/ ૫ કહીશુ

આમ, જેમ હેડ ડીસેન્ટ થતુ જશે તેમ તેમ ફીંગર ૩/૫,૨ /૫ અને જયારે હેડ સીમ્ફેસીસ પ્યુબીસની લાઈનમા આવી જશે. ત્યારે એબ્ડોમીન પર આપણને ફીંગર દ્રારા પાલ્પેશન જોવા મળશે નહી એનો મતલબ એ થયો કે ૦/૫ નું માકીંગ કરવાનું થશે.

પાર્ટોગ્રાફમાં એલર્ટ લાઈન કે સર્વાઈકલ ડાયલેટેશનની લાઈન ઉપર તરફ જશે. જયારે આ પાલ્પેશન લાઈન નીચે તરફ ઉતરશે.

(9) Hour કલાક (અવર્સ) :

• સમયની નોંધણી માં એકટીવ ફેસ ઓફ લેબર ચાલુ થાય ત્યાર થી જ સમય ગણવામાં આવે છે. જેમાં ૧,૨,૩,૪,૫,૬ એમ દર્શાવવામાં આવે છે.
• કલાક ની નીચે સમયની નોંધણી કરવી. જેમાં એકયુરેટ સમય નોંધવો.

(10) Contraction કોન્ટ્રાકશન :

• દરેક અડધી કલાકે કોન્ટ્રાકશન જોવા.
• ૧૦ મીનીટ માં કેટલા કોન્ટ્રાક્શન આવે છે તેની નોંધ કરવી.અને સાથે સાથે તેનો ડયુરેશન કેટલા સેકન્ડનો રહે છે તે પણ નોંધ કરવી.
• કોન્ટ્રાકેશન કેટલો સમય રહે છે તેની તિવ્રતા ને ધ્યાનમાં લઈ ગ્રાફમાં નીચે મુજબ માર્કીંગ કરવું.,

🔸(૨) લોકીયા

લોકીયા (Lochia) શું છે? લોકીયા એ નવજાત બાળકને જન્મ આપ્યા પછી માતાના યુટેરસ (ગર્ભાશય)માંથી નીકળતા સ્રાવને કહેવામાં આવે છે. આ સ્રાવમાં બ્લડ, સ્લોફ્ડ ઑફ ગર્ભાશયની લાઇનિંગ, અને સરવાળું પ્રવાહી હોય છે. લોકીયા એ ડિલિવરી પછીનું નોર્મલ આઉટપુટ છે અને તે યુટેરિન હીલિંગ અને સ્વચ્છતાના પ્રોસેસનો ભાગ છે.

લોકીયા ના તબક્કા:

1.લોકીયા રુબ્રા (Lochia Rubra):

• સમયગાળો: જન્મ પછીના પ્રથમ 3-5 દિવસ.
• લક્ષણો: લાલ રંગના બ્લડથી ભરપૂર, ભારે ફ્લો અને મોટા ક્લોટ્સ.

2.લોકીયા સેરોસા (Lochia Serosa):

• સમયગાળો: 4થી 10 દિવસ પછી.
• લક્ષણો: પિંકીશ-બ્રાઉન અથવા પીળા રંગનો પ્રવાહી, ઓછું બ્લીડિંગ.

3.લોકીયા આલ્બા (Lochia Alba):

• સમયગાળો: 10 દિવસ પછીથી 2-6 અઠવાડિયા સુધી.
• લક્ષણો: સફેદ અથવા પીળો સ્રાવ, ઓછી માત્રામાં, સાથે અલ્પ ગંધ.

ANM (ઓક્ઝીલિયરી નર્સ મિડવાઇફ) નો રોલ:

1.પ્રાથમિક ચકાસણી:

• માયામાં લોકીયા ની માત્રા, રંગ, અને ગંધનું નિરીક્ષણ.
• મમ્મીને કોઈ અસામાન્યતા જણાય તો તેના વિશે પૂછી.

2.માતા ને માર્ગદર્શન:

• મમ્મીને લોકીયા માટે સાવચેતી જાળવવાની સલાહ આપવી.
• તીવ્ર ગંધ, વધારે બ્લીડિંગ, અથવા મોટા ક્લોટ્સ જણાય તો તરત જ ડોક્ટરને સંપર્ક કરવા માટે કહેવું.

