તારીખ :- A.N.M.-Child Health Nursing-04/08/2016

➡️(પ્ર-૧) અ. એક વર્ષ સુધીના બાળકોમાં જોવા મળતા અકસ્માત જણાવી તેના અટ ટિકાવવા માટેનાં ઉપાયો જણાવો. 08

• એક વર્ષ સુધીના બાળકોમાં ઘણા પ્રકારના અકસ્માતો થવાની શક્યતા હોય છે, કારણ કે તે આ સ્ટેજમાં અન્વેષણ અને કૌતુક કરતાં હોય છે. નીચે બાળકોમાં સામાન્ય રીતે જોવા મળતા અકસ્માતો અને તેમને અટકાવવાના ઉપાયો જણાવવામાં આવ્યા છે:

1. પડવું (ફોલ્સ)

અક્સમાત: ચાલતા શીખવા અથવા ચઢવા-ઊતરવાના પ્રયાસમાં બાળકો ઘણી વાર પડી જાય છે.

અટકાવવાના ઉપાયો:

• બેડ, ખુરશી, અથવા ઝૂલા ઉપર બાળકને બિનજરૂરી રીતે ન બેસાડો.
• ઘરનાં નંગ અને ખૂણાને નરમ મટિરિયલ્સથી ઢાંકી દો.
• બાલક ચઢી શકે તેવા સ્થળો પર ધ્યાન રાખો અને બબીઓ માટે સુરક્ષિત બેરીઅર લગાવો.

2. ઉઘાડેલી વસ્તુઓ ખાવું

અક્સમાત: નાના નાના પદાર્થો મોંમાં મૂકવાની તબીયત હોવાને કારણે બાળકો ક્યારેક નુકસાનકારક વસ્તુઓ મોંમાં મૂકીને ગળી લે છે.

અટકાવવાના ઉપાયો:

• નાના, ગળી શકાય તેવા વસ્તુઓ બાળકની પહોંચથી દૂર રાખો.
• રમકડાં પસંદ કરતી વખતે તે બિનવિષયુક્ત અને મોટાં હોય તે ધ્યાનમાં રાખો.
• ઘરમાં કોઈ પણ ખતરનાક કે ઝેરી પદાર્થોને પહોંચી ન શકે તેવું સુનિશ્ચિત કરો.

3. જળાશયમાં ડૂબવું

અક્સમાત: નાનું તળાવ, બાથટબ, અથવા ઝરનમાં ડૂબી જવાની શક્યતા હોય છે.

અટકાવવાના ઉપાયો:

• બાથટબ અથવા પાણીના અન્ય સ્ત્રોતો પાસેથી દૂર રાખો.
• નાનો બચાવકારણો બીલો બાથટબમાં નાખો અને બાળકોને ન્હાવાના સમયે ક્યારેય એકલા ન મૂકશો.

4. ગરમી અને આગથી ઇજા

અક્સમાત: ગરમ ચીજવસ્તુઓ જેમ કે ઇરન, સ્ટોવ, અથવા ગરમ પાણીથી બર્ન થવાની શક્યતા હોય છે.

અટકાવવાના ઉપાયો:

• ગરમ ચીજવસ્તુઓ અને રસોડામાં બાળકોને ન લઈ જવું.
• ગરમ પદાર્થોને બાળકોની પહોંચથી દૂર રાખો અને તેનાં હેન્ડલ હંમેશા અંદર તરફ રાખો.
• બાળકો માટે ગરમ પાણીનો ઉપયોગ કરતાં ખૂબ સાવચેત રહેવું.

5. વીજ ઇજાઓ

અક્સમાત: પ્લગ પોઇન્ટ્સ અને વિજળીના સાધનો સાથે રમતા વિજ અક્સમાતો થઈ શકે છે.

અટકાવવાના ઉપાયો:

• વિજ પ્લગને કવરોથી ઢાંકી દો.
• વિજળીના સાધનો બાળકોની પહોંચથી દૂર રાખો.

6. ઝેરી પદાર્થો/દવાઓ ગળી જવી

અક્સમાત: બિનજરૂરી દવાઓ અથવા ઘરગથ્થુ ઝેરી પદાર્થોને ગળી લેવી.

અટકાવવાના ઉપાયો:

• દવાઓ અને ઝેરી પદાર્થોને બાળસુરક્ષિત કન્ટેનર અને લોકવાળી અલમારીમાં રાખો.
• રસોડાના સફાઈ પદાર્થો, ઝેરી દ્રવ્યો વગેરે દૂર અને સુરક્ષિત રીતે સ્ટોર કરો.

7. આગ અને ધુમાડાથી સંસર્ગ

અક્સમાત: ઘરમાં આગ લાગવી અથવા ધુમાડાથી ગળા સુધી પહોંચવું.

અટકાવવાના ઉપાયો:

• ઘરમાં ધુમાડા ડિટેક્ટર લગાવો.
• ધુમાડાવાળા વિસ્તારોમાં બાળકને ન લઈ જવું.
• ફાયર પ્લેસ અને લાઇટર્સને બાળકોની પહોંચથી દૂર રાખો.

આ અકસ્માતોને ટાળવા માટે સતત અવલોકન, સુરક્ષિત વાતાવરણ અને યોગ્ય તકનીક ઉપયોગમાં રાખવી મહત્વપૂર્ણ છે.

➡️બ. બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ ઉપર અસર કરતાં પરીબળો જણાવો. 04

(૧) સગર્ભાવસ્થા પૂર્વે ની પરિસ્થિતી (Pre natal factors):

• વૃધ્ધિ અને વિકાસમાં આ ફેકટર અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. જેમાં પોષણ(Nutrition)માતાને કોઈપણ જાતની બિમારી,કોઈપણ પ્રકારનો ચેપીરોગ હોય, દાતઃ રૂબેલા કે સીફીલીસ વગેરે
• આ ઉપરાંત માતા ધુમ્રપાન(Smoking) કરતી હોય, આલ્કોહોલ લેતી હોય, કે કોઈપણ દવાની આદત હોય તો પણ બાળકનો વૃધ્ધિ અને વિકાસ અટકી જાય છે.

