23/09/2024

Q-1a. List out the organs of Respiratory system. – રેસ્પીરેટરી સીસ્ટમના અવયવોની યાદી બનાવો.

રેસ્પીરેટરી સિસ્ટમના અવયવો ની યાદી નીચે મુજબની છે:

થોરાસીક કેવીટીની બહાર રેસ્પીરેટરી ટ્રેક ની ઉપરની બાજુએ આવેલા અવયવોને અપર રેસ્પીરેટરી ટ્રેક ના અવયવો(Organs of upper Respiratory track) કહેવામા આવે છે. જેમા નીચે મુજબના અવયવોનો સમાવેશ થાય છે.

Nose
Pharynx
Larynx

થોરાસિક કેવિટી ની અંદર આવેલા રેસ્પીરેટરી ટ્રેક ના અવયવોને લોવર રેસ્પીરેટરી ટ્રેક ના અવયવો(Organs of lower Respiratory track)કહેવામા આવે છે. જે અવયવો નીચે મુજબના છે.

Trachea
Bronchi (Right and left)
Bronchioles
Terminal Bronchioles
Alveoli
Lungs (Right and left).

b. Explain the physiology of Respiration. – રેસ્પીરેશનની ફીઝીયોલોજી સમજાવો

• રેસ્પિરેશન એટલે બે સરફેસ વચ્ચે થતુ ગેસ એક્સચેન્જ. જેમા એટમોસ્ફિયર ની એઇર એ લંગ મા દાખલ થાય છે. લંગ ના ટીસ્યુ અને બ્લડ વચ્ચે ગેસ એક્સચેન્જ થાય છે જેને એક્સટર્નલ રેસ્પિરેશન કહેવામા આવે છે. બોડીના દરેક સેલ ટીસ્યુ અને બ્લડ વચ્ચે થતી ગેસ એક્સચેન્જને ઇન્ટર્નલ રેસ્પિરેશન કહેવામા આવે છે.
• રેસ્પિરેશનની ક્રિયા દરમિયાન ઓક્સિજન એ શ્વાસ દ્વારા લંગમા અંદર દાખલ થાય છે અને કાર્બન ડાયોક્સાઇડ એ ઉચ્છવાસ દ્વારા બોડી માંથી બહાર નીકળે છે.
• સામાન્ય રીતે એક મિનિટમાં રેસ્પિરેશનની ક્રિયા 16 થી 18 વખત જોવા મળે છે.
• રેસ્પેનેશન ની સાઇકલમા નીચે મુજબ નુ મિકેનિઝમ જોવા મળે છે.
• ઇન્સ્પિરેશન
• એક્સપિરેશન
• પોઝ.

Inspiration (ઇન્સ્પિરેશન).

• વાતાવરણની હવા શ્વાસ દ્વારા અંદર લંગ મા દાખલ થવાની ક્રિયાને ઇન્સ્પીરેશન કહેવામાં આવે છે.
• જ્યારે બ્રેઇન દ્વારા ડ્રાયફાર્મ અને ઇન્ટરકોસ્ટલ મસલ્સ ને કોન્ટ્રેક્શન માટેના નર્વ ઇમ્પલસીસ મળે છે ત્યારે ડાયાફાર્મ અને ઇન્ટરકોસ્ટલ મસલ્સ સંકોચાવાના લીધે થોરાસિક કેવીટી ની સાઈઝમા વધારો થાય છે . થોરાસીક કેવિટી ની અંદર એઇર પ્રેસર મા ઘટાડો થાય છે જેથી બહારના વાતાવરણમાથી હવા ઇન્સ્પિરેશનની ક્રિયા દ્વારા લંગ મા અંદર દાખલ થઈ શકે છે. આ ક્રિયાને ઇન્સ્પિરેશન કહેવામાં આવે છે.
• ડાયાફાર્મ ને કોન્ટ્રાકશનના ઇમ્પલ્સીસ મળવાથી ડાયાફાર્મ એ ફ્લેટ બની નીચેની બાજુએ જાય છે અને ઇન્ટરકોસ્ટલ મસલ્સ કોન્ટ્રાકશન થવાથી રીબ્સ  અને ઇન્ટરકોસ્ટલ મસલ્સ ઉપરની અને બહારની બાજુએ જાય છે. જેથી થોરાશિક કેવિટી ની સાઈઝમા વધારો થાય છે અને અને કેવીટી ની અંદર નેગેટિવ પ્રેસર ક્રિએટ થાય છે. બહાર ના વાતાવરણ માં એઇર પ્રેસર વધારે હોય અને થોરાસિક કેવીટી મા એઇર પ્રેસર ઑછુ હોવાથી ઇન્સ્પીરેશનની ક્રિયા થઈ શકે છે. ઇન્સ્પિરેશનની ક્રિયા એ એક્ટિવ પ્રોસેસ છે.

Expiration (એક્સપિરેશન).

• લંગ માથી એઇર વાતાવરણમા બહાર કાઢવાના પ્રોસેસ ને એક્સપિરેશન કહેવામા આવે છે. એક્સપિરેશનની ક્રિયા એ પેસિવ પ્રોસેસ છે કે જે ઇન્સ્પિરેશનની ક્રિયા પૂરી થયા પછી શરૂ થાય છે.
• એક્સપિરેશનની ક્રિયામા કોન્ટ્રાકશન થયેલા ડાયાફાર્મ અને ઇન્ટરકોસ્ટલ મસલ્સ રિલેક્સ થાય છે. જેથી ડાયાફાર્મ ફરી પોતાની મૂળ સ્થિતિમા આવે છે અને રીબ્સ એ નીચેની અને અંદરની બાજુએ આવવાથી થરાસિક કેવિટી ની સાઈઝમા ઘટાડો થાય છે અને એક્સપિરેશનની ક્રિયા થાય છે. જેમા લંગ માથી એઇર એ વાતાવરણમા બહાર ફેંકાય છે.
• એક્સપિરેશનની ક્રિયામા લંગ મા એઇર પ્રેશર એ વાતાવરણના પ્રેસર કરતા વધારે  હોય છે જેથી એક્સપિરેશનની ક્રિયા થાય છે.

Pause (પોઝ).

• આ લંગ નુ રિલેક્સ સ્ટેજ છે. જેમા કોઈ પણ ઇન્સ્પિરેશન કે એક્સપિરેશનની ક્રિયા થતી નથી. આ પિરિયડને પોઝ પિરિયડ કહેવામા આવે છે.

c. Describe gross structure of lungs. – ફેફસાનું ગ્રોસ સ્ટ્રકચર વર્ણવો.

• લંગ એ રેસ્પાયરેટરી સિસ્ટમનુ એક અગત્યનુ અવયવ છે. તે થોરાસીક કેવીટી  મા મીડિયાસ્ટીનમ સ્પેસ ની બંને બાજુએ એક એક એમ કુલ 2 ની સંખ્યામા આવેલ હોય છે.
• લંગ એ વાતાવરણમાથી હવા દ્વારા ઓક્સિજન  બોડી મા દાખલ કરે અને  કાર્બન ડાયોક્સાઇડ શરીરમાથી બહાર કાઢવાનુ કાર્ય કરે છે.
• લંગ એ 2 ની સંખ્યામાં થોરાસીક કેવીટી મા આવેલા હોય છે. તે શંકુ આકારના હોય છે.
• લંગ એ હાર્ટ અને મીડિયાસ્ટીનમ સ્પેસ દ્વારા થરાસીક કેવીટીમા સેપરેટ થાય છે.
• લંગ એ સ્પંજી ટીસ્યુના બનેલા હોય છે જેની અંદર ઘણી એઇર ફિલ્ડ કેવીટી આવેલી હોય છે. તેનો કલર બ્રાઉન અથવા ગ્રે જોવા મળે છે.
• રાઈટ લંગ નો વજન અંદાજિત 625 ગ્રામ તથા લેફ્ટ લંગ નો વજન અંદાજિત 575 ગ્રામ જેટલો હોય છે. રાઈટ લંગ એ લેફ્ટ લંગ કરતા વજનમા વધારે ભારે તથા સ્ટ્રક્ચરમા વધારે મોટુ જોવા મળે છે.
• લંગ એ લોબ મા ડિવાઇડ થયેલા હોય છે. રાઈટ લંગમા 3 લોબ આવેલા હોય છે, જેમા સુપીરિયર લોબ, મિડલ લોબ અને ઇન્ફીરીયર લોબ જોવા મળે છે જ્યારે લેફ્ટ લંગ મા 2 લોબ  આવેલા હોય છે સુપીરિયર લોબ અને ઇન્ફીરીયર લોબ. આ લોબ એ ફીશર દ્વારા સેપરેટ થયેલા હોય છે. રાઈટ લંગ મા બે ફિશર આવેલી હોય છે. લેફ્ટ લંગ મા એક ફીશર જોવા મળે છે.

લંગ ને નીચે મુજબના ભાગમા વર્ગીકૃત કરવામા આવે છે:

1. અપેક્સ(Apex):

• લંગના ઉપરના ટ્રાએન્ગ્યુલર અને રાઉન્ડ ભાગને અપેક્ષ કહેવામા આવે છે.  જે કલેવીકલ બોન ના લેવલ સુધી જોવા મળે છે.

2. બેઇઝ(Base):

• લંગના નીચેના પહોળા ભાગને બેઇઝ કહેવામા આવે છે. આ બેઇઝ નો ભાગ એ ડાયાફાર્મ ની સાથે નીચેની બાજુએ એટેચ હોય છે. આ ભાગ એ કોનકેવ શેપનો હોય છે.

3. એન્ટિરિયર બોર્ડર(Anterior border):

• તે પાતળી હોય છે. તે પોસ્ટીરીયર  બોર્ડર કરતા ટૂંકી હોય છે. તેમા એક કાર્ડીયાક નોચ આવેલી હોય છે. જેમા હાર્ટનો ભાગ ગોઠવાયેલો હોય છે.

4. પોસ્ટીરીયર બોર્ડર(Posterior border):

• તે જાડી હોય છે. તે 7 મા સર્વાઇકલ વર્ટીબ્રા થી 10 મા થોરાસીક વર્ટીબ્રા સુધી જોવા મળે છે.

5. ઇન્ફીરીયર બોર્ડર(inferior border):

• તે લંગ ના નીચે ના ભાગે આવેલ હોય છે. તે કોસ્ટલ સરફેસ અને મીડીયલ  સરફેસને અલગ કરે છે. કોસ્ટલ સરફેસ લાર્જ હોય છે અને કોનવેક્સ હોય છે. તે કોસ્ટલ પ્લુરાના સંપર્કમા હોય છે. તે કોસ્ટલ કાર્ટિલેજ દ્વારા રીબ્સ અને ઇન્ટરકોસ્ટલ મસલ્સ સાથે જોડાયેલી હોય છે.

6. મીડિયલ સરફેસ(Medial surface):

• તે કોનકેવ હોય છે. તેના વચ્ચેના ભાગે એક ખાંચ આવેલી હોય છે જેને હાઈલમ કહેવામા આવે છે. તે પાંચમા, છઠ્ઠા અને સાતમા થોરાસિક વર્ટીબ્રા  ના લેવલે આ હાઇલમ આવેલ હોય છે. આ હાઇલમના ભાગેથી બ્રોંકાય, પલ્મોનરી બ્લડ વેસલ્સ, લીમ્ફેટિક વેસલ્સ અને નર્વસ લંગ ના દરેક  લોબ મા અંદર દાખલ થાય છે અને બહાર નીકળે છે.
• મીડીયલ સરફેસના વચ્ચેના ભાગે મીડિયાસ્ટીનમ સ્પેસ આવેલી હોય છે. જે બંને લંગને સેપરેટ કરે છે. આ સ્પેસમા હાર્ટ, ગ્રેટ વેસલ્સ, ટ્રકીયા, બ્રોંકાય, ઈસોફેગસ વગેરે સ્ટ્રક્ચર આવેલું હોય છે જે બંને લંગ ને સેપરેટ કરે છે.

સ્ટ્રકચર ઓફ ધ લોબ ઓફ ધ લંગ(Structure of the lobe of the lung)

• લંગના લોબ એ ઘણી બધી લોબ્યુલ્સ દ્વારા બનેલા હોય છે. એક લોબ એ બીજા લોબ થી ફિશર દ્વારા સેપરેટ થયેલા હોય છે. લંગ ના વચ્ચેના ભાગે એક ખાંચ આવેલી હોય છે જેને હાઈલમ કહેવામાં આવે છે. આ હાઇલમ થી અંદર દરેક લોબ મા નીચે મુજબનુ સ્ટ્રક્ચર જોવા મળે છે.
• લંગના દરેક લોબ માથી બ્રોન્કાઇ અંદર દાખલ થાય છે. અંદર દાખલ થયા પછી તે ડિવાઇડ થઈ સેકન્ડરી બ્રોંકસ, ટર્સરી બ્રૉંકસ, ટર્મિનલ બ્રોંકિયોલ્સ,  એલ્વીઓલર શેક તથા નાની નાની દ્રાક્ષના જુમખા જેવી એલ્વીઓલાઇ મા રૂપાંતર થાય છે. આમ લંગ ના લોબ મા એક ટ્રી જેવી રચના મા આ સ્ટ્રકચર જોવા મળે છે જેને બ્રૉન્કીયલ ટ્રી કે રેસ્પાઇરેટરી ટ્રી કહેવામા આવે છે.
• આ એલ્વીઓલાઈ ની આજુબાજુએ પલ્મોનરી આર્ટરી અને પલ્મોનરી વેઇન ની કેપેલેરી નુ નેટવર્ક પથરાયેલુ હોય છે. ઇન્સ્પિરેશન દ્વારા એલવીઑલાઇ મા રહેલો ઓક્સિજન અને બ્લડ કેપેલરી મા રહેલ કાર્બન ડાયોક્સાઇડ વચ્ચે અહી ગેસ એક્સચેન્જ થાય છે. જેને એક્સટર્નલ રેસ્પિરેશન તરીકે ઓળખવામા આવે છે.
• આમ દરેક લંગ ના લોબ મા બ્રૉન્કીયલ ટ્રી, પાલ્મોનરી વેસલ્સ ની કેપેલરીઝ, લીમ્ફ કેપેલરીઝ, નર્વસ તથા લંગ ના પેરેનકાઈમલ ટિસ્યૂ નુ નેટવર્ક આવેલ હોય છે.

