તારીખ:12/09/2019

⏩પ્રશ્ન-૧ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો. ———————————-

પ્રશ્ન-૧ 🔸(અ) ગ્રોથ ચાર્ટનું મહત્વ જણાવો. 03

• વૃધ્ધિ અને વિકાસનો સાચો અંદાજ નકકી કરવા માટે શોથ મોનીટરીંગ ચાર્ટ એક અગત્યનું સાધન છે. જેના દ્વારા આપણે આસાની થી બાળકનો વિકાસ જાણી શકાય છે. અને તે મુજબ કેટેગરીમાં મુકી અને સારવાર નકકી કરી શકાય છે.
• આમાં આલેખ પર થી બાળકની ઉંમર મુજબ વજન અને તેનો વિકાસ છે કે નહી તે નક્કી કરી શકાય છે.
• આલેખની ઉભી લીટીમાં વજન દર્શાવવામાં આવે છે, અને આડી લાઈનમાં બાળકની
  ઉંમર બતાવવામાં આવે છે.
• બાળકની ઉંમર મુજબ તેમાં સામાન્ય, કુપોષિત અને અતિ કુપોષિત એમ દર્શાવેલ છે. તે મુજબ જે ગ્રેડમાં આવતું હોય તે જણાવી તેની સારવાર અને જરૂર જણાયતો બાળ રોગ નિષ્ણાંત ને રીફર કરવું જોઈએ.
• જો બાળક સામાન્ય ગ્રેડમાં(લીલા કલરમાં) હોય તો ઉમર મુજબ વજન બરાબર છે તેમ કહી શકાય.આવા બાળકને ખોરાક અંગેની ભલામણ કરવામાં આવે છે.
• જો બાળક કુપોષિત ગ્રેડમાં (પીળા કલરમાં) હોય તો ઉમર મુજબ વજન ઓછુ તેમ કહી શકાય આવા બાળકને આંગણવાડી ઉપર વી. સીએન.સી. સેન્ટર ખાતે બાળકને સારવાર આપવામાં આવે છે.
• જો બાળક અતિ કુપોષિત ગ્રેડમાં (લાલ કલરમાં) હોય તો ઉમર મુજબ વજન ખુબ જ ઓછુ છે તેમ કહી શકાય આવા બાળકને સી.એમ.ટી..સી. તાલુકા લેવલે અથવા એન.આર.સી. જીલ્લા લેવલે રીફર કરવુ અને ત્યાં સારવાર આપવામાં આવે છે.
• દર મહીને આ પ્રકારનો ચાર્ટ ભરી તેનું મુલ્યાંકન કરવું જોઈએ.અને માતાને પોતાના બાળકના વજનનું સ્ટેટસ જણાવવું જોઈએ.

પ્રશ્ન-૧ 🔸(બ) ગ્રોથ એન્ડ ડેવલપમેન્ટમાં ભાગ ભજવતાં પરિબળો જણાવો. 04

બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસને નીચેના પરિબળો અસર કરે છે.

(૧) સગર્ભાવસ્થા પૂર્વે ની પરિસ્થિતી (Pre natal factors):

• વૃધ્ધિ અને વિકાસમાં આ ફેકટર અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. જેમાં પોષણ(Nutrition)માતાને કોઈપણ જાતની બિમારી,કોઈપણ પ્રકારનો ચેપીરોગ હોય,
• દાતઃ રૂબેલા કે સીફીલીસ વગેરે
• આ ઉપરાંત માતા ધુમ્રપાન(Smoking) કરતી હોય, આલ્કોહોલ લેતી હોય, કે કોઈપણ દવાની આદત હોય તો પણ બાળકનો વૃધ્ધિ અને વિકાસ અટકી જાય છે.
  

(2) આનુંવાશિક પરિબળ(Heredity factors):

• બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ વારસામાં આવેલા જીન્સના આધારે પણ જોવા મળે છે.બાળકના શરીરનો બાંધો, ચામડીનો કલર, આંખનો રંગ વગેરેનો આધાર વારસાગત પણ રહે છે.

(3) પોષણ પરિબળ (Nutritional factors):

• જો લાંબા સમયસુધી ખોરાકની ઉણપ જોવા મળે તો તેની સીધી જ અસર બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર પડે છે.બાળકને પુરતા પ્રમાણમાં ખોરાક ન મળેતો કુપોષણ (Malnutrition) થાય છે.સારો ખોરાક મળેતો જ સારો બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ થાય છે.

4 સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ની પરિસ્થિતી (Maternal factors):

• બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ માં સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતા જોવા મળતી કોઈપણ પ્રકારની અબનોર્માલીટી કે જેના લીધે ગર્ભમાં (Intra Uterian) લાઈફ દરમ્યાન બાળકનો વિકાસ બરાબર થાય નહી.જેની અસર બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર પડે છે.

(5) વાતાવરણીય પરિબળ(Environmental factors):

• બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસમાં માતાને સગર્ભાવસ્થા (Antenatal Period) દરમિયાન તથા બાળકના જન્મ પછી કેવા પ્રકારનું વાતાવરણ મળે છે તેના પર પણ આધાર રાખે છે. જો બાળકને સારૂ વાતાવરણ મળેતો તથા કુટુંબનો સારો પ્રેમ મળેતો બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ સારો થાય છે. આજુબાજુના વાતાવરણમાંથી તેને વિકસવાની શકિત મળે છે

(6 સાસ્કૃતિક પરિબળ (Cultural factors):

• કેટલીક ખોટી માન્યતાઓ અને વહેમો ને લઈને સગર્ભાસ્થા દરમિયાન કે ત્યારબાદ અમુક ખોરાક અને વાતાવરણમાં ફેરફાર જોવા મળે છે. જે બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર સીધા જ અસર કરે છે.
• આમ, બાળકનો જન્મ કેવા વાતાવરણમાં, કોના દ્રારા તથા જન્મ પહેલા અને પછી કેવી સારવાર મળેલ છે તેની સીધી જ અસર બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર જોવા મળે છે.

(7) સામાજીક અને આર્થિક પરિબળ(Socio economical factors):

• સામાજીક અને આર્થિક પરિબળ સારા હોયતો તે બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર સીધા જ અસર કરે છે.જો ઘરના સભ્યોની જીવન જીવવાની શૈલી સારી હોય તો તેની અસર બાળક પર આવે છે.

પ્રશ્ન-૧ 🔸(ક) રમકડાંની પસંદગી કરતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાની બાબતો લખો. 05

• રમકડા ની પસંદગી(Selection of Toys )
• રમકડાની પસંદગી બાળકની ઉંમર આધારીત હોય છે. તથા તેના માનસિક વિકાસ પર
• રમકડા એવા હોવા જોઈએ કે જેનાથી બાળકની બુધ્ધિ નો વિકાસ થાય.
• બાળકને રમકડામાં રસ પડે તેવા હોવા જોઈએ.

• રમકડા સલામત હોવા જોઈએ.
• પોસાય તેવી કિંમતના હોવા જોઈએ.
• આકર્ષક હોવા જોઈએ.
• બાળકની ઉમર મુજબના હોવા જોઈએ.
• રમકડા એવા હોવા જોઈએ કે જેના વડે બાળકને નુકશાન ન થવું જોઈએ.
• એકસીડન્ટ ન થાય તેવા હોવા જોઈએ.

• રમકડા તીક્ષણ,ખળબચડી સપાટી વાળા ન હોવા જોઈએ.
• સળગી ઉઠે તેવા ન હોવા જોઈએ.
• તેમાથી નાના ટુકડા થઈ જાય તેવા ન હોવા જોઈએ.
• કલર ન જાય તેવા ન હોવા જોઈએ.
• રમકડા એવા હોવા જોઈએ કે જેનાથી બાળકનો વિકાસ થઈ શકે.
  રેમકડા બાળકની કેપેસીટી મુજબના હોવા જોઈએ
• જો બાળકને હલનચલન પર અંકુશ રાખવાનો હોયતો તે મુજબ રમકડા આપવા જોઈએ.

• માંદા બાળક માટે રમકડા નાના હોવા જોઈએ.
• રમકડા બાળકના રસ મુજબના હોવા જોઈએ.
• માંદા બાળક માટે અલગ જ રમતગમત માટે યુનિટ હોવું જોઈએ

🔸અથવા🔸
પ્રશ્ન-૧ 🔸(અ) કોમ્પ્લીમેન્ટ્રી ફિડીંગ એટલે શું? 03

કોમ્પ્લીમેન્ટરી ફીડિંગ (Complementary Feeding) એટલે શું:

• કોમ્પ્લીમેન્ટરી ફીડિંગ એ તે પ્રક્રિયા છે, જેમાં માતાના દૂધની સાથે (પણ બદલે નહિ) સોલિડ અથવા લિક્વિડ ખોરાક શરૂ કરવામાં આવે છે. આ શરૂઆત સામાન્ય રીતે જ્યારે બાળક 6 મહિનાનો થાય ત્યારે કરવામાં આવે છે, કારણ કે આ સમય સુધી માતાનું દૂધ એકલવાયું પોષણ પૂરું પાડે છે, પરંતુ 6 મહિનાના બાદથી શિશુના શારીરિક અને પોષણની જરૂરિયાતો વધારે વધી જતી હોય છે, જેના માટે પૂરક ખોરાકની જરૂર પડે છે.
• આ પૂરક ખોરાકમાં મસલેલો ફળો, કાચા અનાજના પેસ્ટ, દહીં, અને પૌષ્ટિક છાસ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે, જે બાળકને ઓછી ઉંમરે સરળતાથી પચી જાય. કોમ્પ્લીમેન્ટરી ફીડિંગ સાથે પણ, માતાનું દૂધ પ્રાથમિક પોષણનું સ્ત્રોત રહે છે, અને આ પદ્ધતિ દ્વારા બાળકને ધીમે ધીમે વિવિધ ખાદ્ય પદાર્થો પર સ્વિચ કરવાની તાલીમ આપવામાં આવે છે.

પ્રશ્ન-૧ 🔸(બ) બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલ વિશે લખો. 04

બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલ (Baby-Friendly Hospital Initiative – BFHI)

પરિચય:

• બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલ (BFHI) એ વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (WHO) અને યુનિસેફ દ્વારા 1991 માં શરૂ કરાયેલ એક વૈશ્વિક પહેલ છે. આ પહેલનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય દર વર્ષમાં કરોડો બાળકોના જીવનને બચાવવા અને તેમના પોષણમાં સુધારો કરવાનો છે, ખાસ કરીને સ્તનપાનના માધ્યમથી.

