તારીખઃ 31/01/2023

પ્રશ્ન-૧ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

🤔 (૧) ડાયઝેસ્ટિવ સીસ્ટમ (પાચન તંત્ર) શું છે? તેના ઓર્ગનના નામ જણાવો.03

• મનુષ્યનું પાચનતંત્ર અન્નમાર્ગ અને સહાયક પાચકગ્રંથિઓનું બનેલું છે. આપણે જે કાંઈ ખોરાક લઈએ છીએ તે એલીમેન્ટરી ટ્રેકટમાં જાય છે.ત્યાં ખોરાકમાં અમુક તત્વો (પાચક રસો )ભળે છે, ખોરાકનું પાચન (ડાયજેશન) થાય છે, ખોરાકનું શોષણ (એબ્સોર્પ્સન) થાય છે તથા ખોરાકના તત્વોનો શરીરની જરૂરીયાત પ્રમાણે ઉપયોગ થાય છે.
• મોઢા વાટે લેવાયેલ ખોરાકને લોહીમાં ભેળવવા માટે,ખોરાકને એકદમ સાદુ સ્વરૂપ આપવું પડે છે, તે લોહીમાં શોષાઈ શકે તેવું સ્વરૂપ આપવા માટે પાચન તંત્રમાં આવેલા અવયવો કામ કરે છે.
• માઉથ થી શરૂ થઈ રેકટમ સુધી જતા ભાગને ડાયજેસ્ટીવ ટ્રેકટ કહે છે જેની લંબાઈ ૯ મિટર (૩૦ ફુટ ) જેટલી હોય છે જેમાંનો મોટો ભાગ ગુંચળા સ્વરૂપે એબ્ડોમીનલ કેવીટીમાં રહેલો છે.
  
• ઓર્ગન ઓફ ડાયજેસ્ટીવ સીસ્ટમ
• : પાચન તંત્રના અવયવો :

એલીમેન્ટરી ટ્રેક્ટ (Alimentary Tract) :

Mouth (Teeth, Tongue, Salivary glands)

: (માઉથ) મોઢું (ટીથ, ટંગ,સલાઈવરી ગ્લેન્ડસ- દાંત,જીભ,લાળ ગ્રંથીઓ ) : :

• Pharynx : (ફેરિંગ્સ) ગળુ :
• Oesophagus: (ઈસોફેગસ) અન્ન નળી :
• Stomach : (સ્ટમક) જઠર- હોજરી :
• Small Intestine: (સ્મોલ ઈન્ટેસ્ટાઈન) નાનું આંતરડુ :
• Large Intestine: (લાર્જ ઈન્ટેસ્ટાઈન) મોટું આંતરડુ :-
• Rectum: (રેકટમ) ગુદા – મળાશય :
• Anal canal: (એનાલ કેનાલ ) મળમાર્ગ : :

🤔 (૨) મોટા આંતરડાના કાર્યો લખો. 04

Functions: કર્યો

(૧) શોષણ (એબ્સાર્પશન)(Absorption) : શોષણનું કાર્ય ધીમું થાય છે.

• મોટા આંતરડા મારફતે વધારાના પાણીનું શોષણ થાય છે.
• મોટા આંતરડામાં મીનરલ (ક્ષારો). સોલ્ટ,ગ્લુકોઝ અને અમુક દવાઓનું શોષણ થાય છે.

(२) બેક્ટેરિયલ Bacterial:

• બોવેલમાં રહેલા માઈક્રોઓર્ગેનિઝમ ખોરાકના પાચન અને શોષણમાં આડકતરી રીતે મદદ કરે છે.

(3) ડીફિકેશનDefaecation:

• કોલોનમાં પેરીસ્ટાલસીસ ઘણી ધીમી હોય છે તેથી ઉપરથી નીચે તરફ ફોર્સ આવે છે જેને માસ મૂવમેન્ટ કહે છે.
• મોટે ભાગે રેકટમ ખાલી હોય છે, પરંતુ ત્યાં ખૌશક આવતા ત્યાંના જ્ઞાનતંતુના છેડાઓ ઉતેજીત થવાથી ડીફીકેશન હું ક્રિયાની ઈચ્છા થાય છે . જેમાં એબ્ડોમીનલ મસલ્સ, ડાયાફ્રામ વગેરે મદદ કરે છે અને સ્ટૂલ બહાર આવે છે.

(૪) મ્યુસીનનો સ્ત્રાવ (સીક્રીશન ઓફ મ્યુસીન) : Secretion of mucin :

• મોટા આંતરડાના અંદરના પડમાં આવેલ ગ્લેન્ડમાંથી મ્યુસીનનો સ્ત્રાવ થાય છે જે સ્ટૂલને સુંવાળો (લેબ્રિકેટ) બનાવે છે. મોટા આંતરડામાં ખોરાકનું શોષણ થોડા પ્રમાણમાં થાય છે પરંતુ અહિં પાણી અને ઈલેકટ્રોલાઈટ નું મોટા ભાગનું શોષણ થતું હોઈ . ખોશકનો વધેલો ભાગ ઘટ્ટ થઈ ફીસીસ(Faeces) (મળ) માં રૂપાંતર પામે છે.

Faeces : ફીસીસ : મળ :

• તે બ્રાઉન કલરનો સોલીડ માસ (જથ્થો ) છે. તેમાં બાઈલ પીગ્મેન્ટ, અપાચ્ય તત્વો, મૃત અને જીવંત બેકટરીયા,એપીથેલીઅલ ટીસ્યુ મ્યુસીન, થોડું આયર્ન, કેલ્સીયમ, ફોસ્ફેટ, વોટર….વગેરે આવેલુ હોય છે.

🤔 (૩) સ્ટમક(જઠર) વિષે વિગતવાર સમજાવો.05

• સ્ટમક એ ડાયજેસ્ટીવ સીસ્ટીમનું અગત્યનું અવયવ છે.
• સ્ટમક એ હોલો ઓર્ગન (પોલાણવાળુ અવયવ) (Hollow Organ) છે.
• લાળરસમિશ્રિત ખોરાક સૌપ્રથમ જઠરમાં એકઠો થાય છે.જઠરમાં ખોશક વલોવાય છે અને તેમાં જઠરગ્રંથિઓમાંથી પાચક રસો જઠરરસ સાથે ભળે છે.• જઠરરસમાં મંદ હાયડ્રોલોરીક એસીડ (Hcl) , શ્લેષ્મ(મ્યુક્સ) (Mucous) અને નિષ્ક્રીય પેપ્સીનોજન હોય છે.
• જઠરના શ્લેષ્મસ્ત્રાવી કોષો શ્લેષ્મ સર્જે છે.શ્લેષ્મ જઠરની દિવાલનું Hcl અને પેપ્સીનની અસરથી રક્ષણ કરે છે.
• ગ્રંથિમાંના ઓકઝોટીક કોષો મંદ Hcl સ્ત્રાવે છે.જીવાણુંનો નાશ થાય છે. એમાયલેઝને નિષ્ક્રીય બનાવે છે, અદ્વાવ્ય ક્ષારને દ્વાવ્ય બનાવે છે અને એસીડીક માધ્યમ બનાવી નિષ્ક્રીય પેપ્સીનોજનને સક્રિય પેપ્સીન ઉત્સેચક્રમાં ફેરવે છે.
• પેપ્સીન પ્રોટીનનું પાચન કરે છે અને તેમને પેપ્ટોન અને પ્રોટીઓસીઝમાં ફેરવે છે.
• બાળકોના જઠરરસમાં રેનીન ઉત્સેચક હોય છે જે દુધમાં રહેલા કેસીનોજન પ્રોટીનને કેસીનમાં ફેરવે છે. પુખ્ત મનુષ્યમાં તેનું સર્જન થતું નથી.
• સ્ટમક ખાલી હોય ત્યારે ગ્રાઉલિંગ (Growling) (બડબડાટ- પેટમાં ગલુડીયા બોલવા ) સાઉન્ડ આવે છે.
• ખોરાક સ્ટમકમાં આશરે ૩ થી ૪ કલાક રહે છે.

