તારીખ :-17/02/2016

⏩પ્ર.1 .નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપી.⏩🔸

🔸અ . ઇન્ફેકશન (ચેપ) એટલે શું ? તેના જુદા જુદા પ્રકારો નું વર્ણન કરો. 04

વ્યાખ્યા::સુક્ષ્મજીવાણુઓ શરીરમાં પ્રવેશ થયાબાદ તેમની વૃધ્ધિ અને વિકાસ થાય અને ઝેર પેદા કરે તેના લીધે વ્યક્તિના શરીરમાં અમુક ચોકસ પ્રકારના ચિન્હો અને લક્ષણો જોવા મળે કે રોગ ઉત્પન્ન થાય તેને ઈન્ફેકશન કે ચેપ કહેવાય છે.

ઈન્ફેકશનના નીચે મુજબ પ્રકાર પાડવામાં આવેલ છે.

→ Endogenous Infection એન્ડોજીનીયસ ઈન્ફેક્શન :

• જયારે વ્યક્તિના શરીરના કોઈપણ ભાગમાં લાગેલા ઈન્ફેક્શનથી જયારે તે જ વ્યકિતને બીજા ભાગમાં ચેપ લાગે તેને એન્ડોજીનીયસ ઈન્ફેકશન કહેવાય છે.

▸Exogenous Infection એકસોજીનીયસ ઈન્ફેકશન ::

• આ એવો ચેપ છે કે જે વ્યકિતને બહારથી લાગે છે. (તેના શરીરમાં હોતુ નથી) તે બીજી વસ્તુ કે બીજી વ્યક્તિમાંથી મેળવાય છે.

▸Primary Infection પ્રાઈમરી ઈન્ફેક્શન :

• વ્યક્તિ(યજમાન)ના શરીરમાં શરૂઆતનો પ્રથમ ચેપ લાગે તેને પ્રાઈમરી ઈન્ફેકશન કહે છે.
• ▸ Secondary Infection:યજમાન(હોસ્ટ) ની રોગપ્રતિકારક શકિત જીવાણુઓ દ્રારા ઓછી થઈ ગઈ હોય તેમજ પ્રથમ જીવાણુ દ્વારા લાગેલા ચેપ ઉપર બીજા જીવાણુઓનો ચેપ લાગે છે તેને સેકન્ડરી ઈન્ફેકશન કહેવામાં આવે છે.
• ▸ Focal Infection:ચોકકસ જગ્યા પર લાગેલા ચેપને કારણે જયારે આખા શરીરમાં અસર જોવા મળે તેને ફોકલ ઈન્ફેક્શન કહેવામાં આવે છે.

► Cross Infection

• એક ચેપી વ્યક્તિનો ચેપ બીજી વ્યક્તિને લાગે તે ને ક્રોસ ઈન્ફેશન કહેવામાં આવે છે. દાત.ચેપી દર્દીએ ઉપયોગમાં લીધેલ લીનન અન્ય વ્યકિત વાપરેતો તેને પણ રોગ થાય છે. અથવા ચેપી વ્યક્તિને ઈન્જેકશન આપ્યાબાદ
• એ જ સોય સીરીજ વડે અન્ય વ્યકિતને ઈન્જેકશન આપવાથી જે ચેપ લાગે તેને ક્રોસ ઈન્ફેક્શન લાગ છે.

▸ Isogonics Infection:દર્દી માટે કોઈપણ પ્રોસીઝર કરતી વખતે અથવા પ્રક્રિયા દરમિયાન પ્રક્રિયા કે પ્રોસીઝર કરનાર આરોગ્ય કાર્યકર કે ડોકટર દ્વારા યજમાન(દદર્દી) ના શરીરમાં ચેપ દાખલ થાય તેને આઈસોજનીક ચેપ કહેવામાં આવે છે.

🔸બ. એપીડેમીક એટલે શું? તમારા સબસેન્ટર વિસ્તારમાં ઝાડા-ઉલ્ટી (Gastro-enteritis) ના એપીડેમીક વખતે એ. એન. એમ તરીકે તમારો રોલ લખો. 04

Epidemic સામાન્ય કરતા વધારે પ્રમાણમાં કોઈ રોગ ફાટી નીકળે તે ને એપીડેમીક કહેવાય છે. આમા, એક જગ્યા એજ સમયે ઘણા બધા કેસો જોવા મળે છે. દાત.કોલેરા. ઝાડા,ટાઈફોઈડ અને મેલેરીયા વગેરે..

•સારવાર અને સંભાળ:

• વધુ પ્રમાણ માં ઝાડા હોય અને સાથે ઉલ્ટી હોય તો આઈ.વી.ફલ્યુડ આપવું.
• આઈ.વી.ફલ્યુડ એ ૧૦૦ એમ.એલ./ કીગ્રા બોડી વજન મુજબ આપવું
• રીંગર લેકટેડ,નોર્મલ સેલાઈન ,આઈસોલેટ પી.,અને આઈસોલેટ એમ. વગેરે આપવા.
• પેટનો દુ:ખાવો ઓછો કરવા એન્ટી સ્પાઝમોડીક આપવા. જેમાં ડાયસાયક્લોમીન
• જરૂર જણાય તો એન્ટીબાયોટીકસ આપવા.
• જો તાવ હોય તો પેરાસીટામોલ આપવી.
• દદી ને વોમીટીંગ બંધ થઈ ગયા બાદ લાઈટ ડાયેટ આપવું.
• ઓ.આર.એસ.એ સારામાં સારી દવા છે. *પ્રિવેન્શન અને કંટ્રોલ :
• રોગ થવાના કારણો શોધી ને કારણ દુર કરવું.
• ખાવા પીવા ની વસ્તુઓ જેવી કે પાણી અને દુધ જંતુ રહીત કરવા.
• રોગના ફેલાવા વીશે લોકો ને હેલ્થ એજયુકેશન આપવું.
• દદી ને થોડા દિવસ માટે આયસોલેટ રાખવું.
• દર્દી ના શરીરમાંથી નીકળતા પ્રવાહી સ્ટુલ,ઉલ્ટી, વગેરને જંતુમુક્ત કરવા.
• ડબલ્યુ એચ.ઓ.ની ગાઈડ લાઈન મુજબ ઓ.આર.એસ. પીવડાવવું જોઈએ. • એચ.એ.એફ.(હોમ અવેલેબલ ફ્લ્યુડ) તથા એચ.એમ.એફ.(હોમ મેઈડ લ્યુડ)
• ઓ.આર.ટી.(ઓરલ રીહાઈડ્રેશન થેરાપી) આપવી. નોટીફિકેશન આઈસોલેશન ડીસઈન્ફેક્શન હેલ્થ એજયુકેશન ઈમ્યુનાઈઝેશન

🔸ક .Vital signs એટલે શું ? T.P.R (ટેમ્પરેચર, પલ્સ, રેસ્પીરેશન) લેતી વખતે કંઈ કંઈ બાબતો ધ્યાનમાં રાખશો ? 04

વાઇટલ સાઇન્સ એટલે શું?

વાઇટલ સાઇન્સ એ શરીરના મૂળભૂત કાર્યપ્રણાલીનું માપદંડ છે, જે આરોગ્યની સ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે ઉપયોગી છે. તેઓ આરોગ્ય સેવાઓમાં સૌથી પ્રથમ અને મહત્વપૂર્ણ નિદાન ઉપકરણો તરીકે ઉપયોગમાં લેવાય છે. મુખ્ય વાઇટલ સાઇન્સમાં સામેલ છે:

1. તાપમાન (Temperature): શરીરનું આંતરિક તાપમાન.
2. પલ્સ (Pulse): હૃદય ધબકારા પ્રતિ મિનિટ.
3. શ્વસન દર (Respiration Rate): શ્વાસ લેવો અને છોડવાનો દર.
4. રક્તદબાણ (Blood Pressure): ધમનીઓમાં રક્તનું દબાણ.

T.P.R. (તાપમાન, પલ્સ, રેસ્પિરેશન) લેતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતો:

1.તાપમાન માપતાં વખતે:

સાધનોની પસંદગી:

• થર્મોમીટરનો પ્રકાર: ડિજિટલ થર્મોમીટર, મર્ક્યુરી થર્મોમીટર, ઇન્ફ્રારેડ કાન અથવા ફોરહેડ થર્મોમીટર.
• સ્વચ્છતા: માપન પહેલાં અને પછી થર્મોમીટરને સ્વચ્છ કરો. ડિઝેપોઝેબલ કવરનો ઉપયોગ કરો જ્યાં શક્ય હોય ત્યાં.

સ્થાનની પસંદગી:

• ઓરલ (મોઢામાં): 5 વર્ષથી વધુ ઉંમરના દર્દીઓ માટે.
• એક્સિલેરી (બગલમાં): દરેક ઉંમરના દર્દીઓ માટે, ખાસ કરીને બાળકો માટે.
• રેક્ટલ (મળદ્વાર): શિશુઓ અને નાનકડા બાળકોમાં વધુ ચોક્કસ માપન માટે.