3.હાઇજીન જાળવવી:

• મમ્મીને પ્રમાણમાં પેડ્સ બદલવા અને સામાન્ય સફાઈ જાળવવા માટે માર્ગદર્શન.
• હેન્ડ હાઇજીનની મહત્વતા સમજાવવી.

4.ફોલો-અપ ચકાસણીઓ:

• સામાન્ય યુટેરિન સ્વાસ્થ્યની ચકાસણી.
• મમ્મીની જાતીય સ્વાસ્થ્ય માટે ફોલો-અપ વિઝિટ્સ.

5.પ્રેગ્નેન્સી પછીનું આરોગ્ય:

• મમ્મીને ડોક્ટરના સૂચનો અનુસાર સંભાળ લેવી.
• ખોરાક અને આરામ માટે યોગ્ય માર્ગદર્શન આપવી.

સાદા શબદોમાં:

લોકીયા એ માતાના શરીરની પ્રાકૃતિક પ્રક્રિયા છે, જેનાથી યુટેરસ પોતાને સ્વચ્છ અને પુનઃસ્થાપિત કરે છે. આ સમયે ANM નું કામ છે માતાને યોગ્ય માર્ગદર્શન, સહાયતા અને ચકાસણી પૂરી પાડવી.

🔸(૩) ઈન્જેકશન ઓક્સિટોસિન:

Injection oxytocin (ઓક્સિટોસિન) એ હોર્મોન અને મેડિકલ ડ્રગ છે, જે મુખ્યત્વે પ્રસુતિ અને પ્રસારની પ્રક્રિયામાં ઉપયોગમાં લેવાય છે. આ ઇન્જેક્શન માતાના શરીરમાં પ્લેસેન્ટા દ્વારા હોર્મોન ઓક્સિટોસિનનું પ્રમાણ વધારવાનું કામ કરે છે. ઓક્સિટોસિન નીચેના મેડિકલ પરિસ્થિતિઓમાં ઉપયોગી છે:

ઉપયોગ

1. પ્રસવની પ્રક્રિયા પ્રારંભ: જ્યારે સ્ત્રીને સ્વાભાવિક રીતે મજૂરી શરૂ થવામાં સમસ્યા થાય છે, ત્યારે આ ઇન્જેક્શન ઉપયોગમાં લેવાય છે.
2. મજૂરીની ઝડપી બનાવટ: જો મજૂરીની પ્રક્રિયા ધીમી હોય અથવા રોકાય, ત્યારે આ ઇન્જેક્શન મજબૂતીના સંકોચન (contractions)માં વધારો કરે છે.
3. પ્રસવ પછી બ્લીડિંગ રોકવું: પ્રસવ પછી અતિરિક્ત બ્લીડિંગ (postpartum hemorrhage) અટકાવવા માટે ઓક્સિટોસિન આપવી ઉપયોગી છે.
4. ગર્ભાશયના સંકોચન માટે: પ્રસુતિ પછી ગર્ભાશયના સંકોચન માટે ઓક્સિટોસિન આપવું.

પ્રતિકૂળ પ્રતિક્રિયાઓ

ઓક્સિટોસિનનું ઇન્જેક્શન માટે કેટલીક પ્રતિકૂળ પ્રતિક્રિયાઓ હોઈ શકે છે:

• નૉસિયા અને ઉલ્ટી
• માથાનો દુખાવો
• વધુ સંકોચન (hyperstimulation) અને ગર્ભાશયના ફાટની સંભાવના
• મર્યાદિત કેસમાં, બ્લડ પ્રેશરનો ઘટાડો

ઉપયોગમાં કાળજી

• તબીબી દેખરેખમાં ઇન્જેક્શન આપવું જોઈએ.
• આ ઇન્જેક્શનનો યોગ્ય ડોઝ અને સમયગાળો કડકપણે નિર્ધારિત હોય છે.
• અન્ય કોઈ ઔષધો સાથે પરસ્પર પ્રતિક્રિયા થવાની સંભાવના હોવી જોઈએ, અને તેનો યોગ્ય તબીબી મંતવ્ય લેવું જોઈએ.

ઓક્સિટોસિનના ઉપયોગ માટે કાયદાકીય અને મેડિકલ માર્ગદર્શિકાઓનું પાલન જરૂરી છે, અને તે માત્ર લાયક તબીબી વ્યવસાયીઓ દ્વારા વાપરવું જોઈએ.