પ્લુરા(Pleura):

• પ્લુરા એ બંને લંગ ની ફરતે આવેલ સિરસ મેમ્બ્રેન છે. જે ડબલ લેયરમા જોવા મળે છે. બહારના લેયરને પરાઈટલ પ્લુરા તથા અંદરના લેયર ને વિસેરલ પ્લુરા તરીકે ઓળખવામા આવે છે.
• પરાઈટલ પ્લુરા અને વિસરલ પ્લુરા વચ્ચે એક કેવીટી આવેલી છે જેને પ્લુરલ કેવીટી કહેવામા આવે છે. અહી સિરસ ફ્લુઇડ રહેલુ હોય છે જેને પ્લુરલ ફ્લુઇડ પણ કહેવામા આવે છે.
• પ્લુરલ કેવીટીમા રહેલા પ્લુરલ ફ્લુઇડના કારણે બંને લેયર નુ એકબીજા ઘર્ષણ થતુ નથી અને તેના લીધે લંગ ને એક્સપાન્શન થવા માટે પુરી સ્પેસ મળે છે. આ કેવીટીમા રહેલુ પ્લુરલ ફ્લુઇડ એ ચીકણુ હોવાથી લ્યુબ્રિકન્ટ તરીકે પણ કાર્ય કરે છે.
• વિસેરલ પ્લુરા એ લંગના સાથે ચોટેલુ અને એકદમ નજીક રહેલુ લેયર છે.  જ્યારે પરાઇટલ પ્લુરા એ રિબ્સ તથા મસલ્સ સાથે જોડાયેલુ લેયર હોય છે

OR

a. List out the organs of female reproductive system.ફીમેલ રીપ્રોડકટીવ સિસ્ટમના અવયવોની યાદી બનાવો.

• ફીમેલ રીપ્રોડક્ટિવ ટ્રેક ના અવયવો.
• ફીમેલ રીપ્રોડક્ટિવ ટ્રેક ના અવયવોને એક્સટર્નલ અને ઇન્ટર્નલ બે ભાગમા વહેંચવામા આવે છે.

એક્સટર્નલ ઓર્ગન્સ:

• મોન્સ પ્યુબીસ
• લેબીયા મેજોરા
• લેબીયા માઈનોરા
• હાઈ મેન
• કલાઈટોરીસ
• બાર્થોલિયન્સ ગ્લેન્ડ
• વેસ્ટિબ્યુલર ગ્લેન્ડ્સ
• પેરીનિયમ.

ઇન્ટર્નલ ઓર્ગન્સ:

• ઓવરી 02
• ફેલોપિયન ટ્યુબ્સ 02
• યુટ્રસ 01
• વજાઈના એન્ડ વજાઈનલ કેવીટી

b. Explain the process of menstrual cycle. – મેન્સ્ટ્રુઅલ સાયકલ વિશે સમજાવો.

• મેનસ્રૂએશન સાયકલ એ ફિમેલ મા પ્યુબર્ટી ફેઝ પછી થી જોવા મળે છે.  જેમા ઓવરી અને યુટર્સ ના ફંક્શન મા ચેન્જીસ જોવા મળે છે.
• મેનસ્રૂએશન સાયકલ એ દર 26 થી 30 દિવસે જોવા મળે છે. આ બ્લડ ના  હોર્મોન ના લેવલમા ચેન્જીસ આવવાના કારણે જોવા મળે છે.
• મેનસ્રૂએશન સાયકલની શરૂઆત થાય તેને મેનારકી તરીકે ઓળખવામા આવે છે.
• ફિમેલ ને પ્યુબર્ટી એજ પછીથી આ સાયકલ કંટીન્યુઅસ જોવા મળે છે. જે પ્રેગ્નન્સી દરમિયાન ટેમ્પરરી બંધ થાય છે અને મેનોપોઝ ના પિરિયડ પછી કમ્પલીટ બંધ થઈ જાય છે.
• મેનસ્રૂએશન ની શરૂઆત એ યુટર્સમા આવેલા કોર્પસ લ્યુટીયમ લેયર ના ડીજનરેશનના કારણે જોવા મળે છે અને બ્લીડિંગ એ વજાયનલ કેવીટી  મારફત બહાર આવે છે.
• મેનસ્રૂએશન સાયકલમા નીચે મુજબના ફેઝ જોવા મળે છે.

1. મેન્સટ્રુઅલ ફેઝ..

• આ ફેઝ દર 28 દિવસે જોવા મળે છે અને તે લગભગ ચાર દિવસ સુધી શરૂ હોય છે. જ્યારે ફીમેલ મા એગ નુ  ફર્ટિલાઈઝેશન થતું નથી ત્યારે યુટ્રસની દિવાલ ને સપોર્ટ કરતા હોર્મોન્સ ઇસ્ટ્રોજન અને પ્રોજેસ્ટેરોનનુ પ્રમાણ ઘટે છે અને ઓક્સિટોસિન હોર્મોન નું પ્રમાણ વધે છે. જેથી યુટ્રસના કોન્ટ્રાકશન નુ સ્ટીમ્યુલેશન વધે છે અને યુટ્રસ ની દિવાલ નુ કોરપસ લ્યુટીયમ લેયર નુ ડીજનરેશન થવાની શરૂઆત થઈ જાય છે અને યુટ્રસ માથી વજાયના મારફત બ્લડ ડ્રેઇન થાય છે. આ ફેઝ 1 થી 4 દિવસ સુધી ચાલે છે. 
• આ મેન્સટ્રુઅલ ફલો મા એન્ડોમેટ્રીઅલ ગ્લેંડ્સ, એન્ડોમેટ્રીઅલ સેલ્સ, બ્લડ તથા અનફર્ટિલાઈઝડ ઓવમ નો ભાગ હોય છે. અંદાજિત 100 થી 200 ml જેટલુ બ્લડ આ ફેઝ ના  3 થી 5 દિવસ દરમિયાન બહાર નીકળે છે જેને મેન્સ્ટ્રુઅલ ફેઝ કહેવામા આવે છે.

2. પ્રોલીફરેટિવ ફેઝ..

• મેન્સ્ટ્રુઅલ ફેઝ એ 5 મા દિવસે પૂરો થાય છે. ત્યારબાદ  એટલે કે  6  દિવસથી પ્રોલીફરેટીવ ફેઝ શરૂ થાય છે અને 14 દિવસ સુધી શરૂ હોય છે.
• આ ફેઝ મા ફોલિકલ સ્ટીમ્યુલેટિંગ હોર્મોન એ ઓવેરિયન ફોલિકલ્સ ને સ્ટીમ્યુલેટ કરે છે અને તેથી ઇસ્ટ્રોજન પ્રોડક્શન મા વધારો થાય છે. આ ઇસ્ટ્રોજન એ એન્ડોમેટ્રિયમના પ્રોલિફરેશન ને સ્ટીમયુલેટ કરે છે.
• યુટ્રસનુ એન્ડોમેટ્રિયમ એ છઠ્ઠા દિવસથી ડેવલપ થવાની શરૂઆત થાય છે.  તેના સેલ મલ્ટિપ્લિકેશન કરે છે અને જેના લીધે મ્યુકસ સિક્રીટિંગ ગ્લેંડ્સ અને બ્લડ કેપેલરીઝ મા વધારો થાય છે. આમ યુટ્રસ નુ એન્ડોમેટ્રિયમ બલ્કી બને છે અને વાસ્ક્યુલર બને છે. 
• આ ફેઝ ના અંતે યુટ્રસ ની અંદર ની દિવાલ એ ફર્ટીલાઈઝ એગ ના  ઇમ્પ્લાન્ટેશન માટે રેડી થાય છે. આ ફેઝ  એ ઓવ્યુલેશન થવાની સાથે પૂરો થાય છે આ ફેસના અંતના ભાગે ઇસટ્રોજન લેવલમા ઘટાડો જોવા મળે છે.

3. સિક્રેટરી ફેઝ.

• પ્રોલીફરેશન ફેઝ પૂરો થયા બાદ સિક્રીટરી ફેઝ ની શરૂઆત થાય છે. જે મેનસ્રૂએશન સાયકલના 15 મા દિવસથી શરૂ થઈ 28 મા દિવસ સુધી સિક્રીટરી ફેઝ જોવા મળે છે.
• આ ફેઝ મા પ્રોજેસ્ટેરોન હોર્મોન અગત્યનો હોવાથી આ ફેઝ ને પ્રોજેસ્ટેરોન ફેઝ પણ કહેવામા આવે છે.
• જ્યારે ઓવ્યુલેશન થવાના લીધે ઓવરી દ્વારા મેચ્યોર એગ રિલીઝ થાય છે ત્યારે ઇસ્ટ્રોજન અને પ્રોજેસ્ટેરોન હોર્મોન નુ પ્રમાણ ઘટે છે પરંતુ યૂટ્રસ ની દિવાલ કોર્પસ લ્યુટીયમ એ પ્રોજેસ્ટેરોન સિક્રીટ કરી પ્રેગ્નન્સી મેન્ટેન કરે છે.
• આ મેચ્યોર ઓવમ એ સ્પર્મ દ્વારા ફર્ટિલાઇઝ ન થવાના લીધે કોર્પસ લ્યુટીયમ એ પ્રોજેસ્ટેરોનને ડીક્રીઝ કરે છે અને પ્રોજેસ્ટેરોન હોર્મોન ના ઘટાડાના કારણે ઓક્સિટોસિન હોર્મોન ના પ્રમાણમા વધારો જોવા મળે છે અને યુટ્રસ ના મસલ્સમા કોન્ટ્રાકશન આવવાની શરૂઆત થાય છે. 
• કોર્પસ લ્યુટીયમ એ ફર્ટિલાઇઝ ઓવમ ને રીસીવ ન કરવાના લીધે અને યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશનમા વધારો થવાના લીધે નેક્સ્ટ સાયકલ આ ફેઝ ના અંતે શરૂ થાય છે

c. Describe gross structure of uterus. – ગર્ભાશયનું ગ્રોસ સ્ટ્રકચર વર્ણવો.

• યુટ્રસ..
• યુટ્રસ એ પેલ્વિક કેવીટીમા આવેલુ એક હોલો મસ્ક્યુલર ઓર્ગન છે. તે પિયર શેપ નુ ઓર્ગન છે. તે પેલ્વિક કેવિટી મા યુરીનરી બ્લેડર ની પાછળ અને રેક્ટમ ના આગળના ભાગે આવેલુ હોય છે. તે 7.5 cm લાંબુ 5 cm પહોળુ અને 3 cm જાડુ હોય છે.
• તેનો વજન અંદાજિત ૩૦થી 40 ગ્રામ જેટલુ હોય છે. પ્રેગ્નન્સી વખતે તેનો વજન વધી અને અંદાજિત 900 થી 1000 ગ્રામ જેટલો થઈ જાય છે.
• વુમનમા યુટ્રસ એન્ટીવર્ઝન એટલે કે આગળની બાજુએ આવેલુ અને એન્ટિફલેક્શન એટલે કે આગળ તરફ ઝૂકેલુ આ રીતે નોર્મલ એનાટોમીકલ પોઝિશનમા ગોઠવાયેલુ હોય છે.
• યુટ્રસ ને તેના એનાટોમીકલ પાર્ટ્સ મુજબ મુખ્ય ત્રણ ભાગમા વહેંચવામા આવે છે.

ફન્ડસ..

• યુટ્રસ ના સૌથી ઉપરના ઘુમ્મટ આકારના ભાગને ફન્ડસ કહેવામા આવે છે. આ ભાગ ના બંને સાઈડના ભાગેથી એક એક ફેલોપિયન ટ્યુબ નીકળે છે.

બોડી.

• યુટ્રસ ના સૌથી વચ્ચેના મુખ્ય ભાગને બોડી કહેવામા આવે છે. તે એક સાંકડી કેનાલ જેવુ સ્ટ્રક્ચર છે.

સર્વિક્સ..

• યુટ્રસ ના સૌથી નીચે આવેલા સાંકડા, રાઉન્ડ પોર્શનને સર્વિસ કહેવામા આવે છે. આ ભાગ ના અંદરની બાજુના ઓપનિંગ ને ઇન્ટર્નલ ઑસ કહેવામા આવે છે. તેના બહારની બાજુએ વજાઈનલ કેવીટીમા ખુલતા ઓપનિંગ ને એક્સટર્નલ ઑસ કહેવામા આવે છે.

સ્ટ્રકચર ઓફ ધ યુટ્રસ.

• યુટ્રસ ની દીવાલ એ ત્રણ પ્રકારના લેયરમા વહેંચાયેલી હોય છે. જેને બહારથી અંદરની બાજુ તરફ નીચે મુજબ વર્ગીકૃત કરી શકાય છે.

પેરીમેટ્રિયમ લેયર…

• તે યુટ્રસ ની સૌથી બહારની દીવાલ બનાવે છે. તે સીરસ લેયર છે. તે યુટ્રસ ના ફન્ડસ ની બાજુએ પેરિટોનિયમ લેયર સાથે તેમજ યુરીનરી બ્લેડર સાથે જોડાયેલુ હોય છે. ત્યાં એક વેસીકોયુટેરાઇન પાઉચ બનાવે છે. યુટ્રસ ની બોડી અને સર્વિકસ ના ભાગે આ લેયર નીચે રેક્ટમ સાથે જોડાય ત્યા રેકટોયુટેરાઇન પાઉચ બનાવે છે. તેને પાઉચ ઓફ ડગ્લાસ પણ કહેવામા આવે છે. તેની દીવાલમા એરિયોલર કનેક્ટિવ ટીશ્યુ તથા એપિથિલિયમ ટીશ્યુ આવેલા હોય છે.

માયોમેટ્રીયમ લેયર.

• તે યુટ્રસ નુ વચ્ચેનુ લેયર બનાવે છે. આ લેયરમા મસલ્સ આવેલા હોય છે. આ મસલ્સ એ સ્મુધ મસલ્સ હોય છે. ચાઈલ્ડ બર્થ દરમિયાન આ મસલ્સ ના કોન્ટ્રાકશન આવવાથી ચાઈલ્ડ બર્થ નો પ્રોસેસ જોવા મળે છે.

