anm material for exam

🏥 Levels of Health Care Delivery System – આરોગ્યસેવાની ત્રિસ્તરીય પદ્ધતિ

ભારતની આરોગ્યસેવા પ્રણાલીનો મુખ્ય ઉદ્દેશ એ છે કે દરેક વ્યક્તિને તેની આરોગ્ય જરૂરિયાત પ્રમાણે યોગ્ય સ્તરે અને યોગ્ય સમયે આરોગ્ય સેવાઓ મળી રહે. આ માટે આરોગ્ય સેવાઓને ત્રણે મુખ્ય સ્તરોમાં વહેંચવામાં આવી છે — પ્રાથમિક, દ્વિતિય અને તૃતિય સ્તર.

🔹 1. Primary Level of Health Care (પ્રાથમિક સ્તર)

આ સ્તર લોકો માટે આરોગ્યસેવાની પ્રથમ સીડી છે — જ્યાં સામાન્ય, અવશ્યક અને પૂરતી આરોગ્ય સેવાઓ મળી રહે છે.

🎯 લક્ષણો:

લોકોના ઘર પાસે ઉપલબ્ધ સેવાઓ
દર્દી અને આરોગ્ય સંસ્થાનો પ્રથમ સંપર્ક
વિશેષ સારવાર કરતા પહેલાંનો પહેલો સ્ટેજ
ઓછા ખર્ચે ટકી શકે તેવી પદ્ધતિ

🩺 મુખ્ય સેવાઓ:

રોગ નિવારણ અને પ્રાથમિક સારવાર
માતા અને શિશુ આરોગ્ય સેવાઓ
રસીકરણ (Immunization)
કુટુંબ કલ્યાણ અને દવાખાના આધારિત નસબંધી
આરોગ્ય શિક્ષણ
પોષણ અને સમુદાય આરોગ્ય કાર્ય
TB, મલેરિયા, ધોરણવાળી રોગોની ઓળખ અને રિફરલ

👩‍⚕️ સેવા આપનાર:

ANM (Auxiliary Nurse Midwife)
MPHW (Male & Female)
PHC મેડિકલ ઓફિસર
ASHA, Anganwadi Worker

📍 ઉદાહરણ:

Sub-Center (SC): સામાન્ય વસ્તી 5,000 (હિલ વિસ્તાર 3,000)
PHC (Primary Health Centre): સામાન્ય વસ્તી 30,000 (હિલ વિસ્તાર 20,000)

🔸 2. Secondary Level of Health Care (મધ્યમ સ્તર)

આ સ્તરનો હેતુ એવા દર્દીઓને સારવાર આપવાનો છે જેમને પ્રાથમિક સ્તરે યોગ્ય સારવાર મળતી નથી. અહીં રિફરલ પદ્ધતિ દ્વારા દર્દીઓને વિશેષ સારવાર માટે મોકલવામાં આવે છે.

🎯 લક્ષણો:

દર્દીઓ માટે રિફરલ કેન્દ્ર
ખાસ તબીબી નિષ્ણાતો ઉપલબ્ધ હોય
નાના ઓપરેશન અને વિશ્લેષણાત્મક સેવાઓ માટે

🩺 મુખ્ય સેવાઓ:

સામાન્ય અને વિશિષ્ટ સારવાર
મિની ઓપરેટિંગ થિયેટર
પ્રસૂતિની સેવા
લેબોરેટરી અને ડાયગ્નોસ્ટિક સેવા
ઇનપેશન્ટ (IPD) સેવા
રોગોની નિદાન અને સારવાર માટેનો દ્વિતિય દરજ્જો

👩‍⚕️ સેવા આપનાર:

તબીબી નિષ્ણાતો (OBG, Pediatrics, Medicine, Surgeon)
સ્ટાફ નર્સ, લેબ ટેકનિશિયન
બ્લોક હેલ્થ ઓફિસર

📍 ઉદાહરણ:

CHC (Community Health Centre): વસ્તી આશરે 1,20,000
First Referral Unit (FRU)
Sub-District Hospitals

🔷 3. Tertiary Level of Health Care (તૃતિય સ્તર)

આ સ્તર અત્યંત વિશિષ્ટ અને જટિલ આરોગ્ય સેવાઓ માટે છે — જેમ કે ઓર્ગન ટ્રાન્સપ્લાન્ટ, કેન્સર થેરાપી, ન્યૂરોસર્જરી વગેરે. આ આરોગ્ય કેન્દ્રો સામાન્ય રીતે મેડિકલ કોલેજ અને સંશોધન સંસ્થાઓ સાથે જોડાયેલ હોય છે.

🎯 લક્ષણો:

સુપર સ્પેશિયાલિસ્ટ સેવા
સંશોધન અને શિક્ષણની સુવિધા
ICCU, NICU, Burn Unit જેવી સેવાઓ
દુર્લભ કે જટિલ રોગો માટેની સારવાર

🩺 મુખ્ય સેવાઓ:

એડવાન્સ સર્ઝરી અને ન્યૂરો સર્જરી
Organ Transplantation
Cancer Therapy
Dialysis, ICU, Ventilator Management
લાઇફ સપોર્ટ સિસ્ટમ
મેડિકલ શિક્ષણ અને તાલીમ
સંશોધન અને તાલીમ કેન્દ્ર

👩‍⚕️ સેવા આપનાર:

Super-specialists (e.g., Cardiologist, Oncologist, Neurosurgeon)
ICU/OT Trained Nurses
Senior Residents, Junior Residents
Allied Health Professionals

📍 ઉદાહરણ:

District Hospital
Medical College Hospitals
Super-specialty Hospitals (AIIMS, Civil, GMERS)

🧠 સમજવા જેવાં મહત્ત્વના મુદ્દા:

✅ ત્રિસ્તરીય હેલ્થ કેર સિસ્ટમ સેવા યોગ્ય સ્તરે પહોંચાડે છે
✅ Sub-Center એ પેરીફેરલ અને પ્રાથમિક સ્તરની સૌથી પ્રથમ કડી છે
✅ PHC એ ક્લિનિકલ તેમજ કમ્યુનિટી હેલ્થ એક્ટિવિટી બંને માટે કાર્યરત છે
✅ CHC એ બ્લોક લેવલ હેલ્થ કેર ડિલિવરીનો આધાર છે
✅ તૃતિય સ્તરે ICU, MICU, OT, Oncology જેવી Advance Critical Care મળે છે
✅ “Referral Chain” દ્વારા દર્દી સામેની જરૂરી સારવાર માટે આગળ ધપાવવામાં આવે છે

📌 Extra Notes for Exams:

👩‍⚕️ Primary level is preventive, promotive, curative, and basic
🏥 Secondary level is first referral care with some specialist intervention
🧬 Tertiary level is super-specialty, advanced care and education/training center
🇮🇳 India follows Alma Ata Declaration (1978) for primary health care approach

📘 MCQs on Levels of Health Care Delivery System

1) What is the first contact point for health services in India?
ભારતમાં આરોગ્યસેવાની પ્રથમ સંપર્ક બિંદુ કયું છે?

A. CHC
B. PHC
C. Sub-Center
D. District Hospital

✅ Answer: C. Sub-Center
📌 Reason: Sub-center is the most peripheral and first contact point with health system.

2) Which level provides super-specialty services like ICU, organ transplant, and cancer therapy?
ICU, ઓર્ગન ટ્રાન્સપ્લાન્ટ, કેન્સર થેરાપી જેવી સુપર સ્પેશિયાલિટી સેવા કયા સ્તરે મળે છે?

A. Primary
B. Secondary
C. Tertiary
D. Community

✅ Answer: C. Tertiary
📌 Reason: Tertiary level provides advanced, super-specialty medical care.