(2) આનુંવાશિક પરિબળ(Heredity factors):

• બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ વારસામાં આવેલા જીન્સના આધારે પણ જોવા મળે છે.બાળકના શરીરનો બાંધો, ચામડીનો કલર, આંખનો રંગ વગેરેનો આધાર વારસાગત પણ રહે છે.

(3) પોષણ પરિબળ (Nutritional factors):

• જો લાંબા સમયસુધી ખોરાકની ઉણપ જોવા મળે તો તેની સીધી જ અસર બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર પડે છે.બાળકને પુરતા પ્રમાણમાં ખોરાક ન મળેતો કુપોષણ (Malnutrition) થાય છે.સારો ખોરાક મળેતો જ સારો બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ થાય છે.

(4) સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ની પરિસ્થિતી (Maternal factors):

• બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ માં સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતા જોવા મળતી કોઈપણ પ્રકારની અબનોર્માલીટી કે જેના લીધે ગર્ભમાં (Intra Uterian) લાઈફ દરમ્યાન બાળકનો વિકાસ બરાબર થાય નહી.જેની અસર બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર પડે છે.

(5) વાતાવરણીય પરિબળ(Environmental factors):

• બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસમાં માતાને સગર્ભાવસ્થા (Antenatal Period) દરમિયાન તથા બાળકના જન્મ પછી કેવા પ્રકારનું વાતાવરણ મળે છે તેના પર પણ આધાર રાખે છે. જો બાળકને સારૂ વાતાવરણ મળેતો તથા કુટુંબનો સારો પ્રેમ મળેતો બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ સારો થાય છે. આજુબાજુના વાતાવરણમાંથી તેને વિકસવાની શકિત મળે છે

(6 સાસ્કૃતિક પરિબળ (Cultural factors):

• કેટલીક ખોટી માન્યતાઓ અને વહેમો ને લઈને સગર્ભાસ્થા દરમિયાન કે ત્યારબાદ અમુક ખોરાક અને વાતાવરણમાં ફેરફાર જોવા મળે છે. જે બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર સીધા જ અસર કરે છે.
• આમ, બાળકનો જન્મ કેવા વાતાવરણમાં, કોના દ્રારા તથા જન્મ પહેલા અને પછી કેવી સારવાર મળેલ છે તેની સીધી જ અસર બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર જોવા મળે છે.

(7) સામાજીક અને આર્થિક પરિબળ(Socio economical factors):

• સામાજીક અને આર્થિક પરિબળ સારા હોયતો તે બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર સીધા જ અસર કરે છે.જો ઘરના સભ્યોની જીવન જીવવાની શૈલી સારી હોય તો તેની અસર બાળક પર આવે છે.

➡️(પ્ર -2.) અ. બેબી ફેન્ડલી હોસ્પિટલ અભિગમ વિષે જણાવો. 06

બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલ (Baby-Friendly Hospital Initiative – BFHI)

પરિચય:

• બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલ (BFHI) એ વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (WHO) અને યુનિસેફ દ્વારા 1991 માં શરૂ કરાયેલ એક વૈશ્વિક પહેલ છે. આ પહેલનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય દર વર્ષમાં કરોડો બાળકોના જીવનને બચાવવા અને તેમના પોષણમાં સુધારો કરવાનો છે, ખાસ કરીને સ્તનપાનના માધ્યમથી.

મુખ્ય લક્ષ્યો:

1. સ્તનપાનને પ્રોત્સાહન: બાળકના જન્મના પ્રથમ કલાકે માતા અને બાળક વચ્ચે તાત્કાલિક સ્નેહબંધન સ્થાપિત કરવું અને તરત જ સ્તનપાન શરૂ કરાવવું.
2. પ્રથમ 6 મહિના સુધી સંપૂર્ણ સ્તનપાન: બિનઅરજન્ટ રૂપે કોઈપણ પ્રકારની બાહ્ય આહાર (જેમ કે પાણી, તણખલ, વગેરે)ની નફરત સાથે માતાઓને છ મહિના સુધી સંપૂર્ણ સ્તનપાનની પ્રેક્ટિસ અપનાવવા પ્રોત્સાહિત કરવું.
3. શિશુના સ્વાસ્થ્ય અને વિકાસમાં સુધારો: BFHI શિશુના આરોગ્ય અને વિકાસ માટે શ્રેષ્ઠ પોષણ સુવિધાઓ પ્રદાન કરીને સકારાત્મક અસરો પેદા કરે છે.

બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલના તત્વો:

1. સ્થાનિય સ્તરે જાગૃતિ: આ પહેલ અંતર્ગત હોસ્પિટલ અને આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં મેટર્નિટી સ્ટાફ અને આરોગ્યકર્મીઓને યોગ્ય તાલીમ આપવામાં આવે છે.
2. પ્રમાણિત માર્ગદર્શિકા: WHO અને યુનિસેફ દ્વારા 10 પગલાંની એક વૈશ્વિક માર્ગદર્શિકા આપવામાં આવી છે, જેનો અનુસરણ બીએફએચઆઇને અપનાવતી હોસ્પિટલોમાં કરાવવામાં આવે છે.
3. સ્તનપાન માટે અનુકૂળ પરિસ્થિતિ: હોસ્પિટલોમાં માતા-બાળકને અવિરત (rooming-in) સાથે રાખવામાં આવે છે, જેથી માતા અને બાળક વચ્ચે વધુ સારા અને લાંબા ગાળાના બોન્ડિંગ માટે પર્યાપ્ત સમય મળી શકે.

નિષ્કર્ષ:

• બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલ પહેલ એ માતાઓને પ્રોત્સાહિત કરે છે કે તેઓ તેમના બાળકને સાથી ન રહેલ કંડિશન્સમાં પણ સ્તનપાન કરાવે. આ પહેલે સમગ્ર વિશ્વમાં માતા અને બાળકોના આરોગ્યમાં ઘણો સુધારો કર્યો છે અને આ પ્રણાલીને આપનાવીને ભારત સહિતના અનેક દેશોમાં માતા-શિશુ સ્વાસ્થ્યમાં સુધારો જોવા મળ્યો છે.

