Date:- 26-02-2018

⏩(પ્ર-1)

🔸અ).એ.વી એઇડ એટલે શું ?03

A- Audio-સાંભળવું

V -Visual- જોવું

A- Aids- માધ્યમ

એ.વી.એઈડસના માધ્યમ વગર આરોગ્ય શિક્ષણ અસરકારક થઈ શકતુ નથી. તેથી લોકોમાં આરોગ્ય શિક્ષણ યોગ્ય અને અસરકારક આપવા માટે એ.વી.એઈડસ ઘણા મહત્વના છે.

Definition:

• “એ.વી.એઈડસ એટલે કે સાંભળીને કે જોઈને માધ્યમ વડે સંદેશો મેળવવામાં આવે છે. તેનેએ.વી.એઈડસ કહેવામાં આવે છે.”

🔸બ.) સારા એ.વી એઇડની લાક્ષણીકતાઓ જણાવો.04

• એ.વી.એઈડ બનાવતી વખતે નીચેના મુદાઓ ધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ.
• વાસ્તવિકતા દર્શાવતુ હોવુ જોઈએ.
• વિષયની સંપૂર્ણ માહિતી દર્શાવતુ હોવુ જોઈએ.
• એ.વી.એઈડસ સાથે રનિંગ કોમેન્ટ્રી હોવી જોઈએ.
• એ.વી.એઈડસ સાદુ અને સહેલાયથી મેળવી શકાય તેવુ હોવુ જોઈએ.
• એ.વી.એઈડસ કોમ્યુનિટીને અનુરૂપ હોવુ જોઈએ.
• એ.વી.એઈડસ ગૃપને અનુરૂપ હોવુ જોઈએ.
• એ.વી.એઈડસમાં ચિત્રો હોવા જોઈએ.
• એ.વી.એઈડસ ની બોર્ડર અલગ હોવી જોઈએ.
• એ.વી.એઈડસમાં કોઈપણ જાતના ધાર્મિક ચિન્હો ન હોવા જોઈએ.

કયાં પ્રકારનું જુથ છે ? ભણેલુ છે કે અભણ ? પુરૂષો નું છે કે સ્ત્રીઓનુ ? નાનુ છે કે મોટુ ? શહેરી છે કે ગ્રામ્ય ? કે પછી બાળકોનું જૂથ છે. વગેરે બાબત ધ્યાનમાં રાખીને એ.વી.એઈડસની પસંદગી કરવી.

• એ.વી.એઈડસ એ હેતુલક્ષી હોવુ જોઈએ.
• વિષયની ઓળખ આપતુ હોવુ જોઈએ.

લોકોને યોગ્ય આરોગ્ય શિક્ષણ આપતુ હોવુ જોઈએ.

દા.ત. રસીકરણનું, કુટુંબ નિયોજનનું, એન્ટીનેટલ કેરનુ,

• સ્પેશીફીક ગૌલ સિદ્ધ થાય તેવુ હોવુ જોઈએ.

રાત્રી હોય કે દિવસ, સ્કૂલ હોય કે કોમ્યુનીટી કે છેવાડાનો વિસ્તાર હોય તે ધ્યાનમાં રાખીને સંદેશો આપવા માટે અનુકુળ હોવુ જોઈએ.

🔸ક.) ટીચીંગ પ્રોસેસના સિધ્ધાંતો લખો.05

શિક્ષણ પ્રક્રિયાના સિદ્ધાંતો શિક્ષણની પ્રક્રિયામાં માર્ગદર્શક તરીકે કાર્ય કરે છે અને તેઓ શિક્ષણની ગુણવત્તા સુધારવામાં મદદરૂપ થાય છે. આ સિદ્ધાંતોનું અનુસરવું શિક્ષકને વધુ અસરકારક અને સમર્થ શિક્ષક બનવામાં મદદ કરે છે. નીચે શિક્ષણ પ્રક્રિયાના કેટલાક મુખ્ય સિદ્ધાંતો દર્શાવ્યા છે:

1. શિક્ષણ એ એક ક્રિયાપ્રવૃત્તિ છે (Teaching is an Active Process): શિક્ષણ એ એક સક્રિય પ્રક્રિયા છે, જેમાં શિક્ષક અને વિધાર્થી બંને સક્રિય રીતે ભાગ લે છે. વિધાર્થીઓને સાક્ષર બનાવવાના બદલે તેમને શીખવાની ક્રિયાપ્રવૃત્તિઓમાં સામેલ કરવું જોઈએ.
2. વિદ્યાર્થી કેન્દ્રિતતા (Learner-Centered Approach): શિક્ષણની પ્રક્રિયામાં વિધાર્થીઓનું કેન્દ્રમાં સ્થાન હોવું જોઈએ. શિક્ષણ વિધાર્થીઓની જરૂરિયાતો, રસો, અને ક્ષમતાઓને ધ્યાનમાં રાખીને આપવું જોઈએ.
3. તાત્કાલિકતા (Immediacy of Application): શિક્ષણ એવી રીતે આપવું જોઈએ કે વિધાર્થીઓ તરત જ તે શીખેલી માહિતીનો ઉપયોગ કરી શકે. તે પ્રયોગશીલ અને જીવનથી સંકળાયેલ હોવું જોઈએ.
4. ઉદાહરણ અને સાક્ષાત્કારનો ઉપયોગ (Use of Examples and Demonstrations): શિક્ષણ દરમિયાન ઉદાહરણો અને પ્રયોગોનો ઉપયોગ કરવાથી વિદ્યાર્થીઓને સિદ્ધાંતોને સરળતાથી સમજવામાં મદદ મળે છે.
5. વૈવિધ્યતા (Variety in Teaching Methods): એક જ પદ્ધતિને વારંવાર ઉપયોગમાં લેવાના બદલે વિવિધ શિક્ષણ પદ્ધતિઓ અને સાધનોનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ, જેથી વિધાર્થીઓમાં રસ અને ઉત્સાહ જળવાય રહે.
6. ફીડબેક (Feedback Mechanism): ફીડબેક શિક્ષણના પ્રક્રિયાનો એક મહત્વપૂર્ણ હિસ્સો છે. તે વિદ્યાર્થીઓના પ્રગતિને માપવા અને શિક્ષણ પદ્ધતિઓને સુધારવા માટે જરૂરી છે.
7. શિક્ષણ માટે ઉદ્દેશ્ય સ્પષ્ટ હોવું જોઈએ (Clarity of Objectives): શિક્ષકને શીખવવાનો સ્પષ્ટ ઉદ્દેશ્ય હોવો જોઈએ, અને તે વિધાર્થીઓને શરૂઆતમાં જ સ્પષ્ટ રીતે સમજાવવો જોઈએ.
8. શીખવાની તૈયારીઓ (Preparation for Learning): વિદ્યાર્થીઓને શીખવવા માટે શીખવાની તૈયારી કરવી અને શિક્ષણની પ્રક્રિયા માટે તદન પરિપક્વ બનાવવી જરૂરી છે.
9. પ્રેરણા (Motivation): પ્રેરણા શિક્ષણની પ્રક્રિયામાં મહત્વપૂર્ણ છે, કેમ કે તે વિધાર્થીઓને શીખવાની ઇચ્છા અને ઉત્સાહ આપે છે.
10. સાંસિદ્ધાંતિક અને વ્યાવહારિક જ્ઞાન વચ્ચેનું સંતુલન (Balance between Theory and Practice): શિક્ષણમાં સિદ્ધાંતો અને વ્યવહારના જ્ઞાન વચ્ચે સંતુલન હોવું જોઈએ, જેથી વિધાર્થીઓ બંનેને સમજી અને ઉપયોગ કરી શકે.