🔸(૪) કોપર ટી

કોપર ટી (Copper T) એ એક પ્રકારનું આંતરિક ગર્ભનિરોધક ઉપકરણ (Intrauterine Device, IUD) છે, જે ગર્ભનિરોધક ઉપાયો માટે વપરાય છે. તે ઓછી સંભાળ અને લાંબા ગાળાના ગર્ભનિરોધક માટે પ્રખ્યાત છે.

કોપર ટી કેવી રીતે કામ કરે છે?

કોપર ટી માં તાંબાનો વાયર (copper wire) લપેટેલો હોય છે, જે સ્પર્મ (શુક્રાણુ) અને ડિંડાણુ (ovum)ને મળતા અટકાવે છે. તાંબાનો સક્રિય પદાર્થ સ્પર્મના ગતિ અને કાર્યને અવરોધે છે, જેથી ફર્ટિલાઇઝેશન (નિષેક) ન થાય.

ફાયદા

1. લાંબા ગાળાનો ગર્ભનિરોધક: 5 થી 10 વર્ષ સુધી અસરકારક.
2. ઉપયોગની સરળતા: એકવાર દાખલ કરાવીને, વધુ કશું કરવાની જરૂર નથી.
3. તાત્કાલિક અસર: ઇન્સર્ટ કરાવ્યા પછી તરત જ કાર્યક્ષમ.
4. માતૃત્વ પર અસર નહીં: કોઈપણ સમયે કાઢી શકાય છે અને બાળક ધરાવાની ક્ષમતા પર અસર નહીં કરે.

બાજુઅસર

1. માસિક ચક્રમાં ફેરફાર: કેટલાક મહિલાઓમાં સામાન્ય કરતા વધુ બ્લીડિંગ અથવા પીડા થતી હોય છે.
2. મૂત્રાશયના સંક્રમણ: મૂત્રાશય અથવા પેલ્વિક ઈન્ફ્લેમેટરી ડિસિઝ (PID) થવાની શક્યતા વધે છે.
3. અસ્વસ્થતા: પ્રથમ થોડા દિવસો અથવા સપ્તાહોમાં થોડી અસ્વસ્થતા અથવા પીડા હોઈ શકે છે.
4. નિષ્ક્રિય કરવું પડું: જો બાજુઅસર વધારે હોય તો કોપર ટી કાઢવાની જરૂર પડે છે.

કોણને વાપરવું ન જોઈએ

• જો ગર્ભાશય અથવા પેલ્વિક સંક્રમણ હોય.
• તાંબાને એલર્જી હોય.
• અનિયમિત અને વધુ બ્લીડિંગની સમસ્યા હોય.

કોપર ટી ઇન્સર્ટ કરાવવી

કોપર ટી એક લાયક હેલ્થકેર પ્રોફેશનલ દ્વારા ગર્ભાશયમાં ઇન્સર્ટ કરાવવામાં આવે છે. ઇન્સર્ટ કર્યા પછી, સમયાંતરે ચેક અપ માટે જવું જરૂરી છે, જેથી તેની સ્થિતિ અને કાર્યક્ષમતાની ખાતરી કરી શકાય.

કોપર ટી એ વધુ બળવાન અને અસરકારક ગર્ભનિરોધક વિકલ્પ છે, જે લાંબા ગાળાના ઉપયોગ માટે અનુકૂળ છે.

પ્રશ્ન-૫ નીચેના શબ્દોના અર્થ સમજાવો. (ગમે તે છ) 6×2=12

🔸(1) લેબર

• આ એવી પ્રક્રિયા છે કે જેમાં ફીટસ,પ્લાસન્ટા અને મેમ્બ્રેન યુટરસમાંથી બર્થ કેનાલ મારફતે બહાર આવે છે. અને તેમાં યુટરસના મસલ્સ તેમજ પૂરેપૂરું બોડી ભાગ ભજવે છે.
• લેબર શબ્દ ૨૮ અઠવાડીયાની સગર્ભાવ્સ્થા બાદ જ વપરાય છે એ પહેલા થાય તો તેને એબોર્શન કહેવાય છે.

🔸(૨) લાઈ

• લાઈ એટલે યુટરસના લંબાઈ વાળા ભાગ સાથે ફિટસનો લંબાઈ વાળો ભાગ કેવી રીતે ગોઠવાયેલ છે તેને
• લાઈ કહેવાય છે. નીચે મુજબની લાઈ જોવા મળે છે.