➡️બ. જાહેરનામાં મુજબ મળતા બાળકોનાં મુળભૂત હકકો લખો. 06

• બાળકલ્યાણના નવા મુદાઓ ૧૯૫૯માં આપેલા મુદાઓમાં ભેળવવામાં આવેલ છે. જેમાં બાળકને ખાસ કઈ જરૂરીયાત છે. તે માટે એક કમીટી બેસાડવામાં આવી.અને તે કમીટીની ૨૦ નવેમ્બર ૧૯૫૯ના યુનાઈટેડ નેશનની સભામાં બાળકોના હકકો માટેનું
• જાહેરનામું નકકી કરવામાં આવ્યું જે નીચે મુજબ છે.
• માતા પિતાએ તેમના બાળકો માટે પ્રેમ અને સલામતીની ભાવનાવાળુ વાતાવરણ તૈયાર કરી વિકસાવવું જરૂરી છે.
• ખોરાક,રહેઠાણ અને માંદગીની સારવારના સામાજીક સુરક્ષા ધારા હેઠળ બાળક મુકત મને હરીફરી શકે તેવી સવલતો આપવી.
• મફત શિક્ષણ પુરૂ પાડવુ.
• મતગમત અને મુકત વિહારની પુરેપુરી તકો મળે તે જોવુ.
• પોતાના નામ સાથેનું નાગરિકત્વ મળવુ જોઈએ.
• અપંગ બાળકને મળતા તમામ સારવાર મળે અને તમામ લાભો મળતા હોવા જોઈએ. –
• તરછોડેલા બાળકો ને તે જ સમયે રક્ષણ અને હુંફ મળે તે જોવુ.
• સમાજનો ઉપયોગી સભ્ય થઈ શકે. અને સાથે તદુરસ્તીનો પણ વિકાસ થાય તેમજ તેની સ્વતંત્રતા અને મોભાને પણ સચવાય તે રીતે સમાજમાં સ્થાન મેળવે. એટલે કે સામાજીક દરજજો મેળેવે તેવુ હોવુ જોઈએ.
• સમજણમાં સહનશકિતમાં લોકોના મિત્રતા,શાંતિ અને બધા સાથે ભાઈચારાની ભાવના રાખવી જોઈએ.
  રંગભેદ,જાતીભેદ,ધર્મભેદ,જ્ઞાતિભેદ,વિના સમાજમાં અને દેશમાં એક અંગ તરીકે ના હકકો ભોગવે તે માટે જોવુ જોઈએ.

➡️(પ્ર-૩) અ. સ્કુલ હેલ્થ પ્રોગ્રામમાં રેકોર્ડ અને રીપોર્ટસનું મહત્વ સમજાવો. 04

સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામમાં રેકોર્ડ અને રિપોર્ટ્સનું મહત્વ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તે વિદ્યાર્થીઓની આરોગ્ય અને કલ્યાણને નિયંત્રિત, અનુસંધાન અને સુધારવા માટે જરૂરી માહિતી પ્રદાન કરે છે. આ પ્રોગ્રામનો ઉદ્દેશ છાત્રોનું શારીરિક, માનસિક અને સામાજિક આરોગ્ય સારું રાખવો છે, જેમાં રેકોર્ડ અને રિપોર્ટસની વિમર્શણ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે.

રેકોર્ડસનું મહત્વ:

સ્વાસ્થ્યની સ્થિતિનું દસ્તાવેજીકરણ:

• દરેક વિદ્યાર્થીના સ્વાસ્થ્યની વિગતો જેમ કે વજન, ઉંચાઈ, રક્તચાપ, દંતચિકિત્સા અને દ્રષ્ટિ પરિક્ષણો રેકોર્ડ કરવામાં આવે છે. આ રેકોર્ડ શિક્ષકો અને આરોગ્યકર્મીઓને તેમના આરોગ્યની સતત નજર રાખવામાં મદદ કરે છે.

રોગની પૂર્વવાહી શક્તિ:

• રેકોર્ડસમાં વિદ્યાર્થીઓની પુર્વવર્તી બીમારીઓ અને શારીરિક મુશ્કેલીઓ નોંધવામાં આવે છે, જે થકી ભવિષ્યમાં આ સમસ્યાઓને અટકાવવા અથવા યોગ્ય સારવાર આપવામાં મદદ મળે છે.

અનુસરણી માટે સહાય:

• રેકોર્ડસ તબીબી અનુસંધાન માટે મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તે વિદ્યાર્થીઓના સ્વાસ્થ્યની નવીનતમ સ્થિતિ પર નજર રાખવામાં મદદ કરે છે અને સમયસર સારવારની વ્યવસ્થા કરવામાં સહાય કરે છે.

સ્વાસ્થ્ય સમુદાય સાથે સંલગ્નતા:

• સ્કૂલના આરોગ્યકર્મીઓ આ રેકોર્ડને ઉપયોગમાં લઈને સ્વાસ્થ્ય સંલગ્ન સંસ્થાઓ અને નિષ્ણાતો સાથે યોગ્ય ઉપચાર માટે સંલગ્ન થઈ શકે છે.

રીપોર્ટસનું મહત્વ:

સ્વાસ્થ્ય ડેટાના વિશ્લેષણ અને આયોજન:

• રીપોર્ટસ સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામના પરિણામોનું વિશ્લેષણ કરવામાં મદદ કરે છે. વિધાર્થીઓના આરોગ્યના રીપોર્ટના આધારે, તબીબી સેવાઓ અથવા આરોગ્ય શિક્ષણની જરૂરિયાતોનું આયોજન કરી શકાય છે.

સરકાર અને આરોગ્ય તંત્રને જાણ:

• રિપોર્ટસ સરકારી આરોગ્ય તંત્રોને સમયસર માહિતી પ્રદાન કરે છે, જેથી રાજ્યો અને કેન્દ્ર સરકારો વિદ્યાર્થીઓના આરોગ્ય માટે ખાસ નીતિઓ બનાવી શકે.