આ સિદ્ધાંતોના અનુસરણથી શિક્ષક શિક્ષણની ગુણવત્તાને સુધારી શકે છે અને વિધાર્થીઓના સંપૂર્ણ વિકાસ માટે યોગ્ય માહોલ પ્રદાન કરી શકે છે.

🔸અથવા🔸
🔸અ. ) સામાજીકરણ અટેલે શું? 03

આર્થિક સામાજિક સ્તરીકરણ :

• જયારે સમાજના આર્થિક દરજજા અસમાન હોય આવકની અસમાનતા જોવા મળે અને એક જ સમાજમાં અમીર ગરીબનો ભેદભાવ જોવા મળે છે. તેને આર્થિક સામાજિક સ્તરીકરણ કહે છે.

વ્યવસાયિક સામાજિક સ્તરીકરણ:

• સમાજના સભ્યોમાં જયારે વિભન્ન વ્યવસાય જૂથોમાં વિભાજન થયેલ હોય, અમક વ્યવસાય બીજા વ્યવસાયની તુલનામાં ઉચો કે નીચો ગણાય અને તે રીતે વ્યવસાય ક્રમ જોવા મળે છે. તેને વ્યવસાયિક સામાજીક કલાસ કહે છે. દા.ત. કમિશ્નર અને પટાવાળા

રાજકીય સામાજિક સ્તરીકરણ :

• જયારે સમાજમાં સતા, પ્રતિષ્ઠા અને માન ના સંદર્ભમાં ક્રમ હોય અને અનુશાસિત જેવા સ્તરો હોય ત્યારે તેને રાજકીય સામાજિક સ્તરીકરણ કહે છે. દા.ત. વડાપ્રધાન, મુખ્યમંત્રી, ધારાસભ્યો આવા લોકોને સમાજના દરેક લોકો ઉંચી નજરે જુએ છે. અને તેને માન આપે છે.

🔸બ.) રૂરલ અને અર્બન કોમ્યુનીટી કંઇ કંઇ બાબતોમાં અલગ પડે છે તે વિગતવાર લખો. 04

રૂરલ (ગ્રામ્ય) અને અર્બન (શહેર) સમુદાયો ઘણા પરિબળોમાં અલગ પડે છે. આ પરિબળો સામાજિક, આર્થિક, સાંસ્કૃતિક, અને સામાજિક માળખાના દ્રષ્ટિકોણથી વિશિષ્ટ છે. નીચે ગ્રામીણ અને શહેરી સમુદાયો વચ્ચેની મુખ્ય તફાવતની વિગતો આપવામાં આવી છે:

1. જનસંખ્યા ઘનતા (Population Density):

• રૂરલ: ગ્રામ્ય સમુદાયોમાં સામાન્ય રીતે લોકોની ઘનતા ઓછી હોય છે. લોકો પહોળા વિસ્તારોમાં રહેતા હોય છે અને ઘર-ઘર વચ્ચેના અંતર વધુ હોય છે.
• અર્બન: શહેરી સમુદાયોમાં લોકોની ઘનતા ઘણી ઊંચી હોય છે. લોકો નાની જગ્યાઓમાં ઘેંટ થઈને રહે છે, અને શહેરીકૃત ઈમારતોમાં રહેવું વધુ સામાન્ય છે.

2. વ્યવસાય (Occupation):

• રૂરલ: ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં લોકો મુખ્યત્વે કૃષિ, પશુપાલન, અને અન્ય પ્રાથમિક ક્ષેત્રોમાં કામ કરે છે.
• અર્બન: શહેરી વિસ્તારોમાં લોકો મુખ્યત્વે સેવાઓ, ઉદ્યોગો, અને ત્રિજીયક (tertiary) ક્ષેત્રોમાં કામ કરે છે, જેમ કે બિઝનેસ, ટેકનોલોજી, અને પ્રોફેશનલ સેવાઓ.

3. શિક્ષણ (Education):

• રૂરલ: ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં શૈક્ષણિક સુવિધાઓ અને સંસ્થાઓની સંખ્યા ઓછી હોય છે અને કદાચ ગુણવત્તા થોડી ઓછું હોય છે.
• અર્બન: શહેરી વિસ્તારોમાં ઊચ્ચ ગુણવત્તાની શાળાઓ, કોલેજો, અને યુનિવર્સિટીઓ વધુ પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ હોય છે, અને વિદ્યાર્થીઓને શૈક્ષણિક વિકલ્પો વધુ હોય છે.

4. જીવન શૈલી (Lifestyle):

• રૂરલ: ગ્રામ્ય સમુદાયોમાં જીવન શાંતિપૂર્ણ, સાદું, અને નૈસર્ગિક છે. લોકો ધીમે અને પરંપરાગત જીવન વ્યતિત કરે છે.
• અર્બન: શહેરી જીવન ઝડપી, સંશ્લેષિત, અને ટેકનોલોજી આધારિત છે. લોકોમાં ફેશન, મનોરંજન, અને આધુનિક સુવિધાઓની વધુ પડતર છે.

5. આરોગ્ય અને ચિકિત્સા સેવાઓ (Healthcare and Medical Services):

• રૂરલ: ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં આરોગ્યસંભાળની સુવિધાઓ ઓછા પ્રમાણમાં હોય છે, અને ઘણીવાર બિનમાર્ગદશી કે જૂની સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ હોય છે.
• અર્બન: શહેરી વિસ્તારોમાં આરોગ્ય અને ચિકિત્સા સેવાઓ વધુ પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ છે, અને ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળી હોસ્પિટલો અને ક્લિનિક્સ શહેરી વિસ્તારોમાં કાયમ ઉપલબ્ધ રહે છે.

6. ટ્રાન્સપોર્ટેશન અને કનેક્ટિવિટી (Transportation and Connectivity):

• રૂરલ: ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં ટ્રાન્સપોર્ટેશન અને કનેક્ટિવિટી મર્યાદિત હોય છે, અને લોકો ખાસ કરીને ખાનગી વાહનો પર નિર્ભર રહે છે.
• અર્બન: શહેરી વિસ્તારોમાં સારું ટ્રાન્સપોર્ટેશન નેટવર્ક હોય છે, જેમ કે બસ, ટ્રેન, મેટ્રો, અને ઉબર જેવી સેવાઓ.

7. સામુહિક સંબંધો (Social Relationships):

• રૂરલ: ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં લોકો વચ્ચે ગાઢ પરિચય અને ઘરોબો હોય છે. લોકો એકમેકને સારી રીતે ઓળખે છે અને સામુહિક જીવન વધુ પ્રબળ છે.
• અર્બન: શહેરી વિસ્તારોમાં લોકોની સામાજિક જોડાણ સામાન્ય રીતે નબળી હોય છે, અને વ્યક્તિગતતા (individualism) વધુ હોય છે.

8. પર્યાવરણ અને પ્રાકૃતિકતા (Environment and Nature):

• રૂરલ: ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં પર્યાવરણ સ્વચ્છ, કુદરતી, અને વધુ હરિયાળું હોય છે.
• અર્બન: શહેરી વિસ્તારોમાં પર્યાવરણ પ્રદૂષિત, કંક્રીટનો જંગલ, અને પ્રાકૃતિકતા ઓછી હોય છે.

