તારીખઃ 01/02/2023

પ્રશ્ન-૧ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

(1) સ્ટરીલાઈઝેશન એટલે શું? 03

સ્ટરીલાઇઝેશન એ પ્રક્રિયા છે, જેમાં તમામ પ્રકારના જીવાણુઓ (બેક્ટેરિયા, વાયરસ, ફંગી, અને સ્પોર્સ સહિત) અને વાયરુસ-લાયક છેડા (બિન-સજીવ સૂક્ષ્મજીવો) સંપૂર્ણપણે નષ્ટ કરવામાં આવે છે, જેથી કોઈ પણ ચેપ અથવા બીમારી ફેલાવાનો ખતરો ન રહે.

સ્ટરીલાઇઝેશનનો મુખ્ય ઉદ્દેશ વાયરૂસ, બેક્ટેરિયા, અને અન્ય સૂક્ષ્મજીવોને મટાડવો છે, ખાસ કરીને તબીબી સાધનો અને શસ્ત્રક્રિયા માટેના સાધનોમાં. આનો ઉપયોગ હોસ્પિટલ, આરોગ્ય કેન્દ્રો, અને ઉદ્યોગોમાં થાય છે, જેમ કે દવાઓ અને ખોરાકની પ્રોસેસિંગમાં.

સ્ટરીલાઇઝેશનની મુખ્ય પદ્ધતિઓ:

ભૌતિક પદ્ધતિઓ (Physical Methods):

• હીટ (Heat):
  • ડ્રાય હીટ: ગરમ હવાની મદદથી સાધનોને સ્ટરીલ કરવામાં આવે છે.
  • ઑટોક્લેવ (Autoclaving): આ પદ્ધતિમાં પાણીને ઉકાળીને તેને દબાણ હેઠળ વાપરીને સ્ટરીલ કરવામાં આવે છે. ઓટોક્લેવિંગ ખાસ કરીને શસ્ત્રક્રિયા માટેના સાધનો માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે.
• ફિલ્ટ્રેશન (Filtration): પ્રવાહી અથવા વાયુમાંથી સૂક્ષ્મજીવોને દૂર કરવા માટે ફિલ્ટરનો ઉપયોગ.
• ઇરેડિએશન (Irradiation): 紫外线 (UV light) અથવા ગામા રેડિયેશન દ્વારા સ્ટરીલાઇઝ કરવામાં આવે છે.

રાસાયણિક પદ્ધતિઓ (Chemical Methods):

• એથિલિન ઑકસાઈડ (Ethylene Oxide): આ વાયુનો ઉપયોગ એવી સામગ્રી સ્ટરીલ કરવા માટે થાય છે, જેને ગરમીથી નષ્ટ કરી શકાતી નથી.
• હાઈડ્રોજન પેરૉક્સાઈડ (Hydrogen Peroxide): ક્ષાર (chemical) નો ઉપયોગ કરીને સાધનોને સ્ટરીલ કરવામાં આવે છે.
• ફૉર્માલ્ડિહાઈડ (Formaldehyde): ફોર્માલ્ડિહાઈડના દ્રાવણનો ઉપયોગ કરીને સ્ટરીલાઇઝેશન થાય છે.

સ્ટરીલાઇઝેશન એ સ્વચ્છતા અને ચેપ નિયંત્રણ માટેની મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રક્રિયા છે, જે ખાસ કરીને હોસ્પિટલોમાં અને આરોગ્યસંભાળ ક્ષેત્રમાં નાઈફ, ઈન્જેક્શન અને બૅન્ડેજ જેવા સાધનો માટે વપરાય છે, જેથી ચેપ ન ફેલાય.

(૨) ડિસઈન્ફેકશન અને સ્ટરીલાઈઝેશનનાં પ્રકારો જણાવો. 04

• ડીશ ઇન્ફેક્શન અને સ્ટરીલાઈઝેશન બે અલગ પ્રક્રિયાઓ છે જેનું ઉદ્દેશ્ય છે યાંત્રિક સાધનો, ઉપકરણો, અને સજ્જાને જંતુમુક્ત અને બેક્ટેરિયા-મુક્ત રાખવું.

ડીશ ઇન્ફેક્શન (Disinfection):

• ડીશ ઇન્ફેક્શન એ સ્રોતકર્તા અને બેક્ટેરિયાને ઘટાડવાની પ્રક્રિયા છે. આ જંતુઓને સંપૂર્ણપણે નષ્ટ કરી શકતી નથી, પરંતુ ઘણી પરિસ્થિતિઓમાં તે પૂરતી છે. ડીશ ઇન્ફેક્શનના પ્રકાર:

1. એલ્કોહોલ: આમાં આઈસોપ્રોપાઈલ અલ્કોહોલ અથવા ઈથેનોલનો ઉપયોગ થાય છે. સામાન્ય રીતે 70% સાંદ્રતા ઉપયોગમાં લેવાય છે.
2. ક્વાટ્સ (Quaternary Ammonium Compounds): આ યૌગિકો ફૂગ, ફૂગ અને કેટલીક બેક્ટેરિયા વિરુદ્ધ અસરકારક છે.
3. ક્લોરિન અને ક્લોરિન સંયોજનો: ક્લોરિન બ્લીચ (સોડિયમ હાઇપોક્લોરાઇટ)નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
4. ફેનોલિક્સ: આ રસાયણો બેક્ટેરિયા અને ફૂગ સામે અસરકારક છે.
5. હાઈડ્રોજન પેરોક્સાઇડ: આ ઓક્સિડાઈઝિંગ એજન્ટ બેક્ટેરિયા અને કેટલાક વાયરસને મારી નાખે છે.

સ્ટરીલાઇઝેશન (Sterilization):

સ્ટરીલાઇઝેશન એ પ્રક્રિયા છે જે બેક્ટેરિયા, વાઈરસ, ફૂગ અને અન્ય બધા જૈવિક જીવનને નષ્ટ કરે છે. સ્ટરીલાઇઝેશનના પ્રકાર:

તાપમાન દ્વારા:

• Autoclaving: આમાં હાઈ પ્રેશર અને ઊંચા તાપમાન (121°C થી 134°C)ના વાપરથી સાધનોને સ્ટરીલાઇઝ કરવામા આવે છે.
• ડ્રાય હીટ: આમાં 160°C થી 180°C તાપમાનના ઉપયોગથી સ્ટરીલાઇઝેશન થાય છે.

કેમિકલ દ્વારા

• એથિલીન ઑક્સાઇડ (Ethylene Oxide): આ વાયુ નમ જીવીજંતુઓ અને બેક્ટેરિયાને નષ્ટ કરે છે.
• હાઈડ્રોજન પેરોક્સાઇડ: પ્લાઝમા આકારમાં હાઈડ્રોજન પેરોક્સાઇડનો ઉપયોગ.

વિકરણ (Radiation):

• Gamma Radiation: ઉચ્ચ ઉર્જાવાળું ગામા કિરણન યૌગિકો અને સાધનોને સ્ટરીલાઇઝ કરે છે.
• Electron Beams: ઇલેક્ટ્રોન બીમનો ઉપયોગ કરીને સ્ટરીલાઇઝેશન.

ફિલ્ટ્રેશન (Filtration):

• માઇક્રોફિલ્ટ્રેશન: નાનાં રંધ્રવાળી ફિલ્ટરોનો ઉપયોગ કરીને પ્રવાહી અને વાયુઓમાંથી માઈક્રોબ્સ દૂર કરવાં.

ડિશ ઇન્ફેક્શન અને સ્ટરીલાઇઝેશન દોઢેય સ્વચ્છતા જાળવવાના મહત્વના ભાગ છે, ખાસ કરીને આરોગ્ય સંભાળ અને ખોરાક ઉદ્યોગોમાં.

(૩) ઓટોકલેવ વિશે સવિસ્તાર લખો. 05

• ઓટોકલેવ એ એક વૈજ્ઞાનિક ઉપકરણ છે જેનો ઉપયોગ સાધનો, કાપડ, દ્રાવણો, અને અન્ય સામગ્રીને સ્ટેરિલાઇઝ કરવા માટે થાય છે. આ પ્રક્રિયા તાપમાન અને દબાણના સંયોજનનો ઉપયોગ કરીને કરવામાં આવે છે, જે વધુ પડતી અસરકારક રીતે બેક્ટેરિયા, વાઈરસ, ફૂગ, અને સ્પોરને નષ્ટ કરે છે.

ઓટોકલેવના મૂલભૂત તત્વો:

1. ઉચ્ચ તાપમાન: સામાન્ય રીતે 121°C (250°F) અથવા 134°C (273°F) પર.
2. ઉચ્ચ દબાણ: 15-20 પાઉન્ડ પર ચોરસ ઇંચ (psi).

ઓટોકલેવની પ્રક્રિયા:

1. પ્રિ-હીટિંગ: ઓટોકલેવમાં સામગ્રી મૂક્યા પછી, તેને ચોક્કસ તાપમાન અને દબાણ પર ગરમ કરવામાં આવે છે.
2. સ્ટેરિલાઇઝેશન ચક્ર:

• વેન્ટિંગ: ઓટોકલેવની અંદરથી હવામાં અને ઓક્સિજનને દૂર કરવા માટે વેન્ટિંગ થાય છે.
• પ્રિ-પ્રેસરાઇઝેશન: તેમાં તાપમાન અને દબાણ વધારવામાં આવે છે.
• પ્રધાને સ્ટેરિલાઇઝેશન: ચોક્કસ સમયગાળા માટે ઊંચા તાપમાન અને દબાણને જાળવી રાખવામાં આવે છે.
• ડિપ્રેસરાઇઝેશન: ચક્ર પૂરૂ થયા પછી દબાણ હળવું કરવામાં આવે છે.
• કૂલિંગ: સ્ટેરિલાઇઝ થયેલા ઉપકરણોને ઠંડા કરવામાં આવે છે.

ઓટોકલેવના પ્રકારો:

1. ગ્રેવિટી ડિસ્પ્લેસમેન્ટ ઓટોકલેવ: આ પ્રકારમાં ગરમ બાફને ઓટોકલેવની ટોપી પરથી ઊતારીને અને ઠંડા હવામાં ધકેલીને કામ કરવામાં આવે છે.
2. પ્રિ-વેકિયમ (Vaccine) ઓટોકલેવ: પ્રિ-વેકિયમ ઓટોકલેવમાં બાફને દબાણ અને વેક્યુમ ચક્ર દ્વારા કન્ટેનરમાં દાખલ કરવામાં આવે છે, જે ખૂબ અસરકારક છે.
3. બેનચટોપ ઓટોકલેવ: આ નાના અને પોર્ટેબલ ઓટોકલેવ છે, જેનો ઉપયોગ લેબોરેટરી અને નાના ક્લિનિકમાં થાય છે.
4. વ્હીકલ માઉન્ટેડ ઓટોકલેવ: મોટા ઓટોકલેવ જેનો ઉપયોગ મોટા ospitalમવમાં અને સંશોધન સેટિંગ્સમાં થાય છે.