Shape : શેઈપ : આકાર :

સ્ટમક “J “shape અવયવ છે.

Position (Situation) : (પોઝિશન સિચયુએશન):

• સ્ટમક એબ્ડોમીનલ કેવીટીમાં એપીગેસ્ટ્રીક, અમ્બીલીકલ અને લેફ્ટ હાયપોકોન્ડ્રીઆક રીજીયનમાં (Epigastric,umbilical & Lt.hypochondriac region) આવેલ છે

Structure : (સ્ટ્રક્ચર) રચના : સ્ટમકની રચનામાં નીચેના ભાગોનો સમાવેશ થાય છે.

Orifice (Opening) : ઓરીફિસ ઓપનિંગ સ્ટમકમાં કુલ બે ઓરીફીસ હોય છે.

• (1) Cardiac Orifice : કાડિયાક ઓરિફિસ સ્ટમકનો ઉપરનો ભાગ કે જે ઈસોફેગસ સાથે જોડાય છે તેને કાડિયાક ઓરીફીસ કહે છે.
• (2) Pyloric Orifice : પાયલોરિક ઓરિફીસ સ્ટમકના છેડાનો ભાગ પુરો થતા અને નાના આંતરડાના ડયુઓડીનમની શરૂઆતના ભાગમાં પાયલો ઓરીફીસ આવેલ છે.

▸Curvature : કવેચર (વળાંક) : સ્ટમકમાં બ કર્મેચર આવેલા છે.

• (1) Greater Curvature : ગ્રેટર કર્વેચર: તે સ્ટમકની બહારની ડાબી બાજુએ આવેલ મોટો બહિર્ગોળ ભાગ છે.
• (2) Lesser Curvature : લેશર કરવેચર: તે સ્ટમકની બહારની જેમણી બાજુએ આવેલ નાનો અંતગોળ ભાગ છે.

Parts : પાર્ટસ (ભાગો ) :

સ્ટમકને ત્રણ ભાગમાં વહેંચવામાં આવે છે.

• (1) Fundus : ફંડસ :(ઉપરી જઠર ): સ્ટમકના સૌથી ઉપરના ભાગને ફંડસ કહે છે.
• (2) Body : બોડી (મધ્ય જઠર ): સ્ટમકના વચ્ચેના ભાગને બોડી કહે છે.
• (3) Pylorus: પાયલોરસ : ( નિજઠર ); સ્ટમકના નીચેના ભાગને પાયલોરસ કહે છે.

Layers : લેયર્સ (પડ) : તેમાં કુલ ચાર પડ આવેલા છે.

• .(1) Outer layer : આઉટર લેયર :(બહારનું પડ): તે સ્ટમકનું બહારર્ના બાજુએ આવેલ,સીરસ (Serous) મેમ્બ્રેનનું બનેલ, ચળકતું પડ છે.
• (2) Muscular layer : મસ્ક્યુલર લેયર : (સ્નાયુ પડ): તેમાં લોન્જીટયુડીનલ, સરકયુલર અને ઓબ્લીક (Longitudinal,circular & oblique ) મસ્ક્યુલર ફાઈબર્સ આવેલા છે જે ખોરાકને વલોવવાનું કાર્ય કરે છે.
• (3) Submucous layer : સબ મ્યુકસ લેયર :(મ્યુકસ અને મસ્ક્યુલર લેયર વચ્ચેનું પડ): આ પડમાં બ્લડ વેસલ્સ, નર્વસ અને લીમ્ફ વેસલ્સ આવેલ હોય છે.
• (4) Mucous layer : મ્યુકસ લેયર :

• (સોથી અંદરનું પડ): – તે અંદરનું વેલવેટ(Velvet) (મખમલ – રૂવાંટી) જેવું પડ છે .
• તેમાં રૂગાઈ(Rugae) (ગડીઓ) આવેલી છે.
• આ પડમાં ઘણીબધી ગેસ્ટ્રીક ગ્લેન્ડ આવેલી છે જે ગેસ્ટ્રીક જયુસ ઉત્પન્ન કરે છે.આ ગેસ્ટ્રીક જયુસ
• એન્ઝાઈમના (Enzyme)બનલા છે જે ખોશકના પાચનમાં અગત્યનો ભાગ ભજવે છે

Blood Supply:

• રાઈટ અને લેફ્ટ ગેસ્ટ્રીક આર્ટરી મારફતે બ્લડ સપ્લાય થાય છે.

Nerve Supply:

• સ્ટમકને સીમ્પેથેટીક અને પેરાસીમ્પેથેટીક નર્વ તેમજ વેગસ નર્વ મારફતે નર્વ સપ્લાય થાય છે.

Functions: કાર્યો

• (૧) સ્ટમક ખોરાકના હંગામી સંગ્રાહક (ટેમ્પોરરી રીઝરવોઈર) તરીકે કાર્ય કરે છે.
• (૨) ગેસ્ટ્રીક જયુસમાંનું પેપ્સીન પ્રોટીનના પાચનમાં મદદ કરે છે.
• (૩) સ્ટમક ખોરાકને વલોવે છે અને પ્રવાહી સ્વરૂપ બનાવે છે. /
• (૪) સ્ટમકમાં ખોરાકનું થોડા પ્રમાણમાં શોષણ થાય છે, જેમાં પાણી, ગ્લુકોઝ, આલ્કોહોલ, અમુક દવાઓ સમાવેશ થાય
• (૫) સ્ટમકમાં ઉત્પન્ન થતો Hcl ખોરાકને પચવાલાયક બનાવે છે તેમજ ખોરાકમાં રહેલા જંતુઓનો નાશ કરે છે.
• (૬) સ્ટમના ફંડસની મ્યુક્સ મેમ્બ્રેનમાંથી ઈન્ટ્રીન્સીક ફેકટર HcIની હાજરીમાં ગેસ્ટ્રીક ગ્લેન્ડમાં ઉત્પન્ન થતો ઉત્સેચક
  ઉત્પન્ન થાય છે જે વિટામીન બી-૧૨ ના શોષણ માટે જરૂરી છે.
• (૭) ખોરાકને પાયલોરીક ઓપ્નીંગ દ્રારા નાના આંતરડાના ડયુઓડીનમમાં ધકેલે છે.

🔸અથવા🔸

🤔(1) વિટામીન એટલે શું? તેનું કલાસિફિકેશન ટૂંકમાં સમજાવો… 03.