3) What is the population norm for a PHC in plain area?
સાદા વિસ્તારમાં PHC માટે કેટલી વસ્તીનો દરકાર રાખવામાં આવ્યો છે?

A. 5,000
B. 20,000
C. 30,000
D. 1,20,000

✅ Answer: C. 30,000
📌 Reason: According to Indian Public Health Standards, PHC covers approx 30,000 population in plain areas.

4) Which level acts as the First Referral Unit (FRU)?
First Referral Unit તરીકે કયો સ્તર કાર્ય કરે છે?

A. Sub-Center
B. CHC
C. PHC
D. Tertiary Hospital

✅ Answer: B. CHC
📌 Reason: CHC serves as the first referral unit where basic specialist care is available.

5) Who provides services at the primary level?
પ્રાથમિક સ્તરે આરોગ્ય સેવા કોણ આપે છે?

A. Super specialist
B. Surgeon
C. ANM and MPHW
D. Cardiologist

✅ Answer: C. ANM and MPHW
📌 Reason: Primary level care is given by community-based workers like ANM, MPHW, and PHC doctors.

6) Medical colleges and teaching hospitals fall under which level?
મેડિકલ કોલેજ અને શિક્ષણ આપતી હોસ્પિટલ કયા સ્તરમાં આવે છે?

A. Primary
B. Secondary
C. Tertiary
D. None

✅ Answer: C. Tertiary
📌 Reason: Medical colleges provide specialized, research-based tertiary care.

7) CHC covers how much population in plain area?
સાદા વિસ્તારમાં CHC કેટલી વસ્તીને આવરે છે?

A. 30,000
B. 50,000
C. 80,000
D. 1,20,000

✅ Answer: D. 1,20,000
📌 Reason: One CHC covers approximately 1.2 lakh population in plain areas.

8) Which is the most peripheral and first contact point in the health care delivery system?
આરોગ્યસેવાની પદ્ધતિમાં સૌથી પેરીફેરલ અને પ્રથમ સંપર્ક સ્થાન કયું છે?

A. PHC
B. Sub-Center
C. District Hospital
D. CHC

✅ Answer: B. Sub-Center
📌 Reason: Sub-center is located at the village level and provides first-line care.

9) Which level of health care provides both preventive and curative care?
કયો સ્તર નિવારક અને સારવારાત્મક બંને પ્રકારની સેવા આપે છે?

A. Primary
B. Secondary
C. Tertiary
D. Urban

✅ Answer: A. Primary
📌 Reason: Primary level provides preventive (like immunization) and curative care (basic treatment).

10) Which of the following is a function of a PHC?
PHC ની નીચેમાં કઈ કામગીરી હોય છે?

A. Organ transplant
B. General surgery
C. Family planning and immunization
D. Cardiac surgery

✅ Answer: C. Family planning and immunization
📌 Reason: PHC is responsible for preventive services like immunization, MCH, and FP.

🛡️ રોગ નિવારણના સ્તરો (Levels of Prevention)

📚 સંદર્ભ: Preventive & Social Medicine / Community Health Nursing
📌 મૂળ સિદ્ધાંત: “રોગ થતા અટકાવવો એ રોગ ઉછેરવા કરતા વધુ સારું”

🌿 1. Primordial Prevention (અતિપ્રારંભિક નિવારણ)

🔷 અર્થ:
Primordial prevention એ રોગના જોખમકારકો (Risk Factors) વિકસે એ પહેલાં જ તેમનું નિવારણ કરવાનો પ્રયાસ છે. એટલે કે આરોગ્યવર્ધક જીવનશૈલી વિકસાવવી.