9. અપરાધ દર (Crime Rate):

• રૂરલ: ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં સામાન્ય રીતે અપરાધ દર ઓછો હોય છે.
• અર્બન: શહેરી વિસ્તારોમાં, ખાસ કરીને મોટા શહેરોમાં, અપરાધ દર વધુ હોય છે.

10. સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓ (Cultural Activities):

• રૂરલ: ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓ પરંપરાગત અને સામુદાયિક હોય છે, જેમ કે લોકનૃત્ય, લોકગીત, અને તહેવારો.
• અર્બન: શહેરી વિસ્તારોમાં સંશ્લેષિત અને વૈવિધ્યસભર સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓ હોય છે, જેમ કે થિયેટર, સ્નો પર્ફોર્મન્સ, અને ફેશન શો.

આ તફાવતો દર્શાવે છે કે ગ્રામીણ અને શહેરી વિસ્તારોમાં જીવનશૈલી, આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ, અને સામાજિક જોડાણના માળખામાં મોટી રકમની અલગ-અલગતાઓ છે.

🔸ક.) હેલ્થ ટીમના ફાયદા જણાવો. 05

કોમ્યુનિટી (સમુદાય) માં હેલ્થ ટીમના ફાયદા ઘણા મહત્ત્વપૂર્ણ છે, ખાસ કરીને આરોગ્ય સેવાઓના પ્રદાનમાં અને લોકોને સ્વસ્થ જીવન જીવવામાં મદદરૂપ થવામાં. નીચે કોમ્યુનિટી હેલ્થ ટીમના કેટલાક મુખ્ય ફાયદા દર્શાવવામાં આવ્યા છે:

1. વ્યાપક આરોગ્યસંભાળ (Comprehensive Healthcare):

• હેલ્થ ટીમમાં વિવિધ ક્ષેત્રોના નિષ્ણાતો (જેમ કે ડોકટરો, નર્સો, ફાર્માસિસ્ટ્સ, પેરામેડિકલ સ્ટાફ) સાથે મળીને કાર્ય કરે છે, જે આ કૉમ્બિનેશન લોકો માટે વ્યાપક આરોગ્યસંભાળ પ્રદાન કરે છે.

2. રોગની પ્રાથમિકતાની ઓળખ (Early Detection of Diseases):

• કોમ્યુનિટી હેલ્થ ટીમોનું કાર્ય સ્થળ પર જ કામ કરવાથી રોગોનું વહેલું નિદાન શક્ય બને છે. તેઓ વ્યક્તિઓ અને પરિવારો સાથે સીધો સંપર્ક કરી શકે છે અને આરોગ્યની સમસ્યાઓનો વહેલો જવાબ આપી શકે છે.

3. રોગની અટકાવવા માટેની કામગીરી (Preventive Care):

• હેલ્થ ટીમો આરોગ્ય જાગૃતિ, રોગપ્રતિકારક ઝુંબેશો, અને પ્રાથમિક સાવચેતીના પગલાં લેવામાં મદદરૂપ થાય છે, જેના દ્વારા રોગોનો ફેલાવો અટકાવવામાં મદદ થાય છે.

4. કમ્યુનિટી આધારિત સારવાર (Community-Based Treatment):

• હેલ્થ ટીમો સમુદાયમાં નિકટવર્તી અને સસ્તી સારવાર સુવિધાઓ પૂરી પાડે છે, જે લોકોને સારવાર માટે દૂર જવું પડતું નથી અને સમય અને ખર્ચ બચાવવામાં મદદરૂપ થાય છે.

5. સંપૂર્ણતા અને સતત કાળજી (Continuity of Care):

• હેલ્થ ટીમો દ્વારા સતત કાળજી મેળવી શકાય છે. તેઓ રોગનું નિદાન, સારવાર, અને અનુસંધાન (follow-up) તમામ સ્તરે દર્દીઓ સાથે જોડાયેલા રહે છે.

6. સમુદાયના ખાસ જરૂરિયાતોને અનુકૂળ (Tailored to Community Needs):

• હેલ્થ ટીમો સમુદાયની જરૂરિયાતો, ભૂગોળ, અને સાંસ્કૃતિક પૃષ્ઠભૂમિને ધ્યાનમાં રાખીને આરોગ્ય સેવાઓ પ્રદાન કરે છે, જે પ્રભાવશાળી અને અસરકારક હોય છે.

7. હેલ્થ પ્રોમોશન અને શિક્ષણ (Health Promotion and Education):

• હેલ્થ ટીમો લોકોમાં સ્વચ્છતા, પોષણ, વિટામિનની જરૂરિયાતો, અને અન્ય આરોગ્ય વિષયક જાગૃતિ વધારવામાં સહાય કરે છે, જેનાથી લોકોમાં સ્વસ્થ જીવન જીવવા માટે પ્રેરણા મળે છે.

8. લોકો સાથે સીધો સંપર્ક (Direct Interaction with People):

• હેલ્થ ટીમો વ્યક્તિગત રીતે લોકો સાથે સંપર્કમાં રહેતી હોવાથી આરોગ્ય પર્યાવરણમાં વિશ્વાસ અને જાળવણી વિકસાવે છે, અને લોકોની ચિંતા અને પ્રશ્નોનું યોગ્ય રીતે નિરાકરણ થાય છે.

9. મુક્ત અને સમયસર ઉપલબ્ધતા (Accessibility and Timeliness):

• હેલ્થ ટીમો સરળતાથી ઉપલબ્ધ હોય છે અને ઝડપી પ્રતિસાદ આપી શકે છે, જેનાથી આરોગ્ય સેવાઓ ઝડપથી લોકોને મળી શકે છે.

10. સહકાર અને કનેક્ટિવિટી (Coordination and Connectivity):

• હેલ્થ ટીમો તબીબી સંસ્થાઓ, આરોગ્ય કેન્દ્રો, અને અન્ય આરોગ્ય સેવાઓ સાથે જોડાણમાં રહેતી હોય છે, જેના કારણે દર્દીઓને સમયસર અને સંકલિત કાળજી મેળવી શકાય છે.

આ ફાયદા કોમ્યુનિટી હેલ્થ ટીમને સમુદાયમાં આરોગ્ય સુધારવામાં એક મહત્વપૂર્ણ સાધન બનાવે છે, અને લોકહિતમાં આરોગ્ય સેવાઓના વિતરણને વધુ અસરકારક અને સર્વવ્યાપક બનાવે છે.

⏩(પ્ર-2) નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો

🔸અ) પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર એટલે શું? તેના સિધ્ધાંતો જણાવો. 08

પ્રાથમિક આરોગ્ય સંભાળ તે જરૂરી આરોગ્ય સંભાળ છે. વૈજ્ઞાનીક રીતે આધારવાળી, બુદ્ધીગમ્ય હોય અને સાર્વત્રીક પ્રાપ્ય હોય છે. ઘરઆંગણે અપાય તેવી તમામ પાયાની સેવાઓ આવરી લીધેલ હોય, સમાજ દ્વારા સ્વીકાર્ય હોય અને લોકભાગીદારી દ્વારા દેશ અને સમાજ ને પોસાય તેવી કિંમતે હોય .