Vitamins

• વિટામીન્સ એટલે કે પ્રજીવક્ર દ્રારા ઘણા વર્ષોના સંશોધન બાદ વિટામીનની શોધ થયેલ છે. ખોસકની વસ્તુઓ માં અમુક તત્વો ઉમેરવાથી સ્કવી બેરીબેરી,જેવા રોગનો અટકાવ થાય છે, વિટામીનની શોધ વોલન હાફકીન નામ ના વૈજ્ઞાનીકે કરી હતી.
• વિટામીન એ બધા કેમીકલ પદાર્થ છે. આપણા શરીર માં તેની ઓછા પ્રમાણમાં જરૂરીયાત રહેલી હોય છે. પરંતુ શરીરના કેમીકલ રીએક્શન માટે તથા ઈન્ફેકશન સામે પ્રતિકાર કરવા માટે ઘણુ જ અગત્યનું છે.

કલાસીફીકેશન ઓફ વિટામીન્સ :

વિટામીન્સ બે પ્રકારના હોય છે.

(૧) ફેટ સોલ્યુબલ વિટામીન :

• વિટામીન – એ.
• વિટામીન ડી.
• વિટામીન – ઈ
• વિટામીન કે.

(ર) વોટર સોલ્યુબલ વિટામીન

પાણીમાં દ્રાવ્ય વિટામિન્સ
વિટામિન:
નામ:

• B1-થાઇમિન
• B2-રિબોફ્લેવિન
• B3-નિયાસિન
• B5-પેન્ટોથેનિક એસિડ
• B6-પાયરિડોક્સિન
• B7-બાયોટિન
• B9-ફોલેટ
• B12-કોબાલામીન
• સી-એસ્કોર્બિક એસિડ

ફોલીક એસીડ

• જે વિટામીન ફેટ એટલેકે ચરબી ઓગળતા હોય તે વિટામીનને ફેટ સોલ્યુબલ વિટામીન કહેવાય છે. અને જે વિટામીન પાણી માં ઓગળે તેને વોટર સોલ્યુબલ વિટામીન કહેવાય છે.

🔸(૨) દરેક ફેટ સોલ્યુબલ વિટામીન ના 2-2 કાર્યો લખો. 04

વિટામીન (A) ના કાર્યો:

• (૧) આપણા શરીરને ગરમી અને શકિત પુરી પાડે છે.
• (2) રોપ્રતિકારક શકિત આપે
• (3) આંખની તંદુરસ્તી માટે ખુબ જ જરૂરી છે.

વિટામીન – ડી ના કાર્યો :

• (૧) હાડકા અને દાંતના બંધારણ માટે ઉપયોગી છે.
• (૨) વૃધ્ધી અને વિકાસ માટે જરૂરી છે.
• (૩) કેલ્શીયમ તથા ફોસ્ફરસના શોષણ માટે જરૂરી છે.
• (૪) લોહીમાં કેલ્શીયમ અને ફોસ્ફરસનું લેવલ જાળવી રાખે છે.
• (૫) નાના બાળકો માં રીકેટસ તથા ઓસ્ટીયોમલેશીયા જેવા રોગના અટકાવ માટે.

વિટામીન ઈ ના કાર્યો:

• (૧) ગર્ભધારણ કરવામાં મદદ કરે છે.
• (ર) માસિક સ્ત્રાવ નીયમીત કરે છે.
• (૩) રેડ બ્લડ સેલ્સ ને પ્રોટેકટ કરે છે.
• (૪) એબોર્શન થતુ અટકાવ છે.

વિટામીન કે ના કાર્યો

• (૧) લોહી જામી જવાની ક્રિયામાં મદદ કરે છે.
• (ર) લીવરમાં થ્રોમ્બોસીસ ફોર્મેશનમાં મદદ કરે છે.

🤔 3) ખોરાક સાચવણીની પધ્ધતિઓ સમજાવો.05

• preservation of food ખોરાકની સાચવણી
• = હાઉસ હોલ્ડ અથવા ઘરથ્થુ ઉપાય
• = કેમિકલ મેથડ અથવા બજારૂ ઉપાય
• = House hold Method હાઉસ હોલ્ડ મેથડ અથવા ઘરથ્થુ ઉપાય
• = Cold Storage કોલ્ડ સ્ટોરેજ
• = heating સૂકવણી કરીને
• = salting સોલ્ટીંગ અથવા મીઠામાં બોળીને

♦ કોલ્ડ સ્ટોરેજ :

• આમા રેફ્રીજરેટર માં ખોરાક ને સાચવવામાં આવે છે. જેમાં ફળો તથા શાકભાજી ને નીચા તાપમાને સાચવવામાં આવે છે. જેમાં ૦ સેન્ટીગ્રેડ થી ૧૨ સેન્ટીગ્રેડ સુધીનું તાપમાન રાખવામાં આવે છે. જો ફ્રીઝર કંપાર્ટમેન્ટમાં રાખવામાં આવે તો ત્યાં ઘણું નીચુ તાપમાન હોય છે. આટલા નીચા તાપમાન બેકટેરીયા નો ગ્રોથ થતો નથી તેથી વસ્તુ બગડવા નો ભય રહેતો નથી.

સુકવણી કરીને :

• આમા, ખોરાકને સુકવણી કરીને સાચવવામાં આવે છે. ખોરાક ને સર્ય પ્રકાશમાં કે ગરમી થી સકવવાથી તેમા રહેલુ પાણી ઉડી જાય છે. પરીણામે બેકટેરીયાનો વીકાસ થતો અટકે છે. જેના લીધે ખોરાક બગડતા અટકાવી શકાય છે. આમા, બટેટાની વેફર, સાબુદાણા,અમુક ફળો, તથા ફીશ આ મેથડથી સાચવી શકાય છે.

સોલ્ટીંગ અથવા મીઠામાં બોળીને :

• મીઠાનું પાણી એક સારા પ્રીંઝરવેટીવ તરીકે કામ આપે છે. અને તેમાઓર્ગેનિઝમ નો વિકાસ પણ થતો નથી. અને
• આનાથી આપણે વસ્તુને લાંબા સમય માટે સાચવી શકીએ છીએ. જેમા,કેરી, ગાજર,મટન,ફીશ વગેરે સાચવી શકાય છે.

Commercial Method ક્રોમશીયલ મેથડ અથવા બજારૂ ઉપાય કે મોટા પાયા પરના ઉપાયો :

• કેનીંગ (ચુસ્ત ડબામાં પેકીંગ)
• ફ્રીઝીંગ (ખુબ જ નીચા તાપમાને સાચવણી)
• કેમીકલ (પ્રીઝરવેટીવ દ્રારા )
• રેડીયેશન પધ્ધતી થી

કેનીંગ (ચુસ્ત ડબામાં પેકીંગ ):

• આ રીતમાં જુદા જુદા પ્રકારના ખોરાક ને દાત.જામ,ફુટસ,બેબી પાવડર,મીલ્ક,ફીશ ,અથાણા, વગેરેને જંતુરહિત રીત ડબ્બામાં કે બરણી માં પેક કરવામાં આવે છે. જે સંપૂર્ણ હવા ચુસ્ત હોય છે. એકદમ ઉચા તાપમાને વસ્તુ ને ગરમ કરી ત્યારબાદ તેનો સંગ્રહ કરી શકાય છે. આ રીતમાં વધુ પડતા તાપમાનના લીધે વિટામીન્સ નો નાશ થાય છે.