મુખ્ય લક્ષ્યો:

1. સ્તનપાનને પ્રોત્સાહન: બાળકના જન્મના પ્રથમ કલાકે માતા અને બાળક વચ્ચે તાત્કાલિક સ્નેહબંધન સ્થાપિત કરવું અને તરત જ સ્તનપાન શરૂ કરાવવું.
2. પ્રથમ 6 મહિના સુધી સંપૂર્ણ સ્તનપાન: બિનઅરજન્ટ રૂપે કોઈપણ પ્રકારની બાહ્ય આહાર (જેમ કે પાણી, તણખલ, વગેરે)ની નફરત સાથે માતાઓને છ મહિના સુધી સંપૂર્ણ સ્તનપાનની પ્રેક્ટિસ અપનાવવા પ્રોત્સાહિત કરવું.
3. શિશુના સ્વાસ્થ્ય અને વિકાસમાં સુધારો: BFHI શિશુના આરોગ્ય અને વિકાસ માટે શ્રેષ્ઠ પોષણ સુવિધાઓ પ્રદાન કરીને સકારાત્મક અસરો પેદા કરે છે.

બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલના તત્વો:

1. સ્થાનિય સ્તરે જાગૃતિ: આ પહેલ અંતર્ગત હોસ્પિટલ અને આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં મેટર્નિટી સ્ટાફ અને આરોગ્યકર્મીઓને યોગ્ય તાલીમ આપવામાં આવે છે.
2. પ્રમાણિત માર્ગદર્શિકા: WHO અને યુનિસેફ દ્વારા 10 પગલાંની એક વૈશ્વિક માર્ગદર્શિકા આપવામાં આવી છે, જેનો અનુસરણ બીએફએચઆઇને અપનાવતી હોસ્પિટલોમાં કરાવવામાં આવે છે.
3. સ્તનપાન માટે અનુકૂળ પરિસ્થિતિ: હોસ્પિટલોમાં માતા-બાળકને અવિરત (rooming-in) સાથે રાખવામાં આવે છે, જેથી માતા અને બાળક વચ્ચે વધુ સારા અને લાંબા ગાળાના બોન્ડિંગ માટે પર્યાપ્ત સમય મળી શકે.

નિષ્કર્ષ:

• બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલ પહેલ એ માતાઓને પ્રોત્સાહિત કરે છે કે તેઓ તેમના બાળકને સાથી ન રહેલ કંડિશન્સમાં પણ સ્તનપાન કરાવે. આ પહેલે સમગ્ર વિશ્વમાં માતા અને બાળકોના આરોગ્યમાં ઘણો સુધારો કર્યો છે અને આ પ્રણાલીને આપનાવીને ભારત સહિતના અનેક દેશોમાં માતા-શિશુ સ્વાસ્થ્યમાં સુધારો જોવા મળ્યો છે.

પ્રશ્ન-૧ 🔸(ક) બાળ મજૂરી અને બાળ અત્યાચાર અટકાવવાના પગલાં લખો 05

• આનો હેતુ બાળકમાં થતા અત્યાચાર માટે જવાબદાર પરિબળોને સુધારવાનો છે. આના પગલાઓ નીચે મુજબ છે.
• બાળ અત્યાચારમાં કેસોની ઓળખ કરી ઓથોરીટીને જાણ કરવી અને ડોકટર દ્રારા
  નિદાન કરાવવું.
  સબંધ પ્રસ્થાપિત કરવો અને તેની સાથે સંકળાયેલા પરિબળોની તપાસ કરવી.
• જે પ્રકારનો અત્યાચાર (ઈજા) થયેલ હોય તેની ચોકકસ સારવાર પાડવી.બાળકની શારીરીક સંભાળ લેવી અને પ્રેમ આપવો.
• બાળકોની સારવાર લેવા માટે . મા બાપને પ્રોત્સાહીત કરવા.
• ચોકકસ પ્રકારના માનસીક અને શારીરીક પ્રશ્નોને પહોચી વળવા વ્યકિતગત
  સંપરામેશ(Counseling) અને સાયકોથેરાપી મા બાપને આપવી.

• હકારાત્મક વલણ દ્વારા સારવાર માટેના પ્રયત્નો કરવા જેથી બાળકોનો આત્મ વિશ્વાસ વધે.• જયારે બાળ અત્યાચાર ખુબ જ વધારે પ્રમાણમાં હોય અને બાળકની જીંદગી જોખમમાં હોય અથવા મા બાપ પરિસ્થિતી ને પહોચી શકે તેમ ન હોય ત્યારે આવા બાળકોને ‘ફોસ્ટર હોમ ‘(રીમાન્ડ હોમ) માં રાખવામાં આવે છે. મા બાપ અને બાળક બન્નેને સારવાર આપવામાં આવે છે. કે જેથી બાળક રીમાન્ડ હોમમાંથી પોતાના ઘરે સારી રીતે જાય.

• જયારે અત્યાચાર જીવલેણ હોય, જાતીય સતામણીનો ભોગ બનેલ હોય ત્યારે આવા અત્યાચાર કરનાર ને જોખમી સજા કરવામાં આવે છે.
• એવી ભલામણ કરવામાં આવી છે કે બાળકોના હકકો ને પ્રસ્થાપિત કરવા અને રક્ષણ આપવા માટે યુનાઈટેડ નેશનની ભલામણો સ્વીકારવી જોઈએ.ભારત સરકાર દ્રારા ૧૯૬૦ મા બાળ કાયદો પસાર કરવામાં આવ્યો અને દરેક રાજયોમાંં તેનો અમલ કરવામાં આવ્યો.આનાથી બાળકોને ઘાતકીપણામાંથી કે બેઈજજતીથી રક્ષણ આપવામાં આવે છે. અથવા ઈચ્છાથી અત્યાચાર કરવામાં આવેલ હોય તે ને રક્ષણ આપવામાં આવે છે.

• ૧૯૮૬નો ‘જુવેનાઈલ જસ્ટીસ એકટ’ (બાળ ન્યાય નો કાયદો ) અત્યાચાર થયેલા બાળકોને રક્ષણ આપે છે. અને સંભાળ લે છે. આ કાયદાનું અમલીકરણ જરૂરી બને છે.તેને વધું ચોકકસાઈ વાળો બનાવવો જરૂરી બને છે. આ ઉપરાંત લોક જાગૃતિ અને લોકોના ટેકાની જરૂર પડે છે. માત્ર કાયદા થી બધુ થઈ જતુ નથી.આ બધા ઉપરાંત નેશનલ લેવલે બાળ અત્યાચાર કંટ્રોલ પ્રોગ્રામ પણ ચાલુ કરવો જોઈએ.

PREVENTION OF CHILD LABOUR બાળ મજુરીના અટકાયતી પગાલાઓ :

• THE CHILD LABOUR ACT: The Child Labour Act( Prohibition & Regulation act 1986) :આ કાયદો ૧૯૩૮ના ચાઈલ્ડ એમ્પલોઈમેન્ટ એકટના સ્થાને આવેલો છે. આનો હેતુ એ છે કે એવા પ્રોસેસ અને ઔધોગીક કે જે બાળકો માટે નુકશાન કરતા હોય તેઓને ઓળખવા અને આમાં બાળકો કામ ન કરે તેવું જણાવવામાં આવેલ છે. આમાં કમીટી નકકી કરે છે બાળક માટે નુકશાન કારક છે કે નહી.
• NATIONAL CHILD LABOUR POLICY :આની રચના ૧૯૮૧ માં કરવામાં આવી જેમાં બાળકો પર પુરતુ ધ્યાન આપવામાં આવતું નથી અને બાળકો પાસે ખોટુ કામ કરાવે છે. અને ધાક ધમકી આપે છે. આ કાયદામાં ઘોડીયાઘરની પણ સુચના છે.
• THE PROBETION OF OFFENDERS ACT :આ કાયદા નીચે જે બાળકની ઉમર ૧૮ વર્ષ થી ઓછી હોય અને તેને ગંભીર ગુન્હો કરેલ હોય છતાપણ તેને જેલ ની સજા કરવામાં આવતી નથી.અને તેને સુધારવા માટે પ્રોબેશન પર મુકવામાં આવે છે. અને તેની સારી વર્તુણુક જોવામાં આવે છે.

⏩પ્રશ્ન-૨ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો. ———————————-

પ્રશ્ન-૨ 🔸(અ) બાળકોને થતાં અકસ્માત નિવારણ માટે માતા-પિતાને શું માર્ગદર્શન આપશો? 08

બાળકોમાં થતા અકસ્માતોને નિવારવા માટે માતા-પિતા નીચેના માર્ગદર્શન અનુસરી શકે છે:

ઘરેણું સુરક્ષા:

1. ધરીલી પદાર્થો: ઘરમાં નાના પદાર્થો, દવાઓ, ઝેરી વસ્તુઓ, અને સફાઈના કેમિકલ્સ બાળકોની પહોંચથી દૂર રાખો.
2. કબાટ અને દરવાજા: તાળા લગાવીને કબાટ અને દરવાજાઓમાં સલામતી ગેટ્સ અથવા લોક્સ લગાવો.
3. ધારીલા કિનારા: ફર્નિચર અને અન્ય વસ્તુઓના કિનારા પર કવર લગાવો.
4. પાવર સોકેટ્સ: પાવર સોકેટ્સને કવરથી ઢાંકી રાખો.

પાણીની સલામતી:

1. પાણીના સ્રોતો: બાથટબ, બકીટ, અથવા પાણી ભરેલી ટાંકીનો ઉપયોગ કર્યા પછી તરત પાણી કાઢી નાખો.
2. સ્વિમિંગ પૂલ્સ: પૂલની આસપાસ બેરિયર અને ગેટ્સ લગાવો.

આગ અને ઉષ્મા:

1. ફાયર અલાર્મ: ઘરમાં ફાયર અલાર્મ સ્થાપિત કરો અને નિયમિત રીતે તપાસો.
2. ગેસ સ્ટોવ અને ઉકાળવાની વસ્તુઓ: ગેસ સ્ટોવ અને ગરમ પદાર્થોને બાળકોની પહોંચથી દૂર રાખો.

ઇલેક્ટ્રિકલ સલામતી:

1. તાર અને ઇલેક્ટ્રિકલ ઉપકરણો: તૂટી ગયેલા અથવા ખુલ્લા તારોને સરખા કરાવો અને ટૂંકા કરેલા ઉપકરણોને બદલો.
2. ફ્લેક્સેબલ સ્ટ્રીપ્સ: ફ્લેક્સેબલ પાવર સ્ટ્રીપ્સ પર કવર લગાવો.

શારીરિક સલામતી:

1. બાળકોની દેખરેખ: દરેક સમયે નાના બાળકો પર નજર રાખો, ખાસ કરીને રમતા અને જમતા વખતે.
2. રમકડાં: માત્ર યોગ્ય ઉંમરના રમકડાં આપો અને ટૂટી ગયેલા રમકડાં તરત જ હટાવી નાખો.
3. આખડી જગ્યાઓ: છત, સીડી, અને બારીની આસપાસ બાળકોની ઉપસ્થિતિને નિયંત્રિત કરો.