(૧) લોન્ઝીટયુડાયનલ લાઈ (LONGITUDINAL LIE)

• જયારે ફિટસની લંબાઈ યુટરસના લંબાઈને સમાંતર હોય,એટલે કે જેમાં નિચેના ભાગમાં માથુ અથવા બટકસનો ભાગ આવેલ હોય લોન્ઝીટયુડાયનલ લાઈ તેને કહેવાય છે. આમાં યુટરસનો આકાર ઈડા હોય છે. પોલી હાઈડ્રોમીનીયસ માં યુટરસનો ભાગ ગોળ દેખાય છે.
• (૨) ઓબ્લીક લાઈ (OBLIQUE LIE)
• જયારે ફિટસની લંબાઈ યુટરસના લંબાઈને સમાંતર ને બદલે થોડુ ત્રાંસુ હોય તો તેને ઓબ્લીક લાઈ કહેવાય છે.

(૩) ટ્રાન્સવર્સ લાઈ (TRANVERS LIE)

• જયારે ફિટસની લંબાઈ યુટરસના લંબાઈને સમાંતર ને બદલે આડુ હોય તો તેને ટ્રાન્સવર્સ લાઈ કહેવાય છે.આમાં યુટરસના નીચેના ભાગમાં ફિટસનો શો

🔸(૩) સ્ટરીલીટી

• Sterility) મિડવાઇફરીમાં તે સ્થિતિને સૂચવે છે જ્યારે સ્ત્રી અથવા પુરૂષમાં બાળકની અવધારણા (conceive) કરવાની ક્ષમતા ન હોય, એટલે કે, ગર્ભધારણની અશક્તિ (inability to conceive). મેડિકલ ટર્મ્સમાં, સ્ટરીલીટી એ સ્ત્રી અને પુરુષ બંને માટે ઉપયોગમાં લેવાતી ટર્મ છે.

મેડિકલ ટર્મમાં સ્ટરીલીટીના કારણો:

1. પુરૂષમાં: શુક્રાણુ ઉત્પાદનની અશક્તિ (azoospermia), શુક્રાણુના ઓછી ગતિ (low sperm motility), અથવા શુક્રાણુના વિકાર.
2. સ્ત્રીમાં: ડિમ્બોત્સર્જન (ovulation) ન થવું, ફેલોપિયન ટ્યુબના અવરોધ (blocked fallopian tubes), અથવા ગર્ભાશયના વિકાસના વિકાર.

મિડવાઇફરીમાં, સ્ટરીલીટીના આકારણોને ઓળખવા અને તેનો નિદાન કરવું મહત્વપૂર્ણ છે, જેથી તેના ઉપચાર માટે યોગ્ય માર્ગદર્શિકા અપાઈ શકે.

🔸(૪) એમ.એમ.આર

• એમ.એમ.આર (MMR) નો અર્થ મેટર્નલ મોર્ટાલિટી રેટ (Maternal Mortality Ratio) થાય છે, જે સ્વાસ્થ્ય સંદર્ભમાં મહત્વપૂર્ણ છે.
• મેટર્નલ મોર્ટાલિટી રેટ (MMR) એ ગર્ભાવસ્થા, ડિલિવરી, અથવા પ્રસૂતિ પછીના 42 દિવસની અંદર, ગર્ભાવસ્થા અથવા તેના સંચાલનથી સીધા અથવા પરોક્ષ રીતે સંબંધિત કારણોસર સ્ત્રીઓના મૃત્યુનું પ્રમાણ દર્શાવે છે. તે દરેક 1,00,000 જીવંત જન્મો માટે ગણવામાં આવે છે.
• MMR ની ગણતરી માટેની ફોર્મ્યુલા:MMR=(માતાની મૃત્યુ સંખ્યાજીવંત જન્મોની સંખ્યા)×1,00,000MMR = \left( \frac{\text{માતાની મૃત્યુ સંખ્યા}}{\text{જીવંત જન્મોની સંખ્યા}} \right) \times 1,00,000MMR=(જીવંત જન્મોની સંખ્યામાતાની મૃત્યુ સંખ્યા​)×1,00,000
• MMR ક્યારેય ગર્ભાવસ્થા અથવા પ્રસૂતિને લીધે થતી જટિલતાઓથી સ્ત્રીઓને બચાવવા માટેનો માનક હોય છે અને તેના આધારે આરોગ્ય સેવાઓની ગુણવત્તાનો આંકને મદદ મળે છે.