ઓટોકલેવના ઉપયોગ:

1. મેડિકલ ઇક્વિપમેન્ટ: સર્જિકલ સાધનો, ડ્રેસિંગ્સ, અને ગાઉન.
2. લેબોરેટરી: ઘણા કાચનાં વાસણો, પિપેટ્સ, અને માઇક્રોબાયોલોજીકલ મીડિયામાં.
3. Industrial Uses: સ્ટેરિલાઇઝેશન માટે અન્ય ઉદ્યોગોમાં.

ઓટોકલેવના ફાયદા:

1. અસરકારકતા: તાપમાન અને દબાણના સંયોજન દ્વારા વિવિધ જૈવિક એજન્ટ્સને નષ્ટ કરે છે.
2. આર્થિક: બીજાં સ્ટેરિલાઇઝેશન પદ્ધતિઓની સરખામણીમાં ઓછા ખર્ચે.
3. સુંદરતા: કેમિકલ્સનો ઉપયોગ ન થવા પરથી વધુ સુરક્ષિત.

ઓટોકલેવના જોખમો:

1. અયોગ્ય ઉપયોગ: જો યોગ્ય રીતે ન ચલાવવામાં આવે, તો સંપૂર્ણ સ્ટેરિલાઇઝેશન ન થઈ શકે.
2. તાપમાનનું જોખમ: ઊંચા તાપમાનના કારણે સામગ્રીના નુકસાનની સંભાવના.

ઓટોકલેવને જાળવવા અને ચલાવવા માટે યોગ્ય તાલીમ અને સમજ જરૂરી છે, જે તેની અસરકારકતામાં વધારો કરે છે અને જોખમોને ઘટાડે છે.

અથવા

(1) કોવિડ-૧૯ એટલે શું? 03

• COVID-19, જેનું પૂર્ણ નામ “Coronavirus Disease 2019” છે, એ SARS-CoV-2 (Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2) વાયરસથી થતા રોગને દર્શાવે છે. આ રોગનું પ્રથમ વાર ચીનના વુહાન શહેરમાં ડિસેમ્બર 2019માં નિદાન થયું હતું. COVID-19 એક શ્વસન પ્રણાલીનો રોગ છે અને તે વાઈરસના ફેલાવાના પ્રકારના કારણે ઝડપી રોગચાળો સાબિત થયો છે.

COVID-19ના લક્ષણો:

સામાન્ય લક્ષણો:

• તાવ
• ખાંસી
• થાક

અન્ય લક્ષણો:

• શ્વાસ લેવામાં તકલીફ
• સ્વાદ અને ગંધની ક્ષમતા ગુમાવવી
• શરીરના દુખાવા
• ગળામાં દુખાવો
• નાક વહેવું અથવા બંધ થવું

સંક્રમણનો વિતરણ: COVID-19 મુખ્યત્વે દ્રવની નાની બૂંદો (respiratory droplets) દ્વારા ફેલાય છે, જે સાસ અને ખાંસી વખતે ઉછળે છે. આ બૂંદો હવામાં રહેલી આસપાસની સપાટીઓ પર બેસી શકે છે અને તે સપાટી પર સ્પર્શ કરીને લોકો સંક્રમિત થઈ શકે છે.

રોકથામ અને નિયંત્રણ:

1. માસ્ક પહેરવું: મુખ અને નાક ઢાંકી રાખવું.
2. હાથ સાફ રાખવા: સાબુ અને પાણી વડે નિયમિત રીતે હાથ ધોવા.
3. સામાજિક અંતર જાળવવું: ભીડ અને નજીકના સંપર્કથી બચવું.
4. સફાઈ રાખવી: નિયમિત રીતે સ્પર્શમાં આવતી સપાટીઓને જંતુમુક્ત કરવી.
5. ટિકાકરણ: COVID-19ની સામે રક્ષણ આપવા માટે રસી લેવી.

સારવાર: COVID-19ની સારવારમાં લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવી મહત્વપૂર્ણ છે. આમાં શ્વસન સુવિધા, દવાઓ, અને ઇમ્યુનોઈથેરાપીનો સમાવેશ થાય છે. ગંભીર કેસોમાં હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવાની જરૂર પડી શકે છે.

વૈશ્વિક અસર: COVID-19 મહામારીને કારણે વિશ્વભરમાં સ્વાસ્થ્ય સેવાઓ પર ભાર, આર્થિક મંદી, અને સામાજિક જીવનમાં મોટાપાયે ફેરફારો જોવા મળ્યા. આરોગ્ય સેવાઓના આધુનિકીકરણ, વૈજ્ઞાનિક સંશોધન, અને આંતરરાષ્ટ્રીય સહકાર દ્વારા મહામારીનું નિયંત્રણ કરવા માટે પ્રયત્નો ચાલી રહ્યા છે.

(૨) કોવિડ -૧૯ ના ચિન્હો તથા લક્ષણો જણાવી તેના નિદાન માટેની રીતો જણાવો. 04

• તાવ આવે છે.
• ખાસી આવે છે.
• શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડે છે.
• કફ થઈ જાય છે.
• થાકી જવાય છે.
• નાકમાથી પાણી પડે છે.
• ગળાના નીચેના ભાગમાં દુ:ખાવો જોવા મળે છે.
• મસલ્સ પેઈન થાય છે.
• કયારેક ડાયેરીયા જોવા મળે છે.
• સુગંધ આવતી ઓછી થઈ જાય છે.
• રોગ પ્રતિકારક શકિત ઘટી જાય છે.
• કયારેક ઠંડી લાગીને તાવ આવે છે.

નિદાન :

• આર.ટી. પી.સી.આર. ટેસ્ટ
• રેપીડ કીટ ટેસ્ટ
• સીટી સ્કાન ફોર ચેસ્ટ
• એકસ રે ચેસ્ટ
• કંપલીટ બ્લડ કાઉન્ટ
• ડી.ડાયમર
• સી.આર.પી.

(3) કોવિડ-૧૯ અટકાવવામાં એ.એન.એમ તરીકે આપની ભૂમિકા વર્ણવો. 05

લોકોને આરોગ્ય શિક્ષણ આપવું

• છીંક કે ઉધરસ ખાતી વખતે નાક અને મો રૂમાલથી ઢાકવા
• બે વ્યકિત વચ્ચે ઓછામાં ઓછુ ૧ મીટરનું અંતર રાખવું
• મોઢે માસ્ક બાંધવુ.
• જાહેર જગ્યાએ થુકવુ નહિ
• વારંવાર તમારા હાથ સાબુ પાણી થી ધુઓ
• જરૂર પડે ત્યારે સેનેટાઈઝરનો ઉપયોગ કરો
• બીન જરૂરી ઘરની બહાર જવાનું ટાળો
• ભીડભાડવાળી જગ્યાએ જવાનું ટાળો.
• મુસાફરી કરવાનું ટાળો
• નાક આંખ અને મોને અડવાનું ટાળો
• જાહેર સ્થળોએ કે સીડીના દાદરા ચડતી વખતે કઠોળાને અડકવુ નહી
• બહારથી ઘરમાં પ્રવેશતી વખતે બરાબર હાથ ધોઈને ઘરમાં આવવુ.
• મોટી ઉમરના વ્યક્તિ, નાનો બાળકો તથા સગર્ભામાતાનું ખાસ ધ્યાન રાખવુ.
• માસ્કનો ઉપયોગ કર્યાબાદ જયા ત્યા ફેંકવું નહી! મકાવીયો ?
• શરદી ઉધરસના લક્ષણો જણાય તો વ્યકિતને અલયદો રાખવો
• તાજા ખોરાક ખાવો અને બહારનો ખોરાક ખાવો નહી

પ્રશ્ન-૨ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

(1) ઘા એટલે શું? ઘાના પ્રકારો ટૂંકમાં જણાવી તેની પ્રાથમીક સારવાર લખો. 08

Wound (જખમ .ધા ) એટલે ચામડી અથવા તેની નીચે આવેલા ટીસ્યુમાં ઈજા થાય,જે જેમાંથી લોહી વહેવા માંડે અને તે માર્ગે રોગ પેદા જંતુઓ દાખલ થઈ શકે તેને વૃંડ કહેવામાં આવે છે.
Types of wounds :ધા ના પ્રકારો (1) Incised wound :
(2) gunshot wound
(3)abrased wound
(4)lacerated wound
(5)punctured wound
(6)contused wound

(1) Incised wound :

• આ પ્રકારના વુંડ ધારવાળા હથિયારો જેમકે અસ્ત્રો,છરી,તલવાર,બ્લેડ વગેરેથી થાય છે
• આમાં ચામડી સાથે બ્લડ વેસલ્સ કપાતી હોય બ્લીડિંગ વધુ થાય છે
• આમાં વુડની કિનારી કલીયર કટ હોય છે. Gunshot wound :
• તે બંદુકની ગોળી વાગવાથી થાય છે
• તેમાં Opening નાનુ હોય છે, પરંતુ અંદરના ભાગે ઘા ઉડો હોય છે. Abrased wound :
• આમાં ચામડીમાં ફકત ઉઝરડા જ જોવા મળે છે, પરંતુ ઉડી ઈજા હોતી નથી.
• તે સામાન્ય રીતે ઘસાવાથી થાય છે.
• આમાં બ્લીડિંગ સાવ ઓછુ હોય છે, પરંતુ ચેપ લાગવાની શક્યતા વધુ હોય છે.

