10/07/2014 -પેપર સોલ્યુશન નંબર – 07

10/07/2014

૫-૧ અ. બાળકના રમકડાની પસંદગી કરતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતો જણાવો ? – 06

રમકડાની પસંદગી કરતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતો

• રમકડાની પસંદગી બાળકની ઉંમર તથા તેના માનસિક વિકાસ પર આધારિત હોય છે.
• રમકડા એવા હોવા જોઈએ કે જેનાથી બાળકની બુદ્ધિનો વિકાસ થાય.
• બાળકને રમકડામાં રસ પડે તેવા હોવા જોઈએ.
• રમકડા સલામત હોવા જોઈએ.
• પોસાય તેવી કિંમત ના હોવા જોઈએ.
• આકર્ષક હોવા જોઈએ.
• બાળકની ઉંમર મુજબના હોવા જોઈએ.
• એકસીડન્ટ અને કોઈપણ પ્રકારની ઈજા ન થાય તેવા હોવા જોઈએ.
• રમકડા તીક્ષ્ણ, ખરબચડી સપાટી વાળા ન હોવા જોઈએ.
• સળગી ઊઠે તેવા ન હોવા જોઈએ.
• તેમાંથી નાના ટુકડા થઈ જાય તેવા ન હોવા જોઈએ.

બ.બાળકોમાં જોવા મળતી જન્મજાત ખોડખાપણની યાદી બનાવી કોઈપણ એક વિષે સમજાવો.06

બાળકોમાં જોવા મળતી જન્મજાત ખોડખાંપણ

• હાયડ્રોસેફેલસ
• માઈક્રોસેફાલી
• એનસેફાલી
• સ્પાઇના બાઈફીડા
• હેમેનજીઓમા
• ટોસીસ
• કંજેનાઈટલ કેટરેક્ટ
• માઈક્રોટીયા
• ક્લેફ્ટ લિપ
• ક્લેફ્ટ પેલેટ
• ક્લેફ્ટ લિપ વિથ ક્લેફ્ટ પેલેટ
• કંજેનાઈટલ ડાયેફામેટીક હર્નીયા
• કંજેનાઈટલ ઇનગ્વાઇનલ હર્નીયા
• કંજેનાઈટલ અમ્બીલીકલ હર્નીયા
• ઇનપર્ફોરેટેડ એનસ
• ઈસોફેજીઅલ અટ્રેશિયા એન્ડ ટ્રેક્યોઈસોફેજીઅલ ફિસચુલા
• હાઇડ્રોસીલી
• એમબીજીયસ જેનીટાલિયા
• હાઈપોસ્પાડીએસીસ
• એપીસ્પાડીએસીસ
• વજાઈનલ એજીનેસીસ
• ક્લબ ફુટ
• કંજેનાઈટલ હાર્ટ ડીસીઝ
• એટ્રીયલ સેપ્ટલ ડિફેક્ટ
• વેન્ટ્રીક્યુલર સેપ્ટલ ડિફેક્ટ
• ટેટ્રોલોજી ઓફ ફેલોટ

સ્પાઇના બાઇફીડા

• આ કન્ડિશન સ્પાઇનલ કોડની ખામીના કારણે થાય છે.
• જેમાં કરોડરજ્જુમાં રહેલા ખાંચામાંથી સ્પાઇનલ કોડ અને મેનીન્જીસનુ હર્નીએશન જોવા મળે છે.
• સામાન્ય રીતે તે બાળકની પાછળના ભાગમાં વચ્ચે અથવા નીચેની બાજુ જોવા મળે છે.
• આ ખામી બે પ્રકારે જોવા મળે છે, ખુલ્લી અથવા સ્કીનથી કવર થયેલી.

પ્ર-ર અ. સ્ત્રી ભ્રુણ હત્યાના નિયત્રણ માટે લેવામાં આવતાં પગલાં વિગતવાર લખો.04

સ્ત્રીભ્રૂણ હત્યા એ ગંભીર સમસ્યા છે જેનો સામનો દુનિયાભરમાં અનેક દેશો કરી રહ્યા છે, ખાસ કરીને ભારત જેવા વિકાસશીલ દેશોમાં. આ સમસ્યાનો સામનો કરવા માટે અને તેને નિયંત્રિત કરવા માટે વિવિધ પગલાં લેવામાં આવે છે. આ પગલાંને કેટલાંક મુખ્ય કેટેગરીઝમાં વહેંચી શકાય છે:

કાનૂની પ્રદાન:

• પ્રે-નેટલ ડાયગ્નોસ્ટિક ટેકનીક (વિનિયમન અને ભૂલ-મુક્તિ) અધિનિયમ, 1994 (PNDT): આ કાનૂન 1994 માં ભારતીય સંસદ દ્વારા પસાર કરવામાં આવ્યું હતું. તેનો હેતુ લિંગ આધારિત ભ્રૂણહત્યા અટકાવવાનો છે. આ કાયદો સેક્સ ડિટર્મિનેશન (લિંગ નિર્ધારણ) અને સેક્સ સિલેક્શન (લિંગ પસંદગી) બન્નેને પ્રતિબંધિત કરે છે.
• મેડિકલ ટર્મિનેશન ઓફ પ્રેગ્નન્સી એક્ટ, 1971: આ કાયદો ગર્ભપાત માટે કડક નિયમો લગાવે છે અને ગેરકાયદેસર ગર્ભપાતને અટકાવવાનો પ્રયાસ કરે છે.