ફ્રીઝીંગ (ખુબ જ નીચા તાપમાને સાચવણી) :

• ઘણા પ્રકારના ખોરાક, કે ફળો તથા ફીશ અને મટન ને આ રીત થી સાચવવામાં આવે છે.જેમાં ખુબ જ નીચા તાપમાને ખોરાક ને બે થી ત્રણ મહીના ઓ સુધી સાચવી રાખવામાં આવે છે.

કેમીકલ (પ્રિઝરવેટીવ દ્રારા ) :

• આ રીત થી ખોરાક સાચવવા માટે કેટલાક કેમીકલ્સ ની જરૂર પડે છે જેને પ્રિઝરવેટીવ કહેવાય છે. જેમા, બેન્જોઈડ એસીડ,સોડીયમ બેન્જોએટ તથા અમુક પ્રકારના એસીડનો સમાવેશ થાય છે. આ તત્વો થોડા ઘણા અંશે શરીરને નુકશાન કરતા હોવાથી સરકારે તેના પર નિયંત્રણ કરેલ છે. પરંતુ લીમીટેડ માત્રામાં આ વાપરવાથી નુકશાની થતી નથી.

રેડીયેશન પધ્ધતીથી :

• આ રીતનો ઉપયોગ મોટા ભાગે સરકારી ગોદામ માં થતો હોય છે જયાં વધુ પ્રમાણમાં ખોરાક નૌ જથ્થો હોય છે. જેમા ગામા રેઈઝનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. મોટા પાયા પરના જથ્થો જેવો કે ઘઉં, ડુંગરી,બટાટા લાંબો સમય સાચવવા માટે આ રીત ઉપયોગી છે

પ્રશ્ન-૨ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

🤔 (૧) આદર્શ કુવો બનાવતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતો લખો.08

આદર્શ કુવો બાંધતીધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ.

• 1) Location (લોકેશન)
• 2) Lining (લાઈનીંગ)
• 3) Parapet Well (પારાપેટ વેલ)
• 4) Plate Form (પ્લેટ ફોમ)
• 5) Drain )
• 6) Covering (કવરીંગ)
• 7) Hand Pump (હેન્ડ પંપ)
• 8) Quality (કવોલીટી)
• 9) Health Education (હેલ્થ એજ્યુકેશન)

1.Location

• કુવા માટે એવી જગ્યા પસંદ કરવી કે 15 મીટર અથવા 50 ફુટ સુધી તેની આજુ બાજુના વિસ્તાર માં કોઈપણ પ્રકારની ગંદકી ન હોવી જોઈએ તેમજ ઉંચી જગ્યાએ બાંધવો જોઈએ જેથી તેમાં લેટ્રીન વગેરેનું પ્રદુષણ ન ભળે છે.

2.Lining

• લાઈનીંગ એટલે કુવાની અંદરની અને કુવા ઉપરની લાઈનીંગ 6મીટર અથવા 20 ફુટ ઉડે સુધી ઈંટ અથવા પથ્થરની સિમેન્ટ કોક્રીટનું ચણતર હોવું જોઈએ અને પાકુ પ્લાસ્ટર કરવું જોઈએ.કુવાના આકાર પ્રમાણે અંદરની સાઈડ પાકું પ્લાસ્ટર કરવું જાઈએ. જેથી સાઈડમાંથી દુષિત પાણી કુવામાં ન આવે.

3.Parapet Well

• જમીનથી કુવાની ઉપર પારાપેટ અથવા કઠોડો બનાવવો જોઈએ. તેમાં બંને સાઈડે અંદર અને બહાર સિમેન્ટ કોક્રીટથી ચણતર કરી પાકુ પ્લાસ્ટર કરવું જોઈએ. આ પારાપેટ બનાવવાથી કોઈપણ બહારનો કચરો અંદર જઈ શક્તો નથી અને તે લોકોને સલામતી પુરી પાડે છે.

4.Plateform

• કુવાની આજુ બાજુ સિમેન્ટ કોક્રીટનું ત્રણ ફુટ પહોળું, પ્લેટ ફોર્મ બનાવવું જોઈએ અને તેમાં ઢાળ બહારની બાજુએ હોવો જોઈએ જેથી પાણી ભરાઈ નહિ.

5.Drain

• કુવાના ઢાળ આગળ એક પાકી ગટરની વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ. જેથી નકામુ પાણી ગટરમાં જતું રહે.

6.Covering

• કુવાની ઉપર એક સિમેન્ટ કોક્રીટનું કવર હોવું જોઈએ અથવા તો જાળી તેમજ પતરાનું કવર હોવું જોઈએ. જેથી ઉપરથી ક્ચરો અંદર ન પડે અને પાણી પ્રદુષિત ન થાય.

7.Hand Pump

• કુવા ઉપર હંમેશા હેન્ડ પંપ મુકેલો હોવો જોઈએ. અથવા કુવામાંથી પાણી કાઢવા માટે એક જ ડોલ અને દોરી હોવી જોઈએ અલગ અલગ વાસણ વાપરવાથી પાણી પ્રદુષિત ત થાય છે.

8 .Quality

• પાણીનો ટેસ્ટ કેવો છે તે લેબોરેટરી માં ટેસ્ટ કરાવવો જોઈએ. જેથી પીવાલાયક પાણી છે કે નહિ તેની ખબર પડે (C પાણી ત્રણ પ્રકારે ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.
• → ફીઝીકલ
• → કેમીકલ
• બેકટરીયોલોજીકલ ટેસ્ટ અને ત્યાર પછી ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.

9.Health Education

• જયારે કુવો બનાવીને લોકાર્પણ કરવામાં આવે ત્યારે ઓથોરીટીવાળા એ લોકોને કુવાની સાચવણી તેમજ જાળવણી વિશે માહિતગાર કરવા જોઈએ.
• કુવાની જાળવણી વ્યક્તિગત, ફેમીલી અને કોમ્યુનીટીની જવાબદારી છે.
• કુવાની ચોખ્ખાઈ કેવી રીતે રહી શકે જેમાં કપડાં ધોવાની,વાસણ ઘસવાની તથા સ્નાન કરવાની મનાઈ કરવી.
• કુવો સોપે ત્યારે કોઈ ગેરંટી આપવામાં આવતી નથી કે આ પાણી થી રોગ નહિ થાય.
• ચોખ્ખાં વાસણથી કુવામાંથી પાણી બહાર કાઢવાની એડવાઈઝ આપવી.
• સમયાંતરે કુવામાં ક્લોરીનેશન કરાવવું. કુવાની આજુ બાજુ અવેડો કે લેટ્રીન ન હોવા જોઈએ.

🔸2) એકસરસાઈઝ ના પ્રકારો જણાવી, એકસરસાઈઝ થી થતા ફાયદાઓ લખો.04

એક્સરસાઇઝના મુખ્ય પ્રકારો:

કાર્ડિયોવાસ્ક્યુલર (Cardiovascular)

• ઉદાહરણ: દોડવું, સાયકલ ચલાવવી, તરવું, ઝડપી ચાલવું, ઝુંબા
• ફાયદા: હૃદય અને ફેફસાંની તંદુરસ્તી સુધરે છે, કૅલરીઝ બર્ન થાય છે, સહનશક્તિ વધે છે, અને ચરબી ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.

શક્તિવર્ધક (Strength Training)

• ઉદાહરણ: વજન ઉઠાવવું, રેઝિસ્ટન્સ બેન્ડ સાથે કસરત, બોડી વેઈટ કસરત (જેમ કે પુશ-અપ્સ, પુલ-અપ્સ)
• ફાયદા: પેશીઓ મજબૂત થાય છે, હાડકાં મજબૂત બને છે, મેટાબોલિઝમ (metabolism) વધે છે, અને શરીરનું આકારદાન થાય છે.