વાહન સલામતી:

1. કાર સીટ: ઉંમર અને વજન અનુસાર યોગ્ય કાર સીટનો ઉપયોગ કરો.
2. સાવચેત ડ્રાઇવિંગ: બાળકોને કારમાં બેસાડતાં પહેલાં અને બહાર કાઢતી વખતે સાવચેતી રાખો.

મેદાનની સલામતી:

1. રમવાની જગ્યા: બાળકોને સલામત અને ફેન્સલને રમવાની જગ્યામાં રમવા દો.
2. રમનાર ની દેખરેખ: ખેલતા સમયે બાગમાં અથવા રમણીસ્થળોમાં બાળકો પર સતત નજર રાખો.

માતા-પિતાએ આ પગલાં અનુસરીને અને સાવચેત રહેીને બાળકોમાં થતા અકસ્માતોને ઘણાં અંશે ટાળી શકાય છે.

`પ્રશ્ન-૨ 🔸(બ) કાનમાં થયેલ ચેપના ચિન્હો અને લક્ષણો જણાવો 04

• તે મોટા ભાગે શરદી ઉધરસ પછી જોવા મળે છે. નાકનો ચેપ ઈસ્ટેચીયન ટયુબ મારફતે કાનમાં લાગે છે. અને ઓટાઈટીસ મીડીયા
• થાય છે. કાનમાં પસ થાય છે. આનાથી કાનના પડદામાં કાણું પડી જાય છે. અને અવાજ સાંભળવાનું ઓછુ થઈ જાય છે.
• કાનમાં થયેલ ચેપ (Otitis Media)ના ચિન્હો અને લક્ષણો સામાન્ય રીતે નીચે મુજબ હોઈ શકે છે:

ચિન્હો અને લક્ષણો:

કાનમાં દુખાવો:

• તીવ્ર દુખાવો: કાનમાં સતત અથવા તીવ્ર દુખાવો, ખાસ કરીને બાળકોમાં.
• સૂઝ અને આકાંછા: કાનની અંદર સોજો અને હલકી આકાંછા અથવા ચુબનવાળું અનુભવ.

કાનમાંથી પ્રવાહ:

• ફ્લુઈડ સ્રાવ: કાનમાંથી પીળા, સફેદ અથવા લોહિયાળ પ્રવાહ નીકળવો, જે કાનની પદાર્થ (eardrum)માં છિદ્ર થવાથી થાય છે.
• ખર્જી: કેટલીક વખત કાનમાંથી દુર્ગંધયુક્ત સ્રાવ નીકળે છે.

શ્રવણી ક્ષમતામાં ઘટાડો:

• હળવી કર્ણનાશ: ચેપના કારણે સાંભળવામાં તકલીફ, અથવા હળવી કર્ણનાશ (Hearing Loss) અનુભવ.

ઉચ્ચ તાવ:

• તાવ: કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ચેપના કારણે તાવ પણ આવે છે, ખાસ કરીને બાળકોમાં.

શારીરિક અશાંતિ:

• માથાનો દુખાવો: કાનના ચેપના કારણે માથાનો દુખાવો.
• અશાંતિ અને ચીડિયાપણું: ખાસ કરીને નાના બાળકોમાં, ચેપના કારણે વધારે ચીડિયાપણું અને અશાંતિ અનુભવવી.
• મોઢું ખેંચવું: નાના બાળકો ઘણીવાર કાનના દુખાવા વચ્ચે મોઢું ખેંચતા હોય છે.

શ્રવણ અને બાલાન્સની સમસ્યાઓ:

• અસંતુલન: ક્યારેક કાનના ચેપને કારણે સરવાળો કે સંતુલનની સમસ્યાઓ થાય છે.
• તબિયત બગડવું: કાનના ચેપને કારણે ચક્કર આવવાની સ્થિતિ પણ બની શકે છે.

ઑટોમેટિસમ (ઓટોમિટીસ):

• કાનમાં ઘૂંટણી: કેટલાક બાળકો અને મોટા લોકોમાં, કાનના ચેપને કારણે કાનના અંદર ‘બુબુડાઈ’ કે ઘૂંટણી અનુભવવી, જે ઓટોમિટીસ તરીકે ઓળખાય છે.

નિષ્કર્ષ:

જો ઉપરના લક્ષણો જણાય, તો તાત્કાલિક ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો જરૂરી છે, જેથી યોગ્ય નિદાન અને સારવાર સમયસર શરૂ કરી શકાય. ખાસ કરીને બાળકોમાં કાનના ચેપને અવગણવું ન જોઈએ, કારણ કે તે સાંભળવાની ક્ષમતાને અસર કરી શકે છે.

🔸 અથવા🔸

પ્રશ્ન-૨ 🔸(અ) એક માતા પોતાના 3 માસના બાળકને લઈને તમારી પાસે આવે છે. તો LM.N.C.I. મુજબ બાળકની શું-શું તપાસ કરશો? 08

એક માતા જ્યારે 3 માસના બાળકને લઈને આવે છે, ત્યારે ICMR ના “L.M.N.C.I.” (Integrated Management of Neonatal and Childhood Illnesses) (એલએમસીઆઈ) માર્ગદર્શિકા અનુસાર, કેટલીક મુખ્ય તપાસો કરવી આવશ્યક છે. આ માર્ગદર્શિકા બાળકના આરોગ્યના વ્યાપક નિરીક્ષણ માટે માર્ગદર્શક પદ્ધતિઓ આપે છે.

1. શારીરિક પરીક્ષણ (Physical Examination):

• વજન: બાળકનું વજન માપીને તેની વૃદ્ધિનો આકલન કરવો.
• શરીરની લંબાઈ: લંબાઈ માપીને તેના વૃદ્ધિ ચાર્ટ સાથે સરખાવવું.
• શરીરનો તાપમાન: તાપમાન માપીને જોવું કે બાળકને તાવ છે કે નહીં.
• શરીરનો સમીક્ષા: ત્વચા પર ખંજવાળ, રેશ, અથવા અન્ય ચિન્હો જોવું.
• સાંસારિક સાઇન્સ: બાળકના શ્વાસની ગુણવત્તા, છાતીનું હલનચલન, અને ગળામાં સોજો વગેરેની તપાસ.

2. શ્વસન તંત્રની તપાસ (Respiratory Assessment):

• શ્વાસગતિ: બાંધો કે બાળક નિયમિત અને સરળતાથી શ્વાસ લે છે કે નહીં.
• છાતીનું હલનચલન: છાતી ખીંચાઈ રહી છે કે નહીં, અથવા અન્ય કોઈ શ્વાસની તકલીફ છે કે નહીં તે નિરીક્ષણ.
• ખાંસી અને ચેપના લક્ષણો: જો છે, તો તેની ગંભીરતા અને પ્રકારની તપાસ.

3. પોષણ અને વિકાસની તપાસ (Nutritional and Developmental Assessment):

• સ્તનપાન અથવા પુષ્ટિક ખોરાક: માવજત, સ્તનપાનની વિધિ, અને માતાના દૂધની પૂર્તતાની વિગતો.
• અવશ્યક પોષક તત્વોની પૂર્તિ: પોષણ સ્થિતિની ચકાસણી (જેમ કે લોહીનું સ્તર, એન્ફેનશીપ મલ્ટિવિટામિન એ).
• વિકાસના માઈલસ્ટોન: બાળકની ઉંમર મુજબનાં વિકાસ માઈલસ્ટોન (મોથા ઉઠાવવું, હાથમાં વસ્તુ પકડવું, પગની હલનચલન)ની ચકાસણી.

4. રોગના ચિન્હો (Signs of Illness):

• દસ્ત અને ઊલટી: બાળકને ઉલટી, દસ્ત, અથવા ભૂખમાં ઘટાડો છે કે નહીં.
• શ્વસન સમસ્યાઓ: શ્વાસની તકલીફ, તીવ્રતામાં ફેરફાર, શ્વાસ લેવામાં તકલીફ.
• ચેપના લક્ષણો: ચામડી પર ચકામા, પોચા, અથવા ગળી ખોળું, જે ચેપનું લક્ષણ હોઈ શકે છે.

5. બીજાં લક્ષણો (Other Signs):

• આંખની ચકાસણી: આંખો ખૂલવાની ક્રિયા, આંખના પ્રકાશની પ્રતિક્રિયા, અને આંખમાંથી પ્રવાહની તપાસ.
• કાનની ચકાસણી: કાનમાં પ્રવાહ, રેંડ થવા, કે કાનમાં તકલીફ.
• મૂત્રપિંડની ચકાસણી: સામાન્યપણે કપડાંની ઓશીકા, શિશુના વિસર્જન પેટર્ન (મૂત્ર અને મલ) ની ચકાસણી.

6. માતાની ફરિયાદો અને ઈતિહાસ (Mother’s Concerns and History):

• પ્રાથમિક ફરિયાદો: માતાની મુખ્ય ચિંતા વિશે પુછવું.
• ગર્ભાવસ્થા અને જન્મ ઈતિહાસ: બાળકના જન્મ ઈતિહાસ (તકલીફો, બિમારીઓ, વગેરે).
• અન્ય ચિંતાઓ: માતાની બાકીની ચિંતાઓ કે પ્રશ્નો સાંભળવા.

7. સલાહ અને માર્ગદર્શન (Advice and Counseling):

• શારીરિક કાળજી: જો કોઈ તકલીફ હોય તો, માતાને યોગ્ય શારીરિક કાળજી માટે સલાહ આપવી.
• સ્તનપાનની સલાહ: સ્તનપાન વિશેના પ્રશ્નો અને પ્રશિક્ષણ, સ્તનપાનની જરૂરિયાત, અને યોગ્ય પદ્ધતિ વિશે માર્ગદર્શન.
• એમ્યુનાઈઝેશન: રસીકરણ કોટર તપાસીને, જે રસીકરણ બાકી છે તે માટે માર્ગદર્શન.
• આવશ્યકતાના આધારે રિફરલ: જો કોઈ ગંભીર લક્ષણો હોય, તો યોગ્ય તબીબી પ્રાધિકારીને રિફર કરવા.

આ માહિતીના આધારે, ડોકટરની મુલાકાતના અંતે માતાને પૂરતું માર્ગદર્શન અને જો જરૂરી હોય, તો વધુ તપાસ અથવા સારવારના માટે રિફરલ આપવામાં આવે.

પ્રશ્ન-૨ 🔸(બ) શાળા આરોગ્ય કાર્યક્રમના હેતુઓ લખો.04

આ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા ચાલતી યોજના છે જે ગુજરાત સરકારમા પણ ચાલે છે. આ યોજના અર્તગત નવજાત શિશુ થી ૧૮ વર્ષ સુધીના તમામ પ્રાથમિક, માધ્યમિક અને ઉચ્ચતર માધ્યમિકમાં ભણતા તમામ તથા શાળાએ ન જતા બાળકોની પણ તપાસ કરી સંદર્ભ સેવાઓની જરૂર હોય તો આપવમાં આવે છે.

યોજના કયારે શરૂ કરવામાં આવી ?