એન્ડોમેટ્રિયમ લેયર.

• આ યુટ્રસ નુ સૌથી અંદર આવેલુ લેયર છે.
• તેની અંદરની દિવાલ એ મ્યુકસ મેમ્બ્રેન તરીકે ઓળખવામા આવે છે. તે એપિથિલિયમ ટીશ્યુની બનેલી હોય છે અને મયુકસ નુ સિક્રેશન કરે છે. પ્રેગ્નન્સી દરમિયાન આ અંદરના લેયર ને ડેસીડયુઆ તરીકે ઓળખવામા આવે છે.
• લીગામેન્ટ્સ ઓફ ધ યૂટ્રસ.
• યુટ્રસ પેલવિક કેવીટીમા આવેલુ હોય છે. તેને તેની નોર્મલ પોઝિશનમા રાખવા અને સપોર્ટ કરવા માટે નીચે મુજબના લીગામેન્ટસ આવેલા હોય છે.
• બ્રોડ લીગામેન્ટ
• રાઉન્ડ લીગામેન્ટ
• યુટેરો સેક્રલ લીગામેન્ટ
• ટ્રાન્સવર્સ સર્વાઇકલ લીગામેન્ટ વગેરે.

બ્લડ સપ્લાય ઓફ યુટ્રસ.

• યુટરસ ને બ્લડ સપ્લાય એ યુટેરાઇન આર્ટરી અને ઇન્ટર્નલ ઈલિયાક આર્ટરી ની બ્રાન્ચીસ દ્વારા થાય છે. તેની જ વિનસ શાખાઓ દ્વારા વિનસ રિટર્ન પણ થાય છે.
• યુટ્રસ ને નર્વ સપ્લાય સીમ્પથેટિક અને પેરાસીમ્પથેટિક નર્વસ દ્વારા થાય છે.
• ફંકશન્સ ઓફ ધ યુટ્રસ..
• યુટ્રસ એ ઓવમ અને સ્પર્મ ના ફર્ટિલાઈઝેશન માટે હેલ્પ કરે છે.
• ફર્ટિલાઈઝેશન થઈ ગયા બાદ ઝાઈગોટ ને યુટ્રસ ની અંદર ની દિવાલમા ઈમ્પ્લાન્ટેશન થવામા મદદ કરે છે અને પ્રેગ્નન્સી જાળવી રાખે છે.
• પ્રેગ્નન્સીમા યુટ્રસ ની અંદર ના કન્ટેન્ટમા વધારો થતા યુટ્રસ ની સાઈઝમા પણ વધારો જોવા મળે છે જેથી પ્રેગ્નન્સી કંટીન્યુ રહી શકે છે.
• પ્રેગ્નન્સી દરમિયાન યુટ્રસ મા રહેલા ફિટસ ને ન્યુટ્રીશન પ્રોવાઇડ કરવાનુ કાર્ય કરે છે.
• યુટ્રસ ના મસલ્સ કોન્ટ્રેક્ટ થવાના કારણે ડિલિવરી દરમિયાન બેબીને બહાર આવવા માટે હેલ્પ કરે છે.
• યુટ્રસ ની અંદર ની દિવાલ એન્ડોમેટ્રિયમ એ મેનસ્ત્રુએશન સાયકલ દરમિયાન તૂટે છે. દર 26 થી 30 દિવસે આ સાયકલ કંટીન્યુ રહે છે ત્યા wbc ધસી આવવાના લીધે ઇનફેક્શન લાગવાની શક્યતા ઓછી થાય છે.

Q-2 a) Write the gross structure and functions of the heart. હૃદયનું ગ્રોસ સ્ટ્રકચર અને તેના કાર્યો લખો.

હાર્ટ(Heart):

• હાર્ટ એ સર્ક્યુલેટરી સિસ્ટમનુ એક અગત્યનુ ઓર્ગન છે. માનવ જીવન દરમિયાન હાર્ટ એ સતત ધબકતુ રહે છે. તેના ધબકવાના કારણે બ્લડ એ બ્લડ વેસલ્સમા સતત સર્ક્યુલેટ થાય છે.
• હાર્ટ એ પોલુ અને મસલ્સ નુ બનેલુ એક અવયવ છે. તેનો પુરુષમા વજન અંદાજિત 310 ગ્રામ છે અને સ્ત્રીમા તેનો અંદાજિત વજન 250 ગ્રામ જેટલો હોય છે. હાર્ટ એ દિવસ દરમિયાન અંદાજિત એક લાખ વખત ધબકવાની ક્રિયા કરે છે.

સ્ટ્રકચર ઓફ ધ હાર્ટ(Structure of the Heart):

• હાર્ટ એ પોલુ મસલ્સ નુ બનેલુ અવયવ છે. તેની દીવાલ એ ત્રણ પ્રકારના ટીસ્યુ લેયરથી બનેલી હોય છે.
• હાર્ટ ની દિવાલમા સૌથી બહારના ભાગે આવેલ લેયરને એપીકાર્ડીયમ અથવા પેરીકાર્ડીયમ કહેવામા આવે છે.

એપીકાર્ડીયમ અથવા પેરીકાર્ડીયમ(Epicardium or Pericardium):

• તે પાતળુ અને ટ્રાન્સપરન્ટ હોય છે અને હાર્ટને બહારની બાજુએથી કવર કરે છે. તે ફાઇબ્રસ કનેકટિવ ટીસ્યુ થી બનેલુ હોય છે. જેમા સૌથી બહારની બાજુએ ફાઈબ્રસ ટિસ્સુ નુ લેયર આવેલા હોય છે અને ફાઇબ્રસ ટીશ્યુ ની અંદર ની બાજુએ સીરસ મેમ્બ્રેન જે ડબલ લેયરમા જોવા મળે છે. જે સિરસ મેમ્બ્રેન ના બહારના લેયરને પરાઈટલ અને અંદરના લેયરને વિસેરલ પેરીકાર્ડિયમ લેયર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
• પરાઈટલ અને વિસેરલ પેરીકાર્ડિયલ લેયર વચ્ચે આવેલી જગ્યાને પેરીકાર્ડિયલ સ્પેસ કહેવામા આવે છે. આ સ્પેસમા પ્રવાહી રહેલુ હોય છે જેને સીરસ ફ્લૂઈડ અથવા તો પેરીકાર્ડિયલ ફ્લૂઇડ કહેવામા આવે છે. જે બંને લેયર વચ્ચેનુ ઘર્ષણ અટકાવે છે.
• આ આઉટર પેરિકાર્ડીયમ નુ લેયર એ હાર્ટને બહારની બાજુએથી પ્રોટેક્શન કરવાનુ કાર્ય કરે છે તથા હાર્ટ માંથી નીકળતી વેસલ્સ ની ફરતે પણ આ લેયર વિટાયેલ જોવા મળે છે.

માયોકાર્ડીયમ(Myocardium):

• માયોકાર્ડિયમ એ હાર્ટનુ વચ્ચેનું લેયર છે. તે પેરીકાર્ડિયમ થી નીચે આવેલુ હોય છે. તે સ્પેશિયલ પ્રકારના કાર્ડિયાક મસલ્સ ટિસ્યુ થી બનેલુ હોય છે. આ મસલ્સના કોન્ટ્રેક્શન ના કારણે હાર્ટની પંપિંગ એક્શન જોવા મળે છે.
• આ માયોકાર્ડીયમનુ લેયર એ બેઇઝના ભાગે પાતળુ હોય છે તથા અપેક્ષ ના ભાગે જાડુ હોય છે. એમા પણ લેફ્ટ વેન્ટ્રીકલની દિવાલ નુ લેયર એ રાઈટ વેન્ટ્રીકલની દિવાલ કરતા વધારે જાડુ હોય છે.
• આ મસલ્સના કોન્ટરેકશન ઇનવોલન્ટરી એક્શન ધરાવે છે જેનાથી હાર્ટ ની પંપિંગ એક્શન જોવા મળે છે તેનો કંટ્રોલ ઑટોનોમિક નર્વસ સિસ્ટમ અને હાર્ટ માં આવેલી કન્ડકટિંગ સિસ્ટમ દ્વારા થાય છે.

એન્ડોકાર્ડિયમ(Endocardium):

• તે હાર્ટની સૌથી અંદરની દિવાલમા આવેલુ લેયર છે. તે લેયર બ્લડના કોન્ટેકમા હોય છે. આ લેયર એપીથેલીયમ ટિસ્યુ તથા કનેક્ટિવ ટીશ્યુનુ બનેલુ હોય છે. આ લેયર એ સ્મુધ અને ચળકતુ હોય છે જે સરળતાથી હાર્ટની અંદર બ્લડ ફ્લો થવા માટે અગત્યનુ છે. આ લેયર એ હાર્ટની અંદર આવેલા વાલ્વ ને પણ કવર કરે છે તથા હાર્ટ માથી નીકળતી બ્લડ વેસલ્સની અંદરની દિવાલમા પણ આ લેયર કંટીન્યુઅસ જોવા મળે છે.

ફંકશન્સ ઓફ ધ હાર્ટ(Functions of the Heart):

• હાર્ટ એ બોડી ના તમામ ઓર્ગન્સ અને ટીશ્યુને ઓક્સિજનેટેડ બ્લડ સપ્લાય પૂરુ પાડે છે.
• હાર્ટ એ કાર્ડીયોવાસક્યુલર સિસ્ટમનુ અગત્યનું ઓર્ગન છે. જેના વિના  માનવ શરીર જીવંત રહી શકતુ નથી તે એક વાઇટલ ઓર્ગન તરીકે કાર્ય કરે છે.
• હાર્ટ એ બ્લડને લંગ તરફ સર્ક્યુલેટ કરે છે જેથી બ્લડ ઓક્સિજનેટેડ થઈ પ્યુરીફાય થઇ શકે છે.
• હાર્ટ દ્વારા પલ્મોનરી સર્ક્યુલેશન અને સિસ્ટિમિક સર્ક્યુલેશન જેવા સર્ક્યુલેશન રેગ્યુલેટ થાય છે.
• હાર્ટ એ શરીરની જરૂરિયાત મુજબ અને બોડી ટેમ્પરેચર મુજબ હાર્ટ રેટને પણ રેગ્યુલેટ કરે છે.
• હાર્ટ એ બ્લડ સર્ક્યુલેશન બોડીના દરેક ભાગ સુધી પહોંચાડતુ હોવાથી બોડી નુ ટેમ્પરેચર પણ રેગ્યુલેટ કરે છે.
• હાર્ટ બોડીના એક્ષક્રીટરી ઓર્ગન્સ સુધી બ્લડને પહોંચાડતુ હોવાથી બ્લડ ફિલ્ટર થઈ શકે છે અને બ્લડ માથી વેસ્ટ પ્રોડક્ટ રીમુવ થઈ શકે છે.

b) Explain the physiology of vision. વિઝનની ફીઝીયોલોજી સમજાવો.

વીઝન ની ફિઝિયોલોજી (Physiology of Vision):

• 1) વીઝન એ એક કોમ્પલીકેટેડ ફિઝિયોલોજિકલ પ્રોસેસ છે, જેમાં આઇસ અને બ્રેઇન એક સાથે કાર્ય કરે છે.
• 2) પ્રકાશ ટ્રાન્સપરન્ટ કોર્નિયા મારફતે આઇસમાં પ્રવેશે છે, જે પ્રકાશને ફોકસ કરવામાં મદદ કરે છે.
• 3)આ પ્રકાશ પ્યુપિલ મારફતે પસાર થાય છે, જેના કદને આઇરિસ કન્ટ્રોલ કરે છે જેથી પ્રકાશની માત્રા નિયંત્રિત થાય.
• 4)પ્યુપિલ પછી પ્રકાશ લેન્સ પર પહોંચે છે, જે તેને રેટિના પર કેન્દ્રિત કરવા માટે પોતાની આકારમાં ફેરફાર કરે છે.
• 5) રેટિના એ આઇસની પાછળનું લેયર છે, જેમાં લાખો ફોટોરિસેપ્ટર સેલ્સ હોય છે, જેમાં રોડ્સ અને કોન્સ ઇન્વોલ્વ હોય છે.
• 6)રોડ્સ ઓછી પ્રકાશમાં વિઝન માટે જવાબદાર છે, જ્યારે કોન્સ એ રંગીન વિઝન અને તેજસ્વિતાના માટે કાર્ય કરે છે.
• 7) આ ફોટોરિસેપ્ટર સેલ્સ પ્રકાશને ઇલેક્ટ્રિકલ સિગ્નલ્સમાં કન્વર્ટ કરે છે, જેને ટ્રાન્સડક્શન કહેવાય છે.
• 8) આ ઇલેક્ટ્રિકલ સિગ્નલ્સ ઓપ્ટિક નર્વ મારફતે બ્રેઇન સુધી પહોંચે છે.
• 9) બ્રેઇનના ઓસ્સિપિટલ લોબમાં આવેલા વિઝ્યુઅલ કોર્ટેક્સ આ સિગ્નલ્સનું એનાલાઇસીસ કરે છે.
• 10)બ્રેઇન બંને આઇસથી આવેલા સિગ્નલ્સને જોડીને ઊંડાઈ, અંતર અને થ્રી ડાયમેન્શનલ (3D) વિઝન બનાવે છે.
• 11)બ્રેઇન વિઝન ની ઇન્ફોર્મેશન નું એનાલાઇસીસ કરીને કલર, સેપ, મોશન, અને ડેફ્થ જેવી ડિટેઇલ્સ (વિગતો) ઓળખે છે.
• 12) અંતે, વીઝન એ આંખના વિવિધ ભાગો અને બ્રેઇનના કોઓર્ડીનેશન સાથે બનેલી પ્રોસેસ છે, જે આપણને આસપાસની દુનિયાને જોવામાં મદદ કરે છે.