Lacerated wound :

• આ પ્રકારના વુંડમાં બ્લડ વેસલ્સ કપાવાને બદલે ચિરાયેલ હોઈ ,કપાયેલ ઘા કરતા બ્લીડિંગ ઓછુ હોય છે,
• આ પ્રકારના વુંડમાં કોર તુટેલી અને અનિયમીત હોય છે.
• તે તોપના ગાળાથી, જાનવરના પંજાથી, મશીનરીની ઈજાથી .. વગેરે રીતે થાય છે.
• આમાં ચેપ લાગવાની શક્યતાઓ વધુ હોય છે. Punctured wound :
• આ પ્રકારના ઘા માં મોંઢુ (opening) નાનું હોય છે, પરંતુ આ ધા વધુ ઉંડો હોય છે.
• તે બંદુકની બરછી, છરી, તલવાર … વગેરે ડાયરેક્ટ ભોકાવાથી થાય છે. Contused wound :
• આમાં શરીરની માંશ પેશીઓ છુંદાઈ ગયેલ હોય છે.
• તે લાકડી જેવા બુઠા હથિયારના સિધ્ધા ફટકા કે કચડાઈ જવાથી થાય છે. વુડની પ્રાથમિક સારવાર

(૧)બ્લીડીંગને પ્રેસર વડે બંધ કરવું.

(૨) દદીને આરામદાયક પોઝીશન આપવી. તેને બેસાડો અથવા સુવડાવી દો.

(૩) તમારા હાથને સોપ વોટરથી સારી રીતે ધુઓ. જો ગ્લાઉઝ ઉપલબ્ધ હોય તો પહેરવા.
(૪) વુંડને અંદરથી બહાર તરફ વોશ કરો.આ માટે એન્ટીસેપ્ટીક લોશનનો ઉપયોગ કરવો.

(૫) Wash આપ્યા બાદ બીટાડીન ઓઈટમેન્ટ લગાવી. પેડ મુકી .બૅન્ડેઝ બાંધવો.

(૬) હાથ કે પગમાંથી બ્લીડીંગ થતુ હોય તો તે ભાગને ઉચો રાખવો.

(૭) વુડ મોટો હોય ટાંકા લેવાની જરૂર હોય તો, દર્દીને તાત્કાલીક નજીકના દવાખાને મોકલવું.
(૮) જો વુંડમાં ફોરેન બોડી હોય તો તેને દુર કરવાના પ્રયત્ન કરવા નહી, તેમજ આવે વખતે પ્રેસર આપીને બેન્ડેઝ બાંધવો નહી.

(૯) જો વુંડમાંથી બોન બહાર નિકળી ગયા હોય તો,હલન ચલન અટકાવી,સ્પ્લીન્ટ આપી,વુંડ પર જંતુરહીત ડ્રેસીંગ મુકી, બેન્ડેઝ બાંધી દદીને નજીકની હોસ્પિટલમાં મોકલવું.

(૧૦) દર્દી તેમજ સગાને માનસીક સાંત્વના આપવી.

(૧૧) એક દદી માટે વાપરેલ સાધનો જંતુરહીત કર્યા સિવાય બીજા દર્દી માટે વાપરવા નહી.

(૨) કુદરતી આફતના બચાવ કાર્યમાં એ.એન.એમ તરીકે આપની ભૂમિકા વર્ણવો. 04

કુદરતી આફતોના બચાવ કાર્યમાં ANM (Auxiliary Nurse Midwife) તરીકેની ભૂમિકા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ANM મેડિકલ ફ્રન્ટલાઇન વર્કર હોય છે, અને તેઓ આરોગ્ય સેવા પ્રદાન કરવા માટે પ્રાથમિક સ્તરે મહત્વપૂર્ણ કામગીરી નિભાવે છે. કુદરતી આફતો જેવી કે ભૂકંપ, પૂર, તોફાન, સુકાં વગેરે સમયે ANMની ભૂમિકા નાં નિમ્ન મુજબ છે:

પ્રાથમિક સારવાર અને મેડિકલ સહાયતા:

1. પ્રાથમિક સારવાર: ANM ઘાયલ વ્યક્તિઓને પ્રાથમિક સારવાર અને મેડિકલ કિટનો ઉપયોગ કરીને પ્રાથમિક સારવાર પૂરી પાડે છે.
2. આરોગ્ય નિરીક્ષણ: ઘાયલ અને બીમાર લોકોનું આરોગ્ય નિરીક્ષણ અને બિનજરૂરી જટિલતાઓને રોકવા માટે અવલોકન કરે છે.

રોગ નિયંત્રણ અને પ્રોત્સાહન:

1. જંતુમુક્ત પ્રવૃત્તિઓ: ઘરો અને આશ્રયસ્થળોમાં જંતુમુક્ત પ્રવૃત્તિઓ કરે છે.
2. આરોગ્ય પ્રચાર: આરોગ્ય જાગૃતિ અને પ્રચાર અભિયાન ચલાવે છે જેનાથી રોગચાળો ફેલાવાનો ખતરો ઓછો થાય છે.

માતા અને બાળકોની સંભાળ:

1. ગર્ભવતી મહિલાઓની સંભાળ: ANM ગર્ભવતી મહિલાઓની તાત્કાલિક આરોગ્યસેવાઓ પૂરી પાડે છે.
2. બાળકોની સંભાળ: નવજાત શિશુઓ અને બાળકોને જરૂરી ટીકાકરણ અને આરોગ્યસેવાઓ પૂરી પાડે છે.

સ્વચ્છતા અને આરોગ્ય જાગૃતિ:

1. સ્વચ્છતા: લોકોમાં સ્વચ્છતા જાળવવાના મહત્વ અંગે જાગૃતિ લાવે છે અને સ્વચ્છતા અભિયાન ચલાવે છે.
2. ખોરાક અને પાણીની સુરક્ષા: ખોરાક અને પાણીની ગુણવત્તા જાળવવામાં મદદ કરે છે.

બચાવ શિબિરોમાં સેવા:

1. આરોગ્ય કેમ્પ: બચાવ શિબિરો અને આરોગ્ય કેમ્પમાં ભાગ લે છે અને ત્યાં આરોગ્ય સેવાઓ પૂરી પાડે છે.
2. માનસિક આરોગ્ય: આપત્તિગ્રસ્ત લોકોની માનસિક સ્થિતિ સુધારવા માટે માનસિક આરોગ્ય સેવા આપે છે.

સંભવિત રોગચાળાની તૈયારી:

1. લક્ષણોનું નિરીક્ષણ: સંભવિત રોગચાળાના લક્ષણોનું નિરીક્ષણ અને રોગચાળો ફેલાવાને રોકવા માટે તાત્કાલિક પગલાં લે છે.
2. રોગચાળો નિયંત્રણ: રોગચાળો ફેલાય તેવી પરિસ્થિતિઓમાં ANM ઝડપી સારવાર અને પ્રતિસાદ પદ્ધતિઓ અમલમાં લાવે છે.

તાલીમ અને પ્રશિક્ષણ:

1. સ્થાનિક લોકોની તાલીમ: સ્થાનિક લોકો અને સ્વયંસેવકોને પ્રાથમિક સારવાર અને આરોગ્ય સેવાઓ માટે તાલીમ આપે છે.
2. સામુદાયિક સહયોગ: ANM સ્થાનિક આરોગ્ય કર્મચારીઓ અને સંસ્થાઓ સાથે સમન્વય સાધે છે.

ANMના આ પ્રયાસો કુદરતી આફતો દરમિયાન ઘાયલ અને આરોગ્ય સંબંધી જોખમોનો સામનો કરનારા લોકો માટે ખૂબ જ ઉપયોગી સાબિત થાય છે. ANM પોતાની પ્રાથમિક આરોગ્ય સેવાની કુશળતાના આધારે અસરકારક રીતે કામ કરે છે અને આફત દરમિયાન આરોગ્ય સેવાને મજબૂત બનાવે છે.

અથવા

(1) શરીરમાં દવાઓ દાખલ કરવાના જુદા-જુદા રસ્તાઓ વિસ્તારપુર્વક સમજાવો. 08

શરીરમાં દવાઓ દાખલ કરવાના જુદા જુદા રસ્તાઓ નીચે મુજબ છે…

(1) By Mouth

(2) By Instillation

( 3) By Inhalation

(8) By Skin

(4) By Rectum

(5) By Vagina

(e) By Injection

• I/M…. Intra Mascular.. મસલ્સમાં
• I/V Intra Venous.. વેઈન માં
• I/D…. Intra Dermal…ચામડીના સોથી ઉપરના પડ માં
• S/C…. SubCuteneous . ચામડીના નીચેના પડમાં
• Intra Cardial.. હાર્ટ માં
• IT Intra Thical.. સ્પાઈન્માં

(1 ) By Mouth …. બાય માઉથ.
મૌ દ્વારા દવાઓ ગળાવવામાં આવે છે.ઘણી વખત દવાઓ જીભની નીચે મુકીને આપવામા આવે છે. જેને સબ લીરવલ કહેવાય છે.

(2) By Instillation .બાય ઇન્સ્તિલેશન. ટીપાં દ્વારા આમાં દવાઓ આંખમાં કાનમાં કે નાકમાં ટીપા દ્વારા આપવામાં આવે છે.

(3) By Inhalation .બાય ઇન્હેલેશન. શ્વાસોશ્વાસ દ્વાર આમાં દવાઓ હવા દ્વારા કે વરાળ દ્વારા શ્વાસોશ્વાસ મારફતે શરીરમાં દાખલ કરવામાં આવે છે. દાત: ટી. બેોઈન ઈન્હેલેશન

(४) By Skin .બાય સ્કીન.ચામડી દ્વારા આમાં દવાઓ મસાજ દ્રારા કે ચામડી પર લગાવીને દાખલ કરવામાં આવે છે. દાત : કોઈપણ ઓઈન્ટમેન્ટ

(4) By Rectum ….. આમાં દવાઓ પ્રવાહી સ્વરૂપે કે સપોઝેટરીના રૂપે એનસ દ્વારા શરીરમર્મા દાખલ કરવામાં આવે છે.

દાત : એનીમા કે સપોઝેટરી

(5) By Vagina… આમાં દવાઓ વજાયનલ કેવીટીમાં મુકવામાં આવે છે; વજાયનલ ઈન્ફેકશનમાં કે ડીલેવરી વખતે મુકવામાં
આવે છે.
દાત: સર્વિપ્રાઈમ જેલી કે લોટ્રીન વજાયનલ ટેબ્લેટસ

(9) By Injection ….

(I/M)
Intra Mascular…..
આમાં દવાઓ મસલ્સમાં દાખલ કરવામાં આવે છે.

• ગ્લુટીયલ મસલ્સ
• ડેલ્ટોઈડ મસલ્સ

કવારીસેપ્સ મસલ્સ વાઈપર I/V …. Intra Venous.. આમાં દવાઓ સીધી જ વેઈનમાં દાખલ કરવામાં આવે છે. દવાઓ મોટા જથ્થામાં આપવાની હોય છે .

