GNM-T.Y-CHN-II-GNC-PAPER SOLUTION 23/03/2021

⏩Q-1
🔸a. Describe the role of Community Health Nurse in school health programme. 08 કમ્યુનિટિ હેલ્થ નર્સની સ્કુલ હેલ્થ પ્રોગ્રામમાં ભૂમિકા વર્ણવો.

સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ મા કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સનો રોલ વિદ્યાર્થીઓ ના હેલ્થ અને વેલ્બીંગ ને પ્રમોટ કરવા માટે મલ્ટીપલ અને વાઇટલ હોય છે.

અહીં તેમના રોલ ના કેટલાક મુખ્ય આસ્પેક્ટ આપેલા છે:

1) હેલ્થ પ્રમોશન એન્ડ એજ્યુકેશન:

• કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ એ સ્ટુડન્ટ્સ, ટીચર્સ તથા તેમના પ્રેરેન્સ ને હેલ્થ રીલેટેડ ટોપીક્સ જેમ કે હાઇજીન ,ન્યુટ્રીશન સેક્સયુઅલ હેલ્થ, તથા મેન્ટલ હેલ્થ વગેરે ટોપીક્સ ઉપર એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરે છે.
• હેલ્ધી બીહેવ્યર ને એન્કરેજ કરવા માટે તથા ડીસીઝ ને પ્રીવેન્શન કરવા માટે નર્સ એ હેલ્થ પ્રમોશન એક્ટિવિટી કંડક્ટ કરે છે.

2) હેલ્થ સ્ક્રીનિંગ:

• નર્સ એ સ્કૂલ ગોઇંગ ચાઇલ્ડ માં જોવા મળતા હેલ્થ ઇશ્યુસ નું અર્લી આઇડેન્ટિફિકેશન કરવા માટે સ્ક્રિનિંગ ટેસ્ટ જેમ કે વિઝન ટેસ્ટ, હિયરિંગ ટેસ્ટ, બોડી માસ્ક ઇન્ડેક્સ( BMI) એસેસમેન્ટ તથા ડેન્ટલ ચેકઅપ વગેરે જેવા સ્ક્રિનિંગ ટેસ્ટ પરફોર્મ કરે છે.
• નર્સ એ ચાઇલ્ડને up to date વેક્સિનેશન મળી છે કે નહીં તે ખાતરી કરવા માટે ઇમ્યુનાઇઝેશન રેકોર્ડ ને પણ મોનિટર કરે છે.

3) મેનેજિંગ ક્રોનીક કન્ડિશન:

• નર્સ એ એવા સ્ટુડન્ટ્સ કે જેમને ક્રોનિક હેલ્થ રિલેટેડ કન્ડિશન હોય જેમકે અસ્થમા, ડાયાબિટીસ જેવી કન્ડિશન હોય તો તેમને મેડીકેશન નું એડમિનિસ્ટ્રેશન કરી, તેના સિમ્પટોમ્સ નુ મોનિટરિંગ કરી તથા પ્રોપરલી સેલ્ફ મેનેજમેન્ટ માટે હેલ્થ એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરી સ્ટુડન્ટ ને સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

• ચાઇલ્ડ ના વ્યક્તિગત હેલ્થ પ્લાન ને ક્રિએટ કરવા માટે નર્સ એ ચાઇલ્ડ ના પેરેન્ટ્સ તથા તેના ટીચર્સ સાથે પણ કોલાબોરેશન કરે છે.

4) ફર્સ્ટ એઇડ એન્ડ એનર્જન્સી કેર:

• જ્યારે ચાઇલ્ડ એ સ્કૂલ અવર્સ માં હોય ત્યારે તે દરમિયાન ચાઇલ્ડ ને થતી કોઇપણ ઇન્જરી,ઇલનેસ, તથા એક્સિડન્ટ જેવા બનાવો સમયે ઇમિડીયેટ ફસ્ટએઇડ તથા ઇમરજન્સી કેર પ્રોવાઇડ કરવા માટે નર્સ એ ટ્રેઇન થયેલી હોય છે. નર્સ એ સિચ્યુએશન ને અસેસ કરે છે તથા તે મુજબ જરૂરી ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરે છે અને સાથે જો ચાઇલ્ડ ને ફરધર મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ ની જરૂરિયાત હોય તો તેમને ઇમિડીએટલી હોસ્પિટલમાં રિફર કરે છે.