ફ્લેક્સિબિલિટી (Flexibility)

• ઉદાહરણ: યોગ, સ્ટ્રેચિંગ, પિલેટ્સ
• ફાયદા: જોડીના (joints) ગતિક્ષેત્ર (range of motion) વધે છે, ઇજાના જોખમમાં ઘટાડો થાય છે, અને શરીરની સ્ફૂર્તિ જળવાઈ રહે છે.

બેલેન્સ (Balance Exercises)

• ઉદાહરણ: ટાઈ ચી, એક પગ પર ઊભું રહેવું, બોસુ બોલ (BOSU ball) પર કસરત
• ફાયદા: બેલેન્સ અને સ્થિરતા સુધરે છે, અને પડવાના જોખમમાં ઘટાડો થાય છે, ખાસ કરીને વૃદ્ધ વયના લોકો માટે.

એક્સરસાઇઝના સામાન્ય ફાયદા:

• હૃદય અને રક્તવાહિનીઓનું સ્વાસ્થ્ય: એક્સરસાઇઝ કરવાથી હૃદય મજબૂત બને છે અને બ્લડ પ્રેશર નોર્મલ રહે છે.
• મુડ અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય: તણાવમાં ઘટાડો થાય છે, મૂડમાં સુધારો થાય છે, અને ડિપ્રેશન અથવા ચિંતાના લક્ષણો ઘટાડે છે.
• નીંદ્રા: સારા અને ઊંડી નીંદ્રા માટે એક્સરસાઇઝ મદદરૂપ બને છે.
• વજન નિયંત્રણ: વજન ઘટાડવા અને જાળવવામાં મદદ કરે છે.
• સામાજિક જોડાણ: ગ્રુપમાં એક્સરસાઇઝ કરવાથી મિત્રતા અને સામાજિક સંપર્ક વધે છે.
• ઉર્જા સ્તર: દૈનિક કામકાજ માટે વધારે ઊર્જા અને ફિટનેસ મેળવે છે.

નિયમિત એક્સરસાઇઝ કરવાથી શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્યમાં ભારે સુધારો આવે છે.

🔸અથવા🔸

🔸(૧) ફૂડ નું કલાસીફિકેશન સમજાવો.08

ફૂડ ક્લાસિફિકેશન એટલે ખોરાકની વિવિધ શ્રેણીઓમાં વર્ગીકરણ કરવાની પ્રક્રિયા. આ પ્રક્રિયા હેઠળ, ખાદ્યપદાર્થોને તેમના ગુણધર્મો, પોષણ મૂલ્ય, ઉત્પત્તિ સ્થળ, અને અન્ય લક્ષણોના આધાર પર અલગ અલગ શ્રેણીઓમાં વહેંચવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે, ખાદ્યપદાર્થોને નીચે મુજબની મુખ્ય શ્રેણીઓમાં વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે:

1. અનાજ અને ઘઉંના ઉત્પાદનો: જેમ કે ચોખા, ઘઉં, ભટુડા.
2. ફળ અને શાકભાજી: જેમ કે સફરજન, કેરી, કોબી, ટમેટા.
3. દૂધ અને દૂધના ઉત્પાદનો: જેમ કે દૂધ, માખણ, દહીં.
4. માછલી, માંસ અને ડાળીઓ: જેમ કે મરઘું, મચ્છલી, મગ.
5. ચરબી અને તેલ: જેમ કે ઘી, તેલ, મકાઈ તેલ.
6. કંઠાળ પદાર્થો અને પીણાં: જેમ કે કાંઠા પદાર્થો, ચા, કોફી.

આ વર્ગીકરણ ખોરાકના પોષક તત્વો અને આહાર આયોજનને સરળ બનાવવા માટે ઉપયોગી છે.

🔸(૨) પાણીના શુધ્ધિકરણ માટેની ક્લોરીનેશન ની પ્રક્રિયા સમજાવો.04

ક્લોરિનનો ઉપયોગ પાણીના શુદ્ધિકરણ માટે વ્યાપકપણે થાય છે. આ પ્રક્રિયા મુખ્યત્વે બેક્ટેરિયા, વાયરસ, અને અન્ય સુક્ષ્મજીવોને મારવા માટે થાય છે, જે પાણીમાં બીમારીઓ ફેલાવી શકે છે. ક્લોરિન દ્વારા પાણી શુદ્ધિકરણની પ્રક્રિયા નીચે મુજબ છે:

1. ક્લોરિન ઉમેરવી: પિયુરિફિકેશન પ્લાન્ટ અથવા ઘરેલું પાણીની ટાંકીમાં ક્લોરિન ઉમેરવામાં આવે છે. આ ક્લોરિન ગેસ, ક્લોરિન લીક્વિડ, અથવા સોડિયમ હાયપોક્લોરાઈટ તરીકે હોઈ શકે છે.
2. ક્લોરિનના બાષ્પીભવન પ્રક્રિયા: ક્લોરિન પાણી સાથે મેળ ખાતું નથી, તે પાણીમાં હલવું અને રાસાયણિક પ્રક્રિયાથી તે અલોકોના રૂપમાં તૂટી જાય છે. તે સુક્ષ્મજીવોના કોષોને ખતમ કરવા માટે પ્રતિક્રિયા કરે છે.
3. કcontacts સમય: ક્લોરિન અને પાણી વચ્ચેની પ્રતિક્રિયા પૂરી થાય એ માટે થોડીવારનું સમયગાળો આવશ્યક છે. સામાન્ય રીતે, ક્લોરિન પાણીમાં ઓછામાં ઓછા 30 મિનિટ સુધી રહેવું જોઈએ જેથી તે પૂર્ણ અસરકારક રીતે શુદ્ધિકરણ કરી શકે.
4. ક્લોરિનના અતિરિક્ત અવશેષોનું અસ્પષ્ટીકરણ: જો પાણીમાં કોઈ પણ પ્રદૂષણબાદી બાકાત રહે તો તે પાણીની ગુણવત્તાને અસર કરી શકે છે. આથી, ખાતરી કરવામાં આવે છે કે ક્લોરિનનું માત્રા યોગ્ય છે અને તે સ્વાસ્થ્ય માટે સુરક્ષિત છે.
5. મોટર અને વિતરણ: શુદ્ધ કરેલ પાણી વિતરણ પાઇપલાઇન મારફતે ઘરોમાં મોકલવામાં આવે છે. આ પાણી પીવા, રસોઈ કરવા અને નાહવા માટે સુરક્ષિત હોય છે.

ક્લોરિન ઉપયોગી અને કિફાયતી છે, પરંતુ તેના યોગ્ય નિયંત્રણ અને મોનીટરીંગની જરૂર છે જેથી પાણી સુરક્ષિત રહે અને લોકોને સ્વાસ્થ્ય સંબંધી જોખમ ન થાય.

પ્રશ્ન-૩ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો. (કોઈપણ બે) 6×2=12

🔸(1) માલએડજેસ્ટમેન્ટ એટલે શું? તે થવાના કારણો જણાવો.