પ્રક્રિયા:

• ઓરલ: ખાતરી કરો કે દર્દીએ તાજેતરમાં ગરમ કે ઠંડુ પીણું લીધું ન હોય. થર્મોમીટરને જીભની નીચે રાખો અને હોઠ બંધ રાખો.
• એક્સિલેરી: બગલ સુકા હોવા જોઈએ. થર્મોમીટરને બગલમાં રાખો અને હાથ શરીર પાસે રાખો.
• રેક્ટલ: થર્મોમીટર પર વેસેલિન લગાવો, દર્દીને બાજુ પર લટાવીને થર્મોમીટરને સાવધાનીપૂર્વક મૂકો (સામાન્ય રીતે 1-2 સેન્ટીમીટર).

સમયગાળો:

• ડિજિટલ થર્મોમીટર બીપ ન કરે ત્યાં સુધી રાખો.
• મર્ક્યુરી થર્મોમીટર માટે: ઓરલ અને રેક્ટલ માટે 3 મિનિટ, એક્સિલેરી માટે 5 મિનિટ.

2. પલ્સ માપતાં વખતે:

સ્થાનની પસંદગી:

• રેડિયલ પલ્સ: કાળાઈના અંદરની બાજુએ અંગૂઠાના નીચે.
• કેરોટિડ પલ્સ: ગળાની બાજુએ ટ્રેકિયા (શ્વાસનળી) ની બાજુએ.

પ્રક્રિયા:

• બે અથવા ત્રણ આંગળીઓનો ઉપયોગ કરીને પલ્સ અનુભવો; અંગૂઠાનો ઉપયોગ ન કરો.
• નરમ દબાણ સાથે પલ્સ અનુભવો; વધુ દબાણ ન કરવું.

સમયગાળો:

• 60 સેકંડ સુધી પલ્સ ગણો. વિકલ્પરૂપે, 30 સેકંડ સુધી ગણીને તેને બે ગણો કરી શકાય.

લક્ષણો નોંધો:

• દર (Rate): પલ્સ પ્રતિ મિનિટ.
• રિધમ (Rhythm): નિયમિત કે અનિયમિત.
• તાકાત (Strength): મજબૂત, કમજોર, અથવા થ્રેડી.

3. શ્વસન દર માપતાં વખતે:

દર્દીના વર્તન:

• દર્દી શ્વસન દર માપવામાં આવી રહ્યો છે તે ન જાણે તે મહત્વનું છે, કારણ કે જાગૃતિથી શ્વાસ લેવાની ગતિ બદલાઈ શકે છે.

પ્રક્રિયા:

• પલ્સ માપતા સમયે, હાથ જ્યારે ક્લાઈન્ટના કાળાઈ પર છે, ત્યારે શ્વસન દરની ગણતરી કરો.
• શ્વાસ લેવાની અને છોડવાની ક્રિયાને એક શ્વસન ગણો.

સમયગાળો:

• 60 સેકંડ સુધી શ્વસન દર ગણો. વિકલ્પરૂપે, 30 સેકંડ સુધી ગણીને તેને બે ગણો કરી શકાય.

લક્ષણો નોંધો:

• દર (Rate): શ્વાસ પ્રતિ મિનિટ.
• રિધમ (Rhythm): નિયમિત કે અનિયમિત.
• ગહનતા (Depth): ઊંડો, સામાન્ય, કે ઉથલો.
• અસામાન્યતા: કોઈ પણ અવાજ (જેમ કે વીઝીંગ, ખાંસી) કે મુશ્કેલી.

સામાન્ય કાળજી અને ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતો:

સ્વચ્છતા જાળવો:

• દરેક માપન પહેલાં અને પછી હાથ ધોવો.
• સાધનોને યોગ્ય રીતે સાફ અને ડિસઇન્ફેક્ટ કરો.

દર્દીની સુવિધા:

• દર્દીને આરામદાયક સ્થિતિમાં રાખો.
• ખાનગીપણું જાળવો અને દર્દીના શારીરિક અને માનસિક આરામનો વિચાર કરો.

ચોક્કસતા:

• માપનને ખાતરીપૂર્વક કરો અને કોઈ પણ તકનીકી ભૂલો ટાળો.

દસ્તાવેજીકરણ:

• માપેલ તમામ મૂલ્યોને ચોક્કસ રીતે નોંધો, સમય અને તારીખ સાથે.
• જો કોઈ અસામાન્ય મૂલ્યો હોય તો તાત્કાલિક superiores ને જાણ કરો.

પર્યાવરણ:

• તાપમાન માપતા સમયે, પર્યાવરણનું તાપમાન અને દરદીની શારીરિક પ્રવૃત્તિઓનો ખ્યાલ રાખો, જે માપનને પ્રભાવિત કરી શકે છે.

નિષ્કર્ષ:

• વાઇટલ સાઇન્સ શરીરના આરોગ્યની મહત્વપૂર્ણ સૂચક છે. T.P.R. લેતી વખતે સાવધાની અને યોગ્ય પ્રત્યક્ષીકરણ ખૂબ જ જરૂરી છે, જેથી દર્દીની સ્થિતિનું ચોક્કસ મૂલ્યાંકન કરી શકાય અને યોગ્ય સમય પર સારવાર પૂરી પાડી શકાય.

⏩પ્ર . 2. નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો.

🔸અ.) તમારા સબસેન્ટરમાં વધારે પડતી ભુખ લાગવી, ખુબ તરસ લાગવી અને ખૂબ જ યુરિન પાસ થવાની ફરિયાદ સાથે દર્દી આવે છે. એ. એન.એમ તરીકે તેનું નિદાન સારવાર અને શું આરોગ્ય શિક્ષણ આપશો તે વિગત સમજાવો. 08

• જો તમારા સબસેન્ટરમાં વધારે પડતી ભૂખ લાગવી, ખૂબ તરસ લાગવી અને ખૂબ યુરિન પાસ થવાની ફરિયાદો સાથે દર્દી આવે છે, તો આ ડાયબિટીસ (મધુમેહ) ના લક્ષણો હોઈ શકે છે. એક એ.એન.એમ. (એક્સિલિયરી નર્સ મિડવાઇફ) તરીકે તમારું કાર્ય નેશનલ હેલ્થ મિશન હેઠળ પ્રાથમિક તપાસ, માર્ગદર્શન, અને આરોગ્ય શિક્ષણ પૂરુ કરવું છે.

સંભવિત નિદાન:

• આ લક્ષણો ડાયબિટીસ મેલીટસ (Diabetes Mellitus), ખાસ કરીને ટાઈપ 2 ડાયબિટીસ નો સંકેત હોઈ શકે છે, જેમાં દર્દીના શરીરમાં રક્તમાં ગ્લુકોઝનું સ્તર વધી જાય છે અને તે યોગ્ય રીતે ઉપયોગમાં નથી લેવાતું.

નિદાન (Diagnosis):

ડાયબિટીસ નિદાન માટેની પગલાં:

પ્રાથમિક મેડિકલ ઈતિહાસ અને લક્ષણો:

• વધારે પડતી ભૂખ (Polydipsia)
• વધારે તરસ (Polyphagia)
• વધારે યુરિન (Polyuria)
• થાક, વજન ઘટવું, અને દ્રષ્ટિમાં તકલીફ જેવી સમસ્યાઓ પણ પૂછવી.

ચકાસણી માટેની સીમાઓ:

• બ્લડ ગ્લુકોઝ ટેસ્ટ:
  • ફાસ્ટિંગ બ્લડ ગ્લુકોઝ: 8 કલાકના ઉપવાસ પછી, જો 126 mg/dL કે તેથી વધુ હોય.
  • રેન્ડમ બ્લડ ગ્લુકોઝ: જો 200 mg/dL કે તેથી વધુ હોય.
  • ઓરલ ગ્લુકોઝ ટોલરન્સ ટેસ્ટ (OGTT): 75 ગ્રામ ગ્લુકોઝ આપ્યા પછી 2 કલાક પછી 200 mg/dL કે તેથી વધુ.
• યુરિન ટેસ્ટ: યુરિનમાં ગ્લુકોઝની હાજરીની તપાસ.

અન્ય પરીક્ષણો:

• જો પ્રાથમિક ચકાસણીઓથી ડાયબિટીસનો સંકેત મળે, તો આગળના ટૂંકા અંતરની બ્લડ ગ્લુકોઝ મોનીટરીંગ માટે ડોક્ટર તરફ રિફરલ કરવામાં આવે.

સુધારણાત્મક સારવાર (Treatment):

ડાયબિટીસની સારવાર પ્રાથમિક રૂપે લાઇફસ્ટાઇલ ફેરફારો અને, જો જરૂરી હોય, તો દવાઓ દ્વારા કરવામાં આવે છે.

જીવનશૈલીમાં ફેરફાર:

• આહાર નિયંત્રણ (Dietary Management):
  • સંતુલિત, ફાઇબરયુક્ત અને ઓછું કાર્બોહાઇડ્રેટવાળું આહાર અપનાવવો.
  • નિયમિત આહાર લેવું અને શુગરવાળી ચીજવસ્તુઓ ટાળવી.
  • રોજિંદા ફળો અને શાકભાજીનો સમાવેશ કરવો.
  • ઘઉં, જુવાર, બજરી, ઓટ્સ જેવા સંપૂર્ણ અનાજ વાપરવા.
• નિયમિત વ્યાયામ:
  • રોજ 30 મિનિટની કસરત, જેમ કે વહેલસવારના વોક, દોડવું, યોગ અથવા સાયકલ ચલાવવું.
• તંબાકુ અને દારૂનો ઉપયોગ ટાળવો.
  • તમાકુ, દારૂ અને ધૂમ્રપાનના ઉપયોગથી ડાયબિટીસના જોખમ વધી શકે છે.