મહત્વપૂર્ણ મુદ્દા (Key Points):

• ટ્રાન્સપરન્ટ કોર્નિયા અને લેન્સ પ્રકાશને ફોકસ કરે છે.
• ફોટોરિસેપ્ટર સેલ્સ પ્રકાશને ઇલેક્ટ્રીકલ સીગ્નલ્સ (વીજ સંકેતોમાં) પરિવર્તિત કરે છે.
• ઓપ્ટિક નર્વ દ્વારા બ્રેઇન સુધી સિગ્નલ પહોંચે છે.
• બ્રેઇન વિઝન ની ઇન્ફોર્મેશન ને સમજવા અને પીક્ચર બનાવવામાં હેલ્પ કરે છે.
  

OR

a) Write the gross structure and functions of brain. મગજનું ગ્રોસ સ્ટ્રકચર અને તેના કાર્યો લખો.

બ્રેઇન નુ ગ્રોસ સ્ટ્રક્ચર અને ફંક્શન (Gross Structure and Function of Brain)

બ્રેઇન નું ગ્રોસ સ્ટ્રક્ચર (Gross Structure of Brain):

બ્રેઇન હ્યુમન બોડીનું કન્ટ્રોલ સેન્ટર છે, જે ત્રણ મુખ્ય ભાગોમાં વહેંચાયેલું છે:

• 1)સેરિબ્રમ (Cerebrum)
• 2)સેરેબેલમ (Cerebellum)
• 3)બ્રેઇન સ્ટેમ (Brain Stem)

1)સેરિબ્રમ (Cerebrum):
બ્રેઇનનો સૌથી મોટો ભાગ છે, જે બે હેમિસ્ફિયર્સ (રાઇટ અને લેફ્ટ)માં ડિવાઇડ થયેલું છે.

• ફ્રન્ટલ લોબ (Frontal Lobe): સ્વૈચ્છિક મૂવમેન્ટ (Movement), રીઝનિંગ, પ્રોબ્લેમ-સોલ્વિંગ, નિર્ણય લેવા અને પ્લાનિંગ માટે જવાબદાર છે.
• પેરીએટલ લોબ (Parietal Lobe): સેન્સરી માહિતીની પ્રક્રિયા માટે જવાબદાર છે.
• ટેમ્પોરલ લોબ (Temporal Lobe): મેમરી, સાંભળવા અને ભાષા સમજવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
• ઓક્સિપિટલ લોબ (Occipital Lobe): વિઝ્યુઅલ માહિતીની પ્રક્રિયા કરે છે.

2)સેરેબેલમ (Cerebellum):
બ્રેઇનના પાછળના ભાગમાં આવેલું છે. તે બોડીના બેલેન્સ (Balance), મુવમેન્ટના કોઓર્ડીનેશન, મસલ્સ ટોન અને ફાઇન મોટર કંટ્રોલ માટે જવાબદાર છે.

3)બ્રેઇન સ્ટેમ (Brain Stem): બ્રેઇન અને સ્પાઇનલ કોર્ડને જોડે છે. તે જીવન માટે મહત્વપૂર્ણ કાર્યો જેમ કે શ્વસન, હાર્ટ રેટ, પાચન અને બ્લડ પ્રેશર માટે જવાબદાર છે.

• મિડબ્રેઇન (Midbrain): વિઝન અને હિયરીન્ગ રિફ્લેક્શન્સ (પ્રતિબિંબો) માટે જવાબદાર છે.
• પોન્સ (Pons): ઊંઘ, શ્વસન, ચહેરાના હલનચલન અને પોસ્ચર માટે નિયંત્રણ કરે છે.
• મેડ્યુલા ઓબ્લોંગેટા (Medulla Oblongata): ઓટોમેટિક કાર્યો જેમ કે શ્વસન, હાર્ટ રેટ, બ્લડ પ્રેશર અને ગળી જવું નિયંત્રિત કરે છે.

બ્રેઇન ના ફંક્શન (Functions of Brain):

• સેરિબ્રમ (Cerebrum): વિચારો, યાદશક્તિ, ભાવનાઓ, સેન્સરી પરસેપ્શન અને સ્વૈચ્છિક મૂવમેન્ટ (Movement) માટે જવાબદાર છે.
• સેરેબેલમ (Cerebellum):
  બોડીના બેલેન્સ (Balance), હલનચલન ના કોઓર્ડીનેશન, મસલ્સ ટોન અને ફાઇન મોટર કંટ્રોલ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
• બ્રેઇન સ્ટેમ (Brain Stem): શ્વસન, હાર્ટ રેટ, બ્લડ પ્રેશર, પાચન અને સ્લીપ વેક સાઇકલ જેવા ઓટોમેટિક કાર્યો ને નિયંત્રિત કરે છે.

બ્રેઇન ના મુખ્ય ભાગો અને તેમના કાર્યો (Key Parts and Their Functions):

• સેરિબ્રલ કોર્ટેક્સ (Cerebral Cortex): ભાષા, રીઝનિંગ, પ્રોબ્લેમ-સોલ્વિંગ, નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયા અને સેન્સરી પરસેપ્શન માટે જવાબદાર છે.
• થેલેમસ (Thalamus):
  સેન્સરી માહિતી બ્રેઇનના વિવિધ ભાગોમાં પહોંચાડે છે.
• હાયપોથેલેમસ (Hypothalamus):
  શરીરના તાપમાન, ભૂખ, તરસ, ઊંઘ અને હોર્મોનલ પ્રવૃત્તિઓને નિયંત્રિત કરે છે.
• એમિગ્ડાલા (Amygdala):
  ભાવનાઓ, ખાસ કરીને ડર અને આનંદને નિયંત્રિત કરે છે.
• હિપોકેમ્પસ (Hippocampus):
  યાદશક્તિની રચના અને શીખવાના પ્રક્રિયામાં મહત્વપૂર્ણ છે.
• બ્રેઇન ના મુખ્ય કાર્યો (Main Functions of Brain):
• સેન્સરી પરસેપ્શન (Sensory Perception): વિઝન , હિયરીન્ગ , ટચ , ટેસ્ટ અને સ્મેલ જેવી સેન્સીસ થી મળતી માહિતીની પ્રક્રિયા કરે છે.
• મોટર કંટ્રોલ (Motor Control): બોડી ના વોલ્યુન્ટરી અને ઇનવોલ્યુન્ટરી મુવમેન્ટ ને કંન્ટ્રોલ કરે છે.
• વિચાર અને નિર્ણય લેવું (Thinking and Decision Making): સમસ્યા હલ કરવાનો અને નિર્ણય લેવા માટે જવાબદાર છે.
• ભાવનાઓ અને વર્તન (Emotions and Behavior): ભાવનાઓ, મૂડ અને વર્તનને નિયંત્રિત કરે છે.
• હોમીઓસ્ટેસિસ (Homeostasis): શરીરના તાપમાન, ભૂખ, ઊંઘ અને હોર્મોનલ બેલેન્સ ને જાળવે છે.

બ્રેઇન ના મહત્વપૂર્ણ ઓટોમેટિક કાર્યો (Important Automatic Functions of Brain):

• શ્વસન (Respiration)
• હાર્ટ રેટ નિયંત્રણ (Heart Rate Control)
• બ્લડ પ્રેશર નિયંત્રણ (Blood Pressure Control)
• પાચન ક્રિયા (Digestion)
• સ્લીપ – વેક સાઇકલ (Sleep-Wake Cycle)

સારાંશ (Conclusion):

બ્રેઇન એ હ્યુમન બોડી (Body) નું કંન્ટ્રોલ સેન્ટર છે. તે જીવન માટે આવશ્યક કાર્યો, સેન્સરી પરસેપ્શન, વિચારો, ભાવનાઓ, અને ફિઝીકલી મૂવમેન્ટ માટે જવાબદાર છે. બ્રેઇન ના વિવિધ ભાગો સાથે મળીને બોડી ના તમામ કાર્યોને સુમેળમાં રાખે છે. બ્રેઇન વગર માનવ જીવન શક્ય નથી.

b) What is skeletal system? Write down functions of seletal system. સ્કેલેટલ સિસ્ટમ શું છે? સ્કેલેટલ સિસ્ટમ ના કાર્યો લખો.

સ્કેલેટલ સિસ્ટમ (Skeletal System)

ટર્મીનોલોજી (Terminology):

સ્કેલેટલ સિસ્ટમ એ હ્યુમન બોડી ની ઇમ્પોર્ટન્ટ સિસ્ટમ છે, જે બોન્સ (Bones), કાર્ટીલેજ (Cartilage), લિગામેન્ટ્સ (Ligaments), અને ટેન્ડન્સ (Tendons) થી બનેલું છે. આ સિસ્ટમ બોડી ને સ્ટ્રક્ચરલ સપોર્ટ (Structural Support) આપે છે, ઇન્ટર્નલ ઓર્ગન્સ (Internal Organs) ને પ્રોટેક્શન (Protection) આપે છે, અને બોડી ના મુવમેન્ટ(Movement) માટે જરૂરી સપોર્ટ પૂરું પાડે છે.

સ્કેલેટલ સિસ્ટમના મુખ્ય કાર્ય (Functions of Skeletal System):

1) સ્ટ્રક્ચરલ સપોર્ટ (Structural Support):
સ્કેલેટલ સિસ્ટમ બોડી ને સ્ટ્રોન્ગ અને સ્ટેબલ સ્ટ્રક્ચર પૂરું પાડે છે, જે બોડી ના આકાર અને કદ ડિટરમાઇન (નિર્ધારિત) કરે છે. બોન (Bones) બોડી ના તમામ ઓર્ગન્સ ને સપોર્ટ આપે છે.ઉદાહરણ: સ્પાઇન (Spine) બોડી ના ઉપરના ભાગને સપોર્ટ આપે છે.

2)ઇન્ટર્નલ ઓર્ગન્સ નું પ્રોટેક્શન (Protection of Internal Organs):
બોન (Bones) આંતરિક અંગોને એક્સટર્નલ ઇન્જરી થી બચાવે છે. ઉદાહરણ તરીકે, રીબ કેજ (Rib Cage) હાર્ટ અને લંગ્સ ને પ્રોટેક્શન કરે છે, જ્યારે સ્કલ એ (Skull) બ્રેઇન ને પ્રોટેક્શન પ્રોવાઇડ કરે છે.

3)મુવમેન્ટ (Movement):
બોન (Bones) મસલ્સ (Muscles) સાથે જોડાયેલા હોય છે. મસલ્સ કોન્ટ્રેક્શન થાય છે અને બોન ને ખેંચે છે, જે બોડી ના મુવમેન્ટ માટે જવાબદાર છે.ઉદાહરણ: હાથ અને પગના બોન સાથે જોડાયેલા મસલ્સ દોડવા, ચાલવા અને અન્ય હલનચલન માટે મદદ કરે છે.

4)બ્લડ સેલ્સ નું પ્રોડક્શન્સ (Production of Blood Cells):
બોન મેરો (Bone Marrow) માં બ્લડ સેલ્સ નું પ્રોડક્શન થાય છે. રેડ બ્લડ સેલ્સ (Red Blood Cells), વાઈટ બ્લડ સેલ્સ (White Blood Cells), અને પ્લેટલેટ્સ (Platelets) ની રચના અહીં થાય છે.ઉદાહરણ: લોંગ બોન જેમ કે Femur માં રેડ બોન મેરો મળે છે.

5)સ્ટોરેજ ઓફ મિનરલ્સ (Storage of Minerals):
સ્કેલેટલ સિસ્ટમ કેલ્શિયમ (Calcium) અને ફોસ્ફોરસ (Phosphorus) જેવા મહત્વપૂર્ણ મિનરલ એલિમેન્ટ્સ નું સ્ટોરેજ કરે છે, જે બોડી ના વિવિધ કાર્યો માટે જરૂરી છે. જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે આ મિનરલ એલીમેન્ટ્સ એ બ્લડ ફ્લોમાં રિલીઝ કરવામાં આવે છે.

6)હોર્મોનનું રેગ્યુલેશન (Regulation of Hormones):
સ્કેલેટલ સિસ્ટમ ઓસ્ટિયોકેલ્સિન (Osteocalcin) જેવા હોર્મોન્સનું પ્રોડક્શન કરે છે, જે બોડી ના મેટાબોલિઝમ અને મિનરલ બેલેન્સ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

7)મેઇન્ટેઇનીન્ગ પોસ્ચર (Maintaining Posture):
સ્કેલેટલ સિસ્ટમ બોડી ના સમતોલન અને સ્થિતિને જાળવવામાં મદદ કરે છે. Spine બોડી ની યોગ્ય સ્થિતિ જાળવે છે.

સ્કેલેટલ સિસ્ટમના કમ્પોનન્ટ્સ (Components of Skeletal System):

બોન (Bones): શરીરના સ્ટ્રક્ચરલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરે.

કાર્ટીલેજ (Cartilage): બોન વચ્ચે ફ્લેક્સીબીલીટી પ્રોવાઇડ કરે છે.

લિગામેન્ટ્સ (Ligaments): બોન ને બોન સાથે જોડે છે.

ટેન્ડન્સ (Tendons): ટીશ્યુસ ને બોન સાથે જોડે છે.

સ્કેલેટલ સિસ્ટમના પ્રકાર (Types of Bones):

1.લોન્ગ બોન્સ (Long Bones): જેમ કે Femur, Humerus

2.શોર્ટ બોન (Short Bones): જેમ કે Carpals

3.ફ્લેટ બોન (Flat Bones): જેમ કે Skull, Ribs

4.ઇરરેગ્યુલર બોન્સ (Irregular Bones): જેમ કે Vertebrae

સ્કેલેટલ સિસ્ટમ હ્યુમન બોડી ના સ્ટ્રક્ચરલ સપોર્ટ (Structural Support), ઇન્ટર્નલ ઓર્ગન્સ ના પ્રોટેક્શન (Protection of Internal Organs), મુવમેન્ટ (Movement), અને મેટાબોલિક ફંક્શન્સ (Metabolic Functions) માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે. તેની પ્રોપર ફંક્શન્સ એ બોડી ના હેલ્થ અને વેલ બીન્ગ માટે એસેન્સીયલ છે.

Q-3 Write short answer (any two) ટૂંકમાં જવાબ લખો. (કોઈપણ બે )

a) Write down functions of the skin. સ્કીનના કાર્યો લખો.