Maladjustment : માલએડજેસ્ટમેન્ટ :

• કોઈપણ કારણસર વ્યકિતની બધી જ જરૂરીયાતો પુરી ન થવાના કારણે વ્યક્તિ ઉપસ્થિત પરિસ્થિતીને અનુકુળ રહી શક્તો નથી અને તે હતાશા તથા બેચેની અનુભવે છે આવા વાતાવરણમાં પોતાની જાતને એજેસ્ટ ન કરી શકવાની સ્થિતીને માલ એડજેસ્ટમેન્ટ કહેવાય છે.

કારણો

• સામાજીક કારણો
• માનસિક કારણો
• આર્થિક કારણો

• સાયકોલોજીકલ કારણો
• પર્સનલ કારણો
• શાળા કે નોકરી ધંધાના સ્થળના કારણો
• પીઅર્સ ગૃપને રીલેટેડ કારણો

🔸(ર) સીસ્ટેમિક બ્લડ સકર્યુલેશન વર્ણવો.

• Systemic Circulation સીસ્ટેમીક સરક્યુલેશન
• હૃદયના રાઈટ વેન્ટ્રીકલમાંથી પલ્મોનરી આર્ટરી દ્રારા લોહી ફેફસામાં જાય છે.
• ફેફસામાં ગયા પછી ઓકિસજન કાર્બન ડાયોકસાઈડ આપ લે થાય છે.
• અને ફેફ્સામાં શુધ્ધ થયેલું લોહી ૪ પલ્મોનરી વેઈન દ્વારા હાર્ટના લેફ્ટ એન્ટ્રીયમ માંથી લોહી લેફ્ટ વેન્ટ્રીકલમાં આવે છે.
• લેફટ વેન્ટ્રીકલ ભરાઈ જતા તે સંકોચાઈ છે અન તેમાનું લોહી એઓર્ટા માં જાય છે. આ એઓર્ટા દ્રારા લોહી આખા શરીરમાં જાય છે. અને આખા શરીરને ઓકસીજન પુરૂ પાડે છે.અને દરેક અવયવ સેલ ટીસ્યુ માંથી કાર્બન ડાયોકસાઈડ લઈ સુપીરીઅર વેનાકેવા અને ઈનફીરીયર વૈનાકેવા દ્વારા લોહી હાર્ટના રાઈટ એટ્રીયમમાં આવે છે. ત્યારબાદ તે રાઈટ એટ્રીયમ માંથી રાઈટ વેન્ટ્રીકલમા જાય છે. રાઈટ વેન્ટ્રીકલમાંથી પલ્મોનરી આર્ટરી દ્રારા ફરી ફેફસામાં જાય છે અને ત્યાં લોહીનું શુષ્કીકરણ થાય છે.આ મુજબ સતત પરિભ્રમણની ક્રિયા ચાલુ રહે છે. તેને સીસ્ટેમીક સરકયુલેશન અથવા જનરલ કહેવાય છે.

🔸(૩) પ્રોટીન ના પ્રાપ્તિ સ્થાન જણાવી તેના કાર્યો લખો.

Sources of Protiene પ્રોટીનના પ્રાપ્તી સ્થાનો :
વનસ્પિતીજન્ય પ્રાપ્તી સ્થાન

• તમામ પ્રકારના કઠોળ મગફળી
• અનાજ,
• બધા પ્રકારની દાળ,
• નટ(દાણા),
• સોયાબીન,
• સૂકોમેવો વગેરે
  

પ્રાણી જન્ય પ્રાપ્તી સ્થાન :

• દુધ અને દુધની બનાવટો,
• માસ,
• માછલી,
• લીવર,
• ઈંડા
• ચીઝ વગેરે
• Functions of Protiene પ્રોટીન ના કાર્યો

• શરીરનાં વૃધ્ધી અને વિકાસ કરે છે.
• થોડા પ્રમાણમાં ગરમી અને શકિત પુરા પાડે છે.
• રોગપ્રતિકારક શકિત પુરી પાડે છે.
• નવા સેલ અને ટીસ્યુ બનાવે છે.
• ઘસાય ગયેલા અને તુટી ગયેલા સેલ ટીસ્યુને રીપેર કરે છે.
• એન્ટીબોડી બનાવે છે તથા ઈમ્યુનીટી પાવર આપે છે.
• શરીરમાં એસીડ- બેઈઝ બેલેન્સ જાળવે છે.
• એન્ઝાઈમસ (અંતસ્ત્રાવ) બનાવે છે.

પ્રશ્ન-૪ ટુંક નોંધ લખો. (કોઈપણ ત્રણ) 12

🔸(૧) મેન્ટલી હેલ્ધી વ્યકિતની લાક્ષણિકતાઓ-

માનસીક રીતે તંદુરસ્ત વ્યકિતની લાક્ષાણીકતાઓ :

• વ્યક્તિ પોતે પોતાની લાગણીઓ સમજી શકે છે.
• પોતે પોતાની ઈચ્છાઓ જાણતો હોય
• પોતાનામાં શું ખામી છે તેની તેને ખબર હોય છે.
• પોતાનામાં તેને પુરો ભરોસો હોય છે.
• કોઈપણ પ્રકારના સંઘર્ષમાં તે ખુબજ શાંતી થી રહી શકે છે.
• પોતાનું ગૃપ પણ જાળવી શકે છે.
• પોતાના પર પુરેપુરો કાબુ હોય છે.
• કયારેય પણ સરળતાથી અપસેટ થતો નથી.
• દરેક પ્રકારની લાગણી ને કંટ્રોલ કરી શકે જેવી કે દુ:ખ,ગુસ્સો,પ્રેમ,અફેર વગેર..
• હમેશા દરેક ને માન આપે તથા દરેક તરફથી માન મેળવી શકે છે.
• હતાશા જેવી સ્થિતી માંથી કાઈક શીખી શકે અને બહાર આવી શકે.
• દરેક સ્થિતીમાં જાતે નિર્ણય લઈ શકે છે.
• પોતાનું ધ્યેય નકકી કરી શકે છે.
• જીંદગીમાં આવતા દરેક પ્રશ્નોનો મુકાબલો દઢતાથી કરી શકે છે.
• જીંદગીના દરેક કામ અર્થવાળા હોય અને હેતુસભર હોય છે.
• સમયનો પુરેપુરો સદઉપયોગ કરતી હોય છે.
• પોતાની ફરજ પ્રત્યે સભાન અને નિષ્ઠાવાન હોય
• દરેક સાથે હળીમળી ને રહે છે.
• પોતાની થતી સાચી ટીકાઓ ને સહર્ષ સ્વીકાર કરે છે.
• દરેકના સારા કાર્યો ને બીરદાવે છે.
• લોકો સાથે એડજેસ્ટ થઈ રહે,
• સારા મિત્રો બનાવી શકે તથા નિભાવી શકે,
• પોતાની લાગણી અને જરૂરીયાત પ્રત્યે હમેશા જાગૃત રહે.
• હમેશા હકારાત્મક વિચારો કરતો હોય છે.
• સારૂ વાંચન અને સારા મિત્રો હોય છે.