દવાઓ:

• મેટફોર્મિન (Metformin): સામાન્ય રીતે ટાઈપ 2 ડાયબિટીસ માટે પ્રાથમિક દવા છે.
• ઈન્સુલિન (Insulin): જો બ્લડ ગ્લુકોઝ સ્તર ખૂબ વધારે હોય અને દવાઓથી નિયંત્રિત ન થાય તો ઈન્સુલિન થેરાપીનો ઉપયોગ.

રેગ્યુલર બ્લડ ગ્લુકોઝ મોનીટરીંગ:

• દર મહિને બ્લડ ગ્લુકોઝ મોનિટર કરવો અને ડોક્ટરના નિર્દેશ અનુસાર સારવાર કરવી.

આરોગ્ય શિક્ષણ (Health Education):

આહાર અને જીવનશૈલી બદલાવ:

• દર્દીને સંતુલિત અને ઓછી શુગર ધરાવતી આહારની માહિતી આપવી.
• ઘરમાં ઉત્પાદિત ખોરાક, ઓછું ચરબીયુક્ત અને સખત શાકાહાર લેવો.
• નિયમિત કસરત કરવા પ્રોત્સાહિત કરવું.

શરદી-સુખા લક્ષણો અથવા તકલીફોના સંકેતો જાણો:

• દર્દીને સજાગ કરવું કે શરદી-સુખા જેવા લક્ષણો અથવા અત્યંત થાક, દ્રષ્ટિમાં તકલીફ, વધુ ઘાવની સમસ્યાઓની ચિંતા થવી જોઈએ.

દવાઓ અને સારવારને નિયમિત રાખવું:

• ડાયબિટીસના દર્દીઓને દવાઓ નિયમિત લેવી અનિવાર્ય છે. તેમ જ આરોગ્ય કેન્દ્રની મુલાકાત લેવી અને ચકાસણીઓ કરાવવી.

જટિલતાઓની જાણ:

• ડાયબિટીસની લાંબી મુદતની જટિલતાઓ જેમ કે આંખની સમસ્યા, કીડની સમસ્યા, હૃદયરોગ અને નસોની સમસ્યાઓ વિશે માહિતી આપવી.
• સમયસર અને યોગ્ય સારવારથી આ જોખમોને ઘટાડી શકાય છે.

હાઇડ્રેશન:

• રોજ પૂરતું પાણી પીવું, 8-10 ગ્લાસ પાણી દિવસભરમાં લેવું.

ચેતવણીના લક્ષણો:

• જો અચાનક વધારે યુરિન, અનિયમિત પલ્સ, વધુ તરસ લાગે, દ્રષ્ટિમાં તકલીફ થાય, તો તરત ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો.

નિષ્કર્ષ:

• ડાયબિટીસ એક લાંબા ગાળાનો રોગ છે, જે યોગ્ય જીવનશૈલીના ફેરફાર અને દવાઓ દ્વારા નિયંત્રિત કરી શકાય છે. એક એ.એન.એમ. તરીકે, તમારું મુખ્ય કાર્ય પ્રાથમિક સારવાર પૂરી પાડવી, યોગ્ય નિદાન કરવું અને દર્દીઓને જીવનશૈલી અને દવાઓની માહિતગાર બનાવીને તેમના રોગનું યોગ્ય નિયંત્રણ કરવામાં મદદરૂપ થવું છે.

🔸બ. પ્રાથમિક સારવારના સિધ્ધાંતો જણાવી કુતરું કરડેલ વ્યકિતની તમે શું પ્રાથમિક સારવાર કરશો ? 04

પ્રાથમિક સારવારના સિદ્ધાંતો એ એવા મૂળભૂત માર્ગદર્શકો છે, જે આપત્તિમાં મુકાયેલા વ્યક્તિને તાત્કાલિક મદદ અને રાહત પૂરી પાડવા માટે અપનાવવામાં આવે છે.

પ્રાથમિક સારવારના મુખ્ય સિદ્ધાંતો:

પ્રાણ બચાવવું (Preserving Life):

• દર્દીનું જીવન બચાવવું એ પ્રાથમિક અને મુખ્ય ઉદ્દેશ છે.

અસલામતી અટકાવવી (Preventing Further Harm):

• વધુ ચોટ અથવા નુકસાન થતું અટકાવવું અને નુકસાન વદ્ધિ થતી અટકાવવા માટે પ્રાથમિક ઉપચાર આપવો.

સારવાર પ્રદાન કરવી (Promoting Recovery):

• રોગચાળા અથવા ઇજા બાદ દર્દીના સ્વસ્થ થવાના શક્યતાઓને સુધારવા માટે સહાય કરવી.

તાત્કાલિક સારવાર:

• દર્દીને યોગ્ય દિશામાં તાત્કાલિક સારવાર આપવી, અને જ્યાં જરૂર હોય ત્યાં વધારે સારવાર માટે હોસ્પિટલ કે તબીબી સહાય માટે રિફર કરવું.

---

કુતરું કરડ્યા બાદની પ્રાથમિક સારવાર:

કુતરું કરડવા (Dog Bite) એ ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યા હોઈ શકે છે, કારણ કે તે બેક્ટેરિયલ ચેપ અથવા રેબીઝ (Rabies) જેવા જીવલેણ રોગ ફેલાવી શકે છે. તેના માટે યોગ્ય અને તાત્કાલિક પ્રાથમિક સારવાર જરૂરી છે.

પ્રાથમિક સારવારના પગલાં:

જખમને તરત ધોઈ નાખો:

• સાબુ અને પાણીથી જખમને ધોવું: 10-15 મિનિટ સુધી સાબુ અને શુદ્ધ પાણીથી પીડિત સ્થળને સારી રીતે ધોવા. આ પગલું રેબીઝ અને બેક્ટેરિયા જેવા ચેપને ફેલાતા અટકાવવાની દિશામાં પ્રથમ પગલું છે.
• જો સૂઝ અને લોહી વહી રહ્યું હોય, તો તે ઘાવને ધીમા દબાણ સાથે રોકવાનો પ્રયાસ કરો.

એન્ટિસેપ્ટિક લગાવો:

• ઘાવને સાફ કર્યા પછી એન્ટિસેપ્ટિક (જેમ કે પિવિડોન આયોડિન અથવા હાઈડ્રોજન પેરોક્સાઈડ) લગાવો, જેથી બેક્ટેરિયાને નષ્ટ કરવામાં મદદ થાય.

જખમને કવર કરો:

• ધોઈને સૂકવ્યા પછી જખમને સ્ટેરિલ ગોઝ પેડ કે બૅન્ડેજથી ઢાંકી દો.
• જો લોહી વહી રહ્યું હોય તો દબાણથી રોકવાનો પ્રયાસ કરો, પરંતુ ઘાવને વધુ દબાણ ન કરો.

ડોક્ટરનો સંપર્ક કરો:

• તાત્કાલિક તબીબી સલાહ: ટૂંક સમયમાં ડોક્ટર અથવા આરોગ્ય કેન્દ્રની મુલાકાત લો, ખાસ કરીને જો:
  • કુતરું અજાણ્યું હોય.
  • કુતરું રેબીઝ માટે વૅક્સિનેટેડ ન હોય.
  • ઘાવ મોટો અને ઊંડો હોય.
• અનુસંધાન અને રસીકરણ: ડોક્ટર રેબીઝનો ખતરો દૂર કરવા માટે રેબીઝ રસી (Rabies vaccine) અને રેબીઝ ઇમ્યુનોગ્લોબ્યુલિન (Rabies Immunoglobulin) આપી શકે છે.

ટેટનસનું પ્રતિરક્ષણ:

• જો દર્દીને ટેટનસ રસીનો ડોઝ ન મળ્યો હોય, તો ટેટનસ ટૉક્સોઇડ (Tetanus Toxoid) ડોઝ અપાતો હોય છે, ખાસ કરીને ઊંડા ઘા માટે.

આગળની કાળજી:

• જો ચેપના સંકેતો, જેમ કે લાલાશ, સોજો, દુખાવો અથવા ઝાટકાવાળા ઘા દેખાય, તો તરત ડોક્ટરનો સંપર્ક કરો.
• એન્ટિબાયોટિક્સ: ડોક્ટર ઘા ચેપગ્રસ્ત ન થાય તે માટે એન્ટિબાયોટિક્સ માટે દવા આપી શકે છે.

આરોગ્ય શિક્ષણ:

કૂતરાઓ સાથે સુરક્ષિત વર્તન:

• અજાણ્યા અથવા ભ્રામક કૂતરાઓ સાથે સંપર્ક ન કરવો.
• નાની જગ્યામાં કૂતરાઓને ન તાકવાં.