વર્ષ ૧૯૯૭ થી શરૂ કરવામાં આવી હતી.વર્ષ ૨૦૧૦ – ૧૧માં સુધારો વધારો કરવામાં આવ્યો

યોજનાના હેતુઓ :

• ૧) શાળામાં ભણતા બાળકોમાં કુપોષણ અટકાવવુ.
• ૨) કુપોષીત બાળકોને પોષણ સંબધી સારવાર આપવી.
• ૩) કુપોષીત બાળકોને તબીબી સારવાર આપવી.
• ૪) આઈ.એમ.આર. ઘટાડવો.
• ૫) વહેલાસર નિદાન કરવું.
• ૬) સારી અને ઝડપી સંદર્ભ સેવા આપવા માટે
• ૭) ગંભીર બિમારીમાં મફત સારવાર આપવા માટે

પ્રશ્ન-૩ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો. (કોઈપણ બે) (2X6=12)

પ્રશ્ન-૩ 🔸(અ) સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામની ઉપયોગિતા જણાવો

સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ (School Health Program) એ વિદ્યાર્થીઓના આરોગ્ય અને કલ્યાણ માટે રચાયેલ વ્યાપક કાર્યક્રમ છે. આ કાર્યક્રમની ઉપયોગિતા નીચે મુજબ છે:

1. પ્રાથમિક આરોગ્ય સેવાનો પ્રદાન:

• વારંવારના આરોગ્ય ચકાસણીઓ: વિદ્યાર્થીઓના વ્યાપક સ્વાસ્થ્ય ચકાસણીઓ યોજીને બિનજરૂરી બીમારીઓનું નિદાન અને સારવાર.
• ટીકાકરણ: જરૂરી રસીકરણ દ્વારા બાળકોને રોગપ્રતિકારક બનાવીને બીમારીઓ સામે રક્ષણ.
• દંતચિકિત્સા અને આંખોની તપાસ: દાંત અને આંખોની નિયમિત તપાસ.

2. શિક્ષણ અને જાગૃતિ:

• આરોગ્ય શિક્ષણ: વ્યક્તિગત સ્વચ્છતા, પોષણ, અને રોગોથી બચવા માટેના માર્ગદર્શક શિક્ષણ.
• જાગૃતિ કેમ્પેઇન: જીવનશૈલી રોગો, દારૂ, ધૂમ્રપાન, અને નશા જેવા મુદ્દાઓ પર જાગૃતિ.

3. મનોવૈજ્ઞાનિક આધાર:

• માનસિક સ્વાસ્થ્ય સેવા: શિક્ષક અને વિદ્યાર્થીઓ માટે માનસિક સ્વાસ્થ્યનો આધાર, કોન્સેલિંગ અને થેરાપી.
• તણાવ વ્યવસ્થાપન: પરીક્ષાનો તણાવ, સામાજિક દબાણ, અને અન્ય માનસિક તણાવના મુદ્દાઓનો સામનો કરવો.

4. સ્વચ્છતા અને સંક્રમણ નિયંત્રણ:

• શાળા સ્વચ્છતા: શાળાના ટોઇલેટ, પીવાના પાણીના સ્રોતો, અને રમવાના મેદાનોની સ્વચ્છતા જાળવી રાખવી.
• નિયંત્રણ અને નિયંત્રણ: રોગચાળો ફેલાતો અટકાવવા માટેના પગલાં.

5. પ્રતિસાદ અને મૂલ્યાંકન:

• આરોગ્ય રેકોર્ડ: દરેક વિદ્યાર્થી માટે આરોગ્ય રેકોર્ડ રાખવો.
• મૂલ્યાંકન: કાર્યક્રમના પરિણામો અને પ્રભાવનું મૂલ્યાંકન.

6. આપાતકાળની સંભાળ:

• પ્રથમ સહાય વ્યવસ્થા: શાળા પાસે પ્રથમ સહાયનો સામાન ઉપલબ્ધ રાખવો.
• આપાતકાળની યોજનાઓ: કોઈ અકસ્માત કે સ્વાસ્થ્ય સામેની અચાનક પરિસ્થિતિઓ માટે નિયત પ્રક્રિયાઓ.

7. પોષણ અને સ્વસ્થ આહાર:

• પોષણભર્યો આહાર: સ્કૂલના ખોરાકમાં પોષણની ગુણવત્તા જાળવી રાખવી.
• મિડ-ડે મિલ યોજના: વિદ્યાર્થીઓને સંતુલિત આહાર પૂરો પાડવાનો કાર્યક્રમ.

8. જરૂરી મદદ અને સહાયતા:

• કુલ રહેવાસી શિક્ષકો અને પાલકો માટે માર્ગદર્શન: બાળકના આરોગ્યની તકેદારી માટે નિયમિત માર્ગદર્શન.
• રોગચાળાના નિકાલ માટે સહકાર: સ્થાનિક આરોગ્ય અધિકારીઓ અને અન્ય આરોગ્ય સેવાનો સહયોગ.

સમાપન:

• સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ વિદ્યાર્થીઓને તંદુરસ્ત અને ખુશાળ જીવન જીવવા માટે જરૂરી બધી સેવાઓ અને આધાર પૂરો પાડે છે. તે શિક્ષણ અને આરોગ્યના મિશ્રિત લક્ષ્યોને સિદ્ધ કરવા માટે એક ઉત્તમ માધ્યમ છે.

પ્રશ્ન-૩ 🔸(બ) સબ સેન્ટર ખાતે વેલ બેબી ક્લીનીક કેવી રીતે તૈયાર કરશો?

સબ સેન્ટર ખાતે વેલ બેબી ક્લિનિક (Well Baby Clinic) તૈયાર કરવા માટે નીચેના પગલાંઓ અનુસરી શકાય:

1. સ્થાનનું પસંદગી અને વ્યવસ્થાપન:

• સફાઈ અને હાઈજીન: ક્લિનિક માટે સ્વચ્છ અને હાઈજીનિક જગ્યા પસંદ કરો. તેની નિયમિત સફાઈ અને સેનેટાઈઝેશન સુનિશ્ચિત કરો.
• અપર્યાપ્ત જગ્યા: જો જગ્યા પૂરતી ન હોય તો ટેન્ટ અથવા વિશાળ રૂમને ક્લિનિકમાં ફેરવી શકાય છે.
• રોકાણ અને ગેરહાજર વસ્તુઓ: બેસવા માટે તબલીઓ, મેડિકલ સાધનો, અને વ્યવસ્થા માટેની અન્ય જરૂરી વસ્તુઓની પૂર્તિ કરો.

2. આવશ્યક મેડિકલ સાધનો અને સામાન:

• વજન મશીન: બાળકનું વજન માપવા માટે પ્રમાણભૂત વજન મશીન.
• લંબાઈ માપણું સાધન: લંબાઈ માપવા માટે.
• માથાનો ઘેરાવ માપવાનું સાધન: માથાનો પરિધ માપવા માટે.
• જ્વર માપક: તાપમાન માપવા માટે.
• સ્ટેથોસ્કોપ અને ઓટોસ્કોપ: હાર્ટ અને ફેફસાના અવાજો માટે.
• ટીકાકરણ કિટ: જરૂરી રસીકરણ માટેનું સાધન.
• પ્રથમ સહાય કીટ: સામાન્ય ઇમરજન્સી માટે.

3. રજીસ્ટ્રેશન અને દસ્તાવેજો:

• રજીસ્ટ્રેશન બુક: દરેક નવા બાળકીના રજીસ્ટ્રેશન માટે.
• મેડિકલ રેકોર્ડ: દરેક બાળકના મેડિકલ ઇતિહાસ માટે ફાઈલ.
• ફોર્મ અને રિપોર્ટ્સ: રિપોર્ટ્સ માટે નમૂના ફોર્મ.

4. વ્યવસ્થા અને કર્મચારીઓ:

• કર્મચારી તાલીમ: સમર્પિત નર્સો અને એએનએમ્સને (Auxiliary Nurse Midwives) તાલીમ આપવી.
• સમયસર કાર્યક્રમ: વેલ બેબી ક્લિનિક માટે નિયત દિવસ અને સમય નક્કી કરો.
• સ્વાગત ડેસ્ક: બાળકીના આગમન પર સ્વાગત માટે અલગ ડેસ્ક.

5. સ્વાસ્થ્ય સેવાઓ અને કાઉન્સેલિંગ:

• વિકાસલક્ષી ચકાસણી: બાળકની વિકાસલક્ષી જડબેસલાક તપાસ (લંબાઈ, વજન, માથાનો પરિધ).
• ટીકાકરણ: સરકાર દ્વારા સૂચિત રસીકરણ સુનિશ્ચિત કરો.
• પોષણ કાઉન્સેલિંગ: માતા-પિતાને પોષણ અને છાતીનો દૂધ પિલાવવાની સલાહ.
• સ્વચ્છતા કાઉન્સેલિંગ: વ્યક્તિગત સ્વચ્છતા અને બાળકની હાઈજીન વિશે શિક્ષણ.

6. પ્રચાર અને જાગૃતિ:

• જાહેરાત: સ્થાનિક સમાજમાં વેલ બેબી ક્લિનિકના આયોજન વિશે જાહેરાત ફેલાવો.
• જાગૃતતા કેમ્પેઇન: આરોગ્ય અને પોષણ માટે જાગૃતિ કેમ્પેઇન ચલાવો.

7. રિપોર્ટિંગ અને મૂલ્યાંકન:

• નિયમિત રિપોર્ટિંગ: દરેક મુલાકાત અને સેવા માટે રિપોર્ટ્સ તૈયાર કરો.
• ફીડબેક અને મૂલ્યાંકન: માતા-પિતા અને આરોગ્યકર્મીઓ પાસેથી ફીડબેક લો અને સેવા સુધારાઓ.

8. અતિરિક્ત સેવાઓ:

• માનસિક આરોગ્ય કાઉન્સેલિંગ: બાળક અને માતા માટે.
• આપાતકાળની સેવા: કોઈ ઇમરજન્સી માટે તાત્કાલિક સેવા વ્યવસ્થા.

વેલ બેબી ક્લિનિક તૈયાર કરવાથી બાળકના આરોગ્ય અને વિકાસલક્ષી સુખાકારી સુનિશ્ચિત કરવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ પગલું ભરવામાં આવે છે.

પ્રશ્ન-૩ 🔸(ક) ૦ થી ૧ વર્ષના બાળકોનો શારીરિક અને માનસિક વિકાસ સવિસ્તાર જણાવો.