🔷 ઉદાહરણ:

બાળકોને junk foodથી દૂર રાખવી
નાની ઉંમરે વ્યસનથી બચાવવી
શાળાએ આરોગ્ય શિક્ષણ આપવી
આરોગ્યપ્રદ જીવનશૈલીની શરુઆત બાળપણથી કરવી

🔷 લક્ષ્ય જૂથ:
સંપૂર્ણ આરોગ્યવાળા વ્યક્તિઓ, ખાસ કરીને બાળકો/કિશોરો

🔷 લક્ષ્ય:
Risk Factors (મોટાપો, ધૂમ્રપાન, sedentary lifestyle) થવા જ ન દેવા

🔷 પ્રયાસો:

Health Promotion
School Health Programs
Behavior Change Communication (BCC)
Policies like ban on tobacco near schools

🛑 2. Primary Prevention (પ્રાથમિક નિવારણ)

🔷 અર્થ:
રોગના વિકાસ પહેલા જ તેને અટકાવવાનું કામ — જ્યારે વ્યક્તિ રોગમુક્ત હોય પણ જોખમ હેઠળ હોય.

🔷 લક્ષ્ય:
Risk Factors હાજર છે પણ હજુ રોગ શરૂ થયો નથી.

🔷 પ્રવૃત્તિઓ (Activities):

Health Promotion (આરોગ્ય પ્રોત્સાહન)
- પોષણ સુધારણા
- નિયમિત કસરત
- સ્વચ્છતા અને સ્વચ્છ પાણી
- આરોગ્ય શિક્ષણ
- જીવનશૈલીમાં સુધારો
Specific Protection (વિશિષ્ટ સુરક્ષા)
- રસીકરણ (e.g., Hepatitis B, TT)
- Chemoprophylaxis (e.g., Iron for anemia)
- PPE in occupational settings
- Fluoridation of drinking water

🔷 ઉદાહરણ:

BCG થી TB નિવારણ
Hepatitis B રસી
ઓરલ રિહાયડ્રેશન જ્ઞાન
Safe sex education

⚠️ 3. Secondary Prevention (દ્વિતિય નિવારણ)

🔷 અર્થ:
રોગ શરૂ થઈ ગયો છે પણ શરૂઆતના તબક્કામાં છે — તો તેનું વહેલું નિદાન કરીને સારવાર આપી ને રોગની ગંભીરતા અટકાવવી.

🔷 લક્ષ્ય:
Initial stage of disease – જો ઝડપથી ઓળખી લઈએ તો રોગ પુરો સાજ થઈ શકે

🔷 પ્રવૃત્તિઓ:

Screening (નિદાન પરીક્ષણ)
Early diagnosis (શરુઆતી ઓળખ)
Early treatment (શરુઆતી સારવાર)
Disability limitation (વિકલાંગતા અટકાવવી)

🔷 ઉદાહરણ:

Breast cancer માટે mammography
TB માટે sputum test
Cervical cancer માટે Pap smear
Hypertension માટે BP ચેકઅપ
Vision screening in school

🧑‍🦽 4. Tertiary Prevention (તૃતિય નિવારણ)

🔷 અર્થ:
જ્યારે રોગ પુરેપુરો વિકસાઈ ગયો હોય અને અસરકારક થઈ ગયો હોય ત્યારે રોગની વધુ બગાડ અટકાવવી અને પુનઃસ્થાપન (rehabilitation) કરવી.

🔷 લક્ષ્ય:

Disability અટકાવવી
Working capacity પુનઃપ્રાપ્ત કરવી
જીવનની ગુણવત્તા સુધારવી

🔷 પ્રવૃત્તિઓ:

Medical treatment to control complications
Surgery for deformities (જેમ કે Cataract operation)
Physiotherapy after stroke
Rehabilitation for leprosy or polio
Vocational training for disable person
Artificial limb fitting

🔷 ઉદાહરણ:

Dialysis in chronic kidney disease
Cardiac rehab after heart attack
Jaipur foot for amputees
Rehabilitation centers for mental illness

📌 મૂખ્ય તફાવત (Short Comparative Highlights):