જાગૃતિ અભિયાન:

• સરકાર અને એનજીઓઝ દ્વારા લિંગભેદ અને સ્ત્રીભ્રૂણ હત્યા સામે જાગૃતિ ફેલાવવા માટે વિવિધ અભિયાન ચલાવવામાં આવે છે.
• સેવ ધ ગર્લ ચાઈલ્ડ’: આ અભિયાન બાળકીઓના અધિકારોની રક્ષા અને સન્માન માટે ચલાવવામાં આવે છે.

આર્થિક પ્રોત્સાહન:

• બેટી બચાવો, બેટી પઢાવો : આ યોજના હેઠળ,બાળકીઓના જન્મ અને શિક્ષણ માટે વિવિધ પ્રોત્સાહનો આપવામાં આવે છે.
• લાડલી યોજના: આ યોજના હેઠળ, ગરીબ પરિવારોમા બાળકીઓના જન્મ માટે અને તેમનાં શિક્ષણ માટે નાણાકીય સહાય આપવામાં આવે છે.

પ્રવર્તન અને પ્રોસિક્યુશન:

• PNDT કાયદાની લંગણ કરનાર દવાખાનાઓ અને ડૉક્ટરો વિરુદ્ધ કડક કાર્યવાહી કરવામાં આવે છે.
• ગેરકાયદેસર ગર્ભપાત માટે જવાબદાર ડૉક્ટરો અને આરોગ્ય સેવકોને દંડ અને જેલની સજાની વ્યાખ્યા આપવામાં આવે છે.

શિક્ષણ અને સમાજમાં પરિવર્તન:

• સ્ત્રી શિક્ષણ પર જોર આપીને અને સમાજમાં લિંગ સમાનતાના મહત્વ વિશે જાગૃતિ ફેલાવીને સમાજમાં પરિવર્તન લાવવાનો પ્રયત્ન.
• સ્ત્રી શક્તિકરણ અને સ્વરોજગારી કાર્યક્રમો દ્વારા મહિલાઓને આત્મનિર્ભર બનાવવાનો પ્રયાસ.

આ બધા પગલાંઓની અસરકારકતા એ ઉપર પણ નિર્ભર છે કે લોકો આ કાયદાઓ અને પહેલાઓને કેવી રીતે અપનાવે છે અને સમાજમાં સંતુલિત લિંગાનુપાત માટે જાગૃત રહે છે.

બ. શાળા આરોગ્ય કાર્યક્રમની ઉપયોગીતા લખો.04

શાળા આરોગ્ય કાર્યક્રમ (School Health Program) એ વિદ્યાર્થીઓના આરોગ્ય અને કલ્યાણ માટે રચાયેલ વ્યાપક કાર્યક્રમ છે. આ કાર્યક્રમની ઉપયોગિતા નીચે મુજબ છે:

1. પ્રાથમિક આરોગ્ય સેવાનો પ્રદાન:

• વારંવારના આરોગ્ય ચકાસણીઓ: વિદ્યાર્થીઓના વ્યાપક સ્વાસ્થ્ય ચકાસણીઓ યોજીને બિનજરૂરી બીમારીઓનું નિદાન અને સારવાર.
• રસીકરણ : જરૂરી રસીકરણ દ્વારા બાળકોને રોગપ્રતિકારક બનાવીને બીમારીઓ સામે રક્ષણ.
• દાંત અને આંખોની તપાસ: દાંત અને આંખોની નિયમિત તપાસ.

2. શિક્ષણ અને જાગૃતિ:

• આરોગ્ય શિક્ષણ: વ્યક્તિગત સ્વચ્છતા, પોષણ, અને રોગોથી બચવા માટેના માર્ગદર્શક શિક્ષણ.
• જાગૃતિ : જીવનશૈલી રોગો, દારૂ, ધૂમ્રપાન, અને નશા જેવા મુદ્દાઓ પર જાગૃતિ.

3. મનોવૈજ્ઞાનિક આધાર:

• માનસિક સ્વાસ્થ્ય સેવા: શિક્ષક અને વિદ્યાર્થીઓ માટે માનસિક સ્વાસ્થ્યનો આધાર અને થેરાપી.
• તણાવ વ્યવસ્થાપન: પરીક્ષાનો તણાવ, સામાજિક દબાણ, અને અન્ય માનસિક તણાવના મુદ્દાઓનો સામનો કરવો.

4. સ્વચ્છતા અને સંક્રમણ નિયંત્રણ:

• શાળા સ્વચ્છતા: શાળાના ટોઇલેટ, પીવાના પાણીના સ્રોતો, અને રમવાના મેદાનોની સ્વચ્છતા જાળવી રાખવી.
• નિયંત્રણ : રોગચાળો ફેલાતો અટકાવવા માટેના પગલાં.

5. પ્રતિસાદ અને મૂલ્યાંકન:

• આરોગ્ય રેકોર્ડ: દરેક વિદ્યાર્થી માટે આરોગ્ય રેકોર્ડ રાખવો.
• મૂલ્યાંકન: કાર્યક્રમના પરિણામો અને પ્રભાવનું મૂલ્યાંકન.

6. આપાતકાળની સંભાળ:

• પ્રથમ સહાય વ્યવસ્થા: શાળા પાસે પ્રથમ સહાયનો સામાન ઉપલબ્ધ રાખવો.
• આપાતકાળની યોજનાઓ: કોઈ અકસ્માત કે સ્વાસ્થ્ય સામેની અચાનક પરિસ્થિતિઓ માટે નિયત પ્રક્રિયાઓ.