• (1) જન્મ સમયનું બાળક

શારીરિક વિકાસ:

• વજન 2.5 થી 3.8 kg ઊંચાઈ 48 થી 50 (c.m) માથાનો ઘેરાવો 33 cm થી 35 સેન્ટીમીટર છાતીનું ઘેરાવો 30 cm થી 32 સેન્ટીમીટર

માનસિક વિકાસ :

• રડવું તે બાળકની ભાષા છે શરીરનું હલનચલન કરે છે દિવસ અને રાત્રી દરમિયાન 22 કલાક ઊંઘે છે ભૂખ લાગે છે ત્યારે રડે છે હાથની મુઠ્ઠી વાળી રાખે છે ખોરાકમાં ફક્ત માતાનું ધાવણ લે છે

(2) એક માસનું બાળક

• (a) શારીરિક વિકાસ વજન 3 થી 3.8 k.g છે ઉંચાઈ 48 સેન્ટીમીટર થી 50 સેન્ટીમીટર માથાનો ઘેરાવા માં કંઈ ફરક જોવા મળતો નથી છાતીના ઘેરાવા માં કંઈ ફરક જોવા મળતો નથી

• (b) માનસિક વિકાસ: શરીરનું છૂટથી હલનચલન કરે છે દિવસ અને રાત્રી દરમિયાન 15 થી 20 કલાક ઊંઘે છે આંખોમાં લાઈટ ફેકતા તે બાજુમાં જોઈછે સ્ટૂલનો કલર પીળાશ પડતો હોય છે ગળવાની ક્રિયા બતાવે છે

(3) બે માસનું બાળક શારીરિક વિકાસ : વજન ૩.૮ થી ૫ k.g ઉંચાઈ 50 થી 52 સેન્ટીમીટર માથાના ઘેરામાં કોઈ ફેરફાર જોવા મળતો નથી. છાતીના ઘેરાઓમાં કોઈ ફેરફાર જોવા મળતો નથી. નોંધ પોસ્ટીઅર ફેન્ટાનેલ પુરાઈ જાય છે.

• (b ) માનસિક વિકાસ: માતા સામે જોઈને હશે છે. શરીરનું હલનચલન કરે છે. નજર ફેરવે છે. ભૂખ્યાત થાય કે ભીનું થાય ત્યારે રડે છે

(4)ત્રણ માસનું બાળક શારીરિક વિકાસ: વજન 4.5 થી 5.8 k.g ઊંચાઈ 55 સેન્ટીમીટર માથાનો ઘેરાવો 38 થી 40 c.m છાતીનું ઘેરાવો 35 થી 37 સેન્ટીમીટર

• માનસિક વિકાસ માથું સ્થિર રાખી શકે છે કપડા ખેંચે છે કોઈપણ વસ્તુ લેવાનો પ્રયાસ કરે છે બોલવામાં આવે ત્યારે સામું જોઈશે આમ તેમ હાથ હલાવે છે ઊંધું સૂઈ શકે છે

(5) ચાર માસનું બાળક શારીરિક વિકાસ વજન 5.5 થી 6 k.g ઊંચાઈ 55 થી 57c.m માથાનો ઘેરાવામાં કોઈ ફેરફાર જોવા મળતો નથી છાતીના ઘેરાવામાં કોઈ ફેરફાર જોવા મળતો નથી

• માનસિક વિકાસ : માતાનો અવાજ ઓળખી શકે છે હાથ પગ ભેગા કરી રમી શકે છે સૂવાનું થોડીક ઓછું થઈ જાય છે થોડીક વાર હશે થોડીક વાર રડે છે રમકડા કે વસ્તુ પકડવાનો પ્રયાસ કરે છે નવીન વસ્તુ જોતા આનંદ અનુભવે છે

(6) પાંચ માસનું બાળક શારીરિક વિકાસ: વજન 6 થી 6.5 k.g ઉછાય 57 થી 60 સેન્ટિમીટર માથાના ઘેરાવામાં કોઈ ફેરફાર થતો નથી છાતીના ઘેરાવામાં કોઈ ફેરફાર થતો નથી

• માનસિક વિકાસ: વસ્તુઓ મોમાં નાખે છે વસ્તુઓ બતાવીએ તો લેવાનો પ્રયત્ન કરે છે માતાને વધારે સારી રીતે ઓળખી શકે છે રમકડા હાથમાં પકડી શકે છે હાથમાંથી પકડી ગયેલી વસ્તુઓ શોધે છે

(૭) 6 માસનું બાળક શારીરિક વિકાસ: વજન 6.5 થી 7 k.g ઊંચાઈ 60 થી 62 સેન્ટીમીટર છાતીનો ઘેરાવો 37 થી 40 સેન્ટીમીટર માથાનો ઘેરાવો 40 થી 43 સેન્ટીમીટર

• માનસિક વિકાસ : રડવાનું ઓછું કરી નાખે છે આંગળી અને અંગૂઠો મોમાં નાખે છે અજાણ્યા માણસ સામે જોઈને હશે છે આરામ દાયક સ્થિતિમાં થોડીક વાર બેસાડીએ તો બેસી શકે દાંત ફૂટવાની શરૂઆત થાય છે

(8) સાત માસનું બાળક શારીરિક વિકાસ: વજન 7 થી 7.7 k.g ઉચાઇ 62 થી 64 સેન્ટીમીટર માથાનો ઘેરાવામાં વધુ કોઈ ફરક થતો નથી છાતીના ઘેરાવામાં વધુ કોઈ ફરક પડતો નથી

• માનસિક વિકાસ: બેસતી વખતે શરીર પર કંટ્રોલ રાખી શકે છે હાથમાં કોઈપણ વસ્તુ આપે તો પકડી રાખે છે અરીસામાં જોઈને આનંદ અનુભવે છે અવાજ કરીને બીજાને બોલાવે છે એક શબ્દ વાળો વાક્ય બોલી શકે છે

(૯) આઠ માસનું બાળક શારીરિક વિકાસ: વજન 7.4 થી 7.8 kg ઉંચાઇ 64 થી 66 સેન્ટીમીટર માથાના ઘેરાવામાં વધુ કોઈ ફેરફાર જોવા મળતો નથી છાતીના ઘેરાવામાં કોઈ ફેરફાર જોવા મળતો નથી

• માનસિક વિકાસ:ક્તિ હાથ લંબાવે અને અજાણ્યા સામે મોં ફેરવે છે રમવું ગમે છે બે શબ્દો બોલી શકે છે દાખલા તરીકે દાદા મામા મોમાં એક થી બે દાંત આવે છે

(10) નવ માસનું બાળક : શારીરિક વિકાસ વજન 7.8 થી 8.2k.g ઊંચાઈ 66 થી 68 સેન્ટીમીટર માથાનો ઘેરાવો 40 થી 42 સેન્ટીમીટર છાતીનો ઘેરાવો 38 થી 40 cm

• માનસિક વિકાસ બાળક સ્થિર બેસી શકે છે કોઈપણ વસ્તુ ટેબલ ખુરશી પકડીને ઊભું થઈ શકે છે કોઈ રડે તો રડવા લાગે છે બાળકની લાગણીમાં વધારો થાય છે ઉપર અને નીચેના દાંત ની સંખ્યામાં વધારો થાય છે હા અને ના જેવા શબ્દો સમજી શકે છે

(૧૧) 10 માસનું બાળક શારીરિક વિકાસ :વજન 8.2 થી 8.6 k.g ઉચાઇ 68 થી 70 સેન્ટીમીટર માથાના ઘેરાવામાં કોઈ ફેરફાર જોવા મળતો નથી છાતીના ઘેરાવામાં કોઈ ફેરફાર જોવા મળતો નથી

• માનસિક વિકાસ :બાળક સીધુ અને સ્થિર બેસી શકે છે બાળકના કમરના ભાગમાં કંટ્રોલ આવી શકે છે બીજાનું ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા કપડાં ખેંચે છે બાળક વધુને વધુ સામાજિક બને છે કોઈપણ વસ્તુ પરત પકડી લે છે દરેક દરેક વખતે હસાવતી સ્ટાઇલ અલગ હોય છે બાળક પર ગુસ્સો કરતા હોય છે ત્યારે રડે છે ઉપર કે નીચે ચાર પાંચ દાંત આવે છે

(12) 11 માસનું બાળક શારીરિક વિકાસ :વજન 8.7 થી 9 k.g ઉચાઇ 70 થી 72 સેન્ટીમીટર માથાના ઘેરાવામાં કોઈ ફેરફાર થતો નથી છાતીના ઘેરાવામાં કોઈ ફેરફાર થતો નથી

• માનસિક વિકાસ :જેટલી વસ્તુ હાથમાં આવે તેટલી ફેંકવા મંડે છે ઉભા થવાના પ્રયત્ન કરે છે તાળીઓ પાડે છે બીજાનું અનુકરણ કરવાના પ્રયત્ન કરે છે કોઈપણ વસ્તુ પકડી લે પછી એ મળ્યા બાદ આનંદ અનુભવે છે બાના શબ્દો બોલે છે

(13) બાર માસનું બાળક શારીરિક વિકાસ: વજન 9 થી 9.3k.g ઉચાઇ 72 થી 75 સેન્ટીમીટર માથાનો ઘેરાવો 42 થી ૪૫ સેન્ટીમીટર છાતીનો ઘેરાવો 40 થી 42 સેન્ટીમીટર

• માનસિક વિકાસ: બાળક સ્થિર ઉભું રહી શકે છે દિવાલ કે ફર્નિચર પકડીને ચાલે છે બહાર રમવાનું પસંદ કરે છે ઘરના સભ્યોનો અવાજ ઓળખી શકે છે

પ્રશ્ન-૩ 🔸(ડ) એમ.આર કેમ્પીંગ વિશે વિસ્તારથી વર્ણવો.

એમ.આર. (મિઝલ્સ-રુબેલા) કેમ્પેન એ બાળકોને મીઝલ્સ અને રુબેલા જેવા ગંભીર રોગો સામે રક્ષણ આપવાનો રાષ્ટ્રીય મિસન છે. આ કેમ્પેનનું આયોજન મુખ્યત્વે રસીકરણ માટે કરવામાં આવે છે.

એમ.આર. કેમ્પેનના ઉદ્દેશો:

1. મીઝલ્સ અને રુબેલા રોગોના નિવારણ: મીઝલ્સ અને રુબેલા રોગોનો સંપૂર્ણ નિવારણ અને નિયંત્રણ.
2. ઈમ્યુનાઈઝેશન કવરેજ: બધા બાળકો સુધી રસીકરણ પહોંચાડવાનું સુનિશ્ચિત કરવું.
3. જાગૃતિ અને પ્રચાર: માતા-પિતા અને સમાજમાં રસીકરણના મહત્વ વિશે જાગૃતિ ફેલાવવી.

એમ.આર. કેમ્પેનની તૈયારી:

1.યોજના અને આયોજન:

• લક્ષ્ય જૂથ: 9 મહિના થી 15 વર્ષના બાળકો.
• મહત્વપૂર્ણ સ્થળો: શાળાઓ, આંગણવાડી કેન્દ્રો, અને આરોગ્ય કેન્દ્રો જેવા સ્થળોએ કેમ્પનું આયોજન.
• સમયસીમા: કેમ્પેન માટે નક્કી સમયગાળો (આમ તામ 2-3 મહિના).