(૨) હવાનું બંધારણ તથા તેના કાર્યો

Composition of Air:

• હવા એ મીકેનીકલી વાયુનું મિશ્રણ છે. હવાનું નોર્મલ કમ્પોઝીશન એકર્સ્ટનલ એરનું નીચે પ્રમાણે છે.
• નાઇટ્રોજન- 78.1%
• ઓકિસજન – 20.93 %
• કાર્બન ડાયોકસાઈડ – 0.03
• આ ઉપરાંત હવામાં બીજા વાયુઓ પણ રહેલા છે. જેવાકે નિયોન, ઓઝોન છે. આ ઉપરાંત હવાનું બેલેન્સ બીજા ગેસીસ પણ જાળવે છે.જેમાં અર્ગોન, નિયોન ,ક્રીપ્ટોન, હેલીયમ આ બધા વાયુઓને રેર ગેસીસ કહે છે. આ ઉપરાંત હવામાં પાણીની વરાળ, એમોનીયા,ડસ્ટ, બેકટેરીયા અને બીજો કચરો પણ હોય છે.

Functions of Air હવાના કાર્યો :-

• મનુષ્ય ને જીવંત રાખે છે
• હવામાં રહેલો પ્રાણ વાયું શરીરમાં રહેલા દરેક સ્નાયુઓમાં કાય કરે છે.
• હવામાં રહેલો પ્રાણ વાયું લોહીને શુધ્ધ કરે છે.
• ખોરાક ની પાચન શકિતમાં મદદ કરે છે.
• શુધ્ધ હવા ફેફસાના રોગો થી બચાવે છે.
• માણસને પ્રસન્ન અને સ્વસ્થ રાખે છે.

(૩) બેડ સોરનું પ્રીવેન્સન

બેડ સોર – Bed sore

• પથારીમાં લાંબો સમય એકને એક સ્થિતિમાં સુઈ રહેવાથી બ્લડ સર્ક્યુલેસન બરાબર ન થવાને કારણે સ્કીન લાલ થઈ જાય છે અને ઘસાઈને ટુટે છે જેને બેડસોર કહેવામાં આવે છે.
• કેવા દર્દીને બેડસોર થવાની શક્યતા વધુ છે?

બેડસોર કેવી રીતે અટકાવશો:–

• દર્દીને દર બે થી ચાર કલાકે જરૂરિયાત મુજબ બેક કેર આપવી
• પ્રેસર પોઈન્ટ પર એર રિંગ અથવા એર કુશન અથવા કોટન રિંગ રાખવી
• દર્દીની બેડ ચોખ્ખી અને ટાયડી રાખવી
• બેડમાં ખોરાકના કણો કે બીજો કચરો ન હોવો જોઈએ
• દર્દીનુ પર્સનલ હાયજિન બરોબર જાળવવુ
• દર્દીને બેડ પાન આપતી વખતે તથા લેતી વખતે કાળજી રાખવી
  

બેડસોરની સામાન્ય સારવાર:-

• બેક કેર
• સાયકોલોજિકલ સ્પોર્ટ આપવો
• બેડશોર થયેલ ભાગમાં એન્ટીસેપ્ટીક વડે ડ્રેસિંગ કરવુ
• ડોક્ટરની સલાહ મુજબ એંટીબાયોટિક્સ દવાઓ આપવી
• દર્દીને હાઈ પ્રોટીન ડાઈટ આપવી
• દર્દીને વધારામાં વિટામીન- સી આપવુ
• દર્દીની પોઝીશન વારંવાર ચેન્જ કરવી.

૪) વિટામીન સી –

• ► Vitamin-C- Ascorbic Acid એસ્કોબિક એસીડવિટામિન C, જેને એસ્કોર્બિક એસિડ (Ascorbic Acid) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, એ એક મહત્વપૂર્ણ પોષક તત્વ છે જે શરીરના ઘણા મહત્વપૂર્ણ કાર્યો માટે જરૂરી છે.
• આ વોટર સોલ્યુબલ વિટામીન છે. આની શોધ ડો.સીકીંગે કરી છે. આ વિટામીન સફેદ સ્ફટીકમાં હોય છે. ગરમીથી નાશ પામે છે. આમળા એક એવું ફળ છે જેમાં આ વિટામીનનો ગરમી થી પણ નાશ થતો નથી.

► પ્રાપ્તી સ્થાનો :

પ્રાણી જન્ય ખોરાક :

મોટા ભાગે મળતું નથી.

વનસ્પિતીજન્ય ખોરાક :

• લીલા શાકભાજી,આમળા, સંતરા,લીંબું, અનાનસ,જમરૂખ, ટમેટા વગેરે. આમળામાંથી સૈાથી વધુ વધારે મળે છે. તમામ ખાટા ફળોમાંથી

રોજીદી જરૂરીયાત :

• એડલ્ટમાં ૪૦ મીલી ગ્રામ જેટલુ ડેઈલી જરૂરી છે
• પ્રેગન્નસી દરમિયાન ૬૦ મીલીગ્રામ
• લેકટેશન દરમિયાન ૮૦ મીલી ગ્રામ
• ઈન્ફન્ટમાં ૨૦ થી ૪૦ મીલીગ્રામ

વિટામિન Cનાં વિવિધ કર્યો (ફંક્શન્સ) નીચે આપેલા છે:

1. એન્ટીઑક્સિડન્ટ પ્રોટેક્શન

• આમ કાર્ય: વિટામિન C એક શક્તિશાળી એન્ટીઑક્સિડન્ટ તરીકે કાર્ય કરે છે, જે મફટ પ્રૌઢમલોકલો (free radicals) અને ઓક્સીડેટિવ સ્ટ્રેસથી કોષોને સુરક્ષિત કરે છે.

2. કોલાજેનનું ઉત્પાદન

• આમ કાર્ય: વિટામિન C કોલાજેનના ઉત્પાદન માટે જરૂરી છે, જે ત્વચા, હાડકાં, ક-cartilage, અને લિગામેન્ટ્સ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

3. ઇમ્યુન ફંક્શન સુધારવું

• આમ કાર્ય: વિટામિન Cનો ઇમ્યુન સિસ્ટમ પર સકારાત્મક અસરો છે.

4. આંતરદ્રવ્યા (Absorption) સુધારવું

• આમ કાર્ય: વિટામિન C લોહીની ખેંચણ વધારવા માટે મદદ કરે છે

5. અલર્જીના સંકેતો ઘટાડવો

• આમ કાર્ય: વિટામિન C એલર્જીના કેટલાક સંકેતોને ઓછું કરી શકે છે.

6. હાર્ટના આરોગ્ય માટે ફાયદા

• આમ કાર્ય: વિટામિન C બ્લડ વેસલ્સની દીકિત અને મજબૂતી માટે સહાય કરે છે.
• ઉણપ થી થતા રોગો :

આની ઉણપથી સ્કવી નામ નો રોગ થાય છે. ખાસ કરીને નાના બાળકો માં વધુ જોવા મળે છે. કારણ કે દુધમાં આ વિટામીન હોતુ નથી.જયારે વિનીંગ શરૂ થયે મળે છે. .

પ્રશ્ન-૫ વ્યાખ્યા લખો. (કોઈપણ છ) 12

(૧) ડીફેન્સમીકેનીઝમ

• ડીફેન્સ મીકેનીઝમ આપણી ચિંતા, નિરાશા, ડીપ્રેશન અને ટેન્શન ઓછુ કરે છે. માણસમાં મનમાં જયારે કોઈપણ કોમ્ફલીકટ થાય ગુંચવાળો થાય ત્યારે તેના ઉકેલ માટે જુદા જુદા ઉપાયો અજમાવે છે. આવા સંઘર્ષમાંથી બચવા ના ઉપાયોને ડીફન્સ મીકેનીઝમ કહેવાય છે.