7. પોષણ અને સ્વસ્થ આહાર:

• પોષણભર્યો આહાર: સ્કૂલના ખોરાકમાં પોષણની ગુણવત્તા જાળવી રાખવી.
• મિડ-ડે મિલ યોજના: વિદ્યાર્થીઓને સંતુલિત આહાર પૂરો પાડવાનો કાર્યક્રમ.

8. જરૂરી મદદ અને સહાયતા:

• કુલ રહેવાસી શિક્ષકો અને પાલકો માટે માર્ગદર્શન: બાળકના આરોગ્યની તકેદારી માટે નિયમિત માર્ગદર્શન.
• રોગચાળાના નિકાલ માટે સહકાર: સ્થાનિક આરોગ્ય અધિકારીઓ અને અન્ય આરોગ્ય સેવાનો સહયોગ.

સમાપન:

• સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ વિદ્યાર્થીઓને તંદુરસ્ત અને ખુશાળ જીવન જીવવા માટે જરૂરી બધી સેવાઓ અને આધાર પૂરો પાડે છે. તે શિક્ષણ અને આરોગ્યના મિશ્રિત લક્ષ્યોને સિદ્ધ કરવા માટે એક ઉત્તમ માધ્યમ છે.

ક. બાળક માટે ઊંઘ અને આરામનું મહત્વ જણાવો.04

બાળક માટે ઊંઘ અને આરામનું મહત્વ

1. શારીરિક વૃદ્ધિ માટે આવશ્યક

• ઊંઘ દરમિયાન શરીરમાં ગ્રોથ હોર્મોન (growth hormone) સક્રિય થાય છે, જે હાડકાં, પેશીઓ અને અંગોનો વિકાસ કરે છે.

2. મગજના વિકાસ માટે અનિવાર્ય

• ઊંઘ બાળકના મગજની કોષોની પુનઃબંધારણ અને નવા ન્યુરોનલ કનેક્શન્સ બનાવવામાં મદદ કરે છે, જે સ્મૃતિ અને શીખવાના જરૂરી છે.

3. માનસિક આરોગ્ય માટે ઉપયોગી

• ઊંઘ પૂરતી ન હોય તો બાળક ચિડીયું બને, ચિંતિત રહે, સાંકેતિક વર્તન દર્શાવે અને અભ્યાસ પર ધ્યાન કે કેન્દ્રિતતા ઓછા કરે.

4. પ્રતિરોધક શક્તિ સુધારે છે

• આરામ અને ઊંઘ સંતુલિત હોય તો ઇમ્યૂન સિસ્ટમ મજબૂત બને છે, જેથી બાળકો ચેપ સામે લડી શકે છે.

5. ભૂખ અને પાચન સુદ્રઢ થાય છે

• સારી ઊંઘ બાળકોના ભૂખના હોર્મોન્સ (લેપ્ટિન) ને નિયમિત કરે છે અને પાચન તંત્ર સારું રહે છે.

6. દિનચર્યા અને શિસ્ત વિકસાવે છે

• નિયમિત ઊંઘના સમયેથી બાળકમાં સમયનું મહત્વ અને જીવનશૈલી શિસ્તબદ્ધ બને છે.

પ્ર-3 અ. ઇન્ફન્ટ (0 થી ૧ વર્ષ) ની મુળભુત જરુરીયાતો જણાવો04

ઇન્ફન્ટ (0 થી 1 વર્ષ) ની મુળભૂત જરૂરિયાતો

1. પોષણ (Nutrition)

• માતાનું સ્તનપાન – જન્મ પછીની પહેલું 6 મહિના સંપૂર્ણ સ્તનપાન જરૂરી.
• 6 મહિના પછી પૂરક આહાર સાથે સ્તનપાન ચાલુ રહેવું જોઈએ.
• સ્તનપાનમાં એન્ટીબોડી, વાયટામિન્સ, ચરબી, પ્રવાહી અને પોષક તત્વો પૂરતા પ્રમાણમાં હોય છે.
• પૂરક આહાર સરળ પાચ્ય, સ્વચ્છ અને પોષક હોવા જોઈએ.

2. ઊંઘ અને આરામ (Sleep and Rest)

• નવજાત દરરોજ આશરે 16–20 કલાક ઊંઘ જોઈએ.
• આરામ અને ઊંઘ શારીરિક અને મગજના વિકાસ માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.
• ઊંઘ માટે શાંત અને આરામદાયક વાતાવરણ હોવું જોઈએ.

3. સફાઈ અને જંતુનાશક સંભાળ (Hygiene and Cleanliness)

• દરરોજ ન્હાવડાવું, કપડા બદલવા, નેપી બદલવી.
• કાન, નાક, નખ અને ત્વચાની સફાઈ રાખવી.
• નખ નિયમિત કાપવા.

4. રોગોથી રક્ષા (Immunization and Health Protection)

• રાષ્ટ્રીય રસીકરણ કાર્યક્રમ અનુસાર તમામ રસી સમયસર આપવી.
• વજન, ઉંચાઈ અને વિકાસનું નિયમિત નિરીક્ષણ.
• સામાન્ય રોગચાળા સામે બચાવાના પગલાં લેવા.

5. પ્રેમ અને લાગણી ભરેલ સંભાળ (Love and Emotional Security)

• માતા સાથે શારીરિક અને ભાવનાત્મક સંપર્ક.
• મમતા, સ્પર્શ, વાતચીત કરવી.
• નાની ઉંમરમાં લાગણીશીલ સુરક્ષા બાળકના વિશ્વાસ અને જોડાણ માટે જરૂરી છે.