5) રેફરલ એન્ડ ફોલોઅપ: નર્સ એ જ્યારે જરૂરિયાત હોય ત્યારે અથવા ઇમરજન્સી સમય દરમિયાન ચાઇલ્ડ ને કોઇપણ મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ અથવા સ્પેશિયાલિટી કેર ની જરૂરિયાત હોય તો ચાઇલ્ડ ને હેલ્થ કેર ફેસિલિટીઝ મા રીફર કરે છે.
વિદ્યાર્થીઓ ને યોગ્ય કેર અને સપોર્ટ મળે તે એન્સ્યોર કરવા માટે તેઓ રેફરલ્સ નું ફોલોઅપ લે છે.

6) હેલ્થ એડવોકેસી:

• નર્સ એ સ્ટુડન્ટ્સ માટે જે સેફ અને હેલ્થી એન્વાયરમેન્ટ ને પ્રમોટ કરે તેવા સ્કૂલ હેલ્થ પોલિસીસ અને પ્રેક્ટિસિસ માટે એડવોકેટીંગ કરે છે.

• નર્સ એ હેલ્થ પ્રોમોટીંગ ઇનીસીયેટીવ્સ ને ઇમ્પલિમેન્ટ કરવા માટે સ્કૂલના એડમિનિસ્ટ્રેટર્સ, ટીચર્સ તથા કોમ્યુનિટી હેલ્પર્સ સાથે કોલાબોરેશન કરે છે.

7) કાઉન્સેલિંગ એન્ડ સપોર્ટ:

• ચાઇલ્ડ ના હેલ્થ રીલેટેડ ચેલ્નેજીસ તથા પર્સનલ ઇસ્યુસ ને ફેસ કરવા માટે નર્સ એ ચાઈલ્ડ ને કાઉન્સેલિંગ તથા ઇમોશનલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરે છે.
• નર્સ એ સ્ટુડન્ટ્સ માટે કન્સર્ન કોન્ફિડન્સિયાલીટી ને ડિસ્કશ કરવા માટે એક ટ્રસ્ટીંગ શોસૅ તરીકે સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરે છે.

8) કોલાબોરેશન એન્ડ પાર્ટનરશીપ:

• ચાઇલ્ડ ની હોલીસ્ટિક નીડ ને ફૂલફીલ કરવા માટે નર્સ એ ટીચર્સ, સ્કૂલ કાઉન્સેલર, સોશિયલ વર્કર્સ, તથા અધર હેલ્થ કેર પર્સનલ સાથે કોલાબોરેટિવલી વર્ક કરે છે.
• નર્સ એ ચાઇલ્ડ ના હેલ્થ તથા વેલ્બીંગ ને ઇમ્પ્રૂવ કરવા માટે ની સ્ટ્રેટેજીસ ને ફોર્મુલેટ કરવા માટે તે ઇન્ટર ડિસિપ્લિનરી ટીમ મેમ્બર્સ સાથે પાર્ટીસીપેટ થાય છે.

9) હેલ્થ રેકોર્ડ એન્ડ મેનેજમેન્ટ:

• નર્સ એ ચાઇલ્ડ ના કરવામાં આવેલા અસેસમેન્ટ,સ્ક્રિનિંગ ટ્રીટમેન્ટ તથા ઇન્ટરવેન્શન નું પ્રોપરલી રેકોર્ડ તથા ડોક્યુમેન્ટેશન કરે છે.
• નર્સ એ ચાઇલ્ડ ની પ્રાઇવસી મેઇન્ટેન રાખી તેની કોન્ફિડન્સિયાલીટી ને મેન્ટેઇન રાખે છે.

10) હેલ્થ પ્રમોશન કંમ્પેઇનિંગ:

• નર્સ એ સ્કૂલ કોમ્યુનિટીસ માં સ્પેસિફિક હેલ્થ ઇસ્યુસ વિશે અવેરનેસ લાવવા માટે, હેલ્થી લાઇફ સ્ટાઇલને એન્કરેજ કરવા માટે, તથા સ્કૂલ એન્વાયરમેન્ટ ને સપોર્ટ કરવા માટે હેલ્થ કંપઇનીંગ તથા ઇવેન્ટ ને ઓર્ગેનાઇઝ કરે છે.