ફંકશન્સ ઓફ ધ સ્કીન:

સ્કીન એ બોડીની બહારની બાજુએ ફરતે એક કંટીન્યુઅસ આવરણ બનાવે છે, જેનાથી તે ફર્સ્ટ લાઈન ઓફ પ્રોટેકશન તરીકે કાર્ય કરે છે.

માઈક્રો ઓર્ગેનિઝમ ને બોડીમા ડાયરેક્ટલી એન્ટર થતા રોકે છે.
કોઈપણ બહારની બાજુએથી ઇન્જરી કે કોઈપણ નુકસાનકારક તત્વો ને શરીરમાં અંદર જતા રોકે છે.

તે નોર્મલ બોડી ટેમ્પરેચર મેન્ટેઇન કરવા માટે ખૂબ જ અગત્યનુ કાર્ય કરે છે.
સ્કીન એ બોડીને આઉટર ફ્રેમ વર્ક આપે છે. તે બોડીમા આવેલા બધા ઓર્ગનમા સૌથી મોટુ ઓર્ગન છે. બધા ઓર્ગન્સ ને બહારની બાજુએ કવર કરવાના કારણે તે બોડીને શેપ આપવાનુ કાર્ય કરે છે.

તે બોડીમા વિટામિન ડી નુ સિન્થેસિસ કરે છે. જેમા સ્કીનમા સેવન ડી હાઈડ્રોકોલેસ્ટ્રોલ નામનુ એક કેમિકલ આવેલુ હોય છે. જે સૂર્ય તરફથી આવતા અલ્ટ્રા વાયોલેટ રેઈઝ ને વિટામીન d3 અને કોલીકેલ્સીફેરોલ મા કન્વર્ટ કરે છે.

આમ તે વિટામિન ડી નુ સિન્થેસિસ કરવાનુ કાર્ય કરે છે.

સ્કીન એ બોડી મા આવેલા વેસ્ટ પ્રોડક્ટ અને નુકસાનકારક સબસ્ટન્સને બોડી માથી એકસ્ક્રિટ કરવાનુ કાર્ય પણ કરે છે. તે પસ્પીરેશનના સિક્રીશન દ્વારા બોડી માથી અમુક અંશે વેસ્ટ પ્રોડક્ટ નુ એક્સક્રીસન પણ કરે છે.

સ્કીન મારફતે અમુક સબસ્ટેન્સ નુ એબ્સોપ્શન પણ થાય છે. આ એક મેડીકેશન માટે નો રૂટ પણ છે. જેમા સ્કિન એ તેના પર લગાવવામા આવેલા અમુક ઓઇન્ટમેન્ટ અને મેડિસિનને એબ્સોર્બ કરી અને તેને સિસ્ટમિક સર્ક્યુલેશન મા મોકલે છે.

સ્કીનમા સેન્સરી નર્વ એન્ડીન્ગ્સ આવેલા હોય છે. જે ટચ, ટેમ્પરેચર અને પેઇન વગેરેના ઇમ્પલસીસ બ્રેઇન સુધી ટ્રાન્સમિટ કરવામા મદદ કરે છે. જેનાથી આપણને દરેક સ્ટીમ્યુલેશન નુ ઇન્ટરપ્રિટેશન થાય છે.

સ્કીન એ અમુક ન્યુટ્રીયંટ મટીરીયલ્સ ને સ્ટોરેજ કરવાનુ પણ કામ કરે છે જેમ કે ફેટ.
સ્કીન એ વુડ હીલિંગમા અગત્યનુ ફંક્શન કરે છે.

b) Explain mitosis cell division in detail. માઈટોસીસ સેલ વિભાજન પ્રક્રિયા ઉડાણપૂર્વક સમજાવો.

માઇટોસિસ (Mitosis) સેલ ડિવિઝન:

માઇટોસિસ એ એક એવી પ્રોસેસ છે જેમાં એક સેલ બે આઇડેન્ટીકલ ડોટર સેલ્સમાં ડિવાઇડ થાય છે. આ પ્રોસેસ એ લીવીન્ગ ઓર્ગેનીઝમ્સ માં ગ્રોથ, ડેવલોપમેન્ટ, ટિશ્યુ રિપેઇર અને એબાયોટીક રિપ્રોડક્શન માટે એક્સટ્રીમ્લી ઇમ્પોર્ટન્ટ છે. માઇટોસિસમાં જીનેટીક મટીરીયલ (DNA) નું પ્રિસાઇઝ ડિવિઝન (ચોક્કસ વિભાજન) થાય છે જેથી બંને નવા સેલ્સમાં સમાન જીનેટીક ઇન્ફોર્મેશન રહે.

માઇટોસિસના મુખ્ય ફેઝીસ (Phases of Mitosis):

માઇટોસિસ પ્રોસેસ એ મુખ્ય ચાર ફેઝીસ માં ડિવાઇડ થાય છે:

1.પ્રોફેઝ (Prophase)

2.મેટાફેઝ (Metaphase)

3.એનાફેઝ (Anaphase)

4.ટેલોફેઝ (Telophase)

1.પ્રોફેઝ (Prophase):

ફિચર્સ:

ક્રોમોઝોમ્સ સંકોચાઈ જાય છે અને માઇક્રોસ્કોપ હેઠળ સ્પષ્ટ દેખાવા લાગે છે.

દરેક ક્રોમોઝોમ બે ક્રોમેટિડ્સ થી બનેલો હોય છે, જે સેન્ટ્રોમિયર દ્વારા જોડાયેલા હોય છે.

ન્યુક્લિયર મેમ્બ્રેન તૂટી જવા લાગે છે.

સેન્ટ્રોસોમ્સ (કેન્દ્રિય ઓર્ગેનેલ્સ) સેલના વિપરીત ધ્રુવો તરફ ખસે છે.

સ્પિન્ડલ ફાઈબર્સ (માઇક્રોટ્યૂબ્યુલ્સ) નું નિર્માણ થાય છે, જે ક્રોમોઝોમ્સને અલગ કરવામાં મદદ કરે છે.

મહત્વ:

જીનેટીક મટીરીયલ્સ ના ચોક્કસ વિભાજન માટે તૈયારી કરે છે.

2.મેટાફેઝ (Metaphase):

ફિચર્સ:

તમામ ક્રોમોઝોમ્સ સેલના કેન્દ્રમાં મેટાફેઝ પ્લેટ પર લાઇન અપ થાય છે.

સ્પિન્ડલ ફાઈબર્સ દરેક ક્રોમોઝોમના સેન્ટ્રોમિયર સાથે જોડાય છે.

ક્રોમોઝોમ્સનું ગોઠવણ સુનિશ્ચિત કરે છે કે બંને ડોટર સેલ્સમાં સમાન જીનેટિક ઇન્ફોર્મેશન પહોંચે.

મહત્વ:

ક્રોમોઝોમ્સના યોગ્ય ગોઠવણ દ્વારા યોગ્ય વિભાજન સુનિશ્ચિત થાય છે.

3.એનાફેઝ (Anaphase):

ફિચર્સ:

સ્પિન્ડલ ફાઈબર્સ ક્રોમોઝોમ્સના જોડાયેલા ક્રોમેટિડ્સને અલગ કરે છે.

દરેક ક્રોમેટિડ હવે સ્વતંત્ર થાય છે અને સેલના વિપરીત ધ્રુવો તરફ ખસે છે.

જીનેટીક મટીરીયલ્સ નું સમાન વિતરણ થાય છે જેથી બંને નવા સેલ્સમાં સંપૂર્ણ માહિતી રહે.

મહત્વ:

જીનેટીક ઇન્ફોર્મેશન ની આઇડેન્ટીકલ કોપી બનાવવી માટે ઇમ્પોર્ટન્ટ સ્ટેજ છે.

4.ટેલોફેઝ (Telophase):

ફિચર્સ:

સેપરેટ થયેલા ક્રોમેટિડ્સ નવા ન્યુક્લિયસની અંદર ફરીથી સ્રીન્ક(સંકોચાઈ) જાય છે.

ન્યુક્લિયર મેમ્બ્રેન ફરીથી બને છે, જે બે નવા ન્યુક્લિયસ બનાવે છે.

સ્પિન્ડલ ફાઈબર્સ તૂટી જાય છે.

મહત્વ:

બે નવા સેલ્સમાં જનરેટેડ ઇન્ફોર્મેશન કમ્પલીટ થાય છે.

5.સાઇટોકીનેસિસ (Cytokinesis):

માઇટોસિસ કમ્પલીટ થયા પછી સાઇટોકીનેસિસ થાય છે, જે પ્રક્રિયામાં સેલનો સાઇટોપ્લાઝમ બે ડોટર સેલ્સમાં ડિવાઇડ થાય છે.

માઇટોસિસનું ઇમ્પોર્ટન્સ (Importance of Mitosis)

1.ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટ: લીવીન્ગ ઓર્ગેનીઝમ્સ ના ડેવલોપમેન્ટ માટે જરૂરી છે.

2.ટિશ્યુ રિપેઇર: વુન્ડ હીલીન્ગ થવા માટે નવા સેલ્સનું પ્રોડક્શન્સ થાય છે.

3.એસેક્સ્યુઅલ રિપ્રોડક્શન્સ: કેટલાક જીવ માઇટોસિસ દ્વારા રિપ્રોડ્યુસ કરે છે.

4.જીનેટીક સ્ટેબીલીટી: જન્ય સામગ્રીની સમાન નકલ બનાવીને જિન માહિતી સ્ટેબલ રહે છે.

5.બાયોલોજીકલ રિસર્ચ: જીવવિજ્ઞાનમાં સેલ ડિવિઝનની પ્રક્રિયાને સમજવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

માઇટોસિસનું વાસ્તવિક મહત્વ (Real-Life Importance)

માણસમાં: શરીરના વિકાસ, ઘા સાજા થવામાં મહત્વપૂર્ણ છે.

પ્લાન્ટ્સમાં: વૃદ્ધિ અને નવી પાંદડીઓ બનવામાં મદદ કરે છે.

જંતુઓમાં: પુનઃઉત્પાદન અને રિપેઇર માટે જરૂરી છે.

માઇટોસિસ એ એક મહત્વપૂર્ણ સેલ ડિવિઝન પ્રોસેસ છે જે લીવીન્ગ ઓર્ગેનિઝમ્સ ના જીવન માટે અગત્યની છે. આ પ્રક્રિયા ગ્રોથ, ડેવલોપમેન્ટ, રિપેઇર અને જીનેટીક સ્ટેબીલીટી જાળવવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. જીનેટીક મટીરીયલ્સ ના ચોક્કસ વિભાજન દ્વારા સુનિશ્ચિત થાય છે કે બધા નવા સેલ્સમાં સમાન જન્ય માહિતી રહે.માઇટોસિસ વિના લીવીન્ગ ઓર્ગેનિઝમ્સ નું જીવન શક્ય ન હોત.

c) Explain the process of formation of urine. યુરીન ફોર્મેશનની પ્રક્રિયા સમજાવો.

યુરિનના ફોર્મેશનની પ્રોસેસ (Process of Formation of Urine):

યુરિનનું ફોર્મેશન કિડનીમાં થાય છે, જેમાં ત્રણ મુખ્ય સ્ટેપ્સ થાય છે:
1)ફિલ્ટ્રેશન (Filtration),2)રીઅબ્સોર્પ્શન (Reabsorption), અને 3)સિક્રિશન (Secretion).

આ સ્ટેપ્સ કિડનીના નેફ્રોન નામના ફંક્શનલ યુનીટ્સમાં થાય છે.

1)ફિલ્ટ્રેશન (Filtration):

લોકેશન: ગ્લોમેરુલસ (Glomerulus)

પ્રોસેસ:
ફિલ્ટ્રેશન સ્ટેપમાં બ્લડ કિડનીના ગ્લોમેરુલસમાં એન્ટર થાય છે. અહીં બ્લડ પ્રેશરના કારણે વોટર, સોલ્ટ્સ, ગ્લુકોઝ, એમિનો એસિડ્સ અને વેસ્ટ સબસ્ટન્સીસ (જેમ કે યુરિયા) બ્લડમાંથી ફિલ્ટર થઈને બોમેન કૅપ્સ્યુલ (Bowman’s Capsule)માં એન્ટર થાય છે.

ઇમ્પોર્ટન્સ:
આ સ્ટેપમાં મોટા એટમ્સ જેમ કે પ્રોટીન અને બ્લડ સેલ્સ ફિલ્ટર થતા નથી, જેથી માત્ર જરૂરી સબસ્ટન્સીસ જ પસાર થાય છે.

ડીટેલ:
બ્લડ ગ્લોમેરુલસના કેપિલેરીઝ મારફતે પ્રવેશે છે. બ્લડ પ્રેશર એક હાઈ-પ્રેશર સિસ્ટમ તરીકે કામ કરે છે, જેના કારણે પાણી અને નાના સબસ્ટન્સીસ ફિલ્ટર થાય છે. ફિલ્ટર થયેલ પ્રવાહી, જેને ગ્લોમેર્યુલર ફિલ્ટ્રેટ કહેવાય છે, તે બોમેન કૅપ્સ્યુલમાં જાય છે.

2)રીઅબ્સોર્પ્શન (Reabsorption):

લોકેશન:
પ્રોક્સિમલ કન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલ (Proximal Convoluted Tubule), હેનલની લૂપ (Loop of Henle), અને ડિસ્ટલ કન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલ (Distal Convoluted Tubule)

પ્રોસેસ:
ફિલ્ટર થયેલા ફ્લુઇડમાંથી જરૂરી સબસ્ટન્સીસ (જેમ કે વોટર, ગ્લુકોઝ, એમિનો એસિડ્સ, સોડિયમ, પોટેશિયમ) ફરીથી બ્લડમાં રીએબ્સોર્પ્શન થાય છે.

ઇમ્પોર્ટન્સ:
આ સ્ટેપ બોડી ના વોટર અને સોલ્ટ્સના કોઓર્ડીનેશન ને કંટ્રોલ કરે છે.

ડીટેલ:
પ્રોક્સિમલ કન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલમાં લગભગ 65-70% ફિલ્ટર થયેલું વોટર અને સોલ્ટ્સ રીઅબ્સોર્પ્શન થાય છે. હેનલની લૂપમાં કોન્સન્ટ્રેશન ગ્રેડિયન્ટ બનાવવામાં આવે છે, જે વધુ વોટર રીઅબ્સોર્પ્શન માટે જરૂરી છે. ડિસ્ટલ કોન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલમાં હોર્મોનલ નિયંત્રણ હેઠળ વધારાના સબસ્ટન્સીસ રીઅબ્સોર્પ્શન થાય છે.