🔸 Primordial = Risk factors પણ વિકાસ ન થાય એ માટે
🔸 Primary = Risk factors સામે રક્ષણ
🔸 Secondary = રોગ ઓળખીને વહેલી સારવાર
🔸 Tertiary = દર્દીની સ્થિતિ સુધારવી, પુનઃસ્થાપન

💡 એક પંક્તિમાં યાદ રાખો (Mnemonic):

“Prevent Risk, Protect Person, Pick Disease, Provide Rehab”
→ Primordial → Primary → Secondary → Tertiary

📚 Example-based Short Notes for Viva / Objective Exams:

🟢 “Giving TT injection to prevent tetanus” → Primary Prevention
🟢 “Pap smear camp for women” → Secondary Prevention
🟢 “Providing crutches to polio patient” → Tertiary Prevention
🟢 “Teaching child about healthy food at school” → Primordial Prevention

🧠 MCQs: Levels of Prevention

1) Which level of prevention aims to stop development of risk factors themselves?
રોગના જોખમકારકોના વિકાસને જ અટકાવવાનો પ્રયત્ન કયા સ્તર પર થાય છે?

A. Primary Prevention
B. Primordial Prevention
C. Secondary Prevention
D. Tertiary Prevention

✅ Answer: B. Primordial Prevention
📌 Reason: Primordial prevention aims to prevent emergence of risk factors like sedentary lifestyle, tobacco use, etc. especially in children or adolescents.

2) Hepatitis-B vaccination is an example of which level of prevention?
હેપાટાઈટીસ-બી ની રસી કયા નિવારણ સ્તરનું ઉદાહરણ છે?

A. Tertiary
B. Secondary
C. Primordial
D. Primary

✅ Answer: D. Primary
📌 Reason: Vaccination is a specific protection under primary prevention to stop disease before it starts.

3) Screening of breast cancer using mammography is part of which level of prevention?
મેમોગ્રાફી વડે સ્તનકર્કટની તપાસ કયા સ્તરનું ઉદાહરણ છે?

A. Primary
B. Tertiary
C. Secondary
D. Primordial

✅ Answer: C. Secondary
📌 Reason: Secondary prevention includes early detection and treatment to stop progression of disease.

4) Providing physiotherapy to a stroke patient falls under which level?
પક્ષાઘાતગ્રસ્ત દર્દીને ફિઝિયોથેરાપી આપવી કયા નિવારણના સ્તર હેઠળ આવે છે?

A. Primary
B. Secondary
C. Tertiary
D. Primordial

✅ Answer: C. Tertiary
📌 Reason: Tertiary prevention involves rehabilitation to reduce disability and improve quality of life.

5) Teaching children about hand hygiene and healthy eating habits is an example of…?
બાળકોને હાથ ધોવાનું અને આરોગ્યપ્રદ આહારની સમજ આપવી એ કયા સ્તરનું ઉદાહરણ છે?

A. Primary Prevention
B. Tertiary Prevention
C. Primordial Prevention
D. Secondary Prevention

✅ Answer: C. Primordial Prevention
📌 Reason: Educating children to adopt healthy behavior before any risk factor develops is primordial.

6) Detecting hypertension early by regular BP check-up is…
નિયમિત બીપી તપાસથી હાઈપરટેન્શન ઝડપથી શોધવું એ શું છે?

A. Primary
B. Secondary
C. Tertiary
D. Primordial

✅ Answer: B. Secondary
📌 Reason: Screening and early detection of disease is secondary level prevention.

7) Supplying iron tablets to prevent anemia in adolescent girls is which level of prevention?
કિશોરીયાઓમાં એનિમિયા અટકાવવા આયર્નની ગોળીઓ આપવી કયા સ્તર હેઠળ આવે છે?

A. Tertiary
B. Secondary
C. Primary
D. Primordial

✅ Answer: C. Primary
📌 Reason: Iron supplementation is a specific protective measure to prevent onset of disease.

8) Jaipur Foot provided to a person with amputation is…
જેણે પગ ગુમાવ્યો હોય તેને Jaipur Foot આપવામાં આવે તો તે શું ગણાય?