પ્રોગ્રામનું મૂલ્યાંકન:

• રીપોર્ટસ સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામના પ્રભાવનું મૂલ્યાંકન કરવામાં મદદ કરે છે, જે સ્કૂલમાં સ્વાસ્થ્ય સુધારણા માટેની નવી પહેલો શરૂ કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.

જવાબદારી અને પારદર્શિતા:

• રીપોર્ટસ દ્વારા સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામની કામગીરીની પારદર્શિતા અને જવાબદારી જળવાય છે, જેનાથી દરેક વિધાર્થીની આરોગ્યની સ્થિતિનું યોગ્ય રીતે મૂલ્યાંકન કરી શકાય છે.

નિષ્કર્ષ:

• રેકોર્ડ અને રીપોર્ટસ સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામમાં આધારશીલા સમાન છે. તે વિદ્યાર્થીઓના આરોગ્ય પર સતત નજર રાખવામાં, પ્રોગ્રામના પરિણામોને વિકસિત કરવા, અને જવાબદારીની સિસ્ટમ વિકસાવવા સહાયક છે.

➡️બ.બ્રેસ્ટ ફીડીંગમાં બાળકમાં જોવા મળતી મુશ્કેલીઓ જણાવો. 04

બ્રેસ્ટફીડિંગ દરમિયાન બાળકને કેટલીક સામાન્ય મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડી શકે છે. આ મુશ્કેલીઓ બ્રેસ્ટફીડિંગના અનુભવને પ્રભાવિત કરી શકે છે, પરંતુ યોગ્ય માર્ગદર્શન અને સહાયથી તે ધ્યાનમાં રાખી શકાય છે. નીચે કેટલીક સામાન્ય મુશ્કેલીઓ અને તેમના ઉકેલના રસ્તાઓ આપવામાં આવ્યા છે:

1. સ્વચ્છ સ્તનની પકડ (લૅચિંગ)માં મુશ્કેલી

• મુશ્કેલી: બાળકને યોગ્ય રીતે સ્તન પકડી ન શકાય તેવું થાય છે, જેના કારણે સ્તનપાન માટે યોગ્ય દૂધ પ્રાપ્ત કરી શકતું નથી.
• લક્ષણો: બાવળુ થવું, રડવું, અને બ્રેસ્ટફીડિંગ દરમિયાન અશાંતિ દર્શાવવું.
• ઉકેલ:
  • માતાને લૅચિંગની યોગ્ય પદ્ધતિ શીખવવી.
  • આરામદાયક પોઝિશન મેળવો.
  • બાળકના મોંને સ્તનના આખા એરિયોલા પર મૂકવામાં ધ્યાન રાખો.

2. અગળ જતી પેલકેશની સ્થિતિ (Tongue-Tie)

• મુશ્કેલી: પેલકેશની અયોગ્ય સ્થિતિને કારણે બાળકના મોં માટે દૂધ પીવું મુશ્કેલ બની શકે છે.
• લક્ષણો: યોગ્ય રીતે બ્રેસ્ટફીડિંગ ન કરી શકવું અને ઉગ્ર ચીડિયાપણું.
• ઉકેલ:
  • ડોક્ટર અથવા લેક્ટેશન નિષ્ણાત સાથે સલાહ લો, અને જરૂર પડ્યે સર્જનાત્મક પ્રક્રિયા (ફ્રેનેક્ટોમિ) કરાવો.

3. દૂધ ગળીવામાં મુશ્કેલી (Choking or Gagging)

• મુશ્કેલી: જો દૂધનો પ્રવાહ ખૂબ જ ઝડપી હોય, તો બાળક ગળું અટકાવી શકે છે અથવા ગળામણ થઈ શકે છે.
• લક્ષણો: બાળક કફ પાડવું, ઊંધુ થવું, અથવા ગળું ઘૂંટવું.
• ઉકેલ:
  • માતા કમ્પ્રેસ થાપી દૂધની ફ્લો ઘટાડે.
  • બ્રેસ્ટફીડિંગ માટે એક ઠીક તણાવવાળી પોઝિશન મેળવો.

4. મોટાપણું અથવા નાનો મોં (Small or Large Mouth Issues)

• મુશ્કેલી: કેટલાક બાળકોનું મોં પુરતું મોટું ન હોવાથી, તેઓ યોગ્ય રીતે બ્રેસ્ટફીડિંગ કરી શકતા નથી.
• લક્ષણો: બાળકો દૂધ પીતી વખતે બિધુ થઈ જાય છે અથવા સારી રીતે પી શકતું નથી.
• ઉકેલ:
  • માતાને યોગ્ય પોઝિશન અને ટેકનિક શીખવવી.

5. કન્ફ્યુઝન (Nipple Confusion)

• મુશ્કેલી: બોટલ ફીડિંગ અને બ્રેસ્ટફીડિંગ વચ્ચે સ્વિચ કરવા પર કેટલાક બાળકોને બ્રેસ્ટફીડિંગનો યોગ્ય પદ્ધતિથી પકડવાનું સક્ષમ રહેવું મુશ્કેલ થઈ શકે છે.
• લક્ષણો: બાળક બ્રેસ્ટફીડિંગ માટે નકારાત્મક વર્તન દર્શાવે છે.
• ઉકેલ:
  • જ્યારે સુધી શિશુ બ્રેસ્ટફીડિંગમાં સક્ષમ ન થાય, બોટલનું ઉપયોગ ટાળો.
  • ધીમેધીમ સ્વિચ કરતા અને લેક્ટેશન નિષ્ણાતની મદદ લેવી.

6. ઉચ્ચ અથવા નીચા સ્તનનું સ્તર (Flat or Inverted Nipples)

• મુશ્કેલી: જો માતાનું સ્તન સપાટી પર સજ્જ ન હોય, તો બાળકને પકડવાની મુશ્કેલી થાય છે.
• ઉકેલ:
  • લેક્ટેશન નિષ્ણાત સાથે સંપર્ક સાધો અને નિપલ શીલ્ડ અથવા પંપનો ઉપયોગ કરવા માટે માર્ગદર્શન મેળવો.