2.રસીકરણ વ્યવસ્થા:

• રસી પુરવઠો: પૂરતા પ્રમાણમાં એમ.આર. વૅક્સિન અને અનુષંગી સામગ્રીની ઉપલબ્ધતા.
• કુલરો અને રિફ્રિજરેંટ્સ: વૅક્સિન સ્ટોરેજ માટે પુરતી ઠંડકની વ્યવસ્થા.

3.કર્મચારી તાલીમ:

• આરોગ્ય કર્મચારીઓ: નર્સ, આંગણવાડી કાર્યકર્તા, આશા વર્કર અને અન્ય આરોગ્ય કર્મચારીઓને તાલીમ આપવી.
• વૉલન્ટિયર્સ: કૉમ્યુનિટી વૉલન્ટિયર્સ અને એનજીઓની મદદ.

એમ.આર. કેમ્પેનનું આયોજન:

1.પ્રચાર અને જાગૃતિ:

• જાહેરાત: સામાજિક મિડિયા, પામ્ફલેટ્સ, પોસ્ટર્સ, અને રેડિયો દ્વારા પ્રચાર.
• સમાજના આગેવાનો: સ્થાનિક નેટવર્કનો ઉપયોગ કરીને પ્રચાર.
• મોબાઇલ વાન્સ: જીલ્લા અને ગામે જાગૃતિ માટે.

2.રજીસ્ટ્રેશન અને દસ્તાવેજો:

• બાળકોનું રજીસ્ટ્રેશન: તમામ લક્ષ્ય જૂથના બાળકોનું રજીસ્ટ્રેશન.
• મેડિકલ રેકોર્ડ: દરેક બાળકીનો રસીકરણ રેકોર્ડ અને મેડિકલ ઇતિહાસ.

3.ક્લિનિકલ વ્યવસ્થા:

• રસીકરણ કેન્દ્રો: સ્કૂલો, આંગણવાડી કેન્દ્રો, અને આરોગ્ય કેન્દ્રો જેવા સ્થાનોમાં.
• ફર્સ્ટ એડ: કોઈ આકસ્મિક પરિસ્થિતિ માટે પ્રથમ સહાયની વ્યવસ્થા.
• નરીંગ સ્ટાફ: દર સ્થળે રસી આપવાનો અને બાળકની દેખરેખ રાખવા માટે નર્સનો સ્ટાફ.

એમ.આર. કેમ્પેનની અમલવિધી:

1.રસીકરણ પ્રક્રિયા:

• પાર્ટિસિપેશન: વિદ્યાર્થીઓને રસી આપતા પહેલા રજીસ્ટ્રેશન અને મેડિકલ ચેક.
• રસીકરણ: એમ.આર. વૅક્સિનનું દાખલ અને મોનિટરિંગ.
• પોસ્ટ-વૅક્સિન કાળજી: રસી આપ્યા પછી કેટલાક સમય સુધી દેખરેખમાં રાખવું.

2.રિપોર્ટિંગ અને મૂલ્યાંકન:

• ડેટા કલેક્શન: દરેક દિવસના રસીકરણ ડેટાની નોંધણી.
• ફીડબેક: ફીડબેક એકત્રિત કરીને આગામી કેમ્પેનમાં સુધારણા.

સામાજિક અને આરોગ્યલક્ષી લાભ:

1. સ્વાસ્થ્યમાં સુધારો: મીઝલ્સ અને રુબેલા રોગોના નિયંત્રણ અને નિવારણ.
2. મૃત્યુ દરમાં ઘટાડો: આ રોગોના કારણે થતી બાળકની મૃત્યુ દરમાં ઘટાડો.
3. સ્વાસ્થ્ય જાગૃતિ: રસીકરણનો ઉપયોગ અને મહત્વ માટે જાગૃતિ.
4. સમાજમાં રોગચાળો અટકાવવો: રોગચાળો અટકાવવા માટે વધુ લોકો સુધી રસી પહોંચાડવી.

સમાપન:

• એમ.આર. કેમ્પેન મીઝલ્સ અને રુબેલા રોગોને નિયંત્રણમાં લેવા અને સમુદાયના સ્વાસ્થ્યમાં સુધારો લાવવાનો એક વ્યાપક અને મહત્ત્વાકાંક્ષી કાર્યક્રમ છે.

⏩પ્રશ્ન-૪ ટૂંક નોંધ લખો. (કોઈ પણ ત્રણ) (3×4=12) ————————————————-

🔸(અ) બાળકોમાં થતાં સામાજીક અત્યાચાર

( સામાજીક અત્યાચાર) :

• આ પ્રકારના અત્યાચારો સમાજ દ્રારા અને સમાજના નિયમો પાડવા માટે કરવામાં આવે છે. જેમાં નીચેની બાબતો નો સમાવેશ થાય છે.

CHILD BEGARY( બાળ ભિક્ષાવૃતી) :

• જે બાળકો ઘર છોડી જતા રહે છે. અનાથાશ્રમમાં રહે છે. તેઓ ને ભિક્ષાવૃતી તરફ વાળવામાં આવે છે. ઘણી વખત મા બાપની આર્થિક સ્થિતી સારી ન હોય ત્યારે બાળકને આ માર્ગે જાવ માટે મજબુર કરે છે.►

CHILD LABOUR (બાળ મજૂરી )

• ભારતમાં બાળ મજુરીનો પ્રશ્ન ખુબ જ વિશાળ છે. ભારતમાં મોટા પ્રમાણમાં બાળમજુરો જોવા મળે છે. ૧૯૮૧ની વસ્તી ગણતરી મુજબ ૧૩.૬ મીલીયન બાળમજુરો નોંધાયેલા હતા. જે કુલ બાળ વસ્તીના ૫.૧૭ % ધરાવતા હતા.એવી ધારણા કરવામાં આવે છે કે આ આંકડો અત્યારે ૬૦ મીલીયન કરતાપણ વધારે હોવાનો અંદાજ છે.
• ભારતમાં બાળમજુરીના પ્રતિબંધાત્મક કાયદાઓ હોવા છતા (દાત. ૧૯ ૮૬ નો બાળમજુરી વિરોધી કાયદો) આ વ્યાપ વધતો જાય છે.
• આવા બાળ મજુરો મોટાભાગે ખેતીવાડી, હોટેલ,કારખાના,ચામડાના ઉઘોગો,હીરા ઘસવામાં,છુટક મજુરીમાં તથા લઘુ ઉઘોગોમાં જોવા મળે છે. આના પરીણામે બાળકો નું ભરપુર શોષણ થાય છે. વધુ સમય કામ કરાવવું, વેતન ઓછુ આપવું, તેની મજબૂરી નો ફાયદો ઉઠાવવો, જાતિય શોષણ કરવું આ તમામ પ્રશ્નો આપણી સામે આવે છે. જેના થી બાળકોમાં ઘણા બધા શારીરીક, માનસીક તથા સામાજીક પ્રશ્નો ઉદભવે છે.
  દાત. બાળક ઓછી બુધ્ધીવાળું બને,અપંગતા આવે, બહેરાશ આવે,ફોઈપણ રોગનો ભોગ નની શુકે,ચામડીના રોગ થાય વગેરે જોવા મળે છે. ૨૦16 માં સુધારી.

→ CHILD PROSTITUTION ( બાળ વેશ્યાવૃતી ) :

• વેશ્યાવૃતીનું પ્રમાણ દિવસે અને દિવસે વધતું જાય છે. આમા, ઘણી વખત નાના નાના બાળકો પણ આના ભોગ બને છે. આમા, નાની વયના બાળકોને નોકરીની લાલચ કે પ્રલોભનો દ્રારા આ માર્ગે વાળવામાં આવે છે.

▸CHILD MARRIAGE ( બાળ વિવાહ) :

• જુના સમયમાં બાળલગ્નો ઘણા જ પ્રચલીત હતા.બાળકનો જન્મ • થાયકે તરત જ લગ્ન નકકી કરવામાં આવતા હતા.ઘણી જગ્યાએ હજુ છોકરી પરીપકવ ન થાય તે પહેલા જ લગ્ન થઈ જાય અને તે અકાળે માતૃત્વ પણ ધારણ કરે છે. જેના લીધે બાળમૃત્યુ દર તથા માતા મૃત્યુ દર ઘણો જ ઉંચો જોવા મળતો હતો.►

INFANTICIDE ભૂર્ણ હત્યા

• ભારતના ઘણા રાજયો જેવાકે રાજસ્થાન, યુ.પી., આંધ્રપ્રદેશ તથા ગુજરાત કે જેમાં બાળકને માતાના ગર્ભમાં જ મારી નાખવામાં આવે છે. એમાં પણ ખાસ કરી ને બાળકી ની હત્યા સામાન્ય છે. સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન સોનોગ્રાફી વડે જાતીય પરિક્ષણ કર્યાબાદ જો ગર્ભમાં બાળકી ( Female Child) હોય તો બિનકાયદેસર રીતે ગર્ભપાત કરી નાખવામાં આવે છે. આના માટે કડક કાયદો અને સજાની જોગવાઈ હોવા છતા આજની તારીખે આ બને છે.આના માટે પી.એન.ડી.ટી.(પ્રિ નેટલ ડાયગ્નોસ્ટીક – ટેસ્ટ) એકટ અમલમાં આવેલ છે.

🔸(બ) વીનીંગ ડાયટ

વીનીંગ ડાયટ (Weaning Diet) એ તે સમયગાળો છે જ્યારે શિશુ માતાના દૂધ સિવાય અન્ય ઘન આહાર (solid foods)ના પરિચય માટે તૈયાર થાય છે. આ સામાન્ય રીતે 6 મહિનાની ઉંમરે શરૂ થાય છે. અહીં વિગતવાર વિગતો આપવામાં આવી છે કે કેવી રીતે વીનીંગ ડાયટ શરૂ કરવી:

1. પ્રારંભિક તબક્કો (6-8 મહિના):

પ્રકારના ખોરાક:

• ચોખાનો પાપ: દાળ અને ચોખાને મિક્ષ કરીને પાપ બનાવો અને તેને પાતળું કરીને ખવડાવો.
• ફળની પ્યુરી: ફળ, જેમ કે સફરજન, નાસપતી, કેલાં, અથવા પપૈયા નરમ કરીને તેનું પ્યુરી બનાવીને.
• શાકભાજી પ્યુરી: શાકભાજી, જેમ કે બટાટા, ગાજર, કદુ, અને કોળાનો પ્યુરી.

ખોરાકનો રુમાલ:

• મસેલા આહાર: ગરમ મસાલા, મીઠું, અને મીઠાના મિશ્રણ વિના આપો.
• મધ્યમ માવજત: આહારને મધ્યમ કરવા માટે પાણી અથવા છાશનો ઉપયોગ કરો.