3.સિક્રિશન (Secretion):

લોકેશન:
ડિસ્ટલ કન્વોલ્યુટેડ ટ્યુબ્યુલ અને કલેક્ટિંગ ડક્ટ (Collecting Duct)

પ્રોસેસ:
અહીં કેટલીક વધારાની વેસ્ટ સબસ્ટન્સીસ જેમ કે હાઈડ્રોજન આયન (H⁺), પોટેશિયમ આયન (K⁺), અને દવાઓ પણ બ્લડમાંથી ટ્યુબ્યુલમાં એન્ટર થાય છે.

ઇમ્પોર્ટન્સ:
આ સ્ટેપ બોડી માં એસિડ-બેઝ બેલેન્સ અને ટોક્સિન્સને બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે.

ડીટેલ:
સિક્રિશન સક્રિય પરિવહન પ્રક્રિયા છે, જેમાં સબસ્ટન્સીસ બ્લડમાંથી ટ્યુબ્યુલમાં એન્ટર થાય છે. હાઈડ્રોજન આયન અને પોટેશિયમ આયન, તેમજ કેટલીક દવાઓ અને મેટાબોલિક વેસ્ટ પ્રોડક્ટ્સ બહાર કાઢવામાં આવે છે.

4.એક્સક્રેશન (Excretion):

લોકેશન:
કલેક્ટિંગ ડક્ટ (Collecting Duct)

પ્રોસેસ:
હવે ફિલ્ટર થયેલું ફ્લુઈડ (યુરિન) કલેક્ટિંગ ડક્ટ મારફતે યુરેટર (Ureter) દ્વારા બ્લેડર (Bladder)માં એન્ટર થાય છે.

ઇમ્પોર્ટન્સ:
આ સ્ટેપ અંતે યુરિન બોડી માંથી બહાર નીકળે છે.

ડીટેલ:
કલેક્ટિંગ ડક્ટમાં યુરિનનું અંતિમ કોન્સન્ટ્રેશન થાય છે. યુરિન યુરેટર મારફતે બ્લેડરમાં જાય છે, જ્યાં તે કલેક્ટ થાય છે થાય છે અને યુરિથ્રા મારફતે બોડી માંથી બહાર નીકળે છે.

યુરિનના મુખ્ય ઘટકો:

વોટર (95%)
યુરિયા
ક્રિએટિનિન
યૂરિક એસિડ
સોલ્ટ્સ (સોડિયમ, પોટેશિયમ, ક્લોરાઈડ)
હોર્મોન્સ અને અન્ય સબસ્ટન્સીસ

યુરિનના ફોર્મેશનની પ્રોસેસ કિડનીમાં થાય છે, જેમાં ફિલ્ટ્રેશન, રીઅબ્સોર્પ્શન અને સિક્રિશન દ્વારા બોડી ના વેસ્ટ સબસ્ટન્સીસને બહાર કાઢવામાં આવે છે અને બોડી ના વોટર અને સોલ્ટ્સના બેલેન્સ ને જાળવવામાં આવે છે.

ફિલ્ટ્રેશન(Filtration): બ્લડમાંથી વેસ્ટ અને જરૂરી પદાર્થોને ફિલ્ટર કરે છે.

રીઅબ્સોર્પ્શન(Reabsorption): જરૂરિયાતમંદ સબસ્ટન્સીસ ફરીથી બ્લડમાં શોષાય છે.

સિક્રિશન(Secretion): વધારાની ટોક્સિન્સ અને આયન્સને બહાર કાઢે છે.

એક્સક્રીશન(Excretion): યુરિન બોડી માંથી બહાર જાય છે.

આ કમ્પ્લીટ્લી પ્રોસેસ બોડી ના મેટાબોલિક બેલેન્સ માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.

Q.4 Write short notes. ટૂંકનોંધ લખો. (કોઈપણ ત્રણ)

a) Factors affecting on microbial growth. માઈક્રોબીયલ ગ્રોથ ઉપર અસર કરતાં પરિબળો.

1) Moisture (ભેજ):

દરેક બેક્ટરીયા ને Nourishing food ની જેમ પાણીની પણ જરૂરીયાત ગ્રોથ માટે હોય છે. હકીકતમાં પાણીની ગેરહાજરીમાં બેક્ટરીયા ને ખોરાક મળી શકતો નથી, કારણ કે બૅક્ટરીયા ની તી wall માંથી પસાર થવા માટે દરેક food elements (તત્વો) ને પ્રવાહી સ્થિતિમાં હોવું જરૂરી છે. દરેક પ્રકારના બેક્ટરીચા પ્રવાહી માધ્યમ ( Aqueous medium) માં સારો ગ્રોથ કરે છે, સંપૂર્ણપણે moisture વગરનું વાતાવરણ તેનો ગ્રોથ થતો અટકાવે છે. અથવા નાશ કરે છે.

આ ઉપરાંત cell ઓછી કે વધુ Humidityમા જીવી શકતા નથી

2) Light (પ્રકાશ):

sun light મા રહેલા ultraviolet કિરણો ના સીધા સંપર્ક થી મોટા ભાગ ના bacteria નાશ પામે છે.

3) Temperature (તાપમાન) :

• તાપમાન એ બેક્ટેરીયાના ગ્રોથ પર અસર કરતું ખુબજ અગત્યનું factor છે. Bacteria growth માટે food, water  સાથે optimal temperature જરૂરી છે. 
• જુદા જુદા બેક્ટરીયા માટે જુદું જુદું optimal (અનુકૂળ) temperature  હોય છે.
•  માણસના શરીરમાં ગ્રોથ થતા બેક્ટરીયા માટે 37° C એ અનુકુળ તાપમાન (Optimal temperature ) છે.
• આમ છતા ઘણા બેક્ટરીયા mesophilic ( meso = middle, phille = loving ) હોય છે. તેના માટે optimal temperature 25 થી 39* C હોય છે. 
• મોટા ભાગ ના bacteria આ રીતે grow થાય છે.
• તો સિવાયન psychrophilic ( Psychro = cold ) bacteria 4 C to 10° C વચ્ચે વધુ સારો ગ્રોથ પામે છે, અમુક 
• Thermophilic {Therma – Heat ) પણ જોવા મળે છે. તેનો ગ્રોથ 55° C to 75 C વચ્ચે સારો થાય છે. 
• 75 C થી વધારે તાપમાન બેક્ટરીયા માટે fatal હોય છે. હકીકતમાં ઉંચુ તાપમાન જુદી જુદી રીતે બેક્ટરીયા નો નાશ કરવા માટે ઉભુ કરવામાં આવે છે. 
• જેમ કે moist heat (વરાળ),boiling water, pasteurization & autoclaving.
• ઘણી જાતો ખુબજ નીચા તાપમાને પણ જીવી શકે છે. જેમ કે yeast, mould, viruses & Rickettsia, spirochetes (76* C  એ વર્ષો સુધી જીવીત રહી શકે છે).
• (4) Oxygen (પ્રાણવાયુ)
• બેક્ટરીયા ના જીવન માટે O2 પણ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. ઘણા પ્રકારના બેક્ટરીયા ફક્ત O2 ની હાજરીમાં જ જીવી શકે છે, કે ગ્રોથ કરી શકે છે. તેઓ Aerobes (EX.Sarcina) કહેવાય છે.
•  એનાથી ઉલટું Anaerobes 02 ની ગેરહાજરીમાં જીવી કે ગ્રોથ કરી શકે છે. દા.ત. Closteridium tetani- 
• આ સિવાય એવા પણ બેક્ટરીયા છે. જે 02 ની હાજરી કે ગેર હાજરીમાં પણ જીવી શકે છે. તેઓ facultative anaerobes થી ઓળખાય છે. દા.ત. Salmonella typhi.
• Microaerophils એ હવા મા હાજર કરતા ઓછા oxygen મા વધુ Growth થાય છે.
• (5)Hydrogen Ion Concentration: (Acidity and Alkalinity) PH મિડિયમ
• જે પ્રવાહીમાં બેક્ટરીયા growth થાય છે, તેની acid કે alkly concentration (સાંદ્રતા) ગ્રોથ પર અસર કરે છે.
•  આને hydrogen ion concentration index થી જોવામાં આવે છે.
• PH – 0 (Zero) એ સૌથી વધુ acidic,
• PH – 14 એ સૌથી ઓછી acidic concentration દર્શાવે છે.
• PH – 7.) એ nutral (તટસ્થ),
• PH <7 એ acidic 
• અનેPH >7એ alkaline
•  સ્થિતિ દર્શાવે છે.મોટા ભાગના bacteria PH 5.0 થી 8.5 વચ્ચે વધુ સારી રીતે growthપામે છે. આમા પણ અમુક અપવાદ જોવા મળે છે.
• 6)Osmotic pressure :
• Bacteria નાં જીવનનો આધાર વધારે કે ઓછા osmatic pressure પર પણ રહેલો છે. જે bacteria ને એવા પ્રવાહીમાં ડુબાડવામાં આવે કે જેનું Osmatic pressure ખુબ જ વધારે હોય કે ખુબ જ ઓછુ હોય તો bacterial cell માં પ્રવાહી બહાર નીકળી જવાથી collapse થઇ જાય છે અથવા Dormant (નિષ્ક્રીય) થઇ જાય છે. 
• Carbon Dioxide પણ bacteria ના growth માટે જરુરી છે. 

b) Role of nurse in control of spread of infection. ચેપ ફેલાતો અટકાવવામાં નર્સની ભૂમીકા

એક નર્સ તરીકે, આપણી આપણી જાતને અને પેશન્ટ ને પેથોજેન્સના દ્વારા સંપર્કમાં આવતા સુરક્ષા કેવી રીતે કરવી તે જાણવું જોઈએ.

ઓર્ગેનાઇઝેશન ની ઇન્ફેકશન કંટ્રોલ ની પોલીસી ને સમજવી અને તેનું પાલન નર્સ એ કરવું ખૂબ જરૂરી છે જેમ કે પર્સનલ પ્રોટેક્ટિવ ઈક્વિપમેન્ટ નો ઉપયોગ ,એન્વારયનમેન્ટ સેનિટેશન

1.સ્ટાન્ડર્ડ પ્રિકોશન :-

ઇન્ફેકશન ની ચેઇન ને બ્રેક કરવા માટે પેથોજન વાળા બોડી ફ્લુઇડ થી ટ્રાન્સમિશન ના થાય માટે સ્ટાન્ડર્ડ પ્રિકોશન હોવા જોઈએ

2. હેન્ડ હાયજીન :-

ક્રોસ ઇન્ફેકશન અટકાવવામાં આ નંબર વન શસ્ત્ર છે માઇક્રો ઓર્ગેનિઝમ નો ફેલાવો સૌથી વધુ હાથ દ્વારા થાય છે જેથી દરેક પ્રોસીજર કરતાં પહેલા અને પછી હેન્ડ વોશ અવશ્ય કરવા જોઈએ. દરેક કનટામીનેટેડ વસ્તુ ને ટચ કર્યા પછી હેન્ડ વોશ કરવા ખૂબ જરૂરી છે

3.એસેપ્ટિક તકનીક

જેમાં કોન્ટેક્ટ પ્રિકોશન અને પ્રોસીઝર દરમિયાન એસેપ્ટિક ટેકનિક નો ઉપયોગ કરવો . ઇન્વેસીવ પ્રોસીઝર માં સ્ટરાઈલ વસ્તુઓ નો જ ઉપયોગ કરવો

4. પર્યાવરણીય ચેપ નિયંત્રણના પગલાં

હોસ્પિટલ માં વપરાતા સાધનો અને આજુ બાજુ નું વાતાવરણ ક્લીન રાખવું જોઈએ તેમજ હોસ્પિટલ ની ફ્લોર એન્ટિ-સેપ્ટિક સોલ્યુશન થી ક્લીન કરાવવી જોઈએ. પ્રોસીઝર અથવા કામ કરતી વખતે ઉત્પન્ન થતો બાયો -મેડિકલ વેસ્ટ નો યોગ્ય રીતે ડીસ ઇન્ફેકટ કરી નિકાલ કરવો જોઈએ.

5. ડ્રોપલેટ પ્રિ-કોશન

હોસ્પિટલ માં કામ કરતી વખતે હમેશા માસ્ક પહેરવું જોઈએ તેમજ ઇન્ફેકટેડ પેશન્ટ ને પણ પહેરવું જોઈએ ,કફિંગ ,સ્નઈઝિંગ વગેરે વખતે પ્રિકોશન લેવા સમજાવવું જોઈએ.

6. P.P.E

પર્સનલ પ્રોટેક્ટિવ ઇક્વિપમેન્ટ થી ક્રોસ ઇન્ફેકશન નર્સ અને તેનાથી પેશન્ટ ને લાગતું અટકાવી શકાય ,જેના કેપ,માસ્ક ,ગાઉં નો ઉપયોગ કરવા માં આવે છે. જે હાયલી ઇન્ફેકશીયશ પેશન્ટ ના કેર દરમિયાન પહેરવું જોઈએ.

7. હેલ્થ એજ્યુકેશન :-

હોસ્પિટલ માં ઇન્ફેકશન ના ફેલાય તે માટે પેશન્ટ અને તેની નીચે કામ કરતાં કર્મચારીઓને હેલ્થ એજ્યુકેશન આપે છે

c) Immunity રોગ પ્રતિકારક શકિત

Micro organism અને તેની products (toxin) દ્વારા ઉભી થયેલી સ્થિતિ સામે Host દ્વારા નિદર્શીત કરવામાં આવતા અવરોધને Immunity કહે છે

or

ઇમ્યુનિટી એટલે કે જ્યારે આપણા બોડીમાં કોઈપણ એન્ટીજન અથવા માઈક્રો ઓર્ગેનિઝમ એન્ટર થાય અને આપણું બોડી તેની સામે રજીસ્ટન્ટ કરી પ્રોટેક્શન આપે તેને ઇમ્યુનિટી કહે છે.