7. સૂઝેલું નાક અથવા શ્વાસ લેવામાં મુશ્કેલી

• મુશ્કેલી: જ્યારે બાળકને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ હોય, તેઓ બ્રેસ્ટફીડિંગ દરમિયાન અસહજ રહે છે.
• ઉકેલ:
  • શિશુના નાકની સફાઈ રાખવી.
  • જો શ્વાસ લેવામાં તકલીફ લાંબી ચાલે તો તબીબી સલાહ લેવી.

8. ગેસની સમસ્યાઓ (Gas or Colic)

• મુશ્કેલી: જો બાળક વધુ હવામાં લેતો હોય તો તેને ગેસ અને પેટમાં દુખાવો થાય છે.
• લક્ષણો: દુખાવો, રડવું, અને પેટ ફૂલવું.
• ઉકેલ:
  • બાળકને બ્રેસ્ટફીડિંગ દરમિયાન અવકાશ આપો.
  • બાળકના કમર પર હાથથી ધીમા આંદોલન કરો.

9. પ્રમાણમાં ઓછું દૂધ પીવું

• મુશ્કેલી: બાળક જરૂરિયાત મુજબ પૂરતું દૂધ પીતા નથી.
• ઉકેલ:
  • શિશુને સતત બ્રેસ્ટફીડિંગ માટે પ્રોત્સાહિત કરો.
  • દૂધ પૂરતું ન હોવાનો ભ્રમ હોવાથી તે હજી પણ મહત્વપૂર્ણ છે કે માતા નિયમિત રીતે બ્રેસ્ટફીડિંગ કરે.

સામાન્ય ઉકેલો:

• લેક્ટેશન નિષ્ણાત અથવા નર્સની મદદ લેવી.
• યોગ્ય પોઝિશન અને ટેકનિક શીખવી.
• દરેક મમ્મીને અને બાળકને અનુકૂળ પદ્ધતિ શોધવામાં સહાયતા કરવામાં આવે.

બ્રેસ્ટફીડિંગ દરમ્યાન પડતી આ મુશ્કેલીઓ અને તેનો સમયસર ઉકેલ બાળકના આરોગ્ય અને વિકાસ માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

➡️ક. શાળામાં બાળકના આંખની દ્વષ્ટી ખામી નિવારવામાં શિક્ષકની ભુમિકા લખો. 04

• શાળામાં આંખની તપાસ નિયમીત કરવી જોઈએ.આંખમાં ચેપ(conjunctivitis), આંખ ત્રાસી હોવી (Squint eye), નેત્રખિલ (Trachoma), દ્રષ્ટિ ખામી (Amblopia) વગેરેનું વહેલાસર નિદાન કરી તેની સારવાર આપવી તથા વધું સારવાર માટે બાળકને નેત્રસર્જન ને રીફર કરવામાં આવે છે. બાળકની આંખની દ્રષ્ટિની ખામી નો ખ્યાલ શિક્ષકને આવી જાય છે. અને તે વહેલાસર સારવારમાં મદદ કરી શકે છે.
• શાળામાં બાળકની દ્રષ્ટિ ખામીને નિવારવામાં શિક્ષકની ભૂમિકા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે શિક્ષક બાળકની દૈનિક શૈક્ષણિક પ્રવૃત્તિઓનું નિરીક્ષણ કરે છે અને કોઈપણ શારીરિક સમસ્યાને તરત ઓળખી શકે છે. દ્રષ્ટિ ખામીને સમયસર ઓળખી અને યોગ્ય પગલાં લેવા માટે શિક્ષકની ભૂમિકા નીચે પ્રમાણે છે:

1. નિરંતર નિરીક્ષણ:

• શિક્ષક બાળકોના વર્તન પર ખાસ ધ્યાન આપે, ખાસ કરીને જ્યારે તેઓ શારીરિક અથવા શૈક્ષણિક પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લેતા હોય. જો કોઈ બાળકને વર્ણનબોર્ડ જોવામાં તકલીફ થાય, પુસ્તકોને ખૂબ નજીકથી વાંચે, અથવા અન્ય વિદ્યાર્થીઓ કરતાં ધીમું લખે, તો તે દ્રષ્ટિ ખામીનું સંકેત હોઈ શકે છે.

2. શૈક્ષણિક કાર્યમાં ફેરફારોની ઓળખ:

• જો બાળકને દ્રષ્ટિ સંબંધિત મુશ્કેલીઓ છે, તો તે તેનાં અભ્યાસમાં અવરોધ અનુભવી શકે છે. શિક્ષક બાળકના ચડતા-ઉતરતા શૈક્ષણિક પ્રદર્શન પર નજર રાખે અને જો તે દ્રષ્ટિ ખામીના કારણે ઘટતું દેખાય, તો તાત્કાલિક સારવારની સલાહ આપે.

3. શિક્ષણ દરમિયાન મદદ:

• શિક્ષક આગળના બેંચ પર નબળી દ્રષ્ટિવાળા વિદ્યાર્થીઓને બેસાડી શકે છે જેથી તેમને વર્ણનબોર્ડ વધુ સારી રીતે જોઈ શકાય.
• જો કોઈને ચશ્માની જરૂર હોય તો તેને નિયમિતપણે ચશ્મા પહેરવા પ્રોત્સાહન આપવું.

4. પેરેન્ટ-શિક્ષક સંપર્ક:

• શિક્ષક માતા-પિતાને બાળકની દ્રષ્ટિની સમસ્યાઓ વિશે જાણ કરી શકે છે. જો શિક્ષક બાળકમાં કોઈપણ દ્રષ્ટિ ખામીના સંકેતો જુએ છે, તો તે માતા-પિતાને આંખની તપાસ કરાવવા માટે સલાહ આપી શકે છે.

5. અરોગ્યપ્રધાન પ્રવૃત્તિઓનું આયોજન:

• શિક્ષક શાળામાં આઠમાસિક અથવા વાર્ષિક આરોગ્ય ચકાસણી કાર્યક્રમો આયોજિત કરી શકે છે, જેમાં આંખોની તપાસ સામેલ હોય. આ રીતે, તે બધા વિદ્યાર્થીઓની દ્રષ્ટિની સ્થિતિ તપાસવામાં સહાય કરી શકે છે.
• શાળામાં દ્રષ્ટિ જાગૃતતા કાર્યક્રમો ચલાવી, બાળકો અને તેમના માતા-પિતાને આંખની આરોગ્યની મહત્વતા સમજાવી શકે છે.