Equitable Distribution (સામાન્ય ધોરણે વહેચણી):-

• મોટાભાગ ની આરોગ્ય સેવાઓ તેમજ સાધનોનો ઉપયોગ શહેરી વિસ્તાર માટે થાય છે. તેમજ તજજ્ઞો પણ શહેરી વિસ્તારમાં ઉપલબ્ધ હોય છે. આ સામાજિક અસમાનતા ને દુર કરી ગ્રામીણ વિસ્તારમાં સમાનતાના ધોરણે આરોગ્યની સેવાઓ પુરી પાડવી. પ્રાયમરી હેલ્થ કેર દરેક ઘર સુધી પહોંચે તેમજ કાર્યસ્થળ સુધી પહોંચવી જોઈએ દરેક વ્યક્તીને એક સરખી આરોગ્ય સેવાઓ મળી રહે તેમજ દરેક વ્યક્તી ને તેનો લાભ મળવો જોઈએ

Community Participation (લોક ભાગીદારી):-

• પ્રાયમરી હેલ્થ કેર એ લોકો માટે છે. તેમજ લોકો દ્વારા આપવામાં આવતી હોય છે સેવાઓ પુરી
• પાડવાની જવાબદારી કેંદ્ર અને રાજ્યની હોવા છતાં વ્યક્તિ, કુંટુબ અને સમુદાય નો સમાવેશ કરવો ખુબજ જરૂરી છે. આરોગ્ય સેવાના અમલ માટે તેમજ આયોજન અને જાળવણી માટે સમુદાય નો ઉપયોગ કરવો તે જરૂરી છે.
• દા.ત. કોઈપણ ગામમાં રસીકરણ કાર્યક્રમ કરવાનો હોય તો તેમના આયોજન માટે ટ્રેઈન દાયણો, બ્લોક હેલ્થ વિઝીટર, આંગણવાડી વર્કર, આશા વગેરે સેવાઓ પુરી પાડી શકે છે. કારણકે તેઓ લોકસમુદાય માંથી ચુટાયેલા હોય છે.

Inter Sector Co-Ordination Approach ખાતામાં જુદા જુદા વિભાગો નું સંકલન):-

• સમુદાયના વિકાસ માટે જરૂર મુજબ સંબધીત ખાતાઓનું આરોગ્ય ખાતા સાથે સહકાર લેવો જેમકે ખેતીવાડી, પશુપાલન, શિક્ષણ, રહેઠાણ વિભાગ, પરિવહન વિભાગ વગેરે. દરેક વિકાસ કરતો વિભાગ સમુદાયના વિકાસ પર અસર કરે છે. સફળ આરોગ્ય સંભાળ માટે જુદા- જુદા ખાતાઓનો એક બીજા ખાતા સાથે સાથ સહકાર જરૂરી છે.

Appropriate Technology (યોગ્ય સાધન સામગ્રીનો ઉપયોગ):-

• પ્રાથમિક આરોગ્ય સંભાળ આપવા માટે જરૂરી સાધન-સામગ્રી નો યોગ્ય ઉપયોગ વૈજ્ઞાનીક ઢબે કરવો જોઈએ. કોમ્યુનીટીમાં જે સાધન-સામગ્રી ઉપ્લબ્ધ હોય તે સાધન-સામગ્રી નો યોગ્ય ઉપયોગ કરવો. નવી ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવો. જુની ટેકનોલોજી ને રદ કરવી. લોકોનું આરોગ્ય લોકો દ્વારા, લોકોના હાથમાં મુકવું અને જરૂરી સાધન સામગ્રી તેમજ ટેકનોલોજીમાં ફેરફાર લાવી લોકોની જરૂરીયાત પુરી પાડવી.

Problem Solving(સમસ્યાનું નિરાકરણ):-

• આરોગ્ય સંભાળના અટકાવ માટે ત્રણ સ્તર ના પ્રિવેન્શન ધ્યાનમાં રખાય છે. જે નીચે મુજબ છે. આરોગ્ય સંભાળના અટકાવ માટે ત્રણ સ્તર ના પ્રિવેન્શન ધ્યાનમાં રખાય છે. જે નીચે મુજબ છે.અ. પ્રાયમરી પ્રિવેન્શન :-આરોગ્યમાં વધારો કરવો.બ. સેકન્ડરી પ્રિવેન્શન :-વહેલી તકે કેસની ઓળખ, નિદાન અને સારવારક. ટર્સરી પ્રિવેન્શન :- -ખોડખાપણ થતી નિવારવી, અને રીહેબીલીટેશન સેવાઓ પુરી પાડવી.

🔸બ.) આરોગ્ય ને અસર કરતા પરિબળો વિશે જણાવો. 04

આરોગ્યને અસર કરતા પરિબળો (Factors Affecting Health) ઘણા છે, અને તેઓ શારીરિક, માનસિક, સામાજિક, આર્થિક, અને પર્યાવરણીય વિધિઓથી જોડાયેલા છે. નીચે મુખ્ય પરિબળોનું વર્ણન છે:

જીવશાસ્ત્ર અને વૈશ્વિક પરિબળો (Biological and Genetic Factors):

• વર્તમાન આરોગ્યની સ્થિતિ પર વ્યક્તિની જૈવિક રચના અને તત્વો, જેમ કે જનમજાત રોગો, જૈવિક વલણો, અને હોર્મોનલ અસંતુલન.
• ઉદાહરણ તરીકે, ડાયાબિટીસ, હ્રદયરોગ અને આથ્રાઇટિસ જેવા રોગો જીવનભર રહેતા હોય છે.

પર્યાવરણીય પરિબળો (Environmental Factors):

• વ્યક્તિના આસપાસની ભૌતિક અને સામાજિક પર્યાવરણનો આરોગ્ય પર વિશિષ્ટ પ્રભાવ પડે છે.
• ગંદકી, પ્રદૂષણ, અને પાણીની ગુણવત્તા સહિતના પર્યાવરણીય પરિબળો સારા કે ખરાબ આરોગ્યનું કારણ બની શકે છે.

જીવનશૈલી અને વ્યવહાર પરિબળો (Lifestyle and Behavioral Factors):

• ખાવા-પીવા, વ્યાયામ, ધૂમ્રપાન, દારૂનું સેવન, અને દવાઓનો ઉપયોગ જેવા જીવનશૈલીના વિકલ્પો આરોગ્યને વધારે અસર કરે છે.
• અસ્વસ્થ આહાર, શરીરચર્યા ન કરવી, અને માનસિક તાણ આરોગ્ય માટે જોખમરૂપ છે.

આર્થિક અને સામાજિક પરિબળો (Economic and Social Factors):

• વ્યક્તિની આવક, શિક્ષણનો સ્તર, નોકરી, અને સામાજિક સંબંધો આરોગ્ય પર મહત્વનો પ્રભાવ કરે છે.
• આર્થિક અસમાનતાના કારણે આરોગ્ય સેવા મેળવવામાં સમસ્યા ઉભી થાય છે.

મેડિકલ અને આરોગ્યસંભાળ સેવાઓ (Medical and Healthcare Services):

• આરોગ્ય સેવાઓની ઉપલબ્ધતા, સુવિધાઓ, અને ગુણવત્તા વ્યક્તિના આરોગ્ય પર સીધા અસર કરે છે.
• યોગ્ય સમય પર સારવાર ન મળવી અથવા આરોગ્ય સેવાઓનો અભાવ આરોગ્યના જોખમોને વધારી શકે છે.