• I/D…. Intra Dermal….. ચામડીના સૌથી ઉપરના પડમાં આમાં દવાઓ ડર્મિસ લેયરમાં અપાય છે. દાત: બી.સી.જી.ની રસી. મોન્ટોસ ટેસ્ટ, ટેસ્ટ ડોઝ
• S/C…. Subcuteneous આમાં દવાઓ ચામડીના નીચેના લેયરમાં અપાય છે. દાત : મીઝલ્સ વેકસીન
• I/C…. Intra Cardial.. આમાં દવાઓ સીધાજ હાર્ટના મસલ્સમાં અપાય છે.
• I/T…. Intra Thical.. આમાં દવાઓ લંબર વર્ટિબ્રાની વચ્ચે અપાય છે. દાત: સ્પાઈનલ એનેસ્થેસીયા આપવા માટે, સી.એસ.એફ.ની તપાસ માટે

(૨) દવાઓની જાળવણી કેવી રીતે કરશો? તે લખો. 04

• દવાઓની જાળવણી સચોટ રીતે કરવી એ અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તેનાથી દવાઓની ગુણવત્તા, કાર્યક્ષમતા અને સલામતી જળવાઈ રહે છે. યોગ્ય જાળવણી દવાઓના બગાડને અટકાવે છે અને દર્દીઓના આરોગ્ય માટે નુકસાનકારક અસરોને ટાળી શકાય છે. દવાઓની જાળવણી માટે નીચે જણાવેલા પગલાંઓ અનુસરી શકાય છે:

દવાઓની સંગ્રહણ પદ્ધતિ:

સ્થાન પસંદગી:

• દવાઓને ઠંડી, સુકાનાં, અને સૂર્યપ્રકાશથી બચેલાં સ્થાન પર રાખવી.
• ખાસ કરીને કેટલીક દવાઓને ઠંડકમાં રાખવાની જરૂર પડે છે, તેને ફ્રિજમાં જાળવવી (2-8°C).

અવરોધક પેકેજિંગ:

• દવાઓને તેમની મૂળ પેકેજિંગમાં જ રાખવી, જેથી તે સ્વચ્છ અને સુરક્ષિત રહે.
• વપરાશની તારીખ (expiry date) ચકાસવી અને દવા વાપરતી વખતે તે પેકેજ પર દર્શાવેલી હدایતોનું પાલન કરવું.

બાળકપ્રૂફ પેકેજિંગ:

• દવાઓ બાળકોની પહોંચથી દૂર અને સુરક્ષિત લક્ષ્યસ્થાનમાં રાખવી.

જાળવણી અને વ્યવસ્થાપન:

તાપમાન નિયંત્રણ:

• તાપમાનના ફેરફારથી દવાઓને બચાવવી, ખાસ કરીને બળતણ અથવા ગેસ સિલિન્ડર જેવા ઉષ્મા સ્ત્રોતોથી દૂર રાખવી.

જંતુમુક્તતા:

• દવાઓને શ્વાસન માર્ગ અથવા અન્ય પ્રદૂષણોથી સુરક્ષિત રાખવી.
• શિલકાઓ, પાણીની વિલાયેત વગેરે જેવી બાબતોને દવાઓથી દૂર રાખવી.

નિયમિત ચકાસણી:

• દવાઓની નિયમિત ચકાસણી કરવી અને સમયાનુકૂળ રૂપે પૂરી થયેલી દવાઓને નષ્ટ કરવી.
• નીષ્ક્રિય દવાઓને સાચવી રાખવા માટે યોગ્ય પદ્ધતિઓ અપનાવવી.

વહીવટ અને દસ્તાવેજીકરણ:

લેબલિંગ:

• દરેક દવાની બોટલ અથવા પેકેટ પર સ્પષ્ટ લેબલ લગાવવી જેમાં દવાનો નામ, ઉત્પાદન તારીખ, સમાપ્તી તારીખ, અને જાળવણી હેતુ દર્શાવેલ હોય.

દવા નોંધપોથી:

• દવાઓના આગમન અને વપરાશનો દસ્તાવેજીકરણ રાખવું.
• દવાઓના પુરવઠાના હિસાબ રાખવો અને નિયમિતપણે તેને અપડેટ કરવું.

નષ્ટ પ્રક્રિયા:

સુરક્ષિત નષ્ટ કરવી:

• પૂરી થયેલી અથવા બગડેલી દવાઓને યોગ્ય પદ્ધતિથી નષ્ટ કરવી, જેમાંથી પ્રદૂષણ અથવા નુકસાન ન થાય.
• કેટલાક દવાઓ માટે સ્પેશિયલ નષ્ટ પદ્ધતિઓ અપનાવવી, જેમ કે રિસાયક્લિંગ કે બાયોમેડિકલ વેસ્ટ વ્યવસ્થાપન.

સલામતી અને શિક્ષણ:

કર્મચારીઓની તાલીમ:

• દવાઓની જાળવણી માટે તમામ સ્ટાફને યોગ્ય તાલીમ આપવી.
• દવાઓની સલામતી અને યોગ્ય જાળવણી પદ્ધતિઓ વિશે સ્ટાફને માર્ગદર્શન આપવું.

આ પગલાંઓના પાલનથી દવાઓની ગુણવત્તા જાળવી રાખવામાં અને દર્દીઓના આરોગ્યને સુરક્ષિત રાખવામાં સહાય થાય છે.

પ્રશ્ન-૩ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો. (કોઈપણ બે) 6×2=12

(૧) દર્દીની શારીરિક તપાસો કરવાની રીતો સવિસ્તાર સમજાવો.

શરીરની જનરલ કંડીશન જાણવા માટે નીચે મુજબની તપાસ કરવમાં આવે છે.

• ૧) Inspection ઈન્સ્પેક્શન (નરી આંખે જોઈને)
• 3) Palpation પાલ્પશન (સ્પર્શ મારફતે)
• 3) Purcusion પરકઝન (ટકોરા મારીને
• ૪) Auscultation અસ્કલટેશન (અવાજ સાંભળીને)

૧) Inspection ઈન્સ્પેક્શન ( નરી આંખે જોઈને) આમા વ્યક્તિનું પગથી માથા સુધીનું નિરીક્ષણ કરીને આખા શરીરનું જનરલ ઓબ્ઝવેશન કરીને તપાસ કરવામાં આવે છે. દાત : જીભની તપાસ, હથેળીની તપાસ, આંખની તપાસ

2) Palpation પાલ્પેશન (સ્પર્શ મારફતે) આમાં શરીરને સ્પર્શ મારફતે કોઈપણ ઓર્ગન્સની સાઈઝ કે કોઈપણ જાતની અબનોર્માલીટી હોય તો તેની તપાસ કરવામાં આવે છે. દાત : સગર્ભામાતાની તપાસ, લીવરની તપાસ

૩) Purcusion પરકઝન (ટકોરા મારીને) આમાં અંદરના ઓર્ગન્સની સ્થિતી જાણવા માટે એક હાથને શરીર પર તથા બીજા હાથની આંગળીની મદદથી ટકોરા મારવામાં આવે છે. અવાજ પરથી નિદાન કરી શકાય છે.

૪) Auscultation અસ્કલટેશન (અવાજ સાંભળીને) આમાં સ્ટેથેસ્કોપ, ફીટોસ્કોપ.ફીટલ ડોપ્લર વગેરે જેવા સાધનો મારફતે અવાજ સાંભળીને નિદાન કરી શકાય છે. આમાં હાર્ટ સાઉન્ડ તથા ફીટલ હાર્ટ સાઉન્ડ સાંઘળી શકાય છે.

• Reflexion Test રિફલેકશન ટેસ્ટ બાળકો તથા મોટાઓ માં જુદા જુદા સ્ટીમ્યુલેશન આપીને તેના રીફલેકશન જાણી શકાય છે. તથા સેન્સેશન જાણવામાં પણ મદદરૂપ થાય છે. બાળકોમાં સર્કિંગ રીફલેક્શન, મોરોસ રીફલેકશન, ડોલ્સ રીફલેક્શન વગેરે
• Vital sign વાયટલ સાઈન: દર્દીની શારીરીક સ્થિતી જાણવા માટે તથા કોઈપણ પ્રકારી અબનોર્માલીટી જાણવા માટે આ ઉત્તમ રીત છે.
  આ રીતમાં

• ટેમ્પરેચર
• પલ્સ
• રેસ્પીરશન
• બ્લડ પ્રેસર વગેરેની તપાસ કરવામાં આવે છે.

Hight-Weight-Head Circumfarance- Chest Circumfarance

હાઈટ વેઈટ હેડ સરકમફરન્સ, ચેસ્ટ સરકમફરન્સ :

નિદાન માટે આ સરળ અને સારામાં સારી રીત છે.

(૨) વેકસીનની જાળવણી કઈ રીતે કરશો તે સવિસ્તાર જણાવો.

શીત શૃંખલા Cold Chain શીત શૃંખલા એ એક એવી શુખલા છે કે જેમાં રસીઓને ઉત્પાદક સ્થળથી લાભાથી સુધી યોગ્ય તાપમાને એટલે કે2સે.થી ૮ સે. તાપમાન જાળવવામાં આવે છે. જેથી રસીની ગુણવતા જળવાઈ રહે આવી રસી ઓને ઉત્પાદન મથકથી લાભાથી સુધી પ્રભાવક સ્થિતીમાં પહોંચાડવાની પધ્ધિતીને શીતશૃંખલા કહેવાય છે