6. જાગૃતિ અને માર્ગદર્શન:

• શિક્ષક બાળકોને આંખોની કાળજી લેવા માટે જાગૃત કરી શકે છે, જેમ કે પુસ્તકોના યોગ્ય અંતરે વાંચવું, વધુ સમય સુધી સ્ક્રીનનો ઉપયોગ ન કરવો, અને યોગ્ય પ્રકાશમાં અભ્યાસ કરવો.
• આંખોની કાળજી માટે નિયમિત આરોગ્ય કાર્યક્રમોમાં ભાગ લેવડાવવો.

7. ક્વિઝ અને વર્કશોપ દ્વારા જાગૃતતા:

• આંખના સ્વાસ્થ્ય વિશે વારંવાર ક્વિઝ, વાર્તા કે વર્કશોપ આયોજિત કરી શકાય છે, જેનાથી વિદ્યાર્થીઓને તેમની દ્રષ્ટિનું મહત્વ સમજાય.

8. દ્રષ્ટિનો અભ્યાસસાથે સંબંધ:

• શિક્ષક સમજાવે કે સારી દ્રષ્ટિ વિદ્યાર્થીઓના શૈક્ષણિક અને શારીરિક વિકાસમાં મહત્વપૂર્ણ છે. આથી, દ્રષ્ટિની ખામી નિર્વાહ અથવા સારવાર કરવી અનિવાર્ય છે.

9. નબળા દ્રષ્ટિ ધરાવનાર વિદ્યાર્થીને સહાયતા:

• જો બાળકની દ્રષ્ટિ ખૂબ જ નબળી છે, તો શિક્ષક તેને વિશિષ્ટ શિક્ષણ પદ્ધતિઓ, વિશાળ ટેક્સ્ટ પુસ્તકો અથવા અન્ય સહાયક સાધનોનો ઉપયોગ કરાવી શકે છે.

10. બાળકોને આરોગ્ય તપાસ માટે પ્રોત્સાહન:

• દ્રષ્ટિ ખામીના કોઈપણ સંકેત જણાય ત્યારે શિક્ષક વિદ્યાર્થીઓને આંખના નિષ્ણાતને મળવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે.

નિષ્કર્ષ:

• શિક્ષકની ભૂમિકા દ્રષ્ટિ ખામીને નિર્વાહ અને તેને સુધારવામાં મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે શિક્ષક શાળામાં બાળકની દૈનિક પ્રવૃત્તિઓનું સૌથી નજીકથી નિરીક્ષણ કરે છે.

➡️(પ્ર-૪) અ. નાના બાળકમાં આવતા ટાઢિયા તાવના ચિન્હો અને લક્ષણો જણાવી તેની પેટા આરોગ્ય કેન્દ્ર ખાતે અપાતી સારવાર લખો.06

નાના બાળકોમાં ટાઢિયા તાવ (Common Cold or Flu) સામાન્ય છે, અને તે સમયસર ઓળખી યોગ્ય સારવાર કરવી જરૂરી છે. ટાઢિયા તાવથી બાળકને થોડી મુશ્કેલીઓ થઈ શકે છે, પરંતુ યોગ્ય સારવાર દ્વારા તેને નિયંત્રિત કરી શકાય છે.

ટાઢિયા તાવના ચિહ્નો અને લક્ષણો:

1. શરદી (Runny or Stuffy Nose): નાકમાંથી પાણી જેવું દ્રવણ નીકળવું અથવા નાક બંધ થઈ જવું.
2. ખાંસી (Cough): સૂકી અથવા ભીંજાયેલી ખાંસી.
3. તાવ (Fever): તાપમાન 100.4°F (38°C) કે તેથી વધુ હોવું.
4. કંઠમાં દુખાવો (Sore Throat): ગળામાં દુખાવો અથવા ગરમાહટ અનુભવવી.
5. માથાનો દુખાવો (Headache): ઠંડા સાથે માથામાં દુખાવો.
6. શરીરમાં દુખાવો (Body Aches): તાવની સાથે શરીરમાં દર્દ રહેવું.
7. થાક (Fatigue): સામાન્ય કરતાં વધુ થાક લાગવો અથવા ઊંઘમાં વધારો.
8. શ્વાસની તકલીફ (Difficulty Breathing): શ્વાસમાં તકલીફ કે ઝડપથી શ્વાસ લેવો.
9. અશાંતિ (Irritability): બાળક ચીડચીડું બની જાય છે, ઘણી વાર રડે છે.
10. આંખોમાં પેલાણ (Watery Eyes): આંખોમાં લાલાશ અને પાણી વહેવું.

પેટા આરોગ્ય કેન્દ્ર ખાતે અપાતી સારવાર:

1. તાવ માટેની દવાઓ:

• પેરાસીટામોલ (Paracetamol): તાવ અને શરીરના દુખાવાને ઘટાડવા માટે આ દવા આપવી.
• ઇબુપ્રોફેન (Ibuprofen): જો વધુ તાવ અને દુખાવો હોય તો (ડોક્ટરની સલાહ પ્રમાણે) આ દવા આપી શકાય છે.

2. ખાંસી અને શ્વાસની સમસ્યાઓ માટે:

• ખાંસીની સિરપ: ઉપચારી ખાંસી માટે ડોક્ટર દ્રારા યોગ્ય સિરપની સલાહ આપવામાં આવે છે.
• શ્વાસની તકલીફમાં: જો શ્વાસમાં તકલીફ હોય, તો નેબ્યુલાઇઝર અથવા બ્રોંકોડાયલેટર જેવી દવાઓનું પ્રયોગ થઈ શકે છે.

3. સેલાઇન ડ્રોપ્સ:

• સેલાઇન નોઝ ડ્રોપ્સ: નાકમાં પાણી કે બ્લોકેજને દૂર કરવા માટે સલાઇન ડ્રોપ્સ આપવામાં આવે છે.