માનસિક તાણ અને મનોવૈજ્ઞાનિક પરિબળો (Psychological and Emotional Factors):

• માનસિક તાણ, ડિપ્રેશન, અને લાગણીશીલ સ્થિરતા આરોગ્ય પર મોટો અસરકારક પરિબળ છે.
• લાંબી અવધિ સુધી માનસિક તાણ શારીરિક અને માનસિક આરોગ્ય બંને માટે નુકસાનકારક હોય છે.

આ બધા પરિબળો સ્વાસ્થ્ય પર સામૂહિક રીતે અસર કરે છે, અને દરેક પરિબળની અસર વ્યક્તિની જીવનશૈલી અને પરિસ્થિતિઓ પર આધારિત હોય છે.

⏩(પ્ર-3) નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો (કોઇ પણ બે) 2×6-12

🔸અ.) લનિંગ એટલે શું? લર્નિંગ પ્રોસેસના પગથીયાં જણાવો.

• લનીંગ વડે પોતાના વિચારો, અનુભવ અને કાર્ય કરવાની પ્રણાલીમાં બદલાવ લાવવાનો એક રસ્તો છે. ખરેખર લીંગ (અભ્યાસ) નો હેતુ એ નથી કે કોઈપણ બાબત સાંભળવી કે કોઈપણ સમાચાર સાંભળી અને યાદ રાખવા પરંતુ યાદ રાખી અને પ્રેકટીસમાં મુકવું એ મહત્વનું છે. એક ચીની કહેવત પ્રમાણે ” જો હું સાંભળુ તો હું ભુલી જાઉ, જો હું જોઉ તે યાદ રાખી શકુ પરંતુ જો હું કરૂ તો કદાપિ ન ભૂલુ” અથવા તો તેની મને જાણ રહે છે. ” આમ આ ઉદાહરણ અભ્યાસ કરવામાં અને કાર્ય કરવામાં ખૂબ જ મહત્વના છે. આ ઉપરથી આપણે ચોક્કસ રીતે કહી શકીએ કે કોઈપણ સમાચાર મળે તે મહત્વનું નથી. પરંતુ તે બાબતનું અમલીકરણ એ ખૂબ જ અગત્યનું છે. એટલે કે બિહેવિયરમાં ચેન્જીસ લાવવું.

લર્નિંગ પ્રોસેસના પગથીયાઓ નીચે મુજબ છે.

ઓર્બવેશન Observation

• જયારે આપણે નવુ કંઈક જોઈએ ત્યારે સૌપ્રથમ તેના પર આપણું ધ્યાન ખેંચાય છે. અથવા જે આપણે જોઈએ છીએ તે કેવી રીતે કરવુ તેમાં આપણને રસ પડે છે. અને ત્યારબાદ આપણે કેવી રીતે વધુ સારૂ કરવું તેની જીજ્ઞાસા ઉત્પન થાય છે.

સમજણ શક્તિ અને વિસરો Understanding & thinking

• આપણે પહેલા શું શીખ્યા હતા ? અને હાલમાં શું શીખી રહયા છીએ. તે બંનેની સરખામણી કરીને આપણે તેના વિશે વિચારીએ છીએ. આપણી આ પરિસ્થિતિમાં જજ્ઞાસા પણ ભળતી હોય છે. તેમજ આપણા વિચાર તેમજ લાગણી પણ ભળતી હોય
• છે. જેથી કરીને જુના વિચારોને બદલે નવા વિચારો લાવી શકાય છે. અને નોલેજમાં વધારો થાય છે.

અમલ કરવો Action or Doing

• શીખવાની પ્રક્રિયા વડે તેના અનુભવ દ્વારા જયારે અમલમાં મુકીએ ત્યારે તે પૂર્ણ થાય છે. તે ખરેખર વાસ્તવિક પરિસ્થિતિઓ નાટક અથવા અનુભવ પરથી મળે છે. પરંતુ કોઈપણ વસ્તુનું વારંવાર પુનરાવર્તનથી અને તેના અમલીકરણથી તે સારી રીતે શીખી શકાય છે.

🔸બ.) કાઉન્સિલીંગ એટલે શું? તેના સિધ્ધાંતો જણાવો.

કાઉન્સેલિંગ એ એક પ્રકારની પારસ્પરિક સમસ્યા નિવારણ વિચાર વિનિમય છે. જેમાં એક વ્યક્તિ બીજી વ્યક્તિની સમસ્યાને હલ કરવાનો અથવા તેને સ્વેચ્છાએ નિર્ણય લેવામાં અને તેના અમલીકરણમાં મદદ કરે છે. વ્યક્તિની સમસ્યા અંગે વિચાર કરવાની દિશા ઓળખી શકે છે.

Definition:-

• લાભાર્થીને પોતાની લાગણીઓની રજૂઆત કરવા તેમજ તે પોતાનો નિર્ણય જાતે લેવાનો આત્મવિશ્વાસ કેળવે તેવું વાતાવરણ તૈયાર કરવાની પ્રક્રિયાને સંપરામર્શન કે કાઉન્સેલિંગ કહેવામાં આવે છે.

કાઉન્સિલીંગ નાં સિધ્ધાંતો

• કાઉન્સેલિંગ દરેક વ્યક્તિને સંબંધિત હોવું જોઈએ.
• વ્યક્તિની બુધ્ધિ અને પ્રતિભા પર આધારિત હોવું જોઈએ.
• કાઉન્સેલર કોમ્યુનિટી એ જે ડિમાન્ડ કરેલ છે તે ડિમાન્ડ ઉપરાંત પણ કાઉન્સેલિંગમાં સ્પેશિયલ એડવાન્સ નોલેજ તેમજ પ્રવૃતિ કરનારો હોવો જોઈએ. જેથી કાઉન્સેલરે ચોક્કસ વ્યક્તિ નહી પરંતુ સંપૂર્ણ વ્યક્તિને કેન્દ્રમાં રાખીને કાઉન્સેલિંગ કરવું.
• તે વ્યક્તિને પોતાની જાતની સમજ હોવી જોઈએ.
• વ્યક્તિગત તફાવત બતાવે તેવું હોવું જોઈએ. કેમકે દરેક વ્યક્તિના પ્રોબ્લેમ અને તેની મર્યાદા અલગ-અલગ હોય છે.
• લોકો કાઉન્સેલિંગ સ્વીકારે તેવું હોવું જોઈએ. કેમકે દરેક વ્યક્તિઓને ઘણા જ કારણો પણ હોય છે અને તે એકબીજા સાથે સંકળાયેલા હોય છે. જેથી દરેક પ્રોબ્લેમનું એડવાન્સ નોલેજ હોવું જોઈએ.
• કાઉન્સેલિંગ એ સતત ધીમી પ્રક્રિયા છે.

🔸ક.) હોમ વિઝીટ એટલે શું? હોમ વિઝીટ કરવાના ફાયદાઓ લખો.