કૂતરાના રસીકરણની ખાતરી:

• ઘરના અને રોડ પરના કૂતરાઓ માટે રેગ્યુલર રેબીઝ રસી કરાવવી.

કૂતરાં કરડે ત્યારે તાત્કાલિક પગલાં:

• લોકોમાં જાગૃતિ લાવવી કે કૂતરું કરડ્યાના તરત જ ઘા ધોવી અને તબીબી સારવાર લેવી જરૂરી છે.

નિષ્કર્ષ:

• કુતરું કરડવાના કિસ્સામાં તાત્કાલિક અને યોગ્ય પ્રાથમિક સારવાર જીવલેણ ચેપો (રેબીઝ, ટેટનસ)થી બચાવવાનો શ્રેષ્ઠ ઉપાય છે. પ્રાથમિક સારવારના સિદ્ધાંતોને અનુસરતા જીવલેણ પરિસ્થિતિઓને રોકવા માટે વેલ પ્લાન્ડ પગલાં જરૂરી છે.

⏩પ્ર .3 = નીચેનામાંથી કોઈપણ બે ના ટુંકમાં જવાબ આપો :- 12

🔸અ.દવા આપવાના જુદા જુદા રુટ (રસ્તાઓ) જણાવી. મ્હોં ધ્વારા દવા આપતી વખતે કંઈ કંઈ બાબતો ધ્યાનમાં રાખશો ?

• (৭) By Mouth બાય માઉથ… મો દ્રારા
• (2) By Instillation બાય ઈન્સ્ટીલેશન…. ટીપા દ્રારા
• (3) By Inhalation
• (४) By Skin બાય સ્કીનં ….ચામડી દ્વારા
• (5 ) By Rectum બાય રેકટમ …. રૈકટમ દ્વારા
• (6 ) By Vagina બાય વજાયના …. ધજાયના દ્રારા
• (૭ ) By Injection બાય ઈન્જેકશન…. ઈન્જેકશન દ્રારા

• I/M…. Intra Mascular.
• I/V…. Intra Venous.
• I/D…. Intra Dermal.
• S/C…. SubCuteneous.
• I/C …. Intra Cardial.
• I/T…. Intra Thical.

મો દ્વારા દવા આપતી વખતે નીચેના મુદાઓ ધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ.

૧) કોઈપણ દવાઓ આપતી વખતે નર્સને દવાઓનું પુરતુ જ્ઞાન હોવુ જોઈએ.

• દવાના ઈન્ડીકેશન
• દવાના કોન્ટ્રાઈન્ડીકેશન
• દવાની સાઈડ ઈફેકટ વગેરે

• ૨) દવા હમેશા યોગ્ય રૂટ દ્વારા જ આપવી જોઈએ.
• ૩) દવા ડોક્ટર ઓર્ડર મુજબ અને ચોકકસ પ્રમાણમાં જ આપવી જોઈએ.

૪) દવા આપતી વખતે ફાઈવ – આર(Five – R) ધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ.

• R….. Right Patient
• R….. Right Time
• R….. Right Route
• R….. Right Dose
• R….. Right Drugs

૫) દવા આપતા પહેલા ત્રણ વખત ચેક કરવી.

• દવા કાઢતી વખતે
• દવા આપતી વખતે
• દવા પાછી મુકતી વખતે

૬) કેશ પેપરમાં ઓર્ડર બે વખત વાંચવા

• દવા કાઢતી વખતે
• દવા આપતી વખતે

• ૭) દવાઓનો વાસ કે કલર બદલાય ગયેલ હોયતો દવાઓ વાપરવી નહી.
• ૮) દવાઓની બોટલ કે સ્ટ્રીપ પર મેન્યુફેક્ચર ડેઈટ તથા એકસ્પાઈરી ડેઈટ ખાસ જોવી.
• ૯) અમુક દવામાં એકસ્પાઈરી ડેઈટ હોતી નથી તેમાં અમુક સમયમાં જ ઉપયોગ કરવો તેવુ લખેલ હોય તો જોવુ.
• ૧૦) દવાઓ કયારેય પેશન્ટના કોટ પર મુકવી નહી તમારી હાજરીમાં જ આપવી.

૧૧) આર્યન વાળી દવાઓ આપતી વખતે પેશન્ટને સમજણ આપવી કે…

• આનાથી સ્ટૂલ(ઝાડા) નો કલર કાળો આવશે.
• આ દવા હમેશા ખટાશ(વિટામીન-સી) સાથે લેવાની સમજણ આપવી
• આ દવાઓ કયારેય દુધ સાથે ન લેવી તેનું પાચન થતુ નથી
• દવાઓ લેતી વખતે જીભના પાછળના ભાગમાં મુકવી જેથી દાંત કાળા ન થાય.

• ૧ર) વિટામીન -બી કોમ્પલેક્ષ વાળી દવાઓ આપતી વખતે સમજણ આપવી કે..
• (13) પેશાબનો કલર પીળો આવશે.
• ૧૪) ભુલથી ખોટી દવાઓ અપાઈ ગઈ હોય તો સીસ્ટર ઈન્ચાર્જ ને જાણ કરવી.
• ૧૫) દવાનો ડોઝ આપવાનો ભુલાઈ ગયેલ હોય તો ડબલ ડોઝમાં દવા આપવી નહી.

🔸બ.) હવાથી ફેલાતા રોગોની યાદી બનાવી . ફેફસાના ટી.બી. ના અટકાવ અને અંકુશ) માટે તમે લોકોને શું સલાહ આપશો ?

હવાથી ફેલાતા રોગો વાયરો, બેક્ટેરિયા અને ફૂગ જેવા સૂક્ષ્મજીવો દ્વારા ફેલાય છે, જે શ્વસન દ્વારા ફેલાતી છે. આવા રોગો ખાંસી, છીંક કે શ્વાસ દ્વારા હવામાં છૂટેલા સૂક્ષ્મજીવોના કારણે ફેલાય છે. હવામાં ફેલાતા કેટલાક સામાન્ય રોગોની યાદી નીચે આપેલી છે:

હવાથી ફેલાતા રોગો:

1. ટ્યુબરક્યુલોસિસ (ફેફસાનો ટી.બી.)
2. ઇન્ફ્લૂએન્ઝા (Flu)
3. કોરોના વાયરસ (COVID-19)
4. ચીકનપૉક્સ (Chickenpox)
5. ડિફથેરિયા (Diphtheria)
6. મીઝલ્સ (Measles)
7. મમ્પ્સ (Mumps)
8. સવારગી કૂકૂર ખાંસી (Whooping Cough/ Pertussis)
9. ન્યુમોનિયા (Pneumonia)
10. ટાઇફસ (Typhus)
11. હંફલા (Rubella)
12. થડકાઓ (Scarlet Fever)

ફેફસાના ટી.બી. (ટ્યુબરક્યુલોસિસ) માટે રોકથાંભો અને અંકુશ:

• ટી.બી. હવામાં ફેલાતો ચેપ છે, જે Mycobacterium tuberculosis બેક્ટેરિયા દ્વારા થાય છે. તે પ્રધાનરૂપે ફેફસાં પર અસર કરે છે અને ખાંસી, છીંક, અને શ્વસનના થૂંક (બળગમ) મારફત ફેલાય છે.

ટી.બી. અટકાવવાના ઉપાય:

ટીકાકરણ (Vaccination):

• બી.સી.જી. (BCG) રસી: ટિબરક્યુલોસિસના પ્રતિરક્ષણ માટે આ રસી આપવામાં આવે છે. ખાસ કરીને શિશુઓને આ રસી આપવામાં આવે છે.

રોગ ફેલાવો અટકાવવો:

• કવર કરો: ખાંસી કે છીંક કરતી વખતે મોઢું અને નાક કાગળ, હાથ અથવા નાકમુખી(mask) થી ઢાંકો.
• બીજાઓથી દૂરસ્થ રહેવું: ટી.બી.ના દર્દીઓને બીજા લોકોથી દૂર રહેવું જોઈએ, ખાસ કરીને જ્યારે રોગનો સક્રિય ચરણ ચાલતો હોય.
• થૂંકવાનું ટાળવું: જાહેર જગ્યાઓ પર થૂંકવાનું ટાળવું જોઈએ, કારણ કે તે જંતુ ફેલાવાનું મુખ્ય કારણ છે.

નિયમિત ચકાસણી અને આરોગ્ય જાગૃતિ:

• આરોગ્ય ચકાસણી: ટી.બી.ની સારવાર તાત્કાલિક શરૂ કરવી, જેથી ચેપ ફેલાવાની શક્યતા ઓછી થાય.
• લોકોને જાગૃત કરવું: ટી.બી. ફેલાતા લોકો માટે આરોગ્ય સેવાઓ સુધી પહોંચ બનાવવી અને સમયસર સારવાર પ્રાપ્ત કરવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

પોશણયુક્ત આહાર:

• સ્વસ્થ જીવનશૈલી: પોષક આહાર, ભરપૂર આરામ અને નિયમિત કસરતથી રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવી, જે શરીરને ચેપ સામે લડવામાં મદદ કરે છે.