A. Primary
B. Secondary
C. Tertiary
D. Primordial

✅ Answer: C. Tertiary
📌 Reason: Rehabilitation and restoring function comes under tertiary prevention.

9) “Pap smear” test in cervical cancer screening comes under which level?
ગર્ભાશયમૂળના કેન્સર માટે “પેપ સ્મિયર” કયા સ્તરે આવે છે?

A. Tertiary
B. Primary
C. Secondary
D. Primordial

✅ Answer: C. Secondary
📌 Reason: Screening test to detect early lesions is secondary prevention.

10) Encouraging daily exercise to prevent lifestyle diseases is an example of…?
જીવનશૈલીથી થનારા રોગો અટકાવવા રોજ કસરત માટે પ્રોત્સાહન આપવું એ કઈ સ્તર છે?

A. Primordial
B. Secondary
C. Primary
D. Tertiary

✅ Answer: A. Primordial
📌 Reason: Promoting healthy habits before development of risk factor is primordial prevention.

🏥 Health Care Delivery System in India (ભારતની આરોગ્ય સેવા વિતરણ પદ્ધતિ)

🔷 અર્થ (Definition):

Health Care Delivery System એ એવી વ્યવસ્થિત પ્રક્રિયા છે જે દ્વારા આરોગ્યસંબંધિત સેવાઓ લોકોથી જોડાય છે અને તેમની જરૂરિયાત મુજબ આરોગ્ય સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ થાય છે.
આ પદ્ધતિની રચના એવી રીતે કરવામાં આવી છે કે દરેક સ્તરના માણસને યોગ્ય સમયે યોગ્ય સેવા મળી રહે.

🎯 ઉદ્દેશ (Objectives):

દરેક નાગરિક સુધી આરોગ્યસેવાઓ પહોંચાડવી
માતા અને શિશુ મરણદર ઘટાડવી
રોગોનું નિવારણ, નિયંત્રણ અને સંભાળ
Universal Health Coverage (UHC) પ્રાપ્ત કરવી
આરોગ્યમાં સમાનતા સ્થાપિત કરવી
રોગો માટે વહેલી ઓળખ અને સારવાર
સમાજમાટે ખર્ચ અસરકારક સેવા પૂરી પાડવી

🔰 Health System ની માળખાગત રચના (Structural Hierarchy):

ભારતમાં આરોગ્યસેવાઓ ત્રિસ્તરીય પદ્ધતિથી આપવામાં આવે છે:

🟢 1. Primary Health Care Level (પ્રાથમિક સ્તર):

📌 સેવા સ્થાન: Sub-Center (SC), Primary Health Centre (PHC)
📌 લક્ષ્ય: આરોગ્ય સેવા માટેનું પ્રથમ સંપર્ક બિંદુ
📌 સેવા આપનાર: ANM, MPHW, PHC Doctor, ASHA
📌 સેવાઓ:

રસીકરણ
માતા-શિશુ આરોગ્ય
કુટુંબ કલ્યાણ
રોગ નિદાન અને સામાન્ય સારવાર
આરોગ્ય શિક્ષણ
રોગ નિયંત્રણ (TB, મલેરિયા, ડેન્ગ્યુ)

🔖 Sub-Center:

જનસંખ્યા દાયકું: 5000 (પ્લેન), 3000 (હિલ)
સૌથી નાનો અને પેરીફેરલ યુનિટ

🔖 PHC:

જનસંખ્યા દાયકું: 30,000 (પ્લેન), 20,000 (હિલ)
24×7 ફરજ પર ડોક્ટર, નર્સ અને લેબ સેવાઓ ઉપલબ્ધ

🟡 2. Secondary Health Care Level (મધ્યમ સ્તર):