Immunity (ઇમ્યુનિટી):

ઇમ્યુનિટી એ એક પ્રકારનું રેઝિસ્ટન્સ છે કે જે હોસ્ટની બોડી દ્વારા એક્ટિવેટ થાય છે .
જ્યારે કોઇપણ ફોરેન બોડી (એન્ટિજન) એ હોસ્ટ ની બોડીમાં એન્ટર થાય ત્યારે જે એન્ટીબોડી એ એન્ટીજન વિરુદ્ધ ફાઇટ કરે છે તેને ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.જ્યારે બોડીમાં કોઇ એન્ટીજન ( ફોરેન બોડી) થાય તો તેની વિરુદ્ધમાં બોડીની ફાઇટ કરવાની ક્ષમતાને ઇમ્યુનીટી કહે છે.

ઇમ્યુનિટીના મેઇન્લી બે ટાઇપ પડે છે:

1)ઇનનેટ ઇમ્યુનીટી
2) એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી

(1) ઇનનેટ ઇમ્યુનિટી

ઇનનેટ ઇમ્યુનિટી એ એવી ઇમ્યુનિટી છે કે જે વ્યક્તિને by born/by birth જોવા મળે છે.આ એક પ્રકારની નેચરલ ઇમ્યુનિટી છે.

(2) એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી

બર્થ થયા પછી વોલ લાઇફ દરમિયાન બોડીને જે ઇમ્યુનિટી મળે તેને એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.

ઇમ્યુનિટી નુ ક્લાસિફિકેશ:

there are two type of immunity .

1)INNATE IMMUNITY
( IN BORN),

2)ACQUIRED IMMUNITY
( AFTER BORN).

TYPES OF INNATE IMMUNITY:

1)SPECIES IMMUNITY
(સ્પીસીસ ઇમ્યુનિટી),

2)RACIAL IMMUNITY
( રેશ્યલ ઇમ્યુનિટી),

3)INDIVIDUAL IMMUNITY
(ઇન્ડીવિડ્યુઅલ ઇમ્યુનિટી)

1)species immunity
(સ્પીસીસ ઇમ્યુનિટી: જુદી જુદી પ્રજાતિઓ પ્રમાણે જુદી જુદી ઇમ્યુનિટી હોય છે)

2)Racial immunity
(રેશ્યલ ઇમ્યુનિટી: જુદી જુદી જાતિ પ્રમાણે જુદી જુદી ઇમ્યુનિટી જોવા મળે છે.)

3)individual immunity
( ઇન્ડીવિડ્યુઅલ ઇમ્યુનિટી : દરેક વ્યક્તિગત રીતે જુદી જુદી ઇમ્યુનિટી હોય છે).

2)ACQUIRED IMMUNITY:

there are two type of acquired immunity.

1)ACTIVE IMMUNITY
(એક્ટિવ ઈમ્યુનિટી),

2)PASSIVE IMMUNITY
(પેસિવ ઇમ્યુનિટી)

1)Active immunity
(એક્ટિવ ઈમ્યુનિટી: જે ઇમ્યુનીટી એ બોડી દ્વારા જ ઉત્પન્ન થાય તેને એક્ટિવ ઈમ્યુનિટી કહે છે)

એક્ટિવ ઇમ્યુનિટીના પણ બે ટાઈપ હોય છે

A)Active natural immunity:

(એક્ટિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી: એ જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ એ ઇન્ફેક્શન ના એક્સપોઝરમાં આવે ત્યારે તે વ્યક્તિમાં ઇમ્યુનિટી જોવા મળે તેને એક્ટિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી કહે છે.)

B)Active artificial immunity:

(એક્ટિવ આર્ટિફિશિયલ ઈમ્યુનિટી: જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ ને ઈમ્યુનાઇઝેશન કરવામાં આવે અને તે વ્યક્તિમાં ઇમ્યુનિટી ડેવલપ થાય તો તેને એક્ટિવ આર્ટિફિશિયલ ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.)

2)PASSIVE IMMUNITY

(પેસિવ ઈમ્યુનિટી : જે ઇમ્યુનીટી એ બીજા દ્વારા ડેવલોપ થાય તેને પેસીવ ઈમ્યુનિટી કહે છે આ ઇમ્યુનીટી એ own બોડી માં ડેવલપ થતી નથી.)

પેસિવ ઇમ્યુનિટીના પણ બે ટાઇપ પડે છે.

A)passive natural immunity: પેસિવ નેચરલ ઇમ્યુનીટી: જ્યારે ફીટસ એ મધરના womb માં હોય અને mothore માંથી ફિટસ ને જે ઇમ્યુનિટી મળે તેને પેસીવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી કહે છે.)

B)passive artificial immunity: (પેસિવ આર્ટિફિશિયલ ઇમ્યુનીયુનિટી જ્યારે કોઈ બીજા પાસેથી એન્ટીબોડી બનાવીને તેને બીજાના બોડીમાં તૈયાર ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે તો તેને પેસિવ આર્ટિફિશ્યલ ઇમ્યુનિટી કહે છે.).

the full information about AQUIRED IMMUNITY :

એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી વિશેની ફુલ માહિતી:

after birth બોડીને જેટલી ઇમ્યુનિટી મળે છે તેને એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટી કહે છે.
After birth during whole life દરમિયાન બોડીની જેટલી ઇમ્યુનિટી મળે છે તેને એક્વાયર્ડ યુનિટી કહે છે.
એક્વાયર્ડ ઇમ્યુનિટીના બે ટાઇપ હોય છે.

1)ACTIVE IMMUNITY
( એક્ટિવ ઈમ્યુનિટી),

2)PASSIVE IMMUNITY
(પેસિવ ઇમ્યુનિટી)

1)ACTIVE IMMUNITY
( એક્ટિવ ઈમ્યુનિટી),

જ્યારે કોઇપણ એન્ટીજન એ બોડીમાં એન્ટર થયા બાદ બોડી એ પોતાની રીતે જ એન્ટીજન વિરુદ્ધ માં એન્ટીબોડી પ્રોડ્યુસ કરી તેને એક્ટિવ ઇમ્યૂનિટી કહેવામાં આવે છે.(active immunity develop after entry of antigen)

Active immunity ના ( 2 બે)type પડે છે.

1)Active natural immunity
(એક્ટિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી),

આ ઈમ્યુનિટી એ નેચરલ હોય છે અને એક્ટિવ પણ હોય છે તેથી તેને એક્ટિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.
આ ઇમ્યુનિટી એ ત્યારે ઉત્પન્ન થાય છે જ્યારે એન્ટીજન એ બોડીમાં જાય છે અને તે એન્ટીજન વિરુદ્ધ ઓડીમાં એન્ટીબોડી પ્રોડ્યુસ થાય છે ત્યારે બોડીમાં ઇમ્યુનિટી જોવા મળે છે અને આ ઇમ્યુનીટી લાઇફ long હોય છે.

A)humoral immunity
( હ્યુમોરલ ઇમ્યુનિટી),

Humoral ઇમ્યુનિટી એ બોડી ના plasma માંથી ડેવલોપ થાય છે.

B)cell-mediated immunity ( સેલ મીડિયેટેડ ઇમ્યુનિટી)

સેલ મીડિયેટેડ ઇમ્યુનીટી એ મુખ્યત્વે T- lymphocytes માંથી ડેવલોપ થાય છે.

T- lymphocytes તે બોડીમાં કોઈપણ ઇન્ટીઝન વિરુદ્ધ ડિફેન્સ પ્રોવાઇડ કરે છે કોઈપણ માઈક્રો ઓર્ગેનિઝમ વિરુદ્ધ કે જે ક્રોનિક બેક્ટેરિયલ ઇન્ફેક્શન હોય તેમાંથી પ્રોટેક્ટ કરે છે.

2)Active artificial immunity (એક્ટિવ આર્ટિફિશિયલ ઇમ્યુનીટી)

Artificial means(man made ) કૃત્રિમ રીતે બનાવેલું હોય અને તેન nature સાથે સંબંધિત હોતું નથી.

જ્યારે કોઇ ઇમ્યુનિટી એ વેક્સિન પ્રોવાઈડ કરી અને બોડીમાં તેના વિરુદ્ધ body મા antibody produce થાય તેને આર્ટિફિશિયલ એક્ટિવ ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.

Ex:=BCG( Baccilus callmate guarine),

hepatitis,

DPT( Deptheria, Pertussis, Tetanus),

DT( Deptharia, Tetanus),

pentavelent etc.

2)PASSIVE IMMUNITY (પેસિવ ઇમ્યુનિટી)

પેસિવ ઇમ્યુનિટી છે કે જેને રેડીમેટ રેસીપીઅન્ટ ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે તેને પેસિવ immunity કહેવામાં આવે છે.

પેસિવ ઇમ્યુનિટીના બે ટાઇપ પડે છે

1)passive natural immunity( પેસિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી).

2) passive Artificial immunity( પેસિવ આર્ટિફિશિયલ ઈમ્યુનીટી).

1)passive natural immunity(પેસિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી).

આ ઇમ્યુનિટી એ મધર દ્વારા ફીટસને મળે છે તેને પેસિવ નેચરલ ઇમ્યુનિટી કહે છે.

આ ઇમ્યુનિટી ને કંજીનાઇટલ ઇમ્યુનિટી ( congenital immunity) પણ કહે છે.

Ex: 1)IgG( immunoglobulin G) એ પ્લેસેન્ટામાંથી ફિટસ ને મળે છે.

2)IgA( immunoglobulin A) એ Breast મિલ્ક માંથી ફિટસ ને મળે છે.

These two antibody IgG and IgA એ મધરમાંથી featus ને મળે છે તેથી તેને passive નેચરલ ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે.

2) passive Artificial immunity( પેસિવ આર્ટિફિશિયલ ઈમ્યુનીટી).

આ ઇમ્યુનિટી એ આર્ટિફિશિયલ (man made) હોય છે.

આમાં એન્ટીબોડીને ડાયરેક્ટ્લી Recipients ના બોડીમાં એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવામાં આવે છે.

Given by:

1)antitoxin,
2)antibacterial,
3)antiviral,

Ex:=Tetanus toxoid ( TT),
Gas gangrene antitoxin,
Anti venom sera,
Anti lymphatic serum,

આ એન્ટીબોડીએ immediate પ્રોટેક્શન પ્રોવાઇડ કરે છે તથા ટેમ્પરરી સમય માટે હોય છે.

use of passive immunization

1)passive ઈમ્યુનાઇઝેશન એ બોડીમાં તાત્કાલિક immunity પ્રોવાઈડ કરે છે.

2) Active ઇમ્યુનિટી ને suppress કરે છે.

3) જો કોઈ સિરિયસ ઇન્ફેક્શન હોય તો તેને ટ્રીટ કરવા માટે ઇમીડીએટલી ઇમ્યુનિટી પ્રોવાઇડ કરે છે.

d) Importance of microbiology in nursing નર્સિંગમાં માઈક્રોબાયોલોજીનું મહત્વ
1) સુક્ષ્મજીવો મનુષ્યમાં રોગ ઉત્પન્ન કરવાની શકિત ધરાવે છે માટે આ અભ્યાસ દ્વારા તેઓની લાક્ષણિકતા અને વર્તણુંક જાણી શકાય છે.

• (2) Microbiology ના અભ્યાસથી રોગ કેવી રીતે થાય છે. કેવી રીતે ફેલાઈઅને કેવી રીતે અટકlવી શકાય તે આપણે જાણી શકીએ છીએ.
•  (૩)Bacteria ને ઓળખવા માટે Laboratory તપાસવી જરૂરીયાત.
• (4) સુક્ષ્મજીવાણું જન્ય રોગોના પ્રતિકાર માટે વ્યક્તિગત આરોગ્ય અને રોગપ્રતિકારક પગલા કેટલા અગત્યના છે, તે જાણી – સમજી શકાય છે
• (5) સુક્ષ્મજીવાણુંથી થતા રોગો વિશે લોકોમાં પ્રચલિત અંધશ્રધ્ધા, અજ્ઞાનતા – viઅને વહેમ દૂર કરી સાચી સમજણ આપી શકાય.Social Stigma
• દર્દીની સારવાર કરતી વખતે સાવચેતીનાં પગલાં લઈ શકીએ .
• (7) સુક્ષ્મજીવાણુ થી થતાં રોગને પારખી શકાય છે તથા નિદાન અને ફેલાતો અટકાવવાનાં ઉપાયો કરી શકાય છે.

Q-5 Define following (any six) નીચેની વ્યાખ્યા લખો. (કોઈપણ છ)

a) Sterilization – સ્ટરીલાઈઝેશન

સ્ટરીલાઈઝેશન એ તે પ્રોસેસ છે, જેમાં તમામ માઈક્રોઓર્ગેનિઝમ્સ, જેમ કે બેક્ટેરિયા, વાઈરસ, ફંગસ અને તેમના સ્પોર્સને પૂર્ણતઃ નાશ કરવામાં આવે છે. સ્ટરીલાઈઝેશનનો ઉપયોગ ખાસ કરીને મેડિકલ, ફાર્માસ્યુટિકલ, લેબોરેટરી અને ફૂડ પ્રોસેસિંગ ક્ષેત્રોમાં કરવામાં આવે છે.

સ્ટરીલાઈઝેશનની કેટલીક મુખ્ય પદ્ધતિઓમાં શામેલ છે:

હીટ સ્ટરીલાઈઝેશન:

• ઓટોક્લેવિંગ: આ પદ્ધતિમાં પ્રેશર અને હાઈ ટેમ્પરેચર વાપરીને સ્ટરીલાઈઝેશન કરવામાં આવે છે.
• ડ્રાય હીટ સ્ટરીલાઈઝેશન: આ પદ્ધતિમાં હાઈ ટેમ્પરેચર વિના ભેજના ઉપયોગથી સ્ટરીલાઈઝેશન કરવામાં આવે છે.