• શીત શુખેલાની જાળવણી માટે નીચેના મુદ્દાઓ ધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ.✔
• રસીઓ ઉતપાદક સ્થળેથી એરપોર્ટ અને એરપોર્ટ થી વિભાગીય અને જીલ્લા તથા આરોગ્ય કેન્દ્રએ મોકલતી વખતે તેનું તાપમાન ૨ સે.થી ૮ સે. જળવાઈ રહેવું જોઈએ.
• રફ્રિજરેટરમાં ડાયલ થર્મોમીટર હોવું જોઈએ અને દિવસમાં એક વખત તાપમાન માપી ને નોંધ કરવી જોઈએ.
• આરોગ્ય કેન્દ્રમાં હમેશા જરૂરીયાત મુજબનો જ જથ્થો મંગાવવો એક માસથી વધુ સમયનો જથ્થો. મંગાવવો નહીં.
• રસી ઓનું પરિવહન જયારે એક કેન્દ્રથી બીજા કેન્દ્ર પર કરતા હોય ત્યારે તાપમાનનું ખાસ ધ્યાન રાખ્યું.
  રસીઓને જરૂરીયાત મુજબ જ બહાર કાઢવી.એક જ સેશન દરમિયાન વધુને વધુ બાળકો આવરી લેવાની કોશીશ કરવી
• રસીકરણ બેઠક દરમિયાન રસીઓનું તપામાન જાળવવા રસી એક વખત બહાર કાઢયા બાદ બરફના વાટકામાં મુક્ વારંવાર વક્સીન કેરીયરને ખોલ બંધ કરવું નહી.
• જો રસીઓ ઓગાળવાની હોય તો જરૂરીયાત પ્રમાણે જ આગાળો એક વખત ઓગાળેલી રસીઓનો ઉપયોગ વધુમાં વધુ ચાર કલાક સુધી જ કરવો.
• રસીઓની સંવનંદનશીલતાનો આધાર ગરમી અને લાઈટ તથા તેના થીજવા પર રહેલો હોય છે. ઘણી રસીઓ ગરમી અને પ્રકાશથી સંવેનદનશીલ હોય છે જયારે અમુક પ્રકારની રસીઓને જો થીજી જાયતો બગડી જાય છે. જેમાં નીચે મુજબની રસીઓનો સમાવેશ થાય છે.
• ગરમી અને સુર્યપ્રકાશ એટલે કે લાઈટથી સેન્સેટીવ રસીઓ :
• બી.સી.જી.
• ઓ.પી.વી.
• મીઝલ્સ
• રોટા વાયરસ

♦ ફ્રીઝ એટલે કે જામી જવાથી સેન્સેટીવ બનતી રસીઓ :

• પેન્ટાવેલેન્ટ
• હીપેટાઈટીસ બી.
• ટી.ડી
• ડી. ટી
• રસીઓ બગડવામાં કયા કયા પરીબળો ભાગ ભજવે છે ?

હીટ ડેમેજ (ગરમીના લીધે )

• આમાં જો તાપમાન ૮ સે. થી વધી જાયતો રસીઓ ભગડી જાય છે.
• સીધા સૂર્યપ્રકાશના સંપર્કમાં આવવાથી
• ડીઝોલ્વ એટલે કે ઓગાળેલી રસીઓ ચાર કલાક બાદ બગડી જાય છે. દાત.બી.સી.જી. મીઝલ્સ વારંવાર આઈ.એલ.આર. ખોલ બંધ કરવાથી
• ફ્રીઝ ડેમેજ થવાના લીધે.
• કોલ્ડ ચેઈનના સાધનો ભંગબર કામ ન કરતા હોય ત્યારે
• રસીઓની જાળવણીનું અપુસ્તુ જ્ઞાન હોય ત્યારે

કોલ્ડ ચેઈન (શીત શૃંખલા) માટેના સાધનો ૩

કોલ્ડ ચેઈન (ચીત શૃંખલા) માટેના સાધનો મુખ્ય બે પ્રકારના હોય છે.

૧) ઈલેક્ટ્રીકલ

• ડીપ ફિઝર
• આઈ.એલ.આર.
• ડોમેસ્ટીક રેફ્રિજરેટર

૨) નોન ઈલેકટ્રીકલ

• કોલ્ડ બોકસ
• વેકસીન કેરીયર
• -આઈસ પેક
• -થર્મોસ

૩) અધર્સ

• કોલ્ડ વૈહાંકલ (વાહન) કોલ્ડ સ્ટોરેજ

૧) ઈલેક્ટ્રીકલ સાધનો :

ડીપ ફ્રિઝર :

• → આમાં આઈસ પેક થીઝવવામાં આવે છે.
• — આમાં તાપમાન – ૧૫સે. થી ર૫ સે. જેટલું હોય છે.
• → તે નાની અને મોટી બે સાઈઝમાં હોય છે.
• → મોટી સાઈઝના ડીપ ફ્રિઝરમાં ૨૦૦ આઈસ પેક એક સાથે થીજાવી શકાય છે.
• → નાની સાઈઝના ડીપ ફ્રિઝરમાં ૧૦૦ જેટલા આઈસ પેક થીજાવી શકાય છે.
• → આકસ્મીક સંજોગોમાં ઈલેક્ટ્રીક પાવર જાય તો પણ ૧૮ થી રર કલાક સુધી કામ આપે છે.
• → અંદરના ભાગે તાપમાન માપવા માટે થર્મોમીટર હોય છે.

આઈ.એલ.આર. : આઈસ લેન્ડ રેફ્રિઝરેટર :

• → તે પ્રા.આ.કે. કક્ષાએ હોય છે.
• → તેમાં મોટા જથ્થામાં રસીઓની જાળવણી કરી શકાય છે.
• → તેમાં તાપમાન ર સે થી ૮ સે. ની વચ્ચે જાળવી શકાય છે.
• → ગુણવતા સભર રસીઓ જાળવવા માટેનું ઉત્તમ સાધન છે.
• → આકસ્મીક સંજોગોમાં ઈલેક્ટ્રીક પાવર જાય તો ૨૪ કલાક કામ આપે છે.
• → તેમાં તાપમાન માપવા માટે ડાયલ થર્મોમીટર હોય છે.
• → તેમાં રસીઓ રાખવા માટે કેબીનેટ હોય છે.
• → રસીઓ ઓગાળવા માટે વપરાતા પ્રવાહીઓ સેશનના ૨૪ ક્લાક પહેલા મુકવામાં આવે છે.
• → રસીઓના બે બોકસની વચ્ચે જગ્યા રાખવી જોઈએ.
• → રસીઓને ટોપ થી બોટમમાં એટલે કે ઉપરથી નીચે આ રીતે આઈ.એલ.આર.માં આખવી જોઈએ.
• →હીપેટાઈટીસ બી. -પેન્ટાવેલેન્ટ, ડી.ટી. ટી.ડા—બી.સી.જી.
• → મીઝલ્સ – ઓ.પી.વી.

ડોમેસ્ટીક રેફ્રિઝરેટર :

• → આમાં પણ ૪ કલાક સુધી ર સે. થી ૮ સે તાપમાન જાળવી શકાય છે.
• → રસીઓની જાળવણી માટે આ હીતાવહ નથી પણ આકસ્મીક સંજોગોમાં ઉપયોગ કરી શકાય
• → ફ્રિઝર કંપાર્ટમેન્ટમાં આઈસ પેક થીજાવી શકાય છે.
• → ચીલર કંપાર્ટમેન્ટમાં ઓ.પી.વી.
• → પહેલા સેલ્ફમાં બી.સી.જી. અને ટી.ટી.
• → બીજા સેલ્ફમાં ડી.પી.ટી અને ડીટી
• → ત્રીજા સેલ્ફમાં હીપેટાઈટીસ બી
• → રસીઓના બે બોક્સ વચ્ચે જગ્યા રાખવી
• → ડાયલ્યુટ પ્રવાહીને સામેની સાઈડે રાખવા
• → ઓગાળેલી રસીઓ બી.સી.જી. અને મીઝલ્સ સામેની સાઈડે રાખી શકાય .
• — તાપમાન મોનીટરીંગ માટે ડાયલ થર્મોમીટર રાખવો

” વેકસીન વાન :

• → આ ઈન્સ્યુલેટેડ વાન હોય છે.
• → આ વેકસીનને યોગ્ય તાપમાને હેરવવા ફેરવવામાં મદદ કરે છે.
• → વાહનનો પાછળનો ભાગ કોલ્ડ સ્ટોરેજ હોય છે.
• → એક સાથે એક જ સમયે ૬ થી ૧૦ લાખ જેટલા રસીઓના ડોઝનો જથ્થો લઈ જઈ શકાય છે.
• → એરપોર્ટ થી કોલ્ડ સ્ટોરેજ સુધી રસીઓનો જથ્થો પહોચાડવામાં મદદરૂપ થાય છે.

કોલ્ડ બોકસ :

• → આ ઈન્સ્યુલેટેડ બોકસ હોય છે.
• – તેનો ઉપયોગ ટ્રાન્સર્પોટેશન અને આકસ્મીક સંજોગોમાં રસીઓની જાળવણીમાં થાય છે.
• – નીચેની સાઈડમાં આઈસ પેક ગોઠવવામાં આવે છે. અને રસીઓન પ્લાસ્ટીક બેગમાં રાખી મુકવામાં આવે છે.
• → કોલ્ડ બોકસમાં થર્મોમીટર રાખવામાં આવે છે.
• -ડીપી.ટી,ડી.ટી., ટી.ટી., હીપે. બી, કયારે આઈસ પેકના સીધા સંપર્કમાં આવે તે રીતે મુકવા નહી.
• – કોલ્ડબોકસ પર કયારે વજન મુકવું નહી.
• – કોલ્ડ બોકસ બીન જરૂરી ખોલ બંધ કરવું નહી.

વેકસીન કેરીઅર :

• → આ એક પેટી જેવું સાધન છે.
• → આમાં ચાર આઈસ પેક રાખવામાં આવે છે.
• → આમાં રસીઓને ર સે.થી ૮ સે. સુધી જો ખોલવામાં ન આવે તો ૧૨ કલાક સુધી જાળવી શકાય છે.
• → ચારે બાજુ ચાર આઈસ પેક મુકી વચ્ચે પ્લાસ્ટીક બેગમાં વેકસીન રાખવામાં આવે છે.
• → આમાં ૧૬ થી ૨૦ વાયલ જેટલુ વેકસીન રાખી શકાય છે.
• → કયારેય ઉપર બસવું નહી.
• → હંમેશા સૂર્યપ્રકાશથી દુર અને છાયા વાળી જગ્યાએ રાખવું
• → સેશન પૂર્ણ થયા બાદ વધેલુ વેકસીન આઈ.એલ.આર.માં પાછુ મુકવું
• → ક્યારેય ખોલવા માટે તીક્ષ્ણ હથીયારનો ઉપયોગ કરવો નહી
• → બે આઈસ પેક સાથે કયારેય વાપરવું નહી-

આઈસ પેક :

• → આ પ્લાસ્ટીક કંટેનર છે.
• → આમાં પાણી ભરવામાં આવે છે.
• → આને ડીપ ફ્રિઝરમાં થીજવવામાં આવે છે.
• → આઈસ પેક ડીપ ફ્રિઝરમાં મુક્તા પહેલા બહારની સપાટીનું પાણી બરાબર સાફ કરવું.
• → આઈસ પેક કયારેય પાણી થી પુરેપુરા ભરવા નહી .
• → તુટેલા આઈસ પેક કયારેય મુકવા નહી
• → બે આઈસ પેકની વચ્ચે જગ્યા રાખવી.
• → આઈસ પેકનું ઢાકણું ચુસ્ત બંધ કરવું

થર્મોમીટર :

• → દરેક કોલ્ડ ચેઈન સાધનમાં જયાં વાપરી શકાય તેમ હોય ત્યાં થર્મોમીટરનો ઉપયોગ કરવો
• → થર્મોમીટરને વચ્ચોવચ ઉભુ રહે તે રીતે રાખવું.
• → જો ડાયલ થર્મોમીટર હોય તો ફીઝમાં અંદરના ઉપરના ભાગે રાખવું.
• — દરરોજ સવાર અને સાંજ બે સમય તાપમાન માપીને નોંધ કરવી.
• → જો થર્મોમીટર ભાંગી જાય કે કામ ન આપે તો તુરત જ બદલી નાખો .