6. ઉષ્મા અને સુરક્ષા (Warmth and Safety)

• તાપમાન પ્રમાણે શિશુને ગરમ કે હળવા કપડાં પહેરાવા.
• બારણાં અને બારીઓથી દુર્ઘટના ના થાય તે માટે સુરક્ષિત વાતાવરણ બનાવવું.
• દુર્ઘટનાઓથી બચાવ માટે ઘરની સાફસફાઈ અને મોટે ભાગે ગાદી ઉપર સુવડાવવું.

7. સંવેદનાત્મક અને મગજનો વિકાસ (Sensory and Mental Development)

• રંગબેરંગી રમકડાં, મ્યુઝિક ટોયઝ, માતા સાથે વાતચીત.
• દરેક અવયવને ઉપયોગમાં લેતાં રમતગમતથી શિશુની પ્રવૃત્તિઓ વધે છે.
• શીખવાની શરૂઆત ધ્વનિ, સ્પર્શ અને દૃશ્યથી થાય છે.

બ. બાળકોમાં થતા સામાજીક અત્યાચાર વિસ્તારથી સમજાવો.08

બાળકોમાં થતા સામાજિક અત્યાચાર

બાળકને સમાજના લોકો દ્વારા સમાજના નિયમો અને પ્રથાને અનુસરવા માટે દબાણ કરવામાં આવે જેને સામાજિક અત્યાચાર કહે છે.

1. ભ્રુણહત્યા ( Infanticide )

• ભારતના ઘણા રાજ્યમાં બાળકને માતાના ગર્ભમાં જ મારી નાખવામાં આવે છે.
• જેમાં મુખ્યત્વે બાળકીની હત્યા સામાન્ય છે.
• સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન સોનોગ્રાફી વડે જાતીય પરીક્ષણ કર્યા બાદ જો ગર્ભમાં બાળકી હોય તો તેને બિન કાયદેસર રીતે ગર્ભપાત કરી નાખવામાં આવે છે.
• આના માટે કડક કાયદો અને સજાની જોગવાઈ હોવા છતાં આજની હાલના સમયમાં પણ આવું બને છે.
• સ્ત્રી ભ્રુણહત્યાને અટકાવવા માટે પી.એન.ડી.ટી. ( PNDT – પ્રીનેટલ ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ ) એક્ટ અમલમાં આવેલ છે.
• આ કાયદા મુજબ બાળકનું જાતીય પરીક્ષણ કરવું એ કાયદાકીય ગુનો છે અને તેમાં કડક સજાની જોગવાઈ પણ છે.

2. બાળ વિવાહ ( child marriage )

• ભારતના બંધારણ પ્રમાણે જો છોકરાના લગ્ન 21 વર્ષની ઉંમર પહેલા અને છોકરીના લગ્ન 18 વર્ષની ઉંમર પહેલા કરવામાં આવે તો તેને બાળ લગ્ન કહે છે.
• નાની ઉંમરના બાળકો શારીરિક અને માનસિક રીતે પરિપક્વ હોતા નથી.
• ઘણી જગ્યાએ છોકરી પરિપક્વ ન થાય તે પહેલા જ લગ્ન થઈ જાય અને તે અકાળે માતૃત્વ પણ ધારણ કરે છે.
• જેના લીધે બાળ મૃત્યુદર તથા માતા મૃત્યુ દર ઘણોજ ઉંચો જોવા મળતો હતો.
• આ બાળ લગ્નની સાથે સાથે બાળ વિધ્વાનો પ્રશ્ન પણ તેટલો જટિલ હતો.
• જેમાં કાયદાકીય જોગવાઈના અમલથી આ ઘણે અંશે નિવારણ કરી શકાયું છે.

3. બાળ વેશ્યાવૃત્તિ ( child prostitution )

• તેમાં સગીર વયના બાળકો પણ જાતીય શોષણ કરવામાં આવતી પ્રવૃત્તિઓનો સમાવેશ થાય છે.
• હાલના સમયમાં જાતીય શોષણ અને વેશ્યાવૃતિના વ્યાપાર નું પ્રમાણ દિવસે અને દિવસે વધતું જાય છે.
• આમાં, ઘણી વખત નાના નાના બાળકો પણ તેના ભોગ બને છે.
• આમાં, નાની વયના બાળકોને નોકરીની લાલચ કે પ્રલોભનો દ્વારા આ માર્ગે વાળવામાં આવે છે.
• જેને બીજા શબ્દોમાં child prostitution and child traffiking કહે છે.
• Prostitution અને child traffiking ને અટકાવવા માટે ભારતમાં The immoral traffic ( suspension ) act (SITA), જેમાં બાળકો માટે ખાસ જોગવાઈ છે.

4. બાળ ભિક્ષાવૃત્તિ ( child Beggary )

• ભારતમાં ઘણી જગ્યાએ બાળકોને ભીખ માંગવા માટે મજબૂર કરવામાં આવે છે.
• આ એક ધંધો છે, જે બાળકો ઘર છોડી જતા રહે છે. અનાથાશ્રમમાં રહે છે.
• તેઓને ભિક્ષાવૃત્તિ તરફ વાળવામાં આવે છે.
• ઘણી વખત મા-બાપ ની આર્થિક સ્થિતિ સારી ન હોય ક્યારે બાળકને આ માર્ગે જવા માટે મજબૂર કરે છે.