નિયમિત દવા અને સારવાર:

• ડૉટ્સ (DOTS) કાર્યક્રમ: ટી.બી.ના દર્દીઓએ તેમનો દવાઓનો ડોઝ નિયમિત અને યોગ્ય રીતે લેવી જોઈએ. ડૉટ્સ (Directly Observed Treatment, Short-course) એ ટી.બી.ની ટ્રીટમેન્ટની ઉચ્ચ અસરકારક રીત છે, જેમાં ડૉકટરો દવાની જાળવણી કરે છે.

સ્વચ્છતા જાળવવી:

• ઘરમાં અને જાહેર જગ્યાઓ પર સ્વચ્છતા જાળવવી અને તાજું હવા મેળવવા માટે રૂમો હવાધાર રાખવા.

જાગૃતિ અને સમુદાય સ્તરે પગલાં:

• લોકોમાં ટી.બી.ની જાણકારી ફેલાવો અને સારવાર વિશે જાગૃત કરવું.
• આરોગ્ય તંત્ર દ્વારા સ્ક્રિનિંગ (screening) અને રસીકરણની વ્યવસ્થા માટે સમુદાયમાં આયોજન કરવું.

ટી.બી.ને અટકાવવાના ઉપાયો મૂળભૂત રીતે રોગના ફેલાવાને નિયંત્રિત કરવા અને દર્દીઓને યોગ્ય સારવાર આપીને રોગપ્રતિકારક શક્તિ મજબૂત કરવાનો છે.

🔸ક. ડીસઇન્ફેકશન એટલે શું? તમારા સેન્ટર પર વપરાયેલા સ્ટીલ આર્ટીકલ્સને કેવી રીતે જંતમુકત કરશો ?

▸Disinfections ડીસઈન્ફેક્શન :

• ડિસઇન્ફેક્શન (Disinfection) એ એક એવી પ્રક્રિયા છે, જેના દ્વારા ચેપ ફેલાવનારા સૂક્ષ્મજીવો જેમ કે બેક્ટેરિયા, ફૂગ, અને વાયરસને બિનસક્રિય અથવા નષ્ટ કરવામાં આવે છે. જોકે, આ પ્રક્રિયા તમામ જીવાણુઓને સંપૂર્ણ રીતે નષ્ટ કરતી નથી, ખાસ કરીને બેક્ટેરિયાના સ્પોર્સ. ડિસઇન્ફેક્શન સામાન્ય રીતે આરોગ્ય સેન્ટરોમાં તબીબી ઉપકરણો, સરફેસ અને હવા જંતુમુક્ત કરવા માટે કરવામાં આવે છે.

---

તમારા સબસેન્ટર પર વપરાયેલા સ્ટીલ આર્ટિકલ્સને જંતુમુક્ત કરવાની પદ્ધતિ:

• સ્ટીલ આર્ટિકલ્સ, જેમ કે શસ્ત્રક્રિયા સાધનો (સર્જિકલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ), વજન માપવાનું યંત્ર, બાંધણીઓ વગેરે, આરોગ્ય સેવાઓમાં વારંવાર વપરાય છે અને તેમને જંતુમુક્ત રાખવું અત્યંત જરૂરી છે.

સ્ટીલ આર્ટિકલ્સને જંતુમુક્ત કરવા માટેની પદ્ધતિઓ:

1. પ્રાથમિક સફાઈ:

• સાબુ અને પાણી: કોઈ પણ જંતુમુક્ત કરવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરવા પહેલા, સ્ટીલના આર્ટિકલ્સને સાબુ અને પાણીથી સારી રીતે ધોઈ લેવું. બ્રશનો ઉપયોગ કરીને બધું બ્લડ, શરીર પ્રવાહી અથવા કોઈપણ ચીકણું અવશેષ દૂર કરો.
• સફાઈ પ્રક્રિયા: આર્થિકલ્સને વહેલું જ ધોઈ નાખવું જોઈએ, જેથી બિનજરૂરી પદાર્થો સૂકાઈને ચોટી ન જાય.

2. ડિસઇન્ફેક્શન (Chemical Disinfection):

• હાઈ-લેવલ ડિસઇન્ફેક્ટન્ટ: સ્ટીલ આર્ટિકલ્સને ગ્લુટેરાલ્ડિહાઈડ અથવા ક્લોરિન (0.5% બ્લીચ સોલ્યુશન) જેવા કેમિકલમાં 10-20 મિનિટ માટે મજબૂત જંતુમુક્ત કરવા માટે ડૂબાવી રાખી શકાય.
• અલ્કોહોલ (70% આઇસોપ્રોપાઇલ આલ્કોહોલ): આ ખાસ કરીને સ્ટીલ પર ફટાફટ ડીસઇન્ફેક્શન માટે વપરાય છે.

3. ઑટોક્લેવિંગ (Sterilization by Autoclaving):

• સૌથી અસરકારક પદ્ધતિ: ઓટોક્લેવના માધ્યમથી સ્ટીલ આર્ટિકલ્સને 121°C થી 134°Cના તાપમાને 15-20 મિનિટ માટે બાફ અને દબાણ હેઠળ સ્ટેરિલાઇઝ કરવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિ બેક્ટેરિયા, ફૂગ, વાયરસ અને બેક્ટેરિયલ સ્પોર્સને સંપૂર્ણપણે નષ્ટ કરે છે.
• પ્રક્રિયા:
  • ઑટોક્લેવ પહેલાં, સ્ટીલ આર્ટિકલ્સને સ્ટેરિલાઇઝેશન માટે યોગ્ય રીતે પેકેજ કરો.
  • ઑટોક્લેવમાં 121°C અથવા 134°C પર સાધનોને 15-20 મિનિટ માટે બાફમાં રાખો.
  • ઓટોક્લેવ પ્રક્રિયા પૂર્ણ થયા પછી, સાધનોને નિકાલ કરો અને સ્ટેરિલ પેકેજિંગમાં સાચવો.

4. ડ્રાય હીટ સ્ટેરિલાઇઝેશન (Dry Heat Sterilization):

• સૌપ્રથમ પસંદગી નહીં, પરંતુ જરૂરી પડતર પરિસ્થિતિઓમાં ઉપયોગી પદ્ધતિ છે.
• સ્ટીલના આર્ટિકલ્સને 160°C થી 180°C તાપમાને 2-3 કલાક સુધી ગરમ કરવામાં આવે છે.

5. એથિલિન ઑક્સાઇડ (Ethylene Oxide):

• આ પદ્ધતિ સામાન્ય રીતે તે સ્ટીલ આર્ટિકલ્સ માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે, જેને ગરમીથી સ્ટેરિલ કરી શકાતી નથી.
• એથિલિન ઑક્સાઇડનો ઉપયોગ કરીને જંતુમુક્ત કરવા માટે 4-6 કલાકનો સમય લાગતો હોય છે.

6. ફોલોઅપ (Sterile Storage and Handling):

• આર્ટિકલ્સને જંતુમુક્ત કર્યા પછી, તેમને સારી રીતે પેક કરવી અને સ્ટેરિલ સાધનો માટે નિર્દિષ્ટ જગ્યાએ સાચવવી.

નિષ્કર્ષ:

• સબસેન્ટરમાં સ્ટીલ આર્ટિકલ્સને જંતુમુક્ત કરવા માટે, ઑટોક્લેવ સૌથી અસરકારક પદ્ધતિ છે, પણ જો ઓટોક્લેવ ઉપલબ્ધ ન હોય, તો કેમિકલ ડિસઇન્ફેક્શન અથવા ડ્રાય હીટ સ્ટેરિલાઇઝેશનનો ઉપયોગ કરી શકાય.

⏩પ્ર 4 નીચેનામાંથી કોઈપણ ત્રણની ટુંકનોંધ લખો :-12

🔸1.ઇમ્યુનીટી Immunity –

• વ્યક્તિના શરીરમાં રહેલ રોગપ્રતિકારક શક્તિને ઈમ્યુનીટી કહેવાય છે. ઈમ્યુનીટી એ શરીરની શક્તિ (પાવર) છે.જે શરીરમાં ચેપ દાખલ થાય તેની સામે લડવાનું કામ કરે છે. શરીરમાં કુદરતી રીતે આવા હુમલાઓ સામે રક્ષણ કરવાની શકિત હોય છે. જે ઈમ્યુનીટી છે. આમાં બે વસ્તુઓનો સમાવેશ થાય છે.

▶ Antigen એન્ટીજન
▶ Antibody એન્ટીબોડી

• એન્ટીજન એટલે એક એવો પદાર્થ કે જે સામાન્યરીતે આપણા શરીરમાં હોતો નથી.પરંતુ બહારથી દાખલ થાય છે. અથવા તો દાખલ કરવામાં આવે છે. તે મુખ્યત્વે મોટા કદના અણુઓ હોય છે. અને પ્રોટીન પદાર્થના બનેલા હોય છે. હે આપણા શરીરને માફક ન આવતા તેનો પ્રતિકાર કરે છે. પરિણામે એક ચોકક્સ પ્રકારની એન્ટીબોડી ઉત્પન્ન થાય છે વાયરસ,બેકટેરીયા, દવાઓ, રસીઓ તથા રસાયણો એન્ટીજન તરીકે કામ કરે છે. એન્ટીબોડી ઉત્પન્ન કરતા કોઈપણ પ્રોટીનને એન્ટીજન કહેવાય છે.
• એન્ટીજન આપણા શરીરમાં પ્રવેશે છે ત્યારે તેનો સામનો કરવા માટે બરોડ,અસ્થિમજા અને લસિકાગ્રંથી અને રટીકયુલો એન્ડોથેલીયલ તંત્રમાં એક પદાર્થ ઉત્પન્ન થાય છે. અને તે એન્ટીજન સાથે પ્રક્રિયા કરી એક પ્રકારની શક્તિ આપે છે જેને રોગપ્રતિકારક શક્તિ કહેવાય છે.