• ઓવરઓલ, નર્સ એ સ્કૂલ સેટીંગ્સ મા ચાઇલ્ડ ના ફિઝિકલ, મેન્ટલ, સોશિયલ,તથા સ્પીરિચ્યુઅલ હેલ્થને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે ક્રુશિયલ રોલ પ્લે કરે છે

🔸b. Write benefits of ESIC scheme.
ESIC સ્કીમના ફાયદાઓ લખો. 08

ESIC સ્ક્રીમના બેનીફિટ્સ (ફાયદાઓ):

ESI: એમ્પ્લોઇસ સ્ટેટ ઇન્સ્યોરન્સ (ESI) એક્ટ
એમ્પ્લોઇસ સ્ટેટ ઇન્સ્યોરન્સ (ESI) એક્ટ, એ 1948 માં પાસ કરવામાં આવ્યો હતો.
આ એક્ટ એ કંટ્રી માં એક કોમ્પ્રાહેંસીવ સોશિયલ સિક્યોરિટી એક્ટ છે. આ એક્ટ એ કન્ટ્રીમાં સોશિયલ સર્વિસીસ અને હેલ્થ ઇન્સ્યોરન્સ પ્રોવાઇડ કરવા માટેનો ઇમ્પોર્ટન્ટ મેઝર છે.

જે એમ્પ્લોઇસ(કમૅચારી) ને ઇલનેસ,મેટરનીટી, ડિસએબલ અને એમ્પ્લોઇમેન્ટ ઇંજરી ના કારણે ડેથ ના કિસ્સામાં ચોક્કસ બેનીફીટ્સ જેમકે,
અમુક અમાઉન્ટ મા કેસ તથા મેડિકલ બેનીફીટ્સ પ્રોવાઇડ કરે છે.

•>બેનિફિટ્સ ઓફ ESI એક્ટ :

• 1)મેડિકલ બેનિફિટ,
• 2)સિકનેસ બેનિફિટ,
• 3)મેટરનીટી બેનિફિટ,
• 4)ડિસેબલમેન્ટ બેનિફિટ,
• 5)ડીપેન્ડેડ બેનિફિટ,
• 6)ફુનેરલ બેનિફિટ,
• 7)રિહેબિલિટેશન બેનિફિટ.

1) મેડિકલ બેનિફિટ:

મેડિકલ બેનિફિટ માં હોસ્પિટલાઇઝેશન દરમિયાન ઇન્ક્લુડ થતી ફુલ મેડિકલ કેર પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
ESI હોસ્પિટલો, ડિસ્પેન્સરી અને ટાઇ-અપ હોસ્પિટલો ના નેટવર્ક દ્વારા ઇન્સ્યોર્ડ પર્સન અને તેમના પર ડિપેન્ડેડ ને કોમ્પ્રાહેંસીવ મેડિકલ કેર પ્રોવાઇડ કરવામા આવે છે.જે નીચે મુજબ છે:

• OPD કેર,
• ડ્રગ્સ તથા ડ્રેસિંગ પ્રોવાઇડ કરવું,
• બધા પ્રકારની સ્પેશિયાલિટીસ મેડિકલ સર્વિસીસ,
• ફ્રી ડ્રગ્સ,
• પેથોલોજીકલ અને રેડિયોલોજિકલ ઇન્વેસ્ટિગેશન,
• ઇમ્યુનાઇઝેશન અને ફેમિલી પ્લાનિંગ સર્વિસીસ,
• ડોમીસિલરી સર્વિસીસ,
• એન્ટિનેટલ એન્ડ પોસ્ટનેટલ સર્વિસીસ,
• ઇમરજન્સી સર્વિસીસ,
• એમ્બ્યુલન્સ સર્વિસીસ,
• હેલ્થ એજ્યુકેશન ઇન પેશન્ટ ટ્રીટમેન્ટ.
• વગેરે જેવી મેડિકલ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે,
• અને સાથે-સાથે કોમ્પ્લીકેટેડ કેસોમાં જ્યાં સ્પેશિયલાઇઝ ટ્રીટમેન્ટ ની જરૂર હોય, તો પેશન્ટ ને ESI કોર્પોરેશન ના ખર્ચે રાજ્ય ની બહાર ઇન્સટીટ્યુસનલ ટ્રીટમેન્ટ માટે મોકલવામાં આવે છે.

અધર મેડિકલ બેનિફિટ્સ:

•ડેન્ચર્સ,
•આર્ટિફિશિયલ લીમ્બસ,
•સ્પેક્ટેકલ્સ( પ્રોસ્થેસીસ),
•હીયરીંગ એઇડ,
•હર્નિયા બેલ્ટ,
•વોકિંગ કેલીપર,
•જેકેટ ,વગેરે ની પણ જરૂરિયાત હોય ત્યારે પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

2) સિકનેસ બેનિફિટ:

• જો સિકનેસ એ ઇન્સ્યોર્ડ મેડિકલ ઓફિસર અથવા ઇન્શ્યોરન્સ મેડિકલ પ્રેક્ટિશનર દ્વારા પ્રમાણિત કરવામાં આવી હોય તો ખાતરી કરાયેલ વ્યક્તિ એ સિકનેસ બેનીફીટ્સ માટે હકદાર હોય છે.
• સિકનેસ નો બેનિફિટ એ કેસ સ્વરૂપે 365 દિવસ ના કોઇપણ સતત સમયગાળા માં મેક્સિમમ 91 દિવસ માટે ચૂકવવાપાત્ર હોય છે. કેસ મા પેમેન્ટ નો રેટ એ ડેઇલી વેતનના 50% હોય છે.
• સિકનેસ નો બેનિફિટ મેળવનાર વ્યક્તિએ એક્ટ હેઠળ પ્રોવાઇડ કરવામા આવેલ મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ હેઠળ રહેવું પડે છે.