5. બાળમજૂરી ( child labour )

• Child labour ( prohibition and regulation ) act 1986, અને તેમાં 2016 માં થયેલા સુધારા મુજબ 14 વર્ષ કે તેથી નાની ઉંમરના બાળકોને કોઈપણ જગ્યાએ કોઈપણ પ્રકારનું કામ કરાવવું એ સજાપાત્ર ગુનો છે.
• બાળમજૂરી એવી જગ્યાએ વધારે જોવા મળે છે, જ્યાં શિક્ષણનું પ્રમાણ ઓછું હોય અને લોકો ગરીબીમાં જીવતા હોય.
• ભારતમાં બાળમજૂરીનો પ્રશ્ન ખૂબ જ વિશાળ છે.
• 2011 ની વસ્તી ગણતરી મુજબ ભારતમાં 5 થી 14 વર્ષની ઉંમરના લગભગ 10.1 million જેટલા બાળકો બાળમજૂરી સાથે સંકળાયેલા હતા.
• બાળ મજૂરો મોટાભાગે ખેતીવાડી, હોટલ, કારખાના, છૂટક મજૂરી, અને લઘુ ઉદ્યોગોમાં જોવા મળે છે.
• આવા બાળકોનું કામની જગ્યાએ શારીરિક તથા માનસિક શોષણ પણ થાય છે.
• આથી આવા બાળકોમાં માનસિક બીમારી, અને શારીરિક બીમારી જેવી કે, અપંગતા , બહેરાશ, ચામડીના રોગો કુપોષણ અને occupational disease જોવા મળે છે.

પ્ર-૪, અ. બાળકોમાં ઝાડા થવાના કારણો જણાવી તેના ચિન્હો અને લક્ષણો જણાવો.06

બાળકોમાં ઝાડા થવાના કારણો

• દૂષિત ખોરાક અને પાણી
• કુપોષણ
• ઝેરી ખોરાક
• ગંદા વાસણનો ઉપયોગ
• જીવાણુંજન્ય ચેપ
• શારીરિક સ્વચ્છતાનો અભાવ
• ગંદા હાથ

ચિન્હો અને લક્ષણો

• પાતળા પાણી જેવા ઝાડા
• અંદર ઊંડા ઊતરેલા ડોળા
• તરસ વધારે લાગવી અને મોઢું સુકાય
• તાવ આવે અને માથું દુખે
• બેચેની કે ચીડિયાપણુ
• બાળક સામાન્ય કરતાં ઓછો પેશાબ કરે
• પેટમાં દુખાવો અને વીટ આવવી
• લાંબા સમયના ઝાડામાં બાળકના શરીરમાંથી પાણી ઘટી જાય છે. અને બાળકના વજનમાં પણ ઘટાડો જોવા મળે છે.

બ. તરુણાવસ્થામાં આવતા શારીરીક અને માનસિક પરીવર્તન લખો.06

તરુણાવસ્થા (Adolescence) એ બાળપણ અને પુખ્તાવસ્થાની વચ્ચેનું પરિવર્તનશીલ તબક્કું છે. સામાન્ય રીતે આ અવસ્થા 10 થી 19 વર્ષ સુધીની હોય છે.

તરુણાવસ્થામાં આવતા શારીરીક પરીવર્તન

હોર્મોનલ પરિવર્તન

• પુરૂષમાં testosterone અને સ્ત્રીઓમાં estrogen હોર્મોનની માત્રા વધે છે, જે શારીરિક વિકાસ માટે જવાબદાર છે.

લિંગ અવયવોનો વિકાસ

• છોકરાઓમાં અવયવોના કદમાં વધારો અને વીર્ય ઉત્પત્તિ
• છોકરીઓમાં સ્તન વિકાસ અને પ્રથમ માસિક ધર્મ (menarche)

ઊંચાઈ અને વજનમાં વધારો

• તીવ્ર વૃદ્ધિનો સમય, ઉંચાઈ ઝડપથી વધે છે.

હાડકાં અને પેશીઓનો વિકાસ

• શરીર વધુ ઘઠિત, શક્તિશાળી અને મજબૂત બને છે.

જમવાની જરૂરિયાતો વધે છે

• શારીરિક વિકાસને ટેકો આપવા માટે વધુ ઊર્જાની જરૂર પડે છે.

ચહેરા પર રોમ અને વણાટ

• વાળ, દાઢી, મૂછો અને બગલમાં રોમ આવવા લાગે છે.

તરુણાવસ્થામાં આવતા માનસિક પરીવર્તન

આત્મસન્માન અને ઓળખ (Identity)

• પોતાનું ‘હું કોણ છું’ તે શોધવાનો પ્રયાસ કરે છે.

લાગણીમાં ઉછાળો

• ગુસ્સો, તણાવ, આત્મવિશ્વાસ, શંકા, સંકોચ
• લાગણીઓ, પ્રેમની લાગણીઓ, આકર્ષણ

માતાપિતાથી દૂર રહેવાની ભાવના

• સહજ રીતે મિત્રો તરફ વળે છે અને આધિકાર વિરોધી વર્તન પણ દેખાય છે.

માનસિક દબાણ (Stress)

• પરીક્ષા, અભ્યાસ, દેખાવ, સમૂહમાં સ્થાન મેળવવાની મથામણથી તણાવ અનુભવે છે.

નૈતિક જ્ઞાન અને નિર્ણયશક્તિમાં સુધારો

• સાચું-ખોટું સમજવાની ક્ષમતા વધે છે.