🔸(૫) હાઈપોથર્મીયા

• “હાઈપોથર્મિયા” (Hypothermia) એ એવી સ્થિતિ છે, જેમાં નવજાત શિશુના શરીરના તાપમાનમાં અસામાન્ય રીતે ઘટાડો થાય છે. મેડિકલ ટર્મમાં, હાઈપોથર્મિયા એ શિશુના શરીરના તાપમાનનો 36.5°C (97.7°F) કરતા ઓછો થવા પર નિર્દેશ કરે છે. આ સ્થિતિમાં શિશુના શરીરની તાપમાન નિયંત્રિત કરવાની ક્ષમતા કમજોર થાય છે, જેનાથી વિવિધ ગંભીર તબીબી પરિસ્થિતિઓ સર્જાઈ શકે છે.
• નવજાત શિશુને તરત જ ગરમ કાંબળા/કાપડમાં લપેટવુંચમચીથી ગરમ દૂધ કે કેમિકલ હીટરથી ગરમી પૂરી પાડવી”કાંગરૂ કેયર” દ્વારા માતાની શરીરની ગરમી દ્વારા શિશુને ગરમ રાખવુંઆઈસીઓમાં “ઈન્ફ્રારેડ વોર્મર” નો ઉપયોગ.હાઈપોથર્મિયા કાબૂમાં ન લેવામાં આવે તો તે નવજાતમાં ગંભીર શારીરિક સમસ્યાઓ તેમજ મૃત્યુનું કારણ પણ બની શકે છે.

🔸(૬) પોજીશન

પેલ્વીક બ્રીમના ૬ ભાગમાં કયુ ડીનોમીનેટર આવેલ છે તેને પોઝીશન કહેવાય છે.
પેલ્વીક બ્રીમના ૬ ભાગ

• → રાઈટ એન્ટીરીયર(Right Anterior )
• → રાઈટ લેટરલ (Right Lateral )
• → રાઈટ પોસ્ટીરીયર(Right Posterior )
• → લેફ્ટ લેટરલ (left Lateral )
• → રાઈટ એન્ટીરીયર(Right Anterior )
• → રાઈટ લેટરલ (Right Lateral )
• ⇨ લેફ્ટ એન્ટીરીયર (Left Anterior)
• → રાઈટ પોસ્ટીરીયર (Right Posterior )
• → લેફ્ટ લેટરલ (left Lateral )

વર્ટેક્ષ પ્રેઝન્ટેશનમાં જુદી જુદી પોઝીશનો

• → રાઈટ ઓસીપીટો એન્ટીરીયર (Right Occipito Anterior)
• → રાઈટ ઓકસીપીટો લેટરલ (Right Occipito Lateral )
• → રાઈટ ઓકસીપીટો પોસ્ટીરીયર (Right Occipito Posterior )
• → લેફટ ઓકસીપીટો એન્ટીરીયર (Left Occipito Anterior )
• → લેફ્ટ ઓકસીપીટો લેટરલ (left Occipito Lateral )
• → લેફટ ઓકસીપીટો પોસ્ટીરીયર (Left Occipito Posterior )

🔸(૭) ફેમીલી પ્લાનીંગ

• ફેમિલી પ્લાનિંગ એ એક એવો રસ્તો છે કે જે વિચારો દ્વારા લોકોને હેલ્થ અને વેલફેર કેર પૂરી પાડે છે.
• જે લોકોને આર્થિક અને સામાજિક વૃદ્ધિ માટે મહત્વનું તેના વિશેનો મોડર્ન અભિપ્રાય એવો છે કે ઓછા બાળકો અને બે બાળકો વચ્ચે અંતર રાખો એટલું જ નહીં પરંતુ તે મધર અને ચાલ્ડની હેલ્થ ,સ્ટરીલીટી ની ટ્રીટમેન્ટ , મેરેજ ગાઈડન્સ ,ઈકોનોમી અને ન્યુટ્રિશન સાથે સંકળાયેલ છે તેમાં MCH સાથે પણ એ સંકળાયેલ છે.

🔸(૮) શો

• Vaginal shaw (વજાઇનલ શો) એ ગર્ભાવસ્થાના અંતિમ તબક્કામાં અથવા લેબરની શરૂઆતમાં જોવા મળતું લક્ષણ છે. તેમાં વજાઇનામાંથી લાલચટ્ટાં અથવા બ્રાઉન રંગનો વજાઇનલ ડિસ્ચાર્જ થવાનું સમાવેશ થાય છે, જે સર્વિક્સમાંથી મ્યુકસ પ્લગ છૂટા પડવાને કારણે થાય છે. તે લેબરની શરૂઆતનું લક્ષણ હોઈ શકે છે, જે દર્શાવે છે કે યૂટેરસ ડિલિવરી માટે તૈયાર થઈ રહ્યું છે.