Home visit ની વ્યાખ્યા

• હોમ વિઝીટ એક એવી પ્રક્રિયા છે. જેમાં વ્યક્તિ અને કુટુંબને સંપૂર્ણ ફેમિલી કેર ઘરમાં પૂરી પાડવામાં આવે છે.
• નક્કી કરેલા અને સોપાયેલા ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં ઘરે ઘરે ફરીને દરેક વ્યક્તિના આરોગ્યની ચકાસણી કરી રોગની સારવાર આપવામાં આવે છે. તેમ જ રોગના નિયંત્રણ અટકાવવા અને આરોગ્યની સ્તરે ઉંછું લાવવા માટે જ પગલાં અને આરોગ્ય શિક્ષણ ઘરમાં પૂરું પાડવામાં આવે છે તેને હોમ વિઝીટ કહે છે

ફાયદાઓ

• ફેમેલીમાં બ્રેકગાઉન્ડ જોઈ શકાય છે.
• કુટુંબના પોતાના વાતાવરણમાં એક્સિઅલ શિષ્યુએશન જોઈ શકાય છે.
• કુટુંબના સભ્ય પોતાને એરિયામાં વધુ રિલેક્સ હોય છે.જેથી આરોગ્ય શિક્ષણ આપવાની તક ઊભી થાય છે.
• હોમ વિઝીટ માં રિયલ વસ્તુ જોવા માટે સમુદાયની વાતાવરણીય તેમ જ આર્થિક સામાજિક પરિસ્થિતિ જોઈને તે મુજબ આરોગ્ય શિક્ષણ આપી શકાય છે.
• શિક્ષણને પાયા તરીકે કુટુંબનું નિરીક્ષણ કરી શકાય
• કુટુંબના સભ્ય પ્રશ્ન પૂછવાની આઝાદીનો અનુભવ કરે છે.
• કુટુંબ સાથે સીધો સંપર્ક થવાથી તેમની મુશ્કેલીઓ જણાવે છે.
• આરોગ્ય કાર્યકરને કેર આપવાની તક મળે છે.
• હું બીજી નવી આરોગ્ય સમસ્યાઓ શોધી શકાય છે.
• આરોગ્ય કાર્યકરે હોમ વિઝીટ દરમિયાન કુટુંબના બીજા સભ્યોને જે કુટુંબ વર્ષસવ ધરાવે છે તેમની સાથે સંપત્તિ કરી શકાય છે.
• આરોગ્ય કાર્યકરને કુટુંબની વલણ એકબીજાની સાથેના સંબંધોનું નિરીક્ષણ કરવાની તક મળે છે.
• વ્યક્તિની પાયાની ભૌતિક અને લાગણી સફર જરૂરિયાતને સમજી શકાય છે અને તે મુજબ તેની જરૂરિયાત મેળવતા તેમને માર્ગદર્શન આપી શકાય છે.
• પોતે મેળવેલ જ્ઞાન અને કુશળતા નો ઉપયોગ ઘર માં વ્યક્તિ અને કુટુંબની આરોગ્ય સમસ્યાઓને હલ કરી શકાય છે.

⏩(પ્ર-4) ટૂંકનોધ લખો. (કોઇપણ ત્રણ) 3×4-12

🔸1.)સામાજીક સ્તરરચના

• “સામાજિક સ્તરીકરણ એટલે સમાજના લોકોનું ચડતા ઉતરતા ક્રમમાં વિભાજન થવું જે ઉંચા નીચા વિભાજનમાં વ્યકિતનું વ્યકિતત્વમાં ઉત્પન થવુ.”
• સામાજિક સ્તરીકરણના પાયામાં સમાજના સભ્યો અને તેના હકો વિશે તેમજ તેમના અધિકારો, ફરજો, જવાબદારીઓ દરેક સ્તરના ફેમીલી આપણા હિન્દુ સમાજમાં જોવા મળે છે. વેદકાલીન સમાજમાં હિન્દુઓમાં હિન્દુ પ્રજા,ચાર જ્ઞાતિમાં વહેચાયે છે. જેવી કે બ્રાહમણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, ક્ષુદ્ર.પરંતુ હાલના આધુનિક જમાનામાં સંપતિના આધારે સ્થાન જોવા મળે છે. દા.ત. ઉચ્ચ વર્ગ હાયર કલાસ, મધ્યમ વર્ગ મીડલ કલાસ, ગરીબ વર્ગ, લોઅર કલાસ.

આર્થિક સામાજિક સ્તરીકરણ :

• જયારે સમાજના આર્થિક દરજજા અસમાન હોય આવકની અસમાનતા જોવા મળે અને એક જ સમાજમાં અમીર ગરીબનો ભેદભાવ જોવા મળે છે. તેને આર્થિક સામાજિક સ્તરીકરણ કહે છે.

વ્યવસાયિક સામાજિક સ્તરીકરણ:

• સમાજના સભ્યોમાં જયારે વિભન્ન વ્યવસાય જુથોમાં વિભાજન થયેલ હોય, અમક વ્યવસાય બીજા વ્યવસાયની તુલનામાં ઉચો કે નીચો ગણાય અને તે રીતે વ્યવસાય ક્રમ જોવા મળે છે. તેને વ્યવસાયિક સામાજીક કલાસ કહે છે. દા.ત. કમિશ્નર અને પટાવાળા

રાજકીય સામાજિક સ્તરીકરણ :

• જયારે સમાજમાં સતા, પ્રતિષ્ઠા અને માન ના સંદર્ભમાં ક્રમ હોય અને અનુશાસિત જેવા સ્તરો હોય ત્યારે તેને રાજકીય સામાજિક સ્તરીકરણ કહે છે. દા.ત. વડાપ્રધાન, મુખ્યમંત્રી, ધારાસભ્યો આવા લોકોને સમાજના દરેક લોકો ઉંચી નજરે જુએ છે. અને તેને માન આપે છે.

🔸2.)ગ્રામ પંચાયતના કાર્યો

• પંચાયતની બેઠડો સમયસર બોલાવવી
• બેઠકોનું સંચાલન કરવા બૈઠકોમાં અધ્યકા. સ્થાન લેવુ
• બેઠડો માં ઉપસ્થિત પ્રશ્નીનું નિરાકરણ કરવુ
• દર મહિને ઓછામાં બોછી એક સામાન્ય બેઠક બોલાવવી.
• સમિતિઓની સમયાંતરે બેડકો યોજવી (3 મહિને એક વાર)
• ફરજી યાત ગ્રામસભા બોલાવવી
• સભ્યોના કામકાજ પર દેખરેખ રાખવી
• સભ્યિોના રાજીનામા મંજૂર કરવા
• પંચાયતના લીધેલા હપ્તા સમયસર ભરવા
• પંચાયતના ઓડિર રીયોટના જવાબ આપવા
• તલાટી કમ મંત્રી પાસે અંદાજપટાને તૈયાર કરાવવું
• 15 DEC પહેલા અંદાજપટાને તાલુકા પંચાયતમાં મોકલી આપવું
• 31 માર્ચ પહેલા અંદાજપરાને ગ્રામ પંચાયતમાથી મજૂર કરાવવું
• ગ્રામ પંચાયતની જાહેર મિલકતોનું સંચાલન અને દેખરેખ રાખવી –
• ગેરકાયદેસર દબાણ દૂર કરવું
• રાજ્ય અને ત્ કેન્દ્ર સરકારની યોજનાઓનું અસરકારક
• અમલી કરણ કરાવવું.
• ગ્રામ પંચાયતના તમામ રેકોર્ડ નિભાવવા
• બૈઠકો તથા ગમસભાઓનો અહેવાલ તૈયાર કરી તાલુકા પંચાયતને મોકલવો
• લગ્નની નોંધણી કરવી
• પંચાયતના મિલકતની દેખરેખ રાખાવી