(૩) ફેકચર એટલે શું? તેના કારણો જણાવી તેના પ્રકારો સમજાવો.

Fracture : હાડકું ભાંગવું (અસ્થિભંગ ) : Definition:

• બોનની Continuty (સળંગતા) માં Break થાય તેને ફ્રેકચર કહેવામાં આવે છે.
• Fracture means breaking or kracking to bone.
• શરીરના કોઈપણ ભાગ પર સહન ન થઈ શકે તેવો માર વાગવાથી હાડકું ભાંગી જાય કે તેમાં તીરાડ પડે તેને ફ્રેકચર કહેવામાં આવે છે.
• ફ્રેકચરને સક્તમા\ ” ” વડે દર્શાવવામાં આવે છે.

Causes of Fracture : ફ્રેકચર થવાના કારણો :

• Direst Violence (Force): જે જગ્યાએ માર વાગ્યો હોય ત્યાનું જ હાડકું ભાગે તેને ડાયરેકટ વાયોલન્સ કહે છે. દા.ત. લાકડીના મારથી, ગાડીના પૈડા હેઠળ કચડાવાથી . બંદુકની ગોળીથી વગેરે વખતે જયાં માર વાગ્યો હોય ત્યાંનું જ હાડકું ભાંગે છે.
• Indirect Violence : : જે જગ્યાએ માર વાગ્યો હોય તે જગ્યાનું હાડકું ન ભાંગતા તેનાથી દૂરની જગ્યાનું હાડકું ભાંગે તેને ઈન્ડાયરેક્ટ વાયોલન્સ કહે છે. આમાં મારનો ધકકો (ફોર્સ) પ્રસારણ (ટ્રાન્સમીટ) થઈ વાગેલ ભાગ કરતાં દરના ભાગમાં ફ્રેક્ચર થાય છે.
• Muscular Contraction : મેસ્કયુલર કોન્ટ્રેક્શન : ક્યારેક સ્નાયુમાં વધુ પડતા કોન્ટ્રેક્શન (ખેંચાણ) ને કારણે ફ્રેકચર થાય છે.દા.ત. ઘુંટણ પાસેના સ્નાયુ (Quadriceps)માં સ્પાઝમ (ખેંચાણ) ને કારણે કોઈવાર પટેલાબોનનું ફકક્ચર થાય છે. આ ઉપરાંત ક્યારેક અંગ માં એકાએક મ ગ્રેડ (ટટ્વીસ્ટીંગ) ને કારણે પણ ફ્રેક્ચર થઈ શકે છે.
• Pathological Cause: બોનના રોગને કારણે, ઉપરાંત વૃધ્ધાવસ્થામાં બોનમાં Osteoporosis (Thinning of bone) ને કારણે કયારેક ફ્રેક્ચર થાય છે.
• Induced fracture: માનવ સર્જિત ભુલને કારણે પ્રોસીજર દરમ્યાન દર્દીને ફ્રેકચર થાય છે જેને ઈન્ડયુસડ ફ્રેક્ચર કહે છે. દા.ત. ડીલીવરી વખતે કોઈ વખત બેબીને ફ્રેક્ચર થાય છે.

પ્રશ્ન-૪ ટુંક નોંધ લખો. (કોઈપણ ત્રણ) 12

(૧) હોસ્પિટલ ના કચરા નો નિકાલ

( Contact method) હાલના સંજોગોમાં હોસ્પિટલના કચરાના નિકાલ માટે કોન્ટ્રાકટ આપવામાં આવે છે. આ કચરો વજન કરી લઈ જાય છે. અને તેની સંપૂર્ણ ટીટમેન્ટ કર્યાબાદ નિકાલ કરવામાં આવે છે. હોસ્પિટલમાં દરેક કચરો અલગ અલગ ક્રોથળીમાં તૈયાર રાખવામાં આવે છે. આનું સંચાલન ગુજરાત પોલ્યુશન કંટ્રોલ બોર્ડ (જી.પી.સી.બી.) મારફતે થાય છે.

(Incinerator)

• દરેક મોટી હોસ્પિટલમાં બનાવેલ હોય છે.
• જેમાં એક પાકી ઓરડી હોય છે. અને તેમાં બે ભાગ પાડેલા હોય છે.
• કચશે ભેગો કરવાની ચેમ્બર ઈટો તથા સીમેન્ટથી ચણેલી હોય છે.
• તેનો નીચેનો ભાગ પહોળો અને ઉપરનો ભાગ સાંકળો હોય છે ચેમ્બરમાં બારી હોય છે તેમાંથી કચરો નાખવામાં આવે છે.
• કચરાની નીચેના ભાગે વિધુત ભઠ્ઠી કે ડીઝલથી સળગાવવામાં આવે છે.
• અંદરના ભાગમાં કચરા નાખવામાં આવે છે.
• એક મોટી અને ઉચી ચિમની હોય છે.
• આમાં મોટાભાગે ઈલેક્ટ્રીકથી કચરો બાળવાની સુવિધા હોય છે પણ ઘણી જગ્યાએ ડીઝલ કે કેરોસીનનો ઉપયોગ કરે છે.
• અંદરના ખાનામાં કચશે નાખી તેને બાળવામાં આવે છે..
  
• આમાં ઓર્ગેનીક પદાર્થો બળી તેમાંથી નિકળતા કાર્બન ડાયોકસાઈડ અને નાઈટ્રોજન વાયુઓ હવામાં ઉચે સુધી વહી જાય છે.
• કચરો બળી ગયા પછી તેમાંથી વધેલ મટીરીયલ્સ નો ઉપયોગ ખાડા પુરવા કે શેડ બનાવવામાં થાય છે.
  

કચરાનું ઉત્પાદન અને તેનું શુધ્ધિીકરણ :

સાર્વત્રિક રસીકરણ કાર્યક્રમના પરિણામે નીચે મુજબનો કચરો ભેગો થાય છે.

(૧) સીરીજ અને સોય

(ર) વધેલી રસીઓના વાયલ તથા ખાલી વાયલ

(2) પેકેજીગ મટીરીયલ્સ

• જો પેકેજીગ મટીરીયલ્સને અલગ કરવામાં આવે તો તે ઘન કચરા તરીકે ગણી શકાય. બાયોમેડીકલ વેસ્ટનો પ્રકાર અને સંબધીત શુધ્ધિકરણ અને નિકાલની પધ્ધિતી નકકી કરાયેલ છે. રસીકરણ કાર્યક્રમ દરમિયાન ઉત્પન્ન થયેલ કચરો બાયોમેડીકલ વેસ્ટના નિયમની અનુસુચી -૧ ની નીચેની કક્ષામાં આવે છે.

3) ચેપી રોગ ફેલાવાના અટકાયતી પગલાં

ચેપી રોગોના ફેલાવાને રોકવા માટેના અટકાયતી પગલાં અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તે આરોગ્યને જાળવી રાખવામાં અને રોગચાળો થવાથી બચાવવામાં મદદ કરે છે. નીચે ચેપી રોગ ફેલાવવાના અટકાયતી પગલાંઓની વિગત આપવામાં આવી છે:

1. વ્યકિતગત સ્વચ્છતા:

• હાથ ધોવાં: સાબુ અને પાણીથી ઓછામાં ઓછા 20 સેકંડ સુધી હાથ ધોવા. વિશેષત્વે, ટોયલેટ બાદ, ખાવા પહેલાં, અને છીંક કે ખાંસી પછી હાથ ધોવા.
• સેનિટાઇઝરનો ઉપયોગ: જો પાણી અને સાબુ ઉપલબ્ધ ન હોય, તો એલ્કોહોલ આધારિત સેનિટાઇઝર (ઓછામાં ઓછું 60% એલ્કોહોલ)નો ઉપયોગ કરો.
• શારીરિક સ્વચ્છતા: નિયમિત રીતે શારીરિક સ્વચ્છતા જાળવવી, જેમ કે દાંત, નખ, અને ચામડીની સાફસૂફી કરવી.

2. શ્વાસ-સંબંધી સ્વચ્છતા:

• માસ્ક પહેરવું: ચેપી રોગોના ફેલાવા દરમ્યાન માસ્ક પહેરવું, ખાસ કરીને ભીડવાળી જગ્યાઓ પર અને જો તમે બીમાર હોવ તો.
• શરીર અને શ્વાસનું ઢાંકવું: છીંક કે ખાંસી કરતી વખતે તમારી કૂહની કે ટિશ્યુથી નાક અને મોઢું ઢાંકવું. ઉપયોગ કર્યા પછી ટિશ્યુને ફેંકી દેવી અને તરત જ હાથ ધોવી.

3. સામાજિક અંતર:

• દૂરાવ: ચેપી રોગ ફેલાતા સમયે ભીડ અને નિકટના સંપર્કથી દૂર રહેવું.
• બિમાર વ્યક્તિઓથી દૂર રહેવું: જો કોઈ બીમાર હોય, તો તે વ્યક્તિઓથી દૂરે રહેવું અને જરુરી સપોર્ટ પ્રદાન કરવા યોગ્ય સલામતીના પગલાંઓ અપનાવવી.

4. જીવનશૈલી અને સફાઈ:

• આશ્રયસ્થાનો: ઘરો અને કાર્યસ્થળની સ્વચ્છતા જાળવવી, ખાસ કરીને મોખરાની સપાટીઓ જે વારંવાર સ્પર્શમાં આવે છે.
• નિયમિત જંતુમુક્તતા: દરવાજાના હેન્ડલ, લાઇટ સ્વીચ, ફોન, અને અન્ય મોખરાની સપાટીઓને જંતુમુક્ત કરવી.

5. રસીકરણ:

• ટીકાકરણ: શક્ય હોય તેટલી ટીકાઓ લેવા, જે રોગોથી બચાવ માટે ઉપલબ્ધ હોય.
• અપડેટ રહેવું: નવી રસીકીની અને આરોગ્ય સેવા પ્રદાન કરનારી સંસ્થાઓની માર્ગદર્શિકાઓ અનુસરવી.