ઈમ્યુનીટી માટે જવાબદાર પરિબળો

• વ્યક્તિની સારી તંદુરસ્તી
• સારો ખોરાક, સારી ટેવો
• તાજી હવા અને નિયમીત કસરત,જરૂરી ઉઘ અને આરામ
• મીકેનીકલ કે જેમાં ચામડી દ્રાસ,મ્યુક્સ મેમ્બ્રેન દ્રારા, આ હમેશા ભીના રહે છે જે સુક્ષ્મજીવાણુઓ ને શરીરમાં પ્રવેશતા અટકાવે છે.
• કોઈપણ સામાન્ય ચેપ લાગવાથી શરીરની કુદરતી ક્રિયાથી પણ રોગપ્રતિકારક શકિતમાં વધારો થાય છે.
• શરીરની માસ પેશીમાં (ટીસ્યુ અને મલ્મ્સ)આમાં એક પ્રકારનો પદાર્થ ઉત્પન્ન થાય છે જે ચેપ સામે લડાઈ કરે છે જેને એન્ટીબોડી કહેવાય છે. (Type of Immunity)

• (૧) કુદરસ્તી રોગ પ્રતિકારક શક્તિ
• (૨) પ્રાપ્ત કરેલી કે મેળવેલી રોગપ્રતિકારક શક્તિ

(૧) કુદરતી રોગપ્રતિકારક શકિત (Natural immunity)

• બાળકના જન્મતા પહેલા કે જન્મબાદ કુદરતી રીતે જ માતામાંથી પ્રાપ્ત કરેલી કે મેળવેલી રોગપ્રતિકારક શકિતને કુદરતી ઈમ્યુનીટી કહેવાય છે. આનો આધાર જાતિ,વ્યક્તિગત આરોગ્ય પર રહેલો હોય છે.

(૨) પ્રાપ્ત કરેલી કે મેળવેલી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ( Acquired immunity)

• વ્યક્તિના જીવનકાળ દરમિયાન કૃત્રિમ રીતે મેળવેલ કે પ્રાપ્ત કરેલ શેગપ્રતિકારક શકિત કહેવાય જે આપણ ને રસીઓ દ્રારા પ્રાપ્ત થાય છે. તે એકટીવ કે પેસીવ પણ હોય છે.

🔸2.પગના ફેકચર વાળા દર્દીની પ્રાથમિક સારવાર

પ્રાથમીક સારવાર :

• તે ભાગને સ્પ્લીન્ટ વડે ટેકો આપી હલન ચલન અટકાવવું.
• જો તે ભાગમાં ખૂલ્લો ઝખમ હોય તો જંતુરહીત પાણી વડે સાફ કરી, જંતુરહીત પેડ મુકી બેન્ડેઝ બાંધવો. પગમાં ફ્રેકચર વખતે . સ્પ્લીન્ટ આપી તે ભાગ નીચે ઓસીકુ રાખી, ઉંચો રાખવો.
• હાથમાં ફ્રેકચર વખતે જોલી કે સ્લીંગ વડે ટેકો આપવો.
• દદીને માનસીક સાંત્વના આપવી.

• દર્દીને નજીકની હોસ્પિટલે સમયસર રીફર કરવું.

• મુસાફરી દરમ્યાન તે ભાગનું હલનચલન અટકાવવું.

🔸3.લેપ્રસી (રકતપિત) વાળા દર્દીની સારવાર

લેપ્રસી (રકતપિત) વાળા દર્દીની સારવાર

લેપ્રસી (Leprosy) કે Hansen’s Disease:

• લેપ્રસી એ Mycobacterium leprae નામક બેક્ટેરિયા દ્વારા થતો રોગ છે, જે ત્વચા, નસો, આંખો અને શરીરની અન્ય કોષોના દૂષણ તરફ દોરી જાય છે. આ રોગ ધીમેથી વિકસતો છે અને લાંબા સમય સુધી શરીરમાં રહેતો હોઈ શકે છે.

લેપ્રસીની મુખ્ય લક્ષણો:

• ત્વચા પર ફોલ્લા કે ઘા (અસંવેદનશીલ વિસ્તારો)
• નસોનો દબાણ અને દુઃખાવો
• હાથ અને પગમાં સંવેદનશીલતાની ખોટ
• આંખો અને આંખના પલકોમાં સમસ્યાઓ

લેપરોસીના પ્રકારો:

પૌસિબેસિલેરી (Paucibacillary) લેપરોસી:

• ઓછા બેક્ટેરિયાનો સામાવેશ
• ત્વચા પર 5 થી ઓછા ફોલ્લા

મલ્ટિબેસિલેરી (Multibacillary) લેપરોસી:

• વધારે બેક્ટેરિયા
• 5 થી વધારે ફોલ્લા

લેપરોસીની સારવાર:
લેપ્રસી એક નિયંત્રિત અને ઉપચારી રોગ છે. તેની સારવાર માટે મલ્ટિ ડ્રગ થેરાપી (Multidrug Therapy, MDT) અપાય છે, જે લાંબા સમય સુધી ચાલે છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન (WHO) તરફથી મફત એમડીટી સેવા ઉપલબ્ધ છે.

લેપરોસી માટેની થેરાપી:

પૌસિબેસિલેરી (Paucibacillary) લેપરોસી (6 મહિના):

• ડેપ્સોન (Dapsone) 100 mg દૈનિક
• રિફામ્પિસિન (Rifampicin) 600 mg માસિક

મલ્ટિબેસિલેરી (Multibacillary) લેપરોસી (12 મહિના):

• ડેપ્સોન (Dapsone) 100 mg દૈનિક
• રિફામ્પિસિન (Rifampicin) 600 mg માસિક
• ક્લોફાઝિમિન (Clofazimine) 300 mg માસિક અને 50 mg દૈનિક

અન્ય સહાયક ઉપચાર:

• દર્દી પાસે જો સ્નાયુઓ અથવા ત્વચાની ગંભીર સમસ્યા હોય તો સહાયરૂપ સર્જરી આપી શકાય છે.
• રોગના કારણે જો અસ્થિરતામાં સમસ્યાઓ આવે તો ફિઝિયોથેરાપી અને રિહેબિલિટેશનના પગલાં લેવામાં આવે છે.
• ન્યૂરોપેથી અથવા ઘા-ચોટ માટે વિશેષ રોગ નિદાન અને સારવાર.

પ્રતિકારક કાળજી:

• દૈનિક દવાઓનો નિયમિત ઉપયોગ જરૂરી છે.
• શારીરિક સ્વચ્છતા જાળવી રાખવી.
• કાળજીપૂર્વક ઘા કે ફોલ્લાનો ઉપચાર કરવો.
• નસોનું નિયમિત નિરીક્ષણ.

કુટુંબ અને સમાજ માટે સલાહ:

• દર્દી આ દવાઓ લેતા રહે છે ત્યાં સુધી તે બીજા લોકોમાં રોગ ફેલાવી શકતો નથી, એટલે કુટુંબના સભ્યોને ચિંતિત થવાની જરૂર નથી.
• યોગ્ય કાળજી અને દવાઓથી દર્દી સંપૂર્ણપણે આરોગ્ય પ્રાપ્ત કરી શકે છે.

ઉપસંહાર:

• લેપ્રસીની મલ્ટિ ડ્રગ થેરાપી (MDT) આ રોગ માટે બહુ અસરકારક છે અને સમયસર સારવાર શરૂ થાય તો દર્દી સંપૂર્ણ સ્વસ્થ થઈ શકે છે.

🔸4.દવાઓની જાળવણી

દવાઓની જાળવણી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, કેમ કે તેનાથી દવાઓની ગુણવત્તા, અસરકારકતા, અને સુરક્ષિતતા જળવાઈ રહે છે. ખોટી રીતે જાળવેલી દવાઓ બગડી શકે છે અને તાત્કાલિક અથવા લાંબા ગાળાના દુષ્પ્રભાવો પણ પેદા કરી શકે છે.

દવાઓની જાળવણી માટેના મુખ્ય નિયમો:

સૂકા અને ઠંડા સ્થાન પર જાળવો:

• દવાઓને હંમેશા સૂકા અને ઠંડા સ્થળે રાખવી જોઈએ.
• હવામાં ભેજ અને ઉંચા તાપમાનના સંપર્કમાં દવાઓની ગુણવત્તા પર અસર થઈ શકે છે.