🔸3.)આશા વર્કરના કાર્યો

ASHA Accredited Social Health Activist

• ૧૨ એપ્રિલ ૨૦૦૫ થી એન.આર.એચ.એમ. (નેશનલ રૂરલ હેલ્થ મિશન ) કાર્યક્રમમાં આશાને આરોગ્ય યંમ સેવક તરીકેની સેવાઓ લેવામાં આવે છે. આ આશા ગ્રામ્યલોકો તથા આરોગ્યના વર્કર વચ્ચે કડી રૂપ કામગીરી કરે છે.
• અને દેશ માટે આરોગ્યની સમસ્યા હલ કરવા તથા સુધારો કરવા અગત્યનો ભાગ ભજવે છે.ખાસ કરીને આની મદદ વડે આઈ.એમ.આર. તથા એમ.એમ.આર. ઘટાડવામાં સારો ફાયદો લાવી શકાય તેમ છે.તામીલનાડું રાજયમાં આ યોજનાથી આઈ.એમ.આર. તથા એમ.એમ.આર.ઘટાડવામાં માં નોંધપાત્ર ફાયદો થયેલ છે.
• આશા સ્થાનિક લોકોમાંથી પસંદ કરવામાં આવે છે.અને તે સ્વૈછીક આ કાર્યમાં જોડાય છે.આમ, છતાં તેણીને ૨૩ દિવસની પાયાની તાલીમ આપવામાં આવે છે.અને તેની નકકી કરેલ પ્રવૃતિના તથા સેવાના ભાગરૂપે મહેનતાણુ આપવામાં આવે છે.

આશાની ફરજો નીચે મુજબ સોપવામાં આવેલ છે.

• ગામ લોકોને જાણે
• આરોગ્યની યોજનામાં ભાગ લેવા મદદ કરે
• વિચાર વિનીમય દ્વારા આરોગ્યની વર્તુણુકમાં ફેરફાર લાવે ગામજનો અને આરોગ્ય કાર્યકર વચ્ચે લીન્ક તરીકે
• ડેપો હોલ્ડર તરીકે
• પ્રાથમિક સારવાર આપે
• સમસ્યાઓનું કાઉન્સેલીંગ કરે
• દર્દીને દવાખાના સુધી મોકલે
• મમતા દિવસમાં મદદ કરે
• સામાન્ય બિમારીની સારવાર કરે

🔸4.)UNICEF

UNICEF યુનાઈટેડ નેશન ઈન્ટરનેશનલ ચાઈલ્ડ ઈમરજન્સી કન્ડ

• આ સંસ્થા યુનાઈટેડ નેશન ઈન્ટરનેશનલ ચાઈલ્ડ ઈમરજન્સી ફંડ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
• આ એક ઈન્ટરનેશનલ એજન્સી છે. તે બાળકોને લગતી આરોગ્ય સેવા પુરી પાડે છે.
• આ સંસ્થાની સ્થાપના 1946 માં થઈ છે.
• આ સંસ્થાનો સ્થાપના દિવસ ૧૧ ડીસેમ્બરના રોજ ઉજવવામાં આવે છે.
• વર્ષ 1965 માં યુનીસેફ ને બાળકોના કલ્યાણ અને વિકાસ માટે કાર્ય કરવા બદલ શાંતી માટેનું નોબેલ પુરૂસ્કાર એનાયત કરવામાં આવેલ હતુ.
• હાલ આ સંસ્થાના ૧૯૦ થી વધુ દેશો સભ્યો છે.
• તેનુ હેડ કવાર્ટસ અમેરીકા ખાતેના ન્યુયોર્કમાં છે.
• ભારતમાં તેની શાખા ન્યુ દિલ્લીમાં આવેલી છે.

હેતુઓ

• માતા બાળકની તંદુરસ્તી જાળવણી.
• માતા અને બાળકને થતા રોગો અટકાવવા.
• મેલેરીયા તથા એનીમીયા અટકાવવા
• ખોરાકની અછત અને શિક્ષણને લગતા પ્રશ્નો ઉકેલવા.

કાર્યો

એજયુકેશન :

• ભારતમાં સાયન્સના ટીચીંગને ઈમ્પ્રુવ કરવા સાયન્સ લેબોરેટરી ઈકવીગ્મેન્ટ (સાધનો) લાયબ્રેરી બૂકસ, એ.વી.એડસ (ઓડીયો વિઝયુલ એઈડસ) વગેરે પુરા પાડે છે. આ ઉપરાંત આ સંસ્થા બધા જ દેશોમાં સુધારા વધારા તેમજ નવા સંશોધનને લગતી માહીતી પુરી પાડે છે.

•હેલ્થ :

• રૂરલ હેલ્થ સર્વિસ ડેવલપ કરવા માટે મદદ કરે છે. જેમાં P.H.C દ્વારા કોમ્યુનીકેબલ ડીઝીઝ. ને કંટ્રોલ કરવા જેવા કે ટી.બી., મેલેરીયા, વેનેરીયલ ડીઝીઝ આ ઉપરાત અમુક ચેપી રોગમાં મદદ કરે છે.
• આ ઉપરાત મેડીકલ એજયુકેશન અને ટ્રેનિંગમાં મદદ કરે છે. યુનીસેફ ઈન્ડિયામાં B.C.G વેકસીન પ્રોગ્રામમાં શરૂઆતથી જ સપોર્ટ કર્યો છે. તથા ડી.ડી.ટી. પ્લાન્ટ નાખવા ડોનેશન આપ્યુ બોમ્બેમાં ડેરી પ્લાન્ટમાં તથા મદ્રાસમાં પીડીયાટ્રીક સેન્ટર ખોલવા મદદ કરી આમ છતા પણ આ સંસ્થા આરોગ્યના કામ કરવા માટે હમેશા ઉત્કર્ષ હોય છે. તેનુ લિસ્ટ થઈ શકે તેમ નથી,

ન્યુટ્રીશન :

• બાળકના આરોગ્ય અને પોષણનું ધોરણ સુધારવા યુનીસેફ મીલ્ક પાવડર ડોનેટ કરે છે. તે બોમ્બે, ગુજરાત, મૈસુર, યુ. પી., બંગાળ, આંધ્ર પ્રદેશ, અને તામીલનાડુ ડેરી પ્લાન્ટ માટે ડોનેશન આપેલ છે. તથા સાધનો સપ્લાય કર્યા છે.

વોટર સપ્લાય:

• તાજેતરમાં બ્રાઉન વોટર એકસપ્લોરેશન માટે યુનિસેફ સાધન સહાય માટે આપણને મદદ કરે છે.

સોશિયલ વેલફેર :

ફેમીલી પ્લાનિંગ પ્રોગ્રામ અને A.N.M ટ્રેનિંગમાં યુનિસેફ મદદ કરે છે. હાલના વર્ષે યુનીસેફ નીચેના મુખ્ય કાર્યો કરે છે. જેવા કે

• પ્રાયમરી હેલ્થ કેર
• પ્રમોશન ઓફ ગ્રોથ ચાર્ટ
• યુનિવર્સલ ચાઈલ્ડ ઈમ્યુનાઈઝેશન
• બ્રેસ્ટ ફીડીંગ
• ઓરલ રીહાઈડ્રેશન થેરાપી
• ચાઈલ્ડ સર્વાઈવલ એન્ડ ડેવલપમેન્ટ

G-Growth Monitoring Chart

O- Oral Rehydration Solution

B-Breast Feeding

i – Immunization

F- Female Education

F- Family spacing

F- Food supplementation

⏩(પ્ર-5) નીચેના માંથી કોઇપણ છ વ્યાખ્યા આપો. 6×2-12

🔸1.)હેલ્થ એજ્યુકેશન–

• “હેલ્થ એજયુકેશન એ એવી પ્રક્રિયા છે કે લોકોમાં પરિવર્તન લાવે છે. અને લોકો તેને વાણી, વર્તન અને વિચારમાં ફેરફાર લાવે છે. અને લોકો અમલમાં મુકે તેને હેલ્થ એજયુકેશન કહેવામાં આવે છે.”