6. ભોજન અને પાણીની સલામતી:

• સ્વચ્છ ખોરાક: ખાતર અને પાણી પાતાળી સ્વચ્છતા અને યોગ્ય તાપમાને પકાવેલ હોય તે જ વાપરવું.
• પાણી શુદ્ધીકરણ: શુદ્ધ પાણી પિતું, અને અનાજ, ફળ, અને શાકભાજી ધોઈને જ વાપરવું.

7. આરોગ્ય જાગૃતિ:

• શિક્ષણ અને જાગૃતિ: આરોગ્ય શિક્ષણ અને જાગૃતિ અભિયાન ચલાવવું, જેમાં ચેપી રોગોના લક્ષણો અને નિવારણના પગલાંઓ અંગે જાણકારી આપવી.
• મિત્રો અને પરિવારમાં જાગૃતિ: પરિવારજનો અને મિત્રોને આરોગ્યના પગલાંઓ વિશે જાગૃત કરવું.

8. આરોગ્યસેવા પ્રતિસાદ:

• ઝડપી સારવાર: જો રોગના લક્ષણો દેખાય, તો તાત્કાલિક આરોગ્ય સેવા પ્રદાન કરવી.
• આરોગ્ય નિરીક્ષણ: જે લોકો ચેપી રોગના સંપર્કમાં આવ્યા છે, તેમને નિયમિત આરોગ્ય નિરીક્ષણ હેઠળ રાખવું.

9. અન્ય મહત્વના પગલાં:

• વિદેશી મુસાફરી: વિદેશ પ્રવાસ દરમિયાન આરોગ્ય સલાહનું પાલન કરવું, ખાસ કરીને તે સ્થળે ચેપી રોગ ફેલાતા હોય.
• અપડેટ રહેવું: સરકાર અને આરોગ્ય સંસ્થાઓ દ્વારા જારી કરવામાં આવેલી નવી સૂચનાઓ અને માર્ગદર્શિકાઓનું પાલન કરવું.

આ તમામ પગલાં અનુસરવાથી ચેપી રોગોના ફેલાવાને ઓછો કરવામાં અને વ્યક્તિગત તેમજ સમાજના આરોગ્યને સુરક્ષિત રાખવામાં મદદ મળે છે.

(4) રોગોનું વર્ગીકરણ

• રોગોનું વર્ગીકરણ (Classification of Diseases) આ રોગોના કારણો, લક્ષણો, ફેલાવાના રંધા અને ઉપચાર પદ્ધતિઓ આધારે કરવામાં આવે છે. રોગોના વર્ગીકરણના વિવિધ ધોરણો છે, જે લોકો અને આરોગ્ય સેવાઓ માટે જટિલતાનો અભ્યાસ અને નિદાનને સરળ બનાવે છે. નીચે રોગોનું મુખ્ય વર્ગીકરણ આપેલ છે:

1. ચેપી અને અચેપી રોગો:

ચેપી રોગો (Infectious Diseases):

• બેક્ટેરિયલ: તાવ, ટ્યુબરક્યુલોસિસ (TB), કૉલેરા.
• વાયરસલ: HIV/AIDS, કોવિડ-19, ઈન્ફ્લૂએન્ઝા.
• ફંગલ: રિંગવર્મ, યીસ્ટ ઈન્ફેકશન.
• પેરાસાઇટિક: મલેરિયા, એસ્કેરિયાસિસ.

અચેપી રોગો (Non-Infectious Diseases):

• આનુવંશિક: થેલેસેમિયા, સિકલ સેલ એનિમિયા.
• જીવનશૈલી અને આહાર: હૃદય રોગો, મધુમેહ (ડાયાબિટીસ), સ્થૂળતા.
• કંસર: ફેફસાંનો કિડની, સ્તન કેંસર.
• વાતરોગ: આર્થરાઇટિસ, ઓસ્ટિયોપોરોસિસ.
• ન્યૂરોજીકલ: એલ્ઝાઇમર્સ, પાર્કિન્સન્સ.

2. તાત્કાલિક અને ગંભીર રોગો:

તાત્કાલિક રોગો (Acute Diseases):

• ટુંક સમયગાળાના: કોલ્ડ, ફ્લૂ, ડાયરેિયા.
• ઝડપી પ્રગતિ: અપીંડીસાઇટિસ, હાર્ટ એટેક.

ગંભીર રોગો (Chronic Diseases):

• લાંબા સમયગાળાના: હાઈપર્ટેન્શન, હૃદય રોગ, ક્રોનિક કીડની ડિસીઝ.
• મંદ પ્રગતિ: ડાયાબિટીસ, અસ્થીરોગ.

3. શરીર પરિપ્રેક્ષ્ય આધારિત:

શ્વસન તંત્રના રોગો:

• ઉદાહરણ: એસ્થમા, ક્રોનિક ઓબ્સ્ટ્રક્ટિવ પલ્મોનરી ડિસીઝ (COPD).

પાચન તંત્રના રોગો:

• ઉદાહરણ: ગેસ્ટ્રાઇટિસ, પેપ્ટિક અલ્સર.

ન્યૂરલ તંત્રના રોગો:

• ઉદાહરણ: માઇગ્રેન, મલ્ટિપલ સ્ક્લેરોસિસ.

હૃદયવાસ્ક્યુલર રોગો:

• ઉદાહરણ: માયોકાર્ડિયલ ઈન્ફાર્કશન (હાર્ટ એટેક), હૃદયઆઘાત.

વાંસોપટની અને પેશીઓના રોગો:

• ઉદાહરણ: ઓસ્ટિઓઆર્થ્રાઇટિસ, મસ્ક્યુલર ડિસ્ટ્રોફી.

4. કારક આધારિત:

જૈવિક કારક આધારિત:

• બેક્ટેરિયા: સ્ટ્રેપથ્રોટ, ટ્યુબરક્યુલોસિસ.
• વાયરસ: HIV/AIDS, હેપાટાઇટિસ.
• ફંગસ: એથ્લીટ્સ ફૂટ, કેનડિડાયસિસ.
• પેરાસાઇટ્સ: મલેરિયા, લેક્ષમેનિયાસિસ.

ભૌતિક અને રાસાયણિક કારક આધારિત:

• ભૌતિક: ટ્રોમા, બર્ન.
• રાસાયણિક: ફૂડ પોઇઝનિંગ, મેટલ પોઈઝનિંગ.

5. ઉદ્ભવ આધારિત:

પેદાયશી રોગો:

• ઉદાહરણ: ડાઉન સિન્ડ્રોમ, સિકલ સેલ એનિમિયા.

અર્પિત રોગો:

• ઉદાહરણ: ચેપી રોગો, આહિતકારક રોગો.

6. રોગ પ્રગતિ આધારિત:

પ્રાથમિક રોગો:

• પ્રાથમિક: જેનાથી રોગ શરૂ થાય છે. ઉદાહરણ: ઇન્ફ્લૂએન્ઝા.

દ્વિતીય રોગો:

• દ્વિતીય: જે પ્રાથમિક રોગના પરિણામે થાય છે. ઉદાહરણ: પન્યુમોનિયા ઇન્ફ્લૂએન્ઝા પછી.

આ વર્ગીકરણને આધારે, આરોગ્ય સેવાઓ વધુ સારી રીતે રોકથામ, નિદાન અને સારવાર પ્રદાન કરી શકે છે.

(5) સબસેન્ટર પર રાખવામાં આવતી દવાની કીટ

સબ સેન્ટર પર આરોગ્ય સેવાઓ માટે જરૂરી દવાઓ અને ચિકિત્સા ઉપકરણોની એક કીટ રાખવામાં આવે છે, જે પ્રાથમિક આરોગ્ય સંભાળ અને નાની આરોગ્ય સમસ્યાઓ માટે ઉપચાર પૂરો પાડવા માટે જરૂરી છે. આ કીટમાં સામાન્યપણે નીચે દર્શાવેલ દવાઓ અને સામગ્રીનો સમાવેશ થાય છે:

1. એન્ટીબાયોટિક્સ:

• એમોક્સિસિલિન ટેબ્લેટ
• સિપ્રોફ્લોક્સાસિન ટેબ્લેટ
• મેટ્રોનિડાઝોલ ટેબ્લેટ

2. પેન કિલર્સ અને એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી:

• પેરાસેટામોલ ટેબ્લેટ
• ઇબુપ્રોફેન ટેબ્લેટ
• ડિકલોફેનેક ટેબ્લેટ
• એસ્પિરિન ટેબ્લેટ

3. એન્ટિ-મેલેરિયલ્સ:

• ક્લોરોક્વિન ટેબ્લેટ
• અર્ટીમિસિનિન આધારિત કૉમ્બિનેશન થેરાપી (ACTs)

4. એન્ટિ-હિસ્ટામિન્સ:

• લોરેટેડિન ટેબ્લેટ
• સિટિરિઝિન ટેબ્લેટ

5. ગેસ્ટ્રોઇન્ટેસ્ટિનલ દવાઓ:

• ઑમેપ્રાઝોલ કે કેટોટિફેન ટેબ્લેટ
• ઓઆરએસ (ઓરલ રિહાઇડ્રેશન સોલ્યુશન) પેકેટ
• મેટોક્લોપ્રામાઇડ ટેબ્લેટ
• લેક્ટ્યુલોઝ સીરપ

6. રિસ્પેરેટરી દવાઓ:

• કોફ સિરપ
• સાલબ્યૂટામોલ ઇન્હેલર
• થિઓફાઇલિન ટેબ્લેટ

7. ટોપિકલ દવાઓ:

• એન્ટિસેપ્ટિક ક્રીમ (Betadine)
• ટેટ્રાસાયક્લિન ઓઇન્ટમેન્ટ
• ક્લોટ્રીમાઝોલ ક્રીમ
• હાઇડ્રોકોર્ટિસોન ઓઇન્ટમેન્ટ

8. રિપ્રોડક્ટિવ અને ચાઇલ્ડ હેલ્થ:

• ફોલિક એસિડ ટેબ્લેટ
• આયર્ન સીરપ
• કેલ્શિયમ ટેબ્લેટ
• ORS પેકેટ
• વિટામિન A કૅપ્સ્યુલ્સ

9. કોમન મેડિસિન્સ:

• મલ્ટિવિટામિન ટેબ્લેટ
• ડોક્સિસાયક્લિન ટેબ્લેટ
• વિટામિન C ટેબ્લેટ
• ઝિંક ટેબ્લેટ

10. કોમન ચિકિત્સા ઉપકરણો:

• ડિજીટલ થર્મોમીટર
• ગ્લૂકોઝ મીટર અને સ્ટ્રીપ્સ
• બ્લડ પ્રેશર મોનીટર
• ફર્સ્ટ એઇડ બોક્સ
• સ્ટેથોસ્કોપ
• સ્વચ્છ નળીયું
• સ્ટેરિલાઇઝેશન સાધનો

11. અન્ય સામગ્રી:

• ટેશુ પેપર
• બાંધો અને સ્ટેરિલ ગોઝ પેડ્સ
• બેટાડાઇન સોલ્યુશન
• હેન્ડ સેનિટાઇઝર
• માસ્ક અને ગ્લોવ્સ
• ટેઇપ અને સીસર
• ઇન્જેક્શન નીડલ્સ અને સિરીંજ

આ કીટ હેલ્થકેર પ્રોવિડર્સને રોગપ્રતિકારક ક્ષમતા ધરાવતાં સામાન્ય આરોગ્ય સમસ્યાઓનું નિવારણ અને સારવાર પૂરી પાડવામાં મદદ કરે છે. આ ઉપરાંત, કીટની સામગ્રીનું નિયમિત ચકાસણી અને પૂર્ણ/બગડેલી દવાઓને બદલીને સુધારણ કરવામાં આવે છે, જેથી પ્રાથમિક આરોગ્યસેવા કાર્યક્ષમ રહે.