🔸પ્રશ્ન-૬ (અ) નીચેના માંથી સાચો જવાબ લખો. 05

( ૧) હું નવજાત શિશુંનો ઉતમ ખોરાક છું

(અ) બ્રેસ્ટ ફીડીંગ

(બ) મગનું પાણી

(ક) એનીમલ મીહલ્ક

(ડ) ઘટ્ટ દાળ

(૨) આવર્નના શોષણ માટે મારૂ સેવન કરવાથી વધું અસરકારક રહે છે

(અ) વિટામીન-સી

(બ) વિટામીન-ડી

(ક) કેલ્શિયમ

(ડ) વિટામીન-બી

(૩) લેબર પ્રોગ્રેસ ઝડપી બનાવવા માટે ઉપયોગી

(અ) ઈન્જેકશન ઓકસીટોસીન

(બ) ઈન્જેક્શન બી કોમ્પલેક્ષ

(ક) ઈન્જેક્શન ડેશોના

(ડ) ઈન્જેક્શન કેલ્શિયમ

(4) ફીટલ સ્કલનો સૌથી મોટામાં મોટો ડાયામીટર

(અ) મેન્ટો વર્ટીકલ

(બ) સબમેન્ટો વર્ટીકલ

(ક) સબ ઓકસીપુટો બ્રેગ્મેટીક

(ડ) ઓસીપુટો બેગ્મેટીક

(૫) ગર્ભાશયશીશુંના હદયના ધબકારા નોર્મલ કહેવાય

(અ) ૮૦ થી ૧૦૦ પ્રતિ મિનિટ

(બ) ૧૦૦ થી ૧૨૦ પ્રતિ મિનિટ

(ક) ૧૨૦ થી ૧૬૦ પ્રતિ મિનિટ

(ડ) ૧૬૦ થી ૧૮૦ પ્રતિ મિનિટ

🔸(બ) ખાલી જગ્યા પુરો. 05

(૧) સ્પર્મ અને ઓવમ નું ફર્ટીલાઈઝેશન——– માં થાય છે. ફેલોપિયન ટ્યુબ (Fallopian Tube)

(૨) એક કલાકથી વધુ સમય સુધી પ્લેસન્ટા બહાર ન આવે તેને ……….કહે છે. રીટેઇન્ડ પ્લેસન્ટા (Retained Placenta)

(૩) બાળકના જન્મ પહેલા કોર્ડ વજાયનામાંથી બહાર આવતી જોઈ શકાય તેને ——કહે છે. કોર્ડ પ્રોલેપ્સ (Cord Prolapse)

(૪) ઈન્જેક્શન મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટનું એન્ટીડોટ………. છે. કેલ્શિયમ ગ્લુકોનેટ (Calcium Gluconate)

(૫) સગર્ભાવસ્થા દરમ્યાન માતાની એન્ટીનેટલ કલીનીક વીઝીટ ઓછામાં ઓછી ………..વખત થવી જોઈએ 4 વખત

🔸(ક) નીચેના વિધાનો ખરા છે કે ખોટા તે જણાવો. 05

(૧) પ્લેસન્ટાનું વજન સામાન્ય રીતે ૯૦૦ ગ્રામ હોય છે. ❌

( ૨) બાળકનું એન્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ ૧૮ માસે પૂરાય છે. ✅

૩) પ્રાયમીપારા મધરનો પ્રથમ તબકકો ૪ કલાકનો હોય છે. ❌

( (૪) માતાં ફીટસની પ્રથમ મુવમેન્ટ ફીલ કરે તેને કવીકનીંગ કહે છે. ✅

(૫) ફીટલ સ્કલનો મોટામાં મોટો ડાયામીટર મેન્ટોવર્ટીકલ ડાયામીટર છે. ✅

💥☺☺☺ALL THE BEST ☺☺☺💥💪

નોંધ :-MCQ ANSWER APP ની યુનિક પેટર્ન માં બંને ભાષા માં આગળ paper solution /click here ની નીચે આપેલા છે. ” અ ” પર ક્લિક કરવાથી ભાષા ચેન્જ થશે.

IF ANY QUERY OR QUESTION,REVIEW-KINDLY WATSAPP US No. – 84859 76407