📌 સેવા સ્થાન: Community Health Centre (CHC), Sub-District Hospital
📌 લક્ષ્ય: પ્રાથમિક સેવામાંથી રિફર થયેલા દર્દીઓ માટે વિશેષ સારવાર
📌 સેવા આપનાર: Specialist Doctor (OBG, Pediatrics, Medicine, Surgeon), Nurses, Technicians
📌 સેવાઓ:

નિષ્ણાત સેવા (Specialist services)
ઓપરેશન થિયેટર
લેબોરેટરી અને એક્સ-રે
ઇનપેશન્ટ સેવા
Delivery અને EmOC

🔖 CHC:

જનસંખ્યા દાયકું: 1,20,000 (પ્લેન), 80,000 (હિલ)
First Referral Unit (FRU) તરીકે કાર્ય કરે છે
30 બેડ સાથે હોસ્પિટલ

🔴 3. Tertiary Health Care Level (તૃતિય સ્તર):

📌 સેવા સ્થાન: District Hospital, Medical Colleges, Super-specialty Hospitals
📌 લક્ષ્ય: જટિલ અને ગંભીર રોગોની સારવાર
📌 સેવા આપનાર: Super-specialists (Cardiologist, Neurosurgeon, Oncologist), Trained Nurses, Residents
📌 સેવાઓ:

Intensive Care Units (ICU)
Organ Transplant
Cancer Therapy
Dialysis Units
Rehabilitation & Medical Education
Training & Research centers

🔖 અન્ય ઉદાહરણો: AIIMS, Civil Hospitals, GMERS Hospitals, Regional Institutes

⚙️ Other Supporting Systems (આરોગ્યસેવાની સહાયક રચનાઓ):

📋 Indian Public Health Standards (IPHS): દરેક આરોગ્ય સંસ્થાની મિનિમમ જરૂરિયાતો માટે ધોરણ
🧑‍⚕️ ASHAs (Accredited Social Health Activist): ગામડીય સ્તરે લેઝરિંગ પર્સન
🏡 Anganwadi Workers: પોષણ અને બાળ કલ્યાણ કાર્ય
🏥 Urban Health Centres (UHCs): શહેર વિસ્તારમાં આરોગ્ય કેન્દ્રો
🚑 Referral Services: દર્દીને વધુ મોટી સારવાર માટે મોકલવા માટે વાહનો

📘 Major Programs Delivered through This System:

Universal Immunization Programme (UIP)
National Health Mission (NHM)
Reproductive & Child Health (RCH)
Janani Suraksha Yojana (JSY)
Ayushman Bharat (AB-HWC, PMJAY)
Rashtriya Bal Swasthya Karyakram (RBSK)
National Vector Borne Disease Control Programme (NVBDCP)
Tuberculosis Elimination Program
NPCDCS (Cancer, Diabetes, Hypertension)

🔍 મુખ્ય મુદ્દા (Important Points for Exams):

✅ Sub-center is first point of contact for rural population
✅ PHC serves 30,000 population, CHC serves 1.2 lakh
✅ Tertiary care includes super-specialty services and education
✅ India adopted the Alma Ata Declaration (1978) for Primary Health Care
✅ Referral System: SC → PHC → CHC → District Hospital → Medical College
✅ Urban and rural areas both have tailored health delivery structures

📚 Example-based Questions:

🟢 “Where does a pregnant woman go for first ANC checkup?”
→ Sub-center (Primary Level)

🟢 “Where would a TB patient requiring chest X-ray be referred?”
→ CHC (Secondary Level)

🟢 “Which level provides organ transplant facility?”
→ Tertiary Level

📘 MCQs: Health Care Delivery System in India

1) Sub-Center serves a population of how many in plain areas?
સબ સેન્ટર પ્લેન વિસ્તારમાં કેટલી વસ્તી માટે હોય છે?

A. 3,000
B. 5,000
C. 20,000
D. 30,000

✅ Answer: B. 5,000
📌 Reason: According to IPHS norms, one Sub-center serves 5,000 people in plain areas and 3,000 in hilly/tribal areas.