સ્વતંત્રતા અને પ્રાઇવેસી ઈચ્છે છે

• પોતાની જગ્યા અને વ્યક્તિત્વ માટે સંઘર્ષ કરે છે.

પ્ર.5 નીચેનામાંથી કોઇપણ ત્રણ પર ટુંકનોંધ લખો 12

૧.ગ્રોથ ચાર્ટ

• વૃદ્ધિ અને વિકાસનો સાચો અંદાજ નક્કી કરવા માટે ગ્રોથ મોનિટરિંગ ચાર્ટ એક અગત્યનું સાધન છે.
• જેના દ્વારા સરળતાથી બાળકનો વિકાસ જાણી શકાય છે.
• અને તે મુજબ કેટેગરીમાં મૂકી અને સારવાર નક્કી કરી શકાય છે.
• જેમાં આલેખ પરથી બાળકની ઉંમર મુજબ વૃદ્ધિ અને તેનો વિકાસ બરાબર છે કે નહીં તે નક્કી કરી શકાય છે.

• આલેખની ઉભી લીટીમાં વજન દર્શાવવામાં આવે છે અને આડી લાઈનમાં બાળકની ઉંમર બતાવવામાં આવે છે.
• વજન કાર્ડ પર ઉંમરની સરખામણીમાં વજન કેવી રીતે નોંધવો અને કેવી રીતે માલન્યુટ્રીશન પારખવું તે નક્કી કરવું.
• બાળકની ઉંમર મુજબ તેમાં સામાન્ય રીતે ગ્રેડ-1,ગ્રેડ-2, ગ્રેડ-3,ગ્રેડ-4દર્શાવેલ છે. તે મુજબ તે ગ્રેડમાં આવતું હોય તે જણાવી તેની સારવાર અને જરૂર જણાય તો બાળ રોગ નિષ્ણાંતને રિફર કરવું જોઈએ.
• જો બાળક બીજા,ત્રીજા કે ચોથા ગ્રેડમાં હોય તો તેનો મતલબ એ છે કે તેનું વજન ઓછું છે આવા બાળકને અપૂરતા પોષણ માટેની સારવાર કરવી જોઈએ.
• જો બાળક સામાન્ય કે પહેલા ગ્રેડમાં હોય તો તેનો મતલબ એ છે કે તેનું વજન બરાબર છે આવા બાળકને પોષણ માટેની યોગ્ય સલાહ આપવી જોઈએ.
• દર મહિને આ પ્રકારનો ચાર્ટ ભરી તેનું મૂલ્યાંકન કરવું જોઈએ.

૨.નિર્જલન

Definition : નિર્જલન(Dehydration) એ એવી સ્થિતિ છે જેમાં શરીરમાંથી પાણી તથા ઈલેક્ટ્રોલાઈટ્સ (સોડિયમ, પોટેશિયમ)નો ઘણો જ નાશ થાય છે અને તેનું પુરતું પૂરક નથી થતું.

કારણો

1. તીવ્ર ડાયરીયા
2. વારંવાર ઉલ્ટી
3. તાવ
4. ઓછું દૂધ પીનાર બાળક
5. ગરમીના હીટસ્ટ્રોક જેવી સ્થિતિ

નિદાન લક્ષણો (Signs & Symptoms)

• સૂકું મોં અને જીભ
• રડવા પર આંસુ ન આવવા
• આખો ઊંડી ઉતરી જવી
• ત્વચા તાત્કાલિક ન ઊંચકાવવી (reduced skin turgor)
• મૂત્રનો પ્રવાહ ઘટવો / નથી થતો

નિદાન પરીક્ષણો (Diagnostic Evaluation)

• શરીરની વજનમાં ઘટાડો
• બ્લડ ઇલેક્ટ્રોલાઈટ ટેસ્ટ
• યુરિન આઉટપુટ ચકાસવું
• હેમેટોક્રિટ લેવલ (concentration ↑)

સારવાર (Medical Management)

• Oral Rehydration Solution (ORS) – ઓછા પ્રતિસાદવાળા બાળકો માટે
• IV Fluids – Moderate to severe માટે (e.g., RL, NS)
• Treat underlying cause (જેમ કે એન્ટિબાયોટિક્સ for infections)
• Zinc supplementation (મોટા ડાયરીયા કેસમાં)

નર્સિંગ જવાબદારીઓ (Nursing Responsibilities)

1. હાઇડ્રેશન મોનિટરિંગ

• બાળકના નમ રાખેલા મોં, ત્વચા તાજગી અને ટરગર ચકાસવા.
• યુરિન આઉટપુટ રેકોર્ડ કરવો. (6 wet diapers/day considered normal)
• ડાયરીયા/ઉલ્ટી આવૃત્તિ નોધવી.

2. ઓ.આર.એસ.ની વ્યવસ્થા

• WHO ORS ની યોગ્ય માત્રા અને સમયાંતરે આપવી.
• દર ઉલ્ટી / ઢીલા પાખાણા બાદ ORS આપવો.
• માતાને ORS તૈયાર કરવી અને તેનો ઉપયોગ શીખવવો.

3. દવાઓની સલામત આપણી

• ડોક્ટરના ઓર્ડર મુજબ IV Fluids ચાલુ રાખવા.
• ઝિંક અને જરૂર મુજબ એન્ટિબાયોટિક આપવી.
• જો કોઈ રિએક્શન આવે તો તરત જણાવવું.