4. સંભાળ અને આરામ:

• માતા-પિતાને બાળકને આરામ આપવામાં, મીઠું પાણી પીવડાવવામાં, અને પૂષ્કળ તત્વયુક્ત પદાર્થો આપવામાં સલાહ આપવામાં આવે છે.
• કસરત કરાવવી નહીં, આરામ માટે સલાહ આપવામાં આવે છે.

5. સંતુલિત હાઇડ્રેશન (Hydration):

• શિશુના શરીરને નરમ રાખવા માટે પૂરતું પાણી, સબ્જીનો સૂપ, નારિયેળ પાણી, ORS વગેરે આપવામાં આવે છે.

6. એન્ટિબાયોટિક્સ:

• એન્ટિબાયોટિક્સ માત્ર તે સમયે આપવામાં આવે છે, જ્યારે તબીબી તપાસથી બીમારી બેક્ટેરિયલ હોઈ શકે છે.

7. જટિલતા વર્ગીકરણ:

• જો તાવ વધુ રહે છે અથવા તાવ સાથે શ્વાસમાં બહુ તકલીફ હોય, તો બાળકને હायर સેન્ટર અથવા હોસ્પિટલમાં રિફર કરવામાં આવે છે.

8. નિરીક્ષણ અને અનુસરણી:

• પેટા આરોગ્ય કેન્દ્રના કર્મચારી અને ડોક્ટરો તરફથી વારંવાર નિરીક્ષણ અને અનુસરણી કરવામાં આવે છે, જેથી બાળકની સ્થિતિને મોનિટર કરી શકાય.

નિષ્કર્ષ:

• નાના બાળકોમાં ટાઢિયા તાવ સામાન્ય છે, પરંતુ તેનું યોગ્ય સમયે નિદાન અને સારવાર જરૂરી છે. પેટા આરોગ્ય કેન્દ્રમાં પ્રાથમિક સારવાર, જરૂરી દવાઓ, અને જરૂરી કાળજી આપવામાં આવે છે, અને ગંભીર પરિસ્થિતિમાં હોસ્પિટલોને રિફર કરવામાં આવે છે.

➡️બ.ઝાડાની સારવાર માટેના ધરધથ્થુ ઉપચારો જણાવો. 06

૧) પ્રવાહી આપો : ફકત સ્તનપાન કરતા નાના બાળકોને વારંવાર અને વધું સમય સ્તનપાન કરાવવું અને પાણી જેવા પાતળા ઝાડા હોય તો

• ૬ માસ થી નાના બાળકને સ્તનપાન સાથે સાથે ઓ.આર.એસ.દ્રાવણ પણ આપવું.
• ૬ માસ થી મોટા બાળકને સ્તનપાન સાથે સાથે ઓ.આર.એસ.દ્રાવણ અને ઘરગથ્થુ પ્રવાહી પણ આપવા.
• જો બાળક ફકત સ્તનપાન પર જ ન હોય તેવા બાળકોને ઓ.આર.એસ.દ્રાવણ ઉપરાંત નાળીયેર પાણી, છાશ, લીંબું સરબત, ભાતનું ઓસામણ, દાળનું પાણી કે સુપ અથવા ઉકાળેલું પાણી આપવું.
• માતાને ઓ.આર.એસ.દ્રાવણ ઘેર બનાવવાની રીત સમજાવો.
• ઓ.આર.એસ.દ્રાવણ બનાવવા માટે વધારાનું એક પેકેટ સાથે આપો.
• કેટલું ઓ.આર.એસ. આપવું તે માતાને સમજાવવું.
• માતાને સમજાવો… કપ વડે બાળકને વારંવાર ઘુંટડા પીવડાવે.
• જો ઉલ્ટી કરી નાખે તો ૧૦ મીનીટ સુધી રાહ જોવી.

(૨) બાળકને ખવડાવવાનું ચાલું રાખવું :

(૩) ફરી તપાસ કરાવવી જરૂરી બને તેવા લક્ષણો માતાને સમજાવવા..

• બાળક વધું માદુ જણાય.
• પી શકે નહી.
• સ્તનપાન લઈ શકે નહી.
• ઝાડામાં લોહી પડવું.
• શ્વાસમાં તકલીફ પડવી.
• તાવ આવવો..

➡️(પ્ર-5) નીચેની કોઈપણ બે પરિસ્થિતિનાં ચિન્હો અને લક્ષણો લખી સારવાર લખો. 12

➡️1.ગાલપચોળીયું

• મામ્સ (મમ્પસ) એક વાઇરલ ચેપ છે જે મુખમાં થેરાઇડ ગ્લાન્ડ્સને પ્રભાવિત કરે છે. આ રોગ મમ્પસ વાઇરસ દ્વારા ફેલાય છે અને મુખ્યત્વે બાળકોને અસર કરે છે. અહીં મામ્સના ચિન્હો, લક્ષણો અને સારવારની માહિતી આપેલી છે:

ચિન્હો અને લક્ષણો

1. સોજો: કાનની પાછળ અને જમણા અથવા ડાબા ગાલના નીચેના ભાગમાં થેરેસ્ટ ગ્લાન્ડમાં સોજો.
2. દર્દ: ગળા અને ચહેરામાં તીવ્ર દુખાવો, ખાસ કરીને ચાવવાના અને ગળવાના સમયે.
3. તાવ: સામાન્ય તાવ કે વધેલો તાવ.
4. થાક: કંટાળો, થાક અને કમજોરી.
5. માથાનો દુખાવો: સતત માથાનો દુખાવો.
6. ખોરાકની ઈચ્છામાં કમી: ભૂખ ન લાગવી અને ખોરાકનો સ્વાદ ઓછો થવો.