2) Who is the first contact person in rural health care delivery system?
ગામડાં વિસ્તારમાં આરોગ્યસેવા માટે પ્રથમ સંપર્ક કોણ હોય છે?

A. PHC Doctor
B. ANM
C. Medical Officer
D. CHC Nurse

✅ Answer: B. ANM
📌 Reason: ANM (Auxiliary Nurse Midwife) works at the Sub-center level and is the first contact for maternal-child care and preventive services.

3) What is the bed strength of a standard PHC?
પ્રમાણભૂત PHC માં કેટલા પથાર હોય છે?

A. 2 Beds
B. 4 Beds
C. 6 Beds
D. 10 Beds

✅ Answer: C. 6 Beds
📌 Reason: As per IPHS guidelines, PHC is supposed to have 6 inpatient beds for patient observation and delivery care.

4) CHC acts as which unit in referral system?
રિફરલ સિસ્ટમમાં CHC કયા યુનિટ તરીકે કાર્ય કરે છે?

A. Final Referral Unit
B. First Referral Unit
C. Primary Contact Unit
D. Emergency Transport Unit

✅ Answer: B. First Referral Unit
📌 Reason: Community Health Centre (CHC) provides first-level referral care from PHCs and Sub-centers.

5) Which of the following is a secondary level health care facility?
નીચેના પૈકી કયો એક દ્વિતિય સ્તરના આરોગ્ય કેન્દ્રનું ઉદાહરણ છે?

A. PHC
B. CHC
C. AIIMS
D. Anganwadi

✅ Answer: B. CHC
📌 Reason: CHC provides specialist services and acts as a referral unit, hence falls under secondary level.

6) Tertiary level health care provides…?
તૃતિય સ્તર કઈ પ્રકારની આરોગ્યસેવા આપે છે?

A. Only immunization
B. Basic outpatient services
C. Super-specialty services like ICU and organ transplant
D. Only delivery services

✅ Answer: C. Super-specialty services like ICU and organ transplant
📌 Reason: Tertiary care includes advanced treatment such as neurosurgery, dialysis, cancer therapy, etc.

7) Which one is NOT part of primary health care system?
પ્રાથમિક આરોગ્ય સેવા પદ્ધતિનો ભાગ ન હોય તે કયું છે?

A. Immunization
B. OPD Treatment
C. Organ Transplantation
D. Health Education

✅ Answer: C. Organ Transplantation
📌 Reason: Organ transplant is advanced procedure done at tertiary care hospitals, not at PHC or Sub-centers.

8) One CHC covers population of approximately…?
એક CHC આશરે કેટલી વસ્તી કવર કરે છે?

A. 30,000
B. 50,000
C. 1,20,000
D. 2,00,000

✅ Answer: C. 1,20,000
📌 Reason: According to norms, CHC covers about 1.2 lakh population in plain areas and about 80,000 in hilly areas.

9) Which institution is an example of tertiary level health care?
તૃતિય સ્તરની આરોગ્યસેવાનો ઉદાહરણ કયું છે?

A. Sub-center
B. PHC
C. GMERS Medical College
D. Village Clinic

✅ Answer: C. GMERS Medical College
📌 Reason: Medical colleges like GMERS, AIIMS, Civil Hospital provide tertiary care including teaching, research and advanced clinical services.

10) What is the main objective of Health Care Delivery System in India?
ભારતની આરોગ્યસેવા પદ્ધતિનો મુખ્ય ઉદ્દેશ શું છે?

A. Only cancer treatment
B. Providing curative care to urban people only
C. Ensuring accessible and affordable health care to all
D. Establishing private hospitals

✅ Answer: C. Ensuring accessible and affordable health care to all
📌 Reason: The core goal is to deliver equitable, accessible and quality health services to every citizen at all levels.

Published November 14, 2025By mynursingapp

Categorized as ANM-PHC-SYNOPSIS, Uncategorised