પ્રતિબંધિત તાપમાન:

• દવાઓને ઉત્પાદનક કંપની દ્વારા સુચિત તાપમાનમાં જ રાખવી જોઈએ. સામાન્ય રીતે દવાઓ 25°C કરતા ઓછા તાપમાન પર જાળવવામાં આવવી જોઈએ.
• કેટલાક દવાઓ ખાસ ઠંડકમાં (Fridge) રાખવા માટે સૂચિત હોય છે (2°C – 8°C).

પ્રકાશથી સુરક્ષા:

• ઘણી દવાઓને સૂર્યપ્રકાશ અને વધેલા પ્રકાશના સંપર્કથી દૂર રાખવું જોઈએ, કેમ કે પ્રકાશ દવાઓની અસરકારકતાને અસર કરી શકે છે.
• ગોળીઓ, કૅપ્સ્યુલ અને અન્ય દવાઓ કાચની અસ્પષ્ટ બોટલોમાં જાળવવી જોઈએ.

બાળકોની પહોંચ બહાર રાખો:

• દવાઓ હંમેશા બાળકોની પહોંચથી દૂર સુરક્ષિત જગ્યાએ રાખવી જોઈએ, જેનાથી ખોટી રીતે ઉપયોગ થવાની સંભાવના ઘટે.

વૈધ આઈ.ડી. લેબલ:

• દરેક દવા પર તેનું સાચું લેબલ હોવું જોઈએ, જેમાં દવાની નામ, માત્રા, સમાપ્તિ તારીખ, અને સ્ટોરેજ સૂચનાઓ હોવી આવશ્યક છે.

સમાપ્તિ તારીખ (Expiry Date):

• હંમેશા દવાઓની સમાપ્તિ તારીખ તપાસવી અને સમયસર સમાપ્ત થયેલી દવાઓ નાશ કરવાની જરૂર છે.
• સમાપ્ત થયેલી દવાઓનો ઉપયોગ હાનિકારક હોઈ શકે છે.

દવાઓને ફેરફાર ન કરવો:

• દવાઓને તેમની મૂળ બોટલમાંથી કાઢીને બીજી બોટલમાં ન રાખવી. દવા પેકેજિંગમાં રહેલી સૂચનાઓ અને કાળજી જાળવી રાખવી જરૂરી છે.

પ્રકારના આધારે જાળવણી:

• ત્રાવક (Injectables): ઠંડા તાપમાને રાખવા જરૂરી હોઈ શકે છે.
• ગોળીઓ અને કૅપ્સ્યુલ્સ: ભેજમુક્ત સ્થાન પર રાખવી.
• તેલ અથવા ક્રીમ: ઠંડા અને સૂકા સ્થાન પર રાખવું.

ઉપસંહાર:
દવાઓની યોગ્ય જાળવણી તેને અસરકારક અને સલામત રાખવા માટે જરૂરી છે. તાપમાન, ભેજ, પ્રકાશ અને અન્ય પરિબળોને ધ્યાનમાં રાખીને દવાઓનું સંચાલન અને સંગ્રહ કરવો જોઈએ.

⏩પ્ર- પ અ. નીચેનામાંથી કોઈપણ ત્રણના અર્થ સમજાવો 06

🔸1.ચેપી રોગો

ચેપી રોગોનો અર્થ (Definition of Communicable Diseases):

• ચેપી રોગો (Communicable Diseases) એ એવા રોગો છે, જે લોકો વચ્ચે અથવા પ્રાણીઓથી મનુષ્યોમાં સંક્રમિત થઈ શકે છે. આ રોગો ચેપ લાવવા વાળા જીવો, જેમ કે બેક્ટેરિયા, વાયરસ, ફંગસ, પરોપજીવી (parasites), વગેરે દ્વારા ફેલાય છે. ચેપ થતો સંક્રામક જીવો પેથોજેન તરીકે ઓળખાય છે.

ચેપી રોગો ફેલાવવાના માર્ગો:

સંપર્ક દ્વારા (Direct Contact):

• ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિના સીધા સંપર્કમાં આવવાથી, જેમ કે હાથે મળવાથી, કાળો કે પકડવાથી ચેપ ફેલાય છે.
• આ માર્ગે સ્કીન-ટુ-સ્કીન અથવા શરીરના પ્રવાહી (લોહી, થૂંક, પસીનો) દ્વારા ચેપ થાય છે.

હવામાં (Airborne):

• ખાંસી, છીંક અથવા વાતચીત દ્વારા વાયરો અથવા બેક્ટેરિયા હવામાં ફેલાય છે અને ચેપ ફેલાવા માંડે છે. ઉદાહરણ: ટ્યુબરક્યુલોસિસ, ચિકનપોક્સ.

પ્રેરિત (Vector-borne):

• મચ્છર, જંતુઓ અથવા ટિક્સ જેવા જીવજંતુઓ ચેપ લાવવાના વાહક તરીકે કાર્ય કરે છે. ઉદાહરણ: મલેરિયા, ડેન્ગ્યુ.

જળ અથવા ખોરાક (Waterborne/Foodborne):

• ચેપગ્રસ્ત પાણી અથવા ખોરાકના સેવન દ્વારા રોગ ફેલાય છે. ઉદાહરણ: ટાયફોઈડ, કોલેરા.

પ્રાણીઓથી માણસમાં (Zoonotic):

• પ્રાણીઓ દ્વારા ચેપ માણસમાં ફેલાય છે. ઉદાહરણ: રેબિઝ, ઝૂનોસિસ.

ચેપી રોગોના ઉદાહરણો:

• વિરલ રોગો: કોવિડ-19, ચિકનપોક્સ, મીઝલ્સ, રબિઝ.
• બેક્ટેરિયલ રોગો: ટ્યુબરક્યુલોસિસ, ટાયફોઈડ, કોલેરા.
• ફંગલ રોગો: રિંગવોર્મ, થ્રશ.
• પરોપજીવી રોગો: મલેરિયા, લેશમેનિયાસિસ.

ચેપી રોગોનું નિયંત્રણ:

• રસીકરણ (Vaccination) દ્વારા.
• સારી હાઇજીન જાળવી રાખવી (હાથ ધોવું, સ્વચ્છતા).
• રોગચાળો દરમિયાન સામાજિક અંતર રાખવું (Social distancing).
• ચેપવાળા જીવજંતુઓથી રક્ષણ મેળવવા (મચ્છરદાણી, રિપેલેન્ટ).
• પાણી અને ખોરાકની સ્વચ્છતા જાળવવી.

🔸2.આયસોલેશન

→ Isolation આઈશોલેશન : ચેપી રોગ થી પીડાતા દર્દી ને તંદુરસ્ત માણસના સંપર્ક થી દુર રાખવાની પધ્ધતીઓને આઈશોલેશન કહેવાય છે.

🔸3.એનાફાયલેકટીક શોક Anaphylactic Shock

Definition:

• જયારે કોઈ વ્યકિતને દવાની એલજી હોય કે જીવજંતુ કરડવાને કારણે થોડી સેકન્ડસ કે મીનીટસમાં વ્યકિતમાં તીવ્ર રીએકશન જોવા મળે છે જેને એનાફાયલેકટીક શાક કહેવામાં આવે છે.
• ધણી વ્યકિતઓમાં મધમાખી કે ભમરી કરડવાથી પણ એલજીક રીએકશન જોવા મળે છે.

Sign-Symptoms :

• (૧) દર્દીમાં Shockના સાઈન-સીમ્પટમ્સ જોવા મળે છે.
• (૨) દર્દીને નોઝીયા અને વોમીટીંગ થાય છે.
• (૩) દદી છાતીમાં ટાઈટનેશ અનુભવે છે.
• (૪) દર્દીને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડે છે.
• (૫) કયારેક દર્દીને છીંક(Sneezing)આવે છે.
• (૬) ચહેરા પર,ખાસ કરીને આંખની આસપાસ સોજો આવે છે.
• (૭) Pulse rate વધી જાય છે.
• (૮) દદી બેભાન બને છે.

🔸4.રીહેબીલીટેશન

રીહેબીલીટેશન (Rehabilitation) નો અર્થ:

• રીહેબીલીટેશન એ એવી પ્રક્રીયા છે જેમાં કોઈ વ્યક્તિને શારીરિક, માનસિક, સામાજિક, અથવા બૌદ્ધિક ક્ષમતાઓ પુનઃપ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરવી, જે તેણે કોઈ દર્દી, ઈજા, રોગ અથવા અશક્તિ (Disability) પછી ગુમાવી હોય. રિહેબીલીટેશનનો હેતુ એ છે કે વ્યક્તિ પાછી તેના જીવનમાં સામાન્ય રીતે કાર્ય કરી શકે અને પોતાની રોજિંદી પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લઈ શકે.

રીહેબીલીટેશનના મુખ્ય ઉદ્દેશો:

• વ્યક્તિની ગુમાવેલી ક્ષમતાઓને પુનઃપ્રાપ્ત કરવી.
• દર્દીની શારીરિક, માનસિક, સામાજિક સ્વસ્થતાને સુધારવું.
• સ્વતંત્રતા અને ગુણવત્તાવાળા જીવન માટે મદદરૂપ થવું.
• વ્યક્તિને પોતાની અંગત અને વ્યાવસાયિક જીવનમાં પાછા જોડાવા માટે પ્રોત્સાહન આપવું.