2. મધ્યમ તબક્કો (8-10 મહિના):

પ્રકારના ખોરાક:

• દાળ અને ચોખાનો ખિચડો: મિક્સ કરીને નરમ બનાવો.
• મલ્ટિગ્રેઇન પાપ: મકાઇ, ઘઉં, જવાર, બાજરી, વગેરેને મિક્સ કરીને.
• મળીને પલાવ: મિક્સ શાકભાજી સાથે ચોખાનો પલાવ.

ખોરાકનો રુમાલ:

• મસેલા આહાર: થોડું મીઠું અને હળદર ઉમેરી શકો.
• ટેક્સચર: આહારને નરમ રાખવો, પણ છીણવું નથી, જેથી બાળકને ચાવવાનું શીખી શકે.

3. ઉન્નત તબક્કો (10-12 મહિના):

પ્રકારના ખોરાક:

• ઘરેલુ ખોરાક: ઘરના દાળ-ચોખા, રોટલી, શાકભાજી.
• પારિવારિક આહાર: પરિવારમાં ખાવામાં આવતો સામાન્ય ખોરાક.
• પશુ આહાર: હળવું માંસ (જેમ કે ચિકન) અને માછલી.

ખોરાકનો રુમાલ:

• મસેલા આહાર: થોડું મીઠું, મસાલા ઉમેરો, પણ મીઠું અને મસાલાની માત્રા નિયંત્રિત કરો.
• ટેક્સચર: નરમ, નાના ટુકડાઓમાં કાપેલું, પણ હળવું છીણવું નથી.

4. સામાન્ય સૂચનો:

ખોરાકનો પરિચય:

• એક સમયે એક જ ખોરાક: નવું ખોરાક એક સમયે એક જ આહાર તરીકે દાખલ કરો, જેથી એલર્જી અથવા પ્રતિક્રિયા માટે નિરીક્ષણ કરી શકાય.
• ખોરાકની આવૃત્તિ: એક નવા ખોરાકને 3-5 દિવસ માટે આપો, પછી બીજું નવું ખોરાક દાખલ કરો.
• સમયપ્રત્યે ગર્ભ: ખોરાકનો સમય, જેમ કે સવારે, બપોરે, અને રાત્રે નિશ્ચિત રાખો.

અન્ય મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ:

• સ્વચ્છતા: ખોરાક તૈયાર કરતી વખતે સ્વચ્છતા જાળવો.
• હાઇડ્રેશન: આહાર સાથે પાણીનું પૂરું પૂર્તિ.
• માતા-દૂધ: વીનીંગ ડાયટની સાથે માતાનું દૂધ પણ ચાલુ રાખો.

5. ખોરાકથી દૂર રહેવું:

• હૂણું દૂધ: 1 વર્ષની ઉંમર સુધી હૂણું દૂધ આપશો નહીં.
• હનાસ, દાડમ, અને મોટા પદાર્થો: ધોકો અને શ્વાસમાં રોકાવાનું જોખમ.
• નમક અને ખાંડ: 1 વર્ષની ઉંમર સુધી ઓછું નમક અને ખાંડ ઉમેરો.

6. જાગૃતિ અને માર્ગદર્શન:

• નિયમિત તપાસ: બાળકના વિકાસ અને આરોગ્ય માટે ડૉક્ટર સાથે નિયમિત ચકાસણી.
• માતા-પિતા કાઉન્સેલિંગ: માતા-પિતાને પોષણ અને આરોગ્યની માર્ગદર્શિકા.

વિનીંગ ડાયટ ბავშને મજબૂત અને પોષિત રાખવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે. યોગ્ય ખોરાક અને સમયસરના પરિચયથી બાળકનું આરોગ્ય મજબૂત થાય છે.

🔸(ક) જાહેરનામાં મુજબ બાળકોના હક્કો

જાહેરનામા મુજબ બાળકોના હકકો : બાળકલ્યાણના નવા મુદાઓ ૧૯૫૯માં આપેલા મુદાઓમાં ભેળવવામાં આવેલ છે. જેમાં બાળકને ખાસ કઈ જરૂરીયાત છે. તે માટે એક કમીટી બેસાડવામાં આવી.અને તે કમીટીની ૨૦ નવેમ્બર ૧૯૫૯ના યુનાઈટેડ નેશનની સભામાં બાળકોના હકકો માટેનું
જાહેરનામું નકકી કરવામાં આવ્યું જે નીચે મુજબ છે.

• માતા પિતાએ તેમના બાળકો માટે પ્રેમ અને સલામતીની ભાવનાવાળુ વાતાવરણ તૈયાર કરી વિકસાવવું જરૂરી છે.
• ખોરાક,રહેઠાણ અને માંદગીની સારવારના સામાજીક સુરક્ષા ધારા હેઠળ બાળક મુકત મને હરીફરી શકે તેવી સવલતો આપવી.
• મફત શિક્ષણ પુરૂ પાડવુ.
• રમતગમત અને મુકત વિહારની પુરેપુરી તકો મળે તે જોવુ./
• પોતાના નામ સાથેનું નાગરિકત્વ મળવુ જોઈએ,
• અપંગ બાળકને મળતા તમામ સારવાર મળે અને તમામ લાભો મળતા હોવા જોઈએ.
  તરછોડેલા બાળકો ને તે જ સમયે રક્ષણ અને હુંફ મળે તે જોવુ.
• સમાજનો ઉપયોગી સભ્ય થઈ શકે. અને સાથે તદુરસ્તીનો પણ વિકાસ થાય તેમજ
  તેની સ્વતંત્રતા અને મોભાને પણ સચવાય તે રીતે સમાજમાં સ્થાન મેળવે. એટલે કે સામાજીક દરજજો મેળેવે તેવુ હોવુ જોઈએ.
• સમજણમાં સહનશકિતમાં લોકોના મિત્રતા,શાંતિ અને બધા સાથે ભાઈચારાની ભાવના રાખવી જોઈએ.-
• રંગભેદ,જાતીભેદ, ધર્મભેદ,જ્ઞાતિભેદ,વિના સમાજમાં અને દેશમાં એક અંગ તરીકે ના હકકો ભોગવે તે માટે જોવુ જોઈએ.

🔸(ડ) ઝાડામાં ઘરગથ્થુ સારવાર

ઝાડાની સારવાર માટેના ઘરગથ્થું સારવારના માં પ્રવાહી આપો

ફકત સ્તનપાન કરતા નાના બાળકોને વારંવાર અને વધું સમય સ્તનપાન કરાવવું અને પાણી જેવા પાતળા ઝાડા હોય તો …

૬ માસ થી નાના બાળકને સ્તનપાન સાથે સાથે ઓ.આર.એસ.દ્રાવણ પણ આપવું.

૬ માસ થી મોટા બાળકને સ્તનપાન સાથે સાથે ઓ.આર.એસ.દ્રાવણ અને ઘરગથ્થુ પ્રવાહી પણ આપવા.

જો બાળક ફકત સ્તનપાન પર જ ન હોય તેવા બાળકોને ઓ.આર.એસ.દ્રાવણ ઉપરાંત નાળીયેર પાણી, છાશ, લીંબું સરબત, ભાતનું ઓસામણ, દાળનું પાણી કે સુપ અથવા ઉકાળેલું પાણી આપવું.

માતાને ઓ.આર.એસ.દ્રાવણ ઘેર બનાવવાની રીત સમજાવો.

ઓ.આર.એસ.દ્રાવણ બનાવવા માટે વધારાનું એક પેકેટ સાથે આપો.

કેટલું ઓ.આર.એસ. આપવું તે માતાને સમજાવવું.

માતાને સમજાવો… કપ વડે બાળકને વારંવાર ઘુંટડા પીવડાવે.

જો ઉલ્ટી કરી નાખે તો ૧૦ મીનીટ સુધી રાહ જોવી.

(૨) બાળકને ખવડાવવાનું ચાલું રાખવું

🔸(ઇ) અટલ સ્નેહ યોજના

પરિચય: આ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા ચાલતી યોજના છે જે ગુજરાત સરકારમાં પણ ચાલે છે. આ યોજના અર્તગત નવજાત શિશુના આરોગ્યની તપાસ કરવામાં આવે છે. આમાં ખાસ કરીને જન્મજાત ખોડ ખાંપણ માટેની સારવાર આપવામાં આવે છે. આ યોજના ૨૫ ડીસેમ્બર ૨૦૧૬ ના રોજ આપણા પૂર્વ પ્રધાનમંત્રી શ્રી અટલ બિહારી બાજપાઈના ૯૨માં જન્મ દિવસ નિમીતે શરૂ કરવામાં આવેલ હતી.

મુખ્ય હેતુઓ:

જન્મજાત ખોડ-ખાંપણનો સમયસર નિદાન અને સારવાર:

• યોજનાનો ઉદ્દેશ્ય છે જન્મજાત ખોડ-ખાંપણ ધરાવતાં બાળકોનો સમયસર નિદાન કરીને યોગ્ય સારવાર પુરી પાડવી.

આર્થિક સહાય:

• ગરીબ અને નબળા વર્ગના પરિવારોના બાળકોને વિનામૂલ્યે સર્જિકલ અથવા મેડિકલ સારવાર પૂરી પાડવામાં આવે છે.

સમાવિષ્ટ ખોડ-ખાંપણ:

• હૃદયરોગ (Congenital Heart Diseases)
• ક્લબફૂટ (Clubfoot)
• લિપપેટ અને હેવપાલેટ (Cleft Lip and Palate)
• જખમ અને ફુગા (Burns and Contractures)
• અન્ય ગંભીર ખોડ-ખાંપણ (Critical Congenital Anomalies)

લાભાર્થીઓ:

• આ યોજના હેઠળ 0 થી 18 વર્ષના બાળકો, જેમણે કોઈપણ જન્મજાત ખોડ-ખાંપણ ધરાવ્યું છે, તેઓને આ યોજનાનો લાભ મળે છે.

સંપર્ક અને પ્રક્રિયા:

• અટલ સ્નેહ યોજના હેઠળની સારવાર માટે બાળકોને નજીકના સરકારી હોસ્પિટલ અથવા માન્યતા પ્રાપ્ત હોસ્પિટલમાં લાવવું. નિદાન પછી, જરૂરિયાત મુજબની સારવાર માટે જરૂરી પગલાં લેવામાં આવે છે.

નિષ્કર્ષ:

• આ યોજના ગુજરાતના નબળા વર્ગના પરિવારો માટે ખૂબ ઉપયોગી છે, જેનાથી તેઓના બાળકોને યોગ્ય અને સમયસરની સારવાર મળી શકે અને તેઓ સામાન્ય જીવન જીવી શકે.ગી હોસિપટલ મારફતે (ડી.એચ.ઓ./ટી.એચ.ઓ.)