🔸2.)ફેમીલી પ્લાનીંગ

ફેમીલી પ્લાનીંગ એટલે

પરણીત કપલ

• બાળકના જન્મ વચ્ચે સ્પેશ રાખે
• જન્મ પર કંટ્રોલ મૂકે
• ફેમીલીની સાઈઝ ને કંટ્રોલ માં રાખે
• વણજોઈતા જન્મો ને અટકાવે
• સાથે સાથે બાળકો નાં હેલ્થ, એજયુકેશન, સોસીયલ સ્ટેટસ અને જરૂરી તમામ નીડ માતા પિતા પુરી કરી શકે
• કેટલા બાળકો ઈચ્છે છે તેનું પ્લાનીંગ કરે, તેને ફેમીલી પ્લાનીંગ કહેવામાં આવે છે

🔸3.)કોમ્યુનીકેશન–

• ”કોમ્યુનિકેશનએ દરેક એક પ્રક્રિયા છે. જેના દ્વારા બે કે વધુ વ્યકિતઓ એકબીજાના વિચારોની આપલે કે વહેંચણી કરે છે.જેને કોમ્યુનિકેશન કહેવામાં આવે છે. “

🔸4.)હેલ્થ સર્વે

• કોમ્યુનીટીમાં રહેતા લોકોને આરોગ્ય, ખોરાક, માંદગી કે મૃત્યુનો સર્વે કરીને માહિતી એકત્રિત કરવામાં આવે તેને હેલ્થ સર્વે કહે છે. હેલ્થ સર્વે થી કોમ્યુનીટીનું હેલ્થ સ્ટેટસ જાણી શકાય છે. હેલ્થ પ્રોબ્લેમ શોધી શકાય છે. તેમની જરૂરીયાતો શોધી શકાય છે. અને ભેગી કરેલી માહિતીનું પ્લાનિંગ તેમજ ઈવાલ્યુએશન તેમજ રીસર્ચ માટે ઉપયોગી બને છે.

🔸5.)રીહેબીલીટેશન –

• “રીહેબીલીટેશન એટલે ફરી મુળ કાર્યમાં પ્રસ્થાપિત કરવું ફરી ને સશકત બનાવવું કોઈપણ વ્યક્તિ શારીરીક, માનસીક, સામાજીક કે આધ્યાત્મિક રીતે ડીસએબલ થઈ ગયેલ હોય તેને ફરી પોતાની મુળ સ્થિતીમાં લાવવાના પ્રોસેસને રીહેબીલીટેશન કહેવાય છે.”

🔸6.)રેફરલ સર્વિસીસ (સંદર્ભ સેવાઓ)

• સંદર્ભ સેવા એટલે એવા પ્રકારની વ્યવસ્થા કે જેમાં પાયાના આરોગ્ય કર્મચારી દ્વારા ગ્રામ્ય કક્ષાએ દર્દીને સારવાર આપવામાં આવે પરંતુ વધુ સારવારની જરૂર જણાય તો આગળના સેન્ટર પર મોકલવાની પ્રક્રિયાને રેફરલ સર્વિસીસ અથવા સંદર્ભ સેવા કહેવાય છે.
• પ્રથમ રેફરલ યુનીટ સુધી જેમ બને તેમ ઝડપથી પહોંચાડી શકે અને તેને તરત જ સેવાઓ મળી રહે તેને પ્રાયમરી હેલ્થ કેરમાં મુખ્ય કરોડરજજુ ગણવામાં આવે છે.

🔸7.)કોમ્યુનીટી નીડ અસેસમેન્ટ

• આમ, આંકડાકીય અભિગમના લીધે લક્ષ્યાંકો સિધ્ધ થવા છતાપણ ગુણવતા સભર શિક્ષણ અને સેવાઓના અભાવે સમયમર્યાદામાં જન્મદરમાં કાંઈ ઘટાડો થયો નહી.કુંટુંબ કલ્યાણ કાર્યક્રમનું આખરી ધ્યેય વસ્તીમાં સ્થિરતા લાવવાનો હતો.અને તે ગુણવતા સભર આરોગ્યની તમામ સેવાઓ દ્વારા જ પાર પાડી શકાય લોકોની ખરેખર જરૂરીયાતો પર આધારિત જન્મ વચ્ચે અંતર રાખતી પધ્ધતિઓના ઉપયોગ ને વેગવાન બનાવી આ હાંસલ કરી શકાશે.
• આ અભિગમ શરૂઆતમા * લક્ષ્યાંક મુકત અભિગમ ” તરીકે ઓળખાયો હતો. પાછળથી તે સામુદાયિક જરૂરીયાતો ની આકારણી એટલે કે કોમ્યુનીટી નીડ એસેસમેન્ટ તરીકે ઓળખાયો.

⏩(પ્ર-6) અ. ખાલી જગ્યા પુરો 05

1)આદિવાસી વિસ્તારમાં ……….ની વસ્તીએ એક સી.એચ.સી. હોય છે. 80000

2)પી.એચ.સી.ના વડા……… હોય છે. મેડીકલ ઓફિસર

3)જન્મ મરણ ની નોંધણી………. દિવસોમાં કરવી જોઇએ. 21 દિવસ

4)ટી.બી. રોગમાં …………સારવાર અપાય છે. Dots (ડોટ્સ)

5)હાલમાં વપરાતી પાંચગુણી રસીનું નામ ……..છે. પેન્ટાવેલેન્ટ (Pentavellent)

⏩(બ.) નીચેના વિધાનો ખરા છે કે ખોટા તે લખો. 05

1) કેન્સર એ કોમ્યુનીકેબલ ડીસીસ છે. ❌

2) કાર્યની શરૂઆત કરતા પહેલા પ્લાનીંગ કરવું જરૂરી નથી.❌

3) એ.એન.એમ.ને કોમ્યુનીટીના લોકોના રીતરીવાજ જાણવાની જરૂર નથી.❌

4) આરોગ્ય શિક્ષણ ફકત જુથમાં જ આપી શકાય છે. ❌

5) લેપ્રસીના દર્દી માટે રીહેબીલીટેશન એ અગત્યનું પગથીયું છે.✅

⏩(ક.) જોડકાં જોડો 05

અ બ

1-5 1.સબ સેન્ટર 👉1. જીલ્લા આરોગ્ય વિભાગના વડા

2-4 2.આશા 👉2. બાળ વિકાસ પ્રોગામ

3-1 3.સી.ડી.એચ.ઓ 👉3.108

4-3 4.તાત્કાલીક સારવાર 👉4.1000ની વસ્તી

5-2 5.સી.ડી.પી.ઓ. 👉 5. 3000/5000 ની વસ્તી

👉 6. 100