સારવાર

મામ્સ માટે કોઈ ખાસ ઉપચાર નથી, પરંતુ લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવા અને રાહત મેળવવા માટે નીચેની સારવાર આપી શકાય છે:

1. આરામ: પુષ્કળ આરામ કરવો.
2. પ્રતિશેધક દવાઓ: પેનકિલર્સ અને એન્ટી-ઇન્ફ્લેમેટરી દવાઓ જેમ કે પેરાસેટામોલ અથવા ઇબ્યુપ્રોફેન, દુખાવો અને તાવ ઘટાડવા માટે.
3. હલકો અને પોષણયુક્ત આહાર: પીણાં, સૂપ, અને હળવા ખોરાક લેવું જે ચાવવાથી તકલીફ ન પહોંચાડે.
4. તાપમાન નિયંત્રણ: બરફના પેકનો ઉપયોગ સોજા પર કરવા.
5. લિક્વિડ્સ: પુષ્કળ પાણી અને તરલ पदार्थ પીવા.

રોકથામ મામ્સની રોકથામ માટે એમએમઆર (મીઝલ્સ, મામ્સ, અને રૂબેલા) વેક્સિન આપવામાં આવે છે. આ વેક્સિન બાબત સારી રીતે માહિતી મેળવી અને યોગ્ય સમયે વેક્સિન લેવી જોઈએ.

ડોક્ટરનો સંપર્ક મામ્સના લક્ષણો દેખાય તો તરત જ ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો. ખાસ કરીને જો સોજો વધે, તાવ વધે, અથવા અન્ય ગંભીર લક્ષણો દેખાય તો તાત્કાલિક સારવાર જરૂરી છે.

➡️2. ડીપ્થેરીયા

• ડિપ્થેરીયા (Diphtheria) એ કોરની બેકટેરીયમ ડીપ્થેરી ( Cornei Bactetium Diphtheri)થી થતો રોગ છે. આ ચેપી રોગ છે. જેમાં સામાન્ય ક કાકડામાં અને ગળામાં ચેપ લાગે છે. તથા ગળામાં જાળું બનાવે છે. જે શ્વાસ લેવું અવરોધ કરે છે. જેના કારણે મૃત્યુ પણ થઈ શકે છે.
  
• રોગને કેવી રીતે ઓળખવો ?
• ગળામાં ભુખરા રંગના ચાંઠા સાથે ચાંદા જોવા મળે છે.
• રોગ કેવી રીતે ફેલાય છે ?
• ચેપી વ્યકિતના મોં, નાક અને ગળાના સ્ત્રાવમાં જીવાણુઓ હોય છે. આવી થી. જયારે ઉઘરસ કે છીંક ખાય ત્યારે ફેલાય છે.
• રોગની અટકાયત કેવી રીતે કરવી ?
• સૈાથી સલામત પગલુ શિશુકાળ દરમિયાન પેન્ટાવેલેન્ટની રસીઓ અસરકારક છે.
• જો ૧૪ વર્ષની ઉમર સુધી રસીઓ આપવામાં ન આવેલ હોય તો ફરી ડીપ્થેરી થવાની શકયતા રહે છે.
• સમયસર પેન્ટાવેલેન્ટ રસીકરણ એ અગત્યનો અટકાયતી ઉપાય છે.
• સમય : દોઢ,અઢી, સાડા ત્રણ માસે
• બુસ્ટર ડોઝ-૧ ૧૬ થી ૨૪ માસ (ડી.પી.ટી.)
• બુસ્ટર ડોઝ-૨ ૫ થી ૬ વર્ષ (ડી.પી.ટી.)
• ડોઝ : ૦.૫ એમ.એલ રૂટ
  ઈન્ટ્રામસ્કયુલર જગ્યા : થાય પર કવાડ્રીસેપ્સ મસલ્સમ માં

➡️3. કાકડા નો ચેપ

ચિન્હો અને લક્ષણો (Sings & Symptoms):

• ગળામાં સોજો આવે છે.
• ગળુ લાલ થઈ જાય છે.
• કાકડા મોટા થઈ જાય છે.
• લીમ્ફ ગ્લેન્ડમાં સોજો આવે છે.
• તાવ આવી જાય છે.
• અન્ન નળીનો ભાગ સાંકડો થઈ જાય છે.
• શ્વાસ લેવામાં તથા ગળવામાં તકલીફ પડે છે.
• અસ્વસ્થ જણાય છે.

સારવાર (Treatment):

• ઘરગથ્થુ ઉપચાર કરવા જેમાં મીઠાના પાણીના કોગળા કરવા.
• હુંફાળ હળદર વાળું દુધ આપવું.
• ઠંડી થી રક્ષણ કરવું.
• બાળકને ઠંડાપીણા આપવા નહી.
• પ્રવાહી ખોરાક વધુ આપવો.
• વારંવાર મો સાફ કરવું.
• દાંતની સ્વચ્છતા જાળવવી.
• ચોકલેટ જેવા ગળીયા પદાર્થ વધુ ન આપવા.
• મળી શકે તો પી.પી.લોશનના કોગળા કરાવવા.
• જરૂર જણાય તો એન્ટીબાયોટીકસ આપવી.
• જો વારંવાર આમ થતુ હોય તો સર્જીકલ ટ્રીટમેન્ટ આપવી.જેમાં ટોન્સીલેકટોમી (Tonsillectomy) ઓપરેશન કરવામાં આવે છે.

➡️પ્ર-૬ અ. નીચેનાના પુર્ણરુપ આપો 05

1.IMNCI >INTEGRATED MANAGEMENTOF NEONATAL & CHILDHOOD LLLNESSES

2.PEM> PROTEIN ENERGY MALNUTRITION

3.ORS> ORAL REHYDRATION SDUTION

4.MTP> MEDICAL TERMINATION OF PREGNANCY

5.IMR> INFENT MORTALITY RATE

➡️પ્ર-૬ બ. નીચેના વિધાનો ખરાં છે કે ખોટાં, તે લખો

૧. બાળકનું વજન જન્મના વજન કરતા છ મહીને વ્રણગણુ થાય છે. ❌

૨. તરુણાવસ્થાનો સમયગાળો ૧૧ થી ૧૭ વર્ષનો હોય છે. ❌

3. ન્યુમોનિયા ના નિદાન ની ચાવી શ્વસન દર છે. ✅

૪. ARI ની સારવારમાં બાળકને ઓ.આર.એસ અપાય છે. ❌

5. માતાને એઇડસ હોય તો બાળકને વારસાગત ચેપ મળે છે.✅