પ્રશ્ન-૫ વ્યાખ્યા લખો. (કોઈપણ છ) 12

(૧) ફાર્મેકોલોજી

• ફાર્મેકોલોજી એ એક વૈજ્ઞાનિક શાખા છે જે દવાઓના પ્રભાવ અને ઉપયોગનો અભ્યાસ કરે છે. તે દવાઓની વિરુદ્ધ શરીરના પ્રતિસાદ અને તેમના પ્રભાવને સમજવા માટે રચાયેલી છે. ફાર્મેકોલોજી બાયોકેમિસ્ટ્રી, ફિઝિયોલોજી, મોલેક્યૂલર બાયોલોજી, અને પેથોફિઝિયોલોજી જેવા વિવિધ વિષયોને જોડે છે. તે મુખ્યત્વે બે શાખાઓમાં વિભાજિત છે: ફાર્માકોડાયનેમિક્સ અને ફાર્માકોકિનેટિક્સ.

(ર) પેન્ડેમીક Pandemic – :

• કોઈપણ રોગ એક દેશમાંથી બીજા દેશમાં થોડા સમય માટે ફેલાય અથવા એક સાથે ઘણા બધા દેશમાં જોવા મળે તેને પાન્ડેમીક કહેવાય છે. દા.ત.બર્ડફલુ, સાર્સ વગેરે

(૩) કીમોથેરાપી

• કીમોથેરાપી એ એક સામાન્ય કેન્સર ઇલાજની પ્રક્રિયા છે જેનાંમાં દવાઓનો ઉપયોગ કરીને કેન્સર કોશિકાઓ નું વિનાશ કરવામાં મદદ થાય છે. આ તકનીક જો ચેમોથેરપી તરીકે ઓળખાય છે. એ અલગ અલગ કેન્સર પ્રકારો અને અવસ્થાઓના પર આધારિત હોય છે. કીમોથેરાપી સાથે તેના સાથે વ્યક્તિગત અનુભવો અને સમસ્યાઓ પણ હોઈ શકે છે.

(૪) કોલેરા )

• કોલેરા એક જીવાણુની સંક્રમણની બીમારી છે જે પાણી અને ખાદ્ય માધ્યમથી ફેલાઈ જાય છે. આ સંક્રમણ સામાજિક અને આર્થિક સંકટોની અસહાયતાની કારણે વધારે જનસંખ્યાની અંદર આવે છે, મુખ્યત્વે અસહાય અને સુસ્થિતિને સાર્થક સ્વચ્છતા સુવિધાઓ અને પ્રવૃત્તિઓની કમજોરી વડે છે. કોલેરાના લક્ષણો વિવિધ હોઈ શકે છે, જે સમાજને કસોટી મળી શકે છે, જેમાં નસવાદ, ઉરિણેટિન, જ્વર, પેટ દુખાવો અને દુર્બળતા શામિલ છે. કોલેરાની વધારે ક્રોધની કસોટી મેળવો, જેમાં ઉલાટિ, જેટલી, શ્વાસનો બંધ થવું, કપાળ અંધું, અને લચીલાઈનો નોકરો છે. બીમારીના નિયંત્રણ અને સમાધાન માટે ડાક્ટરની સલાહ મળવા મહત્વપૂર્ણ છે.

(૫) ઈમ્યુનીટી

• ઇમ્યુનિટી એટલે શરીરની રોગો સામે લડવાની ક્ષમતા. જ્યારે શરીર કોઈ બિનમુલ્ય રોગજનક, જેમ કે બેક્ટેરિયા, વાયરસ અથવા પરજીવી, સામે લડે છે અને તેને દૂર કરે છે, તે પ્રક્રિયાને ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે. આ પ્રકૃતિ શરીરને આરોગ્યપ્રદ રાખવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે. ઇમ્યુનિટી બે પ્રકારની હોય છે:

1. પ્રાકૃતિક ઇમ્યુનિટી (Innate Immunity): જે જન્મજાત હોય છે અને તરત જ પ્રતિક્રિયા કરે છે.
2. અર્જિત ઇમ્યુનિટી (Adaptive Immunity): જે વેક્સિનેશન અથવા પૂર્વમાં થયેલા ચેપ પછી વિકાસ પામે છે.

ઇમ્યુનિટી તંદુરસ્ત જીવન માટે અનિવાર્ય છે, અને તે શરીરને વિવિધ રોગો સામે રક્ષણ આપે છે.

(૬) આસ્ફેકસીયા

• જયારે કોઈપણ કારણોસર શરીરના વાયટલ ઓર્ગન્સમાં ઓકસીજન ન મળે અને ગંભીર લક્ષણો ઉભા થાય ત્યારે તેને આસ્ફેસીયા કહેવાય છે જેમાં દર્દી મૃત્યુ પામી શકે છે.

(7) શોક

• શોક એ વ્યક્તિની માનસિક અવસ્થા છે જેમાં પ્રિયજનોનું અથવા મહત્વનું કંઈકનું અપાવન હોય છે. શોકની અવસ્થામાં, વ્યક્તિ ધોરણે ઉદાસ અને ચિંતિત થઈ શકે છે અને તેની સારી સારવાર અને ક્રિયાઓ પર અસર પડતી હોઈ શકે છે. શોક માટે માનસિક અરાજકતા, આંતરિક વ્યથા, અને નિરાશામય સ્થિતિઓ સાથે સાથે સામાજિક અને શારીરિક અસમાનતાનું અનુભવ કરી શકે છે. જો તમે કોઈનો શોક જાણવો છો તો માત્ર, તમારે તેને સાંભળવું અને સારવાર કરવું જ સરળ છે પરંતુ જો તમે તેનો અનુભવ કરી રહ્યા છો તો તમારે સહાય અને આધુનિક ચિકિત્સા માટે વૈદ્યની સલાહ લેવી જોઈએ.

(८) એઈડસ (AIDS)

• એઇડ્સ એ એક ગંભીર વ્યાધિ છે જેને એચ.આઈ.વી વાયરસ (HIV) ના કારણે ઉત્પન્ન થતી છે. HIV એ માનવ સિસ્ટમને ક્રાંતિકારી પ્રકારે આક્રમણ કરે છે, જે શરીરની રક્ષા પ્રણાલીને કમજોર બનાવે છે અને સંક્રમિત વ્યક્તિને અન્ય સંક્રમિત અથવા અસંક્રમિત વ્યક્તિઓને ફેલાવી શકે છે. સમય પછી, જો સારી સારવાર ન મળે તો HIV સારી રક્ષા પ્રણાલીને ખતરનાક સ્થિતિઓમાં પરેશાન કરી શકે છે, જે અંગોનું નાશ કરી શકે છે અને મોટા હોશેનાસાખાઓનું કારણ બને છે. આવી સ્થિતિ એઇડ્સ (Acquired Immunodeficiency Syndrome) તરીકે ઓળખાય છે.
• એઇડ્સની સારવાર અને નિયંત્રણ માટે વૈદ્યકીય ચિકિત્સાની મદદ લેવી જોઈએ, જે સારાંશત: એઇડ્સ સારવાર માટે ઓરલ પ્રોફાઇલાક્ટિક પ્રતિબંધક દવાઓનો (પીએઆર) ઉપયોગ, અંગોની માનવ રક્ષા પ્રણાલી (એચઆરટી) સાથે નિયમિત જાણવા, સારી પોષણ, નિયમિત પરીક્ષણ અને સહાય પ્રાપ્ત કરવી જોઈએ. એઇડ્સ સારવાર અને નિયંત્રણ માટે અસરકારક સારવારો અને સંશોધન ચાલુ રાખવામાં જોડાય છે.

(બ) ખાલી જગ્યા પુરો. 05

(૧) દુઃખાવો ઓછી કરતી દવાને…….. કહે છે. એનાલજેસિક (ANALGESIC)

(૨) ફસ્ટ એઈડના શોધક ………છે. હેનરી ડ્યુનન્ટ (Henry Dunant)

(૩) મેલેરીયા રોગ_ ……..મચ્છરથી થાય છે. માદા એનોફીલીસ

(૪) પલ્સ અને રેસ્પીરેશનનો રેશિયો ………છે. 4:1

(૫) યુરીન સુગર ટેસ્ટ કરવા માટે……….. સોલ્યુશન વપરાય છે. બેનીડીકટ

(ક) નીચેના વિધાનો ખરા છે કે ખોટા તે જણાવો. 05

(૧) કોઈપણ વ્યકિત પ્રાથમિક સારવાર આપી શકે છે.✅

(૨) સ્વાઈનફલુનો ફેલાવો પ્રદુષિત પાણીથી થાય છે. ❌

(૩) કબજીયાત અટકાવવા માટે ઓછુ પ્રવાહી લેવાની સલાહ આપવી જોઈએ.❌

(૪) ટાઈફોડ રોગના નિદાન માટે વિડાલ ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.✅

(૫) રકતસ્ત્રાવને અટકાવવા માટે સ્પ્લીન્ટ આપવામાં આવે છે.❌