એક્સટેન્ડેડ સીકનેસ બેનિફિટ:

• જો ખાતરી કરાયેલ વ્યક્તિ એ લોન્ગ ટર્મ ડિસીઝ થી સફર થતુ હોય, તો એક્ટ અનુસાર, તે 91 દિવસની સિકનેસ બેનીફીટ્સ ઉપરાંત વધુમાં વધુ બે વર્ષ માટે એક્સટેન્ડેડ સિકનેસ બેનિફિટ માટે હકદાર હોય છે.એવી 34 બીમારીઓ છે કે જેના માટે બે વર્ષથી સતત નોકરીમાં રહેલ વ્યક્તિ માટે એક્સટેન્ડેડ બેનીફીટ્સ ચૂકવી શકાય છે.

એનહાન્સ સિકનેસ બેનિફિટ:

• એસ્યોર્ડ વુમન ને ટ્યુબેક્ટોમી કરાવ્યા પછી 14 દિવસ અને વાસેક્ટોમી કરાવનાર એન્સ્યોર્ડ મેલ માટે 7 દિવસના એન્હાન્સ સિકનેસ બેનિફિટ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે

3) મેટરનીટી બેનિફિટ:

• મેટરનીટી બેનિફિટ મા જે એમ્પ્લોઇ વુમન એ પ્રેગ્નેન્ટ હોય તેને 120 થી 180 દિવસ સુધીની લીવ મળે છે.
• આવી પ્રેગ્નન્ટ વુમન ને નાઇટ વર્ક સાંજના 7.00 વાગ્યા થી સવારના 06:00 વાગ્યા સુધી કામ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવતું નથી.
• જો મેડિકલ ટર્મિનેશન ઓફ પ્રેગ્નેન્સી( MTP)હોય તો તેના માટે 15 દિવસની લીવ આપવામાં આવે છે.
• જો કોઇ કેસમાં એબોર્શન થયું હોય તો વુમનને 6 વીક અથવા 45 દિવસની લીવ આપવામાં આવે છે.
• પેટર્નીટી લીવ 15 દિવસ સુધીની આપવામાં આવે છે.
• એક્સેસિવ વેઇટ કેરિંગ વાળું વર્ક પ્રેગ્નન્ટ વુમનને આ એક્ટ અંદર આપવામાં આવતું નથી.
• પ્રેગનેટ વુમનને એન્ટીનેટલ, ઇન્ટ્રાનેટલ તથા પોસ્ટ પ્રોવાઇડ સર્વિસીસ પણ ફ્રી પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

4) ડિસએબલમેન્ટ બેનિફિટ:

• એમ્પ્લોયમેન્ટ ઇન્જરીના કારણે ટેમ્પરરી અથવા પર્મનેન્ટ ડીસેબલમેન્ટ ના કિસ્સામા માં કેસ બેનિફિટ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• ડિસેબલમેન્ટ ના આધારે બેનિફિટની અમાઉન્ટ ચેન્જ થાય છે.

• ટેમ્પરરી ડિસેબલમેન્ટ બેનિફિટ (TDB) મા ઇન્યોરેબલ એમ્પલોયમેન્ટ માં એન્ટર થયાના પ્રથમ દિવસ થી પેયેબલ હોય છે અને જ્યાં સુધી ડિસએબીલિટી કન્ટીન્યુ રહે ત્યાં સુધી વેતન ના 90% ના દરે એમ્પલોયમેન્ટ ઇન્જરી ના કિસ્સામાં કોઇપણ કન્ટ્રીબ્યુસન પેઇડ કરવામા આવે છે.

પરમેનેન્ટ ડિસટેબલમેન્ટ બેનિફિટ:

• મેડિકલ બોર્ડ દ્વારા પ્રમાણિત અર્નિંગ કેપેસીટી ના નુકસાન ની હદના આધારે મંથલી પેમેન્ટ ના રૂપમાં પરમેનન્ટ ડિસેબલ ના બેનીફીટ્સ મા વેતન ના 90% ના દરે ચૂકવવામાં આવે છે.
• જો ટોટલ ડિસેબલમેન્ટ થાય તો તેઓને લાઇફ પેન્શન આપવામાં આવે છે.