રીહેબીલીટેશનના પ્રકારો:

શારીરિક રિહેબીલીટેશન (Physical Rehabilitation):

• ઈજા પછીની અથવા શારીરિક અશક્તિથી પીડિત વ્યક્તિને પગભર થવામાં અથવા મૂવમેન્ટમાં સુધારવા માટેની કાળજી.
• ઉદાહરણ: ફિઝિયોથેરાપી, વ્યાયામ, ઓક્યુપેશનલ થેરાપી.

માનસિક રિહેબીલીટેશન (Mental Rehabilitation):

• માનસિક રોગ અથવા અવસ્થાઓમાંથી પસાર થનાર વ્યક્તિઓને માનસિક સ્વાસ્થ્ય પુનઃપ્રાપ્ત કરવા માટે સારવાર.
• ઉદાહરણ: કાઉન્સેલિંગ, માનસિક થેરાપી, માનસિક સંભાવનાઓને સુધારવા માટે મદદ.

આસક્તિ રિહેબીલીટેશન (Addiction Rehabilitation):

• નશીલી દવાઓ, દારૂ, તમાકુ જેવી વ્યસનકારી પદાર્થોથી મુક્તિ મેળવવા માટેની સારવાર.
• વ્યસન દૂર કરી વ્યક્તિને તંદુરસ્ત જીવનમાં પાછા આવવા માટે મદદ કરવામાં આવે છે.

સામાજિક રિહેબીલીટેશન (Social Rehabilitation):

• અશક્તિ અથવા ઈજા પછી વ્યક્તિને ફરીથી સામાજિક રીતે પુનઃસ્થાપિત કરવા માટે સહાય.
• સામાજિક કુશળતાઓ, રોજગાર, અને શૈક્ષણિક પ્રવૃત્તિઓમાં પાછા જોડાવા માટે માર્ગદર્શન અને સપોર્ટ.

રીહેબીલીટેશનનો પ્રક્રીયા:

• મુલ્યાંકન (Assessment): દર્દીની શારીરિક, માનસિક, અને સામાજિક સ્થિતિને નિર્ધારિત કરવામાં આવે છે.
• યોજના (Planning): વ્યક્તિગત જરૂરિયાતોને આધારે એક વ્યાપક રિહેબીલીટેશન પ્લાન બનાવવામાં આવે છે.
• ચિકિત્સા (Treatment): પ્લાન અનુસાર યોગ્ય સારવાર આપવામાં આવે છે, જેમ કે વ્યાયામ, થેરાપી, દવાઓ વગેરે.
• ફોલો-અપ (Follow-up): રિહેબીલીટેશનના પરિણામોનું મૂલ્યાંકન અને જરૂર પડે ત્યારે સુધારણા કરવી.

🔸બ. કુદરતી હોનારત એટલે શું ? ભુકંપ આવ્યા પછી એ.એન. એમ. તરીકે તમારી ભૂમિકા જણાવો. 06

કુદરતી હોનારત (Natural Disaster):

• કુદરતી હોનારત એ એવા ઘટનાઓ છે જે પ્રકૃતિની અસરોને કારણે સર્જાય છે અને તે માનવજીવન, માલમત્તા, અને પ્રાકૃતિક સ્ત્રોતોને ભારે નુકસાન પહોંચાડે છે. કુદરતી હોનારતો અનિયંત્રિત અને અનાપેક્ષિત હોય છે, અને તેનો સામનો કરવા માટે રાહત અને પુનઃસ્થાપન કાળજીની જરૂર પડે છે.

કુદરતી હોનારતના ઉદાહરણો:

• ભૂકંપ
• તોફાન (Cyclone)
• પૂર (Flood)
• સુનામી (Tsunami)
• જ્વાળામુખી વિસ્ફોટ (Volcanic Eruption)
• ભૂસ્ખલન (Landslide)

ભૂકંપ પછી ANM તરીકે તમારી ભૂમિકા:

• ભૂકંપ પછી આરોગ્યકર્મી, ખાસ કરીને ANM (Auxiliary Nurse Midwife) તરીકે તમારી ભૂમિકા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ભૂકંપની આફત દરમિયાન અને પછી લોકોની આરોગ્ય સેવા અને કાળજીમાં ANM ની ભૂમિકા નીચે મુજબ હોઈ શકે છે:

આરોગ્ય સેવાનો પુરવઠો:

• ANM તરીકે તરત જ લોકોની તાત્કાલિક આરોગ્ય જરૂરિયાતો પૂરી કરવા માટે પ્રાથમિક સારવાર આપવી.
• ઘાયલ લોકોને પ્રથમ સહાય, જેવી કે ઘા પર પટ્ટી બાંધવી, રક્તસ્ત્રાવ બંધ કરવો, હાડકાંની ઈજાઓનું પ્રાથમિક નિદાન અને સારવાર કરવી.

આરોગ્યના મૂલ્યાંકન (Health Assessment):

• દરજી લોકોની આરોગ્ય સ્થિતિની મૂળભૂત તપાસ કરવી.
• જોખમમાં મુકાયેલા લોકો, ખાસ કરીને બાળકો, ગર્ભવતી મહિલાઓ, વૃદ્ધો અને અન્ય નબળા લોકોને વધુ પડતી આરોગ્યસેવાની જરૂર છે કે કેમ તે નિરીક્ષણ કરવું.

ચેપ અને રોગચાળો રોકવું:

• કચરાના સંચાલન અને શુદ્ધ પીવાના પાણીની સુવિધા માટે અવગણનાથી ચેપજનક રોગો ફેલાતા અટકાવવું.
• પુનાવાસ કૅમ્પોમાં હાયજીન અને સફાઈ જાળવવા માટે જાગૃતિ લાવવી.

ટિકાકરણ અને દવાઓનું વિતરણ:

• ભૂકંપ પછી રોગચાળો ફેલાવવાના જોખમને અટકાવવા માટે જરૂરી ટિકાકરણ (Immunization) કાર્યક્રમો ચલાવવું.
• તાત્કાલિક જરૂરી દવાઓ, જેમ કે એન્ટીબાયોટિક્સ, પેનકિલર્સ અને બાંધકામ સામગ્રીનું વિતરણ કરવું.

આરોગ્ય અંગે જાગરૂકતા:

• લોકોમાં આરોગ્ય વિશે જાગૃતિ લાવવી, જેમ કે પીવા માટેનું પાણી ઉકાળવું, ખોરાકની શુદ્ધતા, સ્વચ્છતા જાળવવી.
• ચેપગ્રસ્ત વ્યાધિઓ જેવા કે ડાયરિયા, મલેરિયા વગેરેના લક્ષણો અને સારવાર વિશે માહિતગાર કરવું.

માતૃત્વ અને બાળ આરોગ્યની કાળજી:

• ગર્ભવતી અને સ્તનપાન કરાવતી માતાઓને ખાસ આરોગ્ય સેવા આપવી.
• ભૂકંપ પછીના કાળમાં માતા અને બાળ આરોગ્યની સમસ્યાઓનું સંચાલન.

ઉપસંહાર:

• ભૂકંપ જેવી કુદરતી હોનારત પછી ANM તરીકે તાત્કાલિક આરોગ્ય સેવા, ચેપ રોકવા માટેની કાળજી, ઘાયલોની સારવાર, આરોગ્યજાગૃતિ, અને ટિકાકરણ જેવા કાર્યો તમારે અસરકારક રીતે સંભાળવાના હોય છે, જેથી લોકો ઝડપથી આફતમાંથી બહાર આવી શકે.

⏩પ્ર -6 બ. નીચેના વિધાનો ખરાં છે કે ખોટાં, તે લખો. 05

1.બન્સ (દાઝેલા) થયેલા ભાગમાં ઠંડુ પાણી રેડવું જોઇએ.✅

2.પેરાસીટામોલ (PCM) એન્ટીબાયોટીકસ છે.✅

3 ડેન્ગ્યુ ફેલાવનારા મચ્છર રાતે જ કરડે છે.❌

४.બી.સી.જી. લાઇવ વેકસીન છે. ✅

ч. લોહીનું દબાણ માપવાના સાધનને સ્પીગ્મોમેનોમીટર કહે છે ✅

⏩ક . ખાલી જગ્યા પુરો :- 05

1.ડીસીઝ ઉત્પન્ન કરનારા માઈક્રો ઓર્ગેનીઝમને ……કહે છે. પેથીજેન (Pathogen)

२ અસ્થમા વાળા દર્દીને ……..બેડ આપવામાં આવે છે. ફાઉલર્સ બેડ

3 .બી.સી.જી.ની રસી ચામડીના …… પડમાં આપવામાં આવે છે. પ્રથમ પડમાં

4……….ટોકસોઈડ વેકસીન છે.ટેનસ ડીપ્થેરીયા [T.D]

5. ડીપ્થેરીયા ………..ઓર્ગેનીઝમ થી થાય છે. કોરીનેબેક્ટરિયમ ડિપ્થેરાઈ (Corynebacterium diphtheriae)