⏩પ્રશ્ન-૫ વ્યાખ્યાઓ લખો (કોઈ પણ છ) ( 6X2=12) ——

🔸(૧) ન્યુ બોર્ન બેબી

• જન્મથી ૨૮ દિવસ સુધીની ઉમરના શિશુ ને નવજાત શિશુ કહેવામાં આવે છે.
• ન્યુબોર્ન એ તે બાળકને કહેવાય છે, જેનો જન્મ તાજેતરમાં થયો હોય અને જે જન્મ પછીના પ્રથમ 28 દિવસ સુધીના જીવનમાં હોય. આ સમયગાળો “નિયોનેટલ પિરિયડ” (Neonatal Period) તરીકે પણ ઓળખાય છે. આ સમયગાળો બાળકોના જીવનમાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે આ દરમિયાન તેમના શારીરિક અને માનસિક વિકાસમાં ઝડપી પરિવર્તનો અને સ્થિરતા જોવા મળે છે.

🔸(૨) પ્યુબર્ટી (Puberty)

• પ્યુબર્ટી એ માનવ જીવનમાં એક એવો તબક્કો છે, જેમાં બાળકના શરીરમાં શારીરિક, હોર્મોનલ, અને વિઝાતીય (sexual) ફેરફારો થાય છે, જે તેમને પુખ્તાવસ્થાની તરફ દોરી જાય છે. આ પ્રક્રિયામાં, બાળકોમાં જાતીય અંગોનો વિકાસ, વાળનો વધાર, અવાજમાં પરિવર્તન, અને સ્તનની વૃદ્ધિ જેવા લક્ષણો દેખાઈ આવે છે.
• સામાન્ય રીતે, પ્યુબર્ટી 8 થી 14 વર્ષની ઉંમરમાં છોકરીઓમાં અને 9 થી 16 વર્ષની ઉંમરમાં છોકરાઓમાં શરૂ થાય છે. પ્યુબર્ટી હોર્મોન્સના સક્રિય થવાથી શરુ થાય છે, જેમાં છોકરીઓમાં ઈસ્ટ્રોજન (Estrogen) અને છોકરાઓમાં ટેસ્ટોસ્ટેરોન (Testosterone) મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે.

🔸(3) ઇન્ફન્ટ (Infant)

• ઇન્ફન્ટ એ એ બાળક છે, જેનો જન્મ તાજેતરમાં થયો હોય અને જે જન્મ પછીના પ્રથમ વર્ષ સુધીની ઉંમરનો હોય. ઇન્ફન્ટ અવસ્થામાં બાળકોનો વિકાસ ઝડપી હોય છે, જેમાં શારીરિક, માનસિક, અને ભાવનાત્મક પરિવર્તનો સમાવેશ થાય છે.
• આ અવસ્થા જન્મ પછીના 1 મહિના (નિયોનેટલ પિરિયડ) થી લઈને 12 મહિનાની ઉંમર સુધીની ગણાય છે, અને આ દરમિયાન બાળકને વિવિધ વિકાસાત્મક માઈલસ્ટોન પ્રાપ્ત થાય છે, જેમ કે મોથા ઉપાડવું, લટારવું, બોલવું, અને હાથમાં ચીજવસ્તુઓ પકડવું.

🔸(૪) ઓટાઇટીસ મીડીયા

• ઓટાઈટિસ મીડીયા એ કાનની મધ્ય ભાગની (મિડલ ઈયર) સોજો અથવા ચેપ છે, જે સામાન્ય રીતે બેક્ટેરિયલ અથવા વાયરસના ચેપના કારણે થાય છે. કાનની મધ્ય ભાગમાં સ્વરતમ્બી (Eustachian tube) અને કાનના પડદાને (eardrum) જોડતી જગ્યા છે, જ્યાં ચેપ અથવા પ્રવાહી એકઠું થાય છે.
• આ સ્થિતિ ખાસ કરીને બાળકોમાં સામાન્ય છે અને તેનાથી કાનમાં દુખાવો, ઉંચું તાવ, સુવાઈમાં તકલીફ, અને કાનમાંથી પ્રવાહનું નિસ્રણ જેવા લક્ષણો થઈ શકે છે. ઓટાઈટિસ મીડીયાનો ઉપચાર સામાન્ય રીતે એન્ટીબાયોટિક્સ, પેઇન રિલીવર્સ, અને કેટલાક કિસ્સાઓમાં, શસ્ત્રક્રિયા દ્વારા થાય છે. પર ચાલવું જરૂરી છે.ટે યોગ્ય સારવાર લેવી અને ડૉક્ટરની સલાહ પર ચાલવું જરૂરી છે.

🔸(૫) ટોન્સીલાઇટીસ

• ટોન્સિલાઇટિસ એ ટોન્સિલ્સની સોજો અથવા ચેપ છે, જે સામાન્ય રીતે બેક્ટેરિયલ અથવા વાયરસના ચેપના કારણે થાય છે. ટોન્સિલ્સ ગળાના પાછળના ભાગમાં આવેલ લિમ્ફ નોડ્સના જોડા છે, જે શરીરના રોગપ્રતિકારક તંત્રનો એક ભાગ છે અને ચેપ સામે રક્ષણ આપે છે. ટોન્સિલાઇટિસના લક્ષણોમાં ગળામાં દુખાવો, ગળાના પાછળના ભાગમાં લાલાશ અને સોજો, તાવ, અને ગળામાં દુઃખાવું, અને ગળાને કારણે ગળેલું થઈ જવું સામેલ છે.રનો સંપર્ક કરી યોગ્ય સારવાર લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

🔸(6) મમ્પસ મમ્પસ (Mumps) ની વ્યાખ્યા:

• મમ્પસ એ એક ચેપજન્ય વાયરસ થી થતો રોગ છે, જે મમ્પસ વાયરસ (Mumps virus) ના કારણે થાય છે. મમ્પસમાં મુખ્યત્વે ગળામાં અને ચપટીની નીચેના ભાગમાં આવેલ લાલા ગ્રંથિઓ (parotid glands)માં સોજો અને દુખાવો થાય છે.
• મમ્પસ સામાન્ય રીતે હળવો રોગ હોય છે, પરંતુ ક્યારેક તે કાન, મગજની પરત, અને પ્રજનન અંગો જેવી ગંભીર જટિલતાઓનું કારણ બની શકે છે. મમ્પસનો ફેલાવા થતો પ્રવાહ હવા દ્વારા અથવા ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિની ઊસપોત, ખાંસી અથવા થૂંક દ્વારા થાય છે. મમ્પસથી બચવા માટે MR (Measles, Mumps, Rubella) રસી આપવામાં આવે છે.

🔸(૭) બ્લ્યુ આસ્ફેક્ષીયા

બ્લુ આસ્મફેક્શિયા (Blue Asphyxia)

• બ્લુ આસ્મફેક્શિયા એ ન્યૂબોર્ન (જન્મ પછી તાજા જન્મેલા બાળકો) માં થતી એક ગંભીર સ્થિતિ છે, જેમાં બાળકના શરીરમાં ઑક્સિજનની ખૂબ જ ઓછી સપ્લાયના કારણે ત્વચા, હોઠ, અને નખની ચામડીની રંગતાશી બ્લુ (ભૂરી-નભલી) થઈ જાય છે.
• આ સ્થિતિ સામાન્ય રીતે શ્વાસપ્રણાલીમાં રુકાવટ, ફેફસાંની સમસ્યાઓ, અથવા ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન અથવા જન્મ સમયે ઓક્સિજનની અછતના કારણે થાય છે. બ્લુ આસ્મફેક્શિયા તાત્કાલિક ચિકિત્સાની જરૂરિયાત ધરાવતી સ્થિતિ છે, જેમાં ઝડપથી ઑક્સિજન પૂરો પાડીને અથવા અન્ય ઉપચાર દ્વારા બાળકને બચાવવાની જરૂરિયાત હોય છે.શિશુ પેદા થતી વખતે બ્લ્યુ આસ્ફેક્ષીયાનો શિકાર બને તો તેને તાત્કાલિક તબીબી સહાય આપવી જરૂરી છે જેથી કરીને ઓક્સિજનના સ્તરને પુનઃ સ્થાપિત કરી શકાય.

🔸(૮) ઈમ્યુનીટી

• ઇમ્યુનિટી એટલે શરીરની રોગો સામે લડવાની ક્ષમતા. જ્યારે શરીર કોઈ બિનમુલ્ય રોગજનક, જેમ કે બેક્ટેરિયા, વાયરસ અથવા પરજીવી, સામે લડે છે અને તેને દૂર કરે છે, તે પ્રક્રિયાને ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે. આ પ્રકૃતિ શરીરને આરોગ્યપ્રદ રાખવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે. ઇમ્યુનિટી બે પ્રકારની હોય છે:

1. પ્રાકૃતિક ઇમ્યુનિટી (Innate Immunity): જે જન્મજાત હોય છે અને તરત જ પ્રતિક્રિયા કરે છે.
2. અર્જિત ઇમ્યુનિટી (Adaptive Immunity): જે વેક્સિનેશન અથવા પૂર્વમાં થયેલા ચેપ પછી વિકાસ પામે છે.

ઇમ્યુનિટી તંદુરસ્ત જીવન માટે અનિવાર્ય છે, અને તે શરીરને વિવિધ રોગો સામે રક્ષણ આપે છે.

⏩પ્રશ્ન-૬ (અ) ખાલી જગ્યા પૂરો. 05

(૧) જન્મથી_—–_ દિવસના બાળકને નીયોનેટલ કહેવાય છે. 28

(૨) આપણાં દેશમાં લગ્ન માટે છોકરીની વયમર્યાદા _—-_વર્ષ છે. 18

(૩) સ્વાઇન ફ્લ્યુ_—–_ વાઇરસથી થાય છે. H1N1

(૪) પેન્ટાવેલન્ટ રસી —–_માર્ગ દ્વારા અપાય છે. થાય્પર ( ઇન્ટ્રા મોન્સ્ક્યુલર )

(૫) વિટામીન ‘એ’ નો ટોટલ ડોઝ —–__I/U હોય છે 17 લાખ I/U

⏩(બ) પૂર્ણ રૂપ લખો. 05

(1) ORS > ORAL REHYDRATION SDUTION

(2) IMNCI > INTEGRATED MANAGEMENTOF NEONATAL & CHILDHOOD LLLNESSES

(3) PEM > PROTEIN ENERGY MALNUTRITION

(4) IPV > INACTIVATED POLIOVIRUS VACCINE

(5) IMR > INFENT MORTALITY RATE

⏩(ક) નીચેના વિધાનો ખરાં છે કે ખોટા તે જણાવો. 05

(૧) કોપલીક સ્પોટએ મીલ્સનું અગત્યનું લક્ષણ છે. ✅

(૨) ન્યુ બોર્ન બેબીની ચામડી પર આવેલા ચીકણા પદાર્થને લેન્યુગો કહે છે. ❌

(3) રાત્રી અને દિવસ સહિત બાળકને ઓછામાં ઓછા ૬ વખત ધવડાવવું જોઈએ. ❌

(૪) તારૂણાવસ્થાની શરૂઆત ૧૧ વર્ષે થાય છે.❌

(૫) ઓરલ થ્રુસ કેન્ડીડા આલ્બીકન નામના જીવાણુથી થાય છે. ✅