4. માતા-પિતા શિક્ષણ

• માતાને ઘરેલું ORS બનાવવાની રીત શીખવવી.
• નિર્જલનની શરૂઆતની લક્ષણો વિશે સમજાવવું.
• દૂધ ચાલુ રાખવાનું મહત્ત્વ સમજાવવું.

5. પોષણ અને આરામ

• નરમ, પચી શકે એવું ભોજન આપવું. (ખિચડી, દાળ-પાણી)
• તાવ હોય તો હળવા કપડાં અને આરામ સુનિશ્ચિત કરવો.

૩.વીનીંગ ડાયટ

વીનીંગ ડાયટ (Weaning Diet) એ તે સમયગાળો છે જ્યારે શિશુ માતાના દૂધ સિવાય અન્ય ઘન આહાર (solid foods)ના પરિચય માટે તૈયાર થાય છે. આ સામાન્ય રીતે 6 મહિનાની ઉંમરે શરૂ થાય છે. અહીં વિગતવાર વિગતો આપવામાં આવી છે કે કેવી રીતે વીનીંગ ડાયટ શરૂ કરવી:

1. પ્રારંભિક તબક્કો (6-8 મહિના):

પ્રકારના ખોરાક:

• ચોખાનો પાપ: દાળ અને ચોખાને મિક્ષ કરીને પાપ બનાવો અને તેને પાતળું કરીને ખવડાવો.
• ફળની પ્યુરી: ફળ, જેમ કે સફરજન, નાસપતી, કેલાં, અથવા પપૈયા નરમ કરીને તેનું પ્યુરી બનાવીને.
• શાકભાજી પ્યુરી: શાકભાજી, જેમ કે બટાટા, ગાજર, કદુ, અને કોળાનો પ્યુરી.

ખોરાકનો પરિચય :

• મસેલા આહાર: ગરમ મસાલા, મીઠું, અને મીઠાના મિશ્રણ વિના આપો.
• મધ્યમ માવજત: આહારને મધ્યમ કરવા માટે પાણી અથવા છાશનો ઉપયોગ કરો.

2. મધ્યમ તબક્કો (8-10 મહિના):

પ્રકારના ખોરાક:

• દાળ અને ચોખાનો ખિચડો: મિક્સ કરીને નરમ બનાવો.
• મલ્ટિગ્રેઇન પાપ: મકાઇ, ઘઉં, જવાર, બાજરી, વગેરેને મિક્સ કરીને.
• મિક્સ પલાવ: મિક્સ શાકભાજી સાથે ચોખાનો પલાવ.

ખોરાકનો પરિચય:

• મસેલા આહાર: થોડું મીઠું અને હળદર ઉમેરી શકો.
• ટેક્સચર: આહારને નરમ રાખવો, પણ છીણવું નથી, જેથી બાળકને ચાવવાનું શીખી શકે.

3. ઉન્નત તબક્કો (10-12 મહિના):

પ્રકારના ખોરાક:

• ઘરેલુ ખોરાક: ઘરના દાળ-ચોખા, રોટલી, શાકભાજી.
• પારિવારિક આહાર: પરિવારમાં ખાવામાં આવતો સામાન્ય ખોરાક.
• પશુ આહાર: હળવું માંસ (જેમ કે ચિકન) અને માછલી.

ખોરાકનો પરિચય:

• મસેલા આહાર: થોડું મીઠું, મસાલા ઉમેરો, પણ મીઠું અને મસાલાની માત્રા નિયંત્રિત કરો.
• ટેક્સચર: નરમ, નાના ટુકડાઓમાં કાપેલું, પણ હળવું છીણવું નથી.

4. સામાન્ય સૂચનો:

ખોરાકનો પરિચય:

• એક સમયે એક જ ખોરાક: નવું ખોરાક એક સમયે એક જ આહાર તરીકે દાખલ કરો, જેથી એલર્જી અથવા પ્રતિક્રિયા માટે નિરીક્ષણ કરી શકાય.
• ખોરાકની આવૃત્તિ: એક નવા ખોરાકને 3-5 દિવસ માટે આપો, પછી બીજું નવું ખોરાક દાખલ કરો.
• સમયપ્રત્યે ગર્ભ: ખોરાકનો સમય, જેમ કે સવારે, બપોરે, અને રાત્રે નિશ્ચિત રાખો.

અન્ય મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ:

• સ્વચ્છતા: ખોરાક તૈયાર કરતી વખતે સ્વચ્છતા જાળવો.
• હાઇડ્રેશન: આહાર સાથે પાણીનું પૂરું પૂર્તિ.
• માતા-દૂધ: વીનીંગ ડાયટની સાથે માતાનું દૂધ પણ ચાલુ રાખો.

5. ખોરાકથી દૂર રહેવું:

• હૂણું દૂધ: 1 વર્ષની ઉંમર સુધી હૂણું દૂધ આપશો નહીં.
• અનાસ, દાડમ, અને મોટા પદાર્થો: ધોકો અને શ્વાસમાં રોકાવાનું જોખમ.
• નમક અને ખાંડ: 1 વર્ષની ઉંમર સુધી ઓછું નમક અને ખાંડ ઉમેરો.

6. જાગૃતિ અને માર્ગદર્શન:

• નિયમિત તપાસ: બાળકના વિકાસ અને આરોગ્ય માટે ડૉક્ટર સાથે નિયમિત ચકાસણી.
• માતા-પિતા કાઉન્સેલિંગ: માતા-પિતાને પોષણ અને આરોગ્યની માર્ગદર્શિકા.