કેમિકલ સ્ટરીલાઈઝેશન:

• એથિલિન ઓક્સાઇડ: આ એક ગેસ છે જે મેડિકલ ઉપકરણો અને સજ્જાને સ્ટરીલાઈઝ કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે.
• હાઇડ્રોજન પેરોક્સાઇડ: આ પદ્ધતિ સજ્જા અને પૃથ્થ કરનારી સામગ્રીને સ્ટરીલાઈઝ કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે.
• ફિલ્ટ્રેશન: લિક્વિડ અને ગેસીસમાંથી માઈક્રોબ્સને દૂર કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતી પદ્ધતિ.

રેડિયેશન:

• ગામા રેડિયેશન: ખાદ્યપદાર્થો અને મેડિકલ ઉપકરણોને સ્ટરીલાઈઝ કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતી પદ્ધતિ.
• યુવી લાઇટ: પૃથ્થ અને હવા સ્ટરીલાઈઝ કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતી પદ્ધતિ.
• સ્ટરીલાઈઝેશનનો હેતુ સંક્રમણ અટકાવવો અને ચેપનો ફેલાવું અટકાવવું છે, જેથી આરોગ્ય અને સલામતી સુનિશ્ચિત કરી શકાય.

b) Nosocomial infection નોઝોકોમીયલ ઈન્ફેકશન

નોસોકોમીયલ ઇન્ફેક્શન, જેને હૉસ્પિટલ એક્વાયર્ડ ઇન્ફેક્શન અથવા હેલ્થકેર-અસોસિયેટેડ ઇન્ફેક્શન (HAI) પણ કહેવામાં આવે છે, તે એક ઇન્ફેક્શન છે જે પેશન્ટ હૉસ્પિટલમાં પ્રવેશ કર્યા પછી પામે છે અને જે પ્રવેશના સમયે હાજર ન હતો. આ ચેપો સામાન્ય રીતે હેલ્થકેર સુવિધાઓમાં થતાં હોય છે અને પેશન્ટ, હેલ્થકેર સ્ટાફ, વિઝિટર્સ, મેડિકલ ઉપકરણો, અથવા આસપાસના વાતાવરણના સંપર્ક દ્વારા ફેલાય છે.

નોસોકોમીયલ ઇન્ફેક્શન્સના કેટલાક સામાન્ય પ્રકારો:

• 1.યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI): કેથેટર ઉપયોગના કારણે થાય છે.
• 2.સર્જિકલ સાઇટ ઇન્ફેક્શન: સર્જરી બાદ સર્જીકલ સાઇટ પર થાય છે.
• 3.રેસ્પિરેટોરી ઇન્ફેક્શન: વેન્ટિલેટરનો ઉપયોગ કરતી વખતે પેશન્ટમાં થાય છે.
• 4.બ્લડસ્ટ્રીમ ઇન્ફેક્શન: આઇવી કેથેટરનો ઉપયોગ કરતી વખતે થાય છે.

c) Incubation period ઈન્કયુબેશન પિરીયડ

ઈન્ક્યુબેશન પિરિયડ એ infection લાગવાના સમય અને disease ના પ્રથમ લક્ષણો દેખાવા વચ્ચેનો સમયગાળો છે. આ સમયગાળા દરમિયાન infectious એજન્ટ (જેમ કે વાઈરસ અથવા બેક્ટેરિયા) host માં replication કરે છે, પરંતુ host ને disease ના કોઈ લક્ષણો દેખાતા નથી. ઈન્ક્યુબેશન પિરિયડની લંબાઈ ચોક્કસ infectious એજન્ટ પર આધારીત રહી શકે છે અને તેમાં થોડા કલાકોથી લઈને અનેક મહિના સુધીનો સમયગાળો શામેલ હોઈ શકે છે.

d) Basal Metabolic rate બેઝલ મેટાબોલીક રેટ

BMI ( Body Mass Index) = Weight in kg/( Height in meter)2

BMI માં,
અન્ડરવેઇટ : < 18.5 kg/ m2,

નોર્મલ વેઇટ :18.5-24.9 kg/ m2,

ઓવર વેઇટ :25.0-29.9 kg/ m2,

ઓબેસ : > 30 kg/ m2.

e) Stroke volume – સ્ટ્રોક વોલ્યુમ

• હાર્ટ ના દરેક કોન્ટ્રાક્શન સમયમાં હાર્ટ માંથી નીકળતા બ્લડ ના અમાઉન્ટ ને સ્ટ્રોક વોલ્યુમ કહેવામાં આવે છે. સામાન્ય સ્ટ્રોક વોલ્યુમ 70 Ml હોય છે.

f) Osmosis – ઓસ્મોસીસ

• ઓસ્મોસીસ એ એવી પ્રોસેસ છે કે જેમાં fluid એ લોવર કોન્સન્ટ્રેશન થી હાયર કોન્સન્ટ્રેશન તરફ સેમીપર્મીએબલ મેમ્બ્રેન માંથી મુવ થાય છે અને ત્યાં સુધી move થતું રહે છે જ્યાં સુધી membrane ની બંને બાજુએ concentration એ સરખું થાય નહીં.

g) Human physiology હયુમન ફીઝીયોલોજી

• હ્યુમન ફીઝીયોલોજી એ હ્યુમન બોડી માં થતા ફંક્શન્સ અને મીકેનીઝમ્સ ની સાઇન્ટીફીક સ્ટડી છે. તે બોડીના ઓર્ગન્સ, ટીશ્યુસ અને પ્રણાલીઓ જીવન જાળવવા, ગ્રોથ ને સપોર્ટ આપવા અને એન્વાયરમેન્ટલ ચેન્જીસ નો રિસ્પોન્સ આપવા માટે કેવી રીતે સાથે મળીને વર્ક કરે છે તેના પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. આમાં સર્ક્યુલેશન, રેસ્પીરેશન, ડાયજેશન, મેટાબોલિઝ્મ અને ન્યુરલ સિગ્નલિંગ જેવી પ્રક્રિયાઓ નો સમાવેશ થાય છે.
• હ્યુમન ફિઝિયોલોજી એ ડિફરન્ટ બોડી પાર્ટ્સ ના ફંકશનિંગ ની સ્ટડી ને હ્યુમન ફિઝીયોલોજી કહેવામાં આવે છે.

h) Tidal volume – ટાઈડલ વોલ્યુમ

• એક રેસ્પિરેશન દરમિયાન લંગ ની અંદર નોર્મલ ઇન્સ્પિરેશન દરમિયાન જતો હોવાનો જથ્થો અને નોર્મલ એક્સપિરેશન દરમિયાન લંગ ની બહાર નીકળતો હવા નો જથ્થો તેને ટાઈડલ વોલ્યુમ કહેવામા આવે છે. નોર્મલી તે 500 ml જેટલુ હોય છે.

Q-6(A) Fill in the blanks – ખાલી જગ્યા પુરો.

1.Human anatomical waste should be collected in …….color bags. માનવઅંગો રૂપી કચરો…………કલરની બેગમાં ભેગું કરવું જોઈએ.

Answer: Yellow (પીલું)
તર્ક: બાયોમેડિકલ વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ નિયમો અનુસાર, Yellow bagsનો ઉપયોગ અવશેષો (human anatomical waste), પ્લેસેંટા, પણી, ત્વચા વગેરે એકત્ર કરવા માટે થાય છે.

2.The father of antiseptic surgery is………… એન્ટીએપ્ટીક સર્જરીના ફાધર ……….. છે.

✅ Answer: Joseph Lister (જોસેફ લિસ્ટર)
તર્ક: જોઝેફ લિસ્ટરએ સર્જરી દરમિયાન સ્નાયુઓ અને સાધનો પર એન્ટીસેપ્ટિક ઉપયોગ કરીને ઇન્ફેક્શન અટકાવવાનો આરંભ કર્યો, જેથી તેઓને “Father of Antiseptic Surgery” કહેવામાં આવે છે.

3.The color of the eye is due to ………. આંખોનો કલર ……….ને લીધે હોય છે.

✅ Answer: Iris (આઈરિસ)
તર્ક: આંખના રંગ માટે જવાબદાર ભાગ છે Iris, જે પિગમેન્ટ (melanin)ની માત્રા પર આધાર રાખે છે.

4……….. is the longest and strongest bone in human body. માનવશરીરમાં સૌથી લાંબુ અને મજબુત હાડકું…….. છે.

✅ Answer: Femur (ફેમર)
તર્ક: ફેમર (જાંઘનું હાડકું) એ શરીરનું સૌથી લાંબું અને મજબૂત હાડકું છે, જે શરીરના ઉપરના ભાગના વજનને ટેકો આપે છે.

5.The lobes of liver are divided by……. ligaments લીવરના ભાગ ………. લીગામેન્ટ દ્વારા જુદા પડે છે.

✅ Answer: Falciform (ફાલ્કિફોર્મ)
તર્ક: લીવરનાં ડાબા અને જમણા લોબ્સ Falciform ligament દ્વારા વિભાજિત થાય છે.

(B) True or False – ખરા ખોટા જણાવો.

1.The pituitary gland is the master gland of the body. પીટયુટરી ગ્રંથી શરીરની માસ્ટર ગ્રંથી છે.

✅ સાચું (True)
તર્ક: પીટ્યુટરી ગ્રંથીને “માસ્ટર ગ્રંથી” કહેવામાં આવે છે કારણકે તે અન્ય અંતઃસ્રાવી ગ્રંથિઓના કાર્યને નિયંત્રિત કરતી હોર્મોન્સ ની ઉત્પત્તિ કરે છે, જેમ કે થાયરોઈડ, એડ્રિનલ અને રીપ્રોડક્ટિવ ગ્રંથિઓ.

2.Sensory nerves are called efferent nerves. સેન્સરી નર્વસને ઈફેરન્ટ નર્વ કહેવાય છે.

❌ ખોટું (False)
તર્ક: સેન્સરી નર્વસને એફરન્ટ (Afferent) નર્વ કહેવાય છે કારણ કે તે સંવેદનાઓને શરીરના ભાગોથી મગજ તરફ લાવે છે. જ્યારે ઈફેરન્ટ (Efferent) નર્વસ મગજથી સંદેશા શરીરના ભાગો સુધી લઈ જાય છે (જેમ કે મસલ્સ સુધી).

3.Homeostasis of internal environment is maintained by autonomic nervous system and endocrine system. અંદરના વાતાવરણનું સમતોલન જાળવવાનું કામ આપણા શરીરની ઓટોનોમીક નર્વસ સિસ્ટમ અને અંતઃ સ્ત્રાવી સિસ્ટમ કરે

✅ સાચું (True)
તર્ક: ઓટોનોમિક નર્વસ સિસ્ટમ અને એન્ડોક્રાઈન સિસ્ટમ બંને બોડી ટેમ્પરેચર, બ્લડ શુગર, બ્લડ પ્રેશર વગેરે જેવા આંતરિક પરિબળોનું સમતોલન (homeostasis) જાળવે છે.

4.Moving away from the median plane is called adduction મીડીયન પ્લેનથી દુર જવાને એડકશન કહેવામાં આવે છે.

❌ ખોટું (False)
તર્ક: મીડીયન પ્લેનથી દુર જવાને એબડક્શન (Abduction) કહેવાય છે. જ્યારે શરીરના ભાગને મીડીયન પ્લેન તરફ લાવવામાં આવે છે ત્યારે તેને એડકશન (Adduction) કહેવામાં આવે છે.

5.Blood is the fluid connective tissue of the body. લોહિ એ શરીરની ફલ્યુડ કનેકટીવ ટીસ્યુ છે.

✅ સાચું (True)
તર્ક: લોહિ એક ફ્લ્યુડ કનેકટીવ ટીસ્યુ છે જે રક્તકણો અને પ્લાઝ્માની સાથે શરીરમાં પોષક તત્વો અને ઓક્સિજન પહોંચાડે છે.

(C) Multiple Choice Questions – નીચેના માંથી સાચો વિકલ્પ લખો.

1.Spleen is called a “graveyard” of the સ્પલીનને નીચે પૈકી કોના “ગ્રેવયાર્ડ” કહેવામાં આવે છે

✅ Correct answer: (a) Erythrocytes
તર્ક: સ્પલીન જૂના અને ક્ષતિગ્રસ્ત લાલ રક્તકણો (RBCs/Erythrocytes)ને તોડીને દૂર કરે છે, તેથી તેને erythrocytes નું graveyard કહેવાય છે.

b) Deucocyte

c) Lymphocytes

d) Reticulo endothelial system

2. Insulin causes ઈન્સ્યુલીન નીચે પૈકી શું અસર કરે છે

a) Increase blood glucose

b) Lipolysis

✅ Correct answer: (c) Decrease blood glucose
તર્ક: ઇન્સ્યુલિન શરીરમાં ગ્લુકોઝનું સ્તર ઓછું કરે છે, કારણ કે તે કોષોમાં ગ્લુકોઝના પ્રવેશને વધારીને બ્લડ શુગરને ઘટાવે છે.

d) Increase protein breakdown

3. The cell that has phagocytic nature is નીચે પૈકી કયું સેલ ફેગોસાઈટીક નેચર ધરાવે છે

a) RBC

✅ Correct answer: (b) Neutrophil
તર્ક: ન્યૂટ્રોફિલ એક વ્હાઈટ બ્લડ સેલ છે જે ફેગોસાઈટોસિસની પ્રક્રિયા દ્વારા બેક્ટેરિયા અને અન્ય નુકસાનકારક કણોને ગળી જાય છે.

c) Platelet

d) Astrocyte

4.Permanent stoppage of menstruation is called
મેન્સ્ટ્રુએશન કાયમી બંધ થઈ જાય તેને કહેવાય

✅ Correct answer: (a) Menopause
તર્ક: મેનોપોઝ એ એ અવસ્થા છે જેમાં સ્ત્રીના માસિક ધર્મો કાયમી બંધ થાય છે, સામાન્ય રીતે મધ્યવય પછી.

b) Menarche

c) Reproduction

d) Oogenesis

5.The only movable bone in the skull is સ્કલમાં ફકત આ બોન મુવેબલ છે

a) Maxilla

b) Frontoparietal bone

✅ Correct answer: (c) Mandible
તર્ક: મેન્ડિબલ (ચણાનો હાડકું) સ્કલની એકમાત્ર હાડકી છે જે હલનચલન કરે છે, જેનાથી આપણું મોઢું ખૂલે અને બંધ થાય છે.

d) Nasal bone