(2)O.T.T

O.T.T (Ortho- Toludine Test)

• પાણીમાં કલોરીનનું પ્રમાણ જાણવા માટે O.T.T કરવામાં આવે છે. ૧ એમ.એલ. પાણીમાં/0.1ML
  ઓર્થો ટોલ્યુડીન રીએજન્ટ મીક્ષ કરવામાં આવે છે. જો પાણીમાં કલોરીન હશે તો પીળો ક્લર થશે. ત્યાર બાદ રીડીંગ જોવું પાણીમાં ક્લોરીનનું પ્રમાણ જાણવા માટે F.R.C(FreeResidualChlorine)જેમાં સ્ટોરેજ અને
• ડીસ્ટ્રીબ્યુશન વખતે કલોરીન ભેળવે ત્યાર બાદ 10 મીનીટમાં જ આ ટેસ્ટ કરવો.

(3) P.E.M

• Protiene Energy Malnutrition પ્રોટીન એનજી માલન્યુટ્રીશન :P.E.M. (Protein-Energy Malnutrition) એ ખોરાક અને પોષણ સંબંધિત બીમારી છે જે મુખ્યત્વે 2 કારણોવશ થાય છે: પ્રોટીનની ઓછી માત્રા અને ઊર્જાની ખોટ. આ સંજોગમાં, શરીર માટે જરૂરી પ્રોટીન અને ઊર્જા પૂરાં પાડવામાં ન આવવાથી, વિવિધ આરોગ્ય સમસ્યાઓ અને પોષણ ક્ષતિ સર્જાય છે.
• આમાં કવાસીયોકોર તથા મરાસ્મસ બન્ને ના એક સાથે લક્ષણો જોવા મળે છે. તેને પ્રોટીન એનજી માલન્યુટ્રીશન
  કહેવાય છે.

(૪) વેન્ટીલેશન

VENTILATION વેન્ટીલેશન

Definition:

• વેન્ટીલેશન એટલે _Air નું એકસચેન્જ અથવા હવાની ફેરબદલી જેમાં ચોખ્ખી હવા ઘરની અંદર આવે અને
• પ્રદુષિત હવા ઘરની બહાર તેવા વાતાવરણનું નિર્માણ કરવું તેને વેન્ટીલેશન કહેવાય છે.

(૫) પેસમેકર

• પ્રેસમેકર (Pacemaker) એ એક ઉપકરણ છે જે હૃદયની અનિયમિત ધબકારા (Arrhythmia) ને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે. આ ઉપકરણ હૃદયના દરને નિયમિત બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે:
• પ્રેસમેકર ને ઇમ્પ્લાન્ટ કરવાની પ્રક્રિયા સામાન્ય રીતે સ્થાનીક એનેસ્થેસિયા હેઠળ કરવામાં આવે છે, અને તેમાં સામાન્ય રીતે એક કલાકથી ઓછો સમય લાગે છે.
• પ્રેસમેકરનું ધ્યાન રાખવું મહત્વપૂર્ણ છે, અને ઉપકરણના સુચનો અને નિર્દેશોનું પાલન કરવું જરૂરી છે.

(6) પોલીયુરીયા

• પોલીયુરિયા એ પેશાબની વધેલી માત્રા ઉત્પન્ન કરવાની સ્થિતિ છે. તે સામાન્ય રીતે પુખ્ત વયના લોકોમાં દરરોજ 3 લિટર કરતાં વધુ અને બાળકોમાં 2 L/M2 લિટર કરતાં વધુ પેશાબ ઉત્પન્ન કરે છે. જો કે, બાળકોમાં પોલીયુરિયાને માપવાની વધુ સચોટ રીત એ છે કે તેમના શરીરના વજનની તુલનામાં ઉત્પાદિત પેશાબની માત્રાની ગણતરી કરવી.

પોલીયુરીયાના મુખ્ય કારણોમાં શામેલ છે:

1. ડાયાબિટીસ મેલીટસ (Diabetes Mellitus): બ્લડ શુગરના સ્તર વધે છે, જે મૂત્રમાં વધારાની ગ્લુકોઝની સાથે વધુ પાણી ખેંચે છે.
2. મેડિકલ કન્ડીશન્સ: જેમ કે ક્રોનિક કિડની ડિસીઝ, હાયપરકેલ્સેમિયા (લોહીમાં વધુ કેલ્શિયમ), વગેરે.

(૭) સમતોલ આહાર-

• બેલેન્સ ડાયેટ એટલે કે જે ખોશક માંથી શરીર ને જરૂરી એવા તમામ ઘટકો જેવાકે પ્રોટીન ડેટ, કાર્બોહાઈડ્રેટસ.વિટામીન તથા મીનરલ્સ અને પાણી તેમજ શરીરની તંદુરસ્તી જાળવવા માટે ની તમામ આવશ્યક ક્રિયા કરવા માટેની શકિત અને બીમારીના પ્રસંગે સંગ્રહ કરેલ શક્તિના ઉપયોગ થઈ શકે તેવા પ્રકારના ખોશક ને બેલેન્સ ડાયેટ કહેવાય છે

(૮) ફલુરોસીસ્—

• ફ્લુઓરોસિસ (Fluorosis) એ ફ્લૂઓરાઇનના વધારાના પ્રમાણને કારણે થતી ત્વચા અને હાડકાની બિમારી છે. ફ્લૂઓરિન એ એક રાસાયણિક તત્ત્વ છે જે સામાન્ય રીતે પીવાના પાણી અને ખોરાકમાં નાના પ્રમાણમાં મળે છે. જો કોઈ લાંબા ગાળે વધુ પ્રમાણમાં ફ્લૂઓરિન નો ઉપયોગ કરે કરે, તો તે ફ્લુઓરોસિસનું કારણ બની શકે છે.

(બ) ખાલી જગ્યા પુરો.05

(૧) શરીરના નાના માં નાના જીવીત એકમ ને__ કહેવાય છે. સેલ (Cell)

(૨) મનુષ્યના શરીરમાં…….. બોન સૌથી લાંબું અને મજબૂત છે. ફીમર બોન

(૩) કેરેટો મલેશીયા_……વીટામીનની ઉણપથી થાય છે. વિટામીન -A

(૪) વિટામીન બી૧ ની ઉણપ થી……. બીમારી થાય છે. બેરી-બેરી (Beriberi)

(૫) ગંભીર મેન્ટલ રીટાર્ડેશન માં આઈ.કયુ…… હોય છે. I.Q- 20-35

(ક) નીચેના વિધાનો ખરા છે કે ખોટા તે જણાવો. 05

(૧) પીચ્યુટરી ગ્લેન્ડ માંથી ગ્રોથ હોર્મોન નો સ્ત્રાવ થાવ છે. ✅

(૨) વિટામીન-ડી ની ખામી થી વંધ્યત્વ આવી શકે છે. ❌

(૩) વાહનો દ્વારા હવાનું પ્રદૂષણ ફેલાય શકે છે. ✅

4) કાન સાંભળવા ઉપરાંત શરીરનું બેલેન્સ જાળવવાનું કાર્ય પણ કરે છે. ✅

( ૫) પેરાથાઈરોઈડ હોર્મોનનો સ્ત્રાવ વધવા થી હાઈપોપેરાથાઈરોડીઝમ થાય છે. ❌