૪.કાંગારુ મધર કેર

કાંગારૂ મધર કેર(KMC)

Definition :

જન્મ સમયે ઓછા વજનવાળા બાળકોને વિશિષ્ટ રીતે સંભાળ માપવાની પદ્ધતિને કાંગારું મધર કેર કહે છે. તેનાથી બાળક અને માતા બંનેના આરોગ્ય સુધરે છે, અસરકારક રીતે ઉષ્ણ તાપમાનનું નિયમન થઈ શકે છે, સ્તનપાન, ચેપની અટકાયત, વજનમાં ખૂબ વધારો અને માતા અને બાળકનો મમતા સેતુ બંધાઈ રહે છે.

🔸કાંગારૂ મધર કેરના પાસાઓ

• ચામડીથી ચામડીનો સ્પર્શ
• ફક્ત સ્તનપાન

🔸કાંગારૂ મધર કેરના ફાયદા

• બાળકના શરીરનું ઉષ્ણતામાન યોગ્ય રીતે જળવાઈ રહે છે. બાળકને ઠંડુ પડી જવાનું જોખમ ઓછું થઈ જાય છે.
• સ્તનપાન કરાવવાનું પ્રમાણ વધી જાય છે જેથી વજનમાં વધારો થાય છે.
• આરોગ્ય સુવિધાથી વહેલા રજા આપી શકાય છે.
• શ્વાસની તકલીફ અને ચેપ જેવી બીમારીઓનું પ્રમાણ ઘટાડી શકાય છે.
• માનસિક તણાવ માતા અને બાળક બંનેમાં ઓછો થાય છે.
• બાળક અને માતા વચ્ચે મમતાનો સેતુ સારી રીતે બંધાઈ રહે છે.

🔸કાંગારૂ મધર કેર કોને આપી શકાય

• કાંગારૂ મધર કેર દરેક બાળકને આપી શકાય છે.
• ઓછા વજનવાળા બાળક માટે તે વધુ જરૂરી અને અસરકારક છે.
• ગંભીર રીતે બીમાર બાળકને પહેલા સારવાર આપવી જરૂરી છે, તેની સ્થિતિમાં સુધારો આવ્યા બાદ આરોગ્ય કર્મચારીની દેખરેખ હેઠળ બીમાર બાળકને પણ કાંગારુ મધર કેર આપી શકાય છે.

🔸કાંગારૂ મધર કેર આપવાની રીત

• બાળકને માતાના બંને સ્તન વચ્ચે ઊભું રહે તે રીતે ગોઠવો.
• બાળકનું માથું એક તરફ ફેરવો અને થોડું ઊંચું રાખો જેથી તેનો શ્વસનમાર્ગ ખુલ્લો રહે. બાળકના બંને પગ એવી રીતે ગોઠવો જેથી તે દેડકા જેવી સ્થિતિમાં રહે અને બંને હાથ પણ ઉપર તરફ ગોઠવા.
• બાળકનું પેટ માતાના પેટને સ્પર્શે તે સ્થિતિએ બાળકને ગોઠવો.
• માતાના શ્વાસોચ્છવાસથી બાળકના શ્વાસ ઉત્તેજિત થાય છે અને આમ બાળકને ગુંગણામણ થતી અટકાવી શકાય છે.
• બાળકના બેઠકના ભાગને જોળી વડે આધાર આપો.

પ્ર-૬ અ.ખાલી જગ્યા પુરા:-.05

૧.સ્તનમાં દુધનો ભરાવો થાય તેને……….. કહે છે. એન્ગોર્જમેન્ટ (Engorgement)

२………….માસનું બાળક ટેકા વગર બેસી શકે છે. ૬ (છ) માસ

૩.. બાળકોને મફત અને ફરજીયાત શિક્ષણનો કાયદો ……….માં અમલમાં આવ્યો. શિક્ષણનો અધિકાર અધિનિયમ – 2009

૪.. જીભની ફીકકાસ પરથી નું……….. નિદાન થાય છે. ટાઈફોઈડ (Typhoid)

૫.. બાળકના પ્રથમ ઝાડાને…….. કહેવાય છે. મેકોનિયમ (Meconium)

બ. નીચેના વિધાનો ખરાં છે કે ખોટાં તે લખો. 05

૧.શારીરીક રીતે ખોડાખાંપણવાળા બાળકને અલગથી શિક્ષણ આપવું જોઈએ. ✅

૨.જન્મ પછી તરતજ બાળકને કોરું કરવું જોઈએ. ❌

3.બાળક બિમાર હોય ત્યારે બેસ્ટ ફીડીંગ બાદ બર્ચિંગ કરાવવું જોઈએ નહી. ❌

४ એન્ટીરીયર ફન્ટાનેલ ૧ ૧/૨ વર્ષે પુરાય છે. ❌

૫.માતાને એઇડ્સ હોય તો બાળકને વારસાગત ચેપ મળે છે. ✅

ક. નીચેના જોડકા જોડી:- 05

૧ – ૩ ૧.ન્યુમોનિયા’ ૧.ગળામાં ભુખરા રંગના ચાઠાં

૨ – ૧ ૨.ડીપ્થેરીયા ૨.કોપ્લીક સ્પોટ

૩ – ૪ 3.ધનુર ૩.ઉધરસ ખાતી વખતે કુપ જેવો અવાજ

૪ – ૨ ૪.ઓરીજ ૪.ધનુષ્ય આકારે શરીર વળી જવું

૫ – ૫ ૫.વુપિંગ કફ ૫.કોટ્રાઈમોકસાઝીલ