5) ડિપેન્ડેન્ટ બેનિફિટ:

• ડિપેન્ડેન્ટ બેનીફીટ્સ મા જ્યાં એમ્પલોયમેન્ટ ઇન્જરી અથવા ઓક્યુપેશનલ હેઝાડ્સ ને કારણે મૃત્યુ અથવા ઇન્જરી થાય છે, તેવા કેસીસ મા ડેથ થયેલા અથવા ઇન્જર્ડ પર્સન ના ડિપેન્ડેન્ટ ને મન્થલી પેમેન્ટ ના સ્વરૂપમાં વેતનના 90% ના દરે ચૂકવવામાં આવે છે

6) ફુનેરલ બેનિફિટ (અંતિમ સંસ્કાર ખર્ચ ):

• અંતિમ સંસ્કાર બેનીફીટ્સ મા ઇન્સ્યોર્ડ વ્યક્તિ ના મૃત્યુ પર તેના અંતિમ સંસ્કાર ના ખર્ચ માટે ચૂકવવાપાત્ર રોકડ ₹10,000/- આપવામા આવે છે.

7) રિહેબિલિટેશન બેનિફિટ:

• ઇન્સ્યોર્ડ વ્યક્તિ અને તેના પરિવાર ના સભ્યો કાયમી અપંગતા અથવા નિવૃત્તિ પછી પણ મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ મેળવવાનું ચાલુ રાખી શકે છે.
• ઇન્સ્યોર્ડ વર્કર ને જ્યારે જરૂર હોય ત્યારે આર્ટિફિશિયલ લીમ્બ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે સાથે આર્ટિફિશિયલ અને સીકનેસ બેનિફિટ્સ રેટ તરીકે કેસ પણ આપવામાં આવે છે જ્યાં સુધી આર્ટિફિશિયલ લીમ્બ નુ રિપ્લેસમેન્ટ ન થઇ જાય ત્યાં સુધી પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

• ઓવરઓલ, એમ્પ્લોઇ સ્ટેટ ઇન્સ્યોરન્સ એક્ટ, 1948, ભારતમાં સોસિયલ સિક્યોરિટી ના ક્રુશિયલ પિલર તરીકે ઊભો છે, જે જરૂરિયાતના સમયે ફાઇનાન્સિયલ સહાય અને મેડિકલ કેર પૂરી પાડવાના હેતુ થી વિવિધ બેનીફીટ્સ દ્વારા કવર કરી લેવામાં આવેલા એમ્પ્લોઇસ અને તેમના ડિપેન્ડેન્ટ ના વેલફેર ને ઇમ્પ્રુવ કરે છે

🔸c. List out common health problems of school going children. 04 સ્કુલના બાળકોમાં થતા સામાન્ય હેલ્થ પ્રોબ્લમ્સનું લિસ્ટ બનાવો.

સ્કુલના બાળકો માં થતા સામાન્ય હેલ્થ પ્રોબ્લમ્સનું લિસ્ટ:

• સ્કૂલ ગોઇંગ ચિલ્ડ્રન્સ માં જોવા મળતા જુદા જુદા હેલ્થ પ્રોબ્લેમ એ સામાન્ય રીતે તેમના એજ, રિલિજિયન તથા સોસિયોઇકોનોમિક ફેક્ટરના આધારે જુદી જુદી હોય છે.
• અહીં, સ્કૂલ ગોઇંગ ચાઇલ્ડ માં જોવા મળતા હેલ્થ પ્રોબ્લેમ નું લિસ્ટ નીચે મુજબ છે:

1) રેસ્પીરેટરી ઇન્ફેક્શન: તેમા, કોમન કોલ્ડ,ફ્લુ, ટોન્સીલાઈટીસ, એન્ડ બ્રોન્કાઇટીસ.

2) ગેસ્ટેરો ઇન્ટરેસ્ટ સ્ટાઇનલ સીસ્ટમ: જેમ કે, ડાયરિયા, કોન્સ્ટીપેશન, એન્ડ એબડોમીનલ પેઇન.

3)ડેન્ટલ પ્રોબ્લેમ: જેમ કે, કેવીટીસ, ટૂથ ડિકે, એન્ડ જીન્જીવાઇટીસ.

4)એલર્જીસ: એલર્જીક રાઇનાઇટીસ (hay fever), ફૂડ એલર્જીસ, એન્ડ સ્કીન એલર્જી.

5)ઇન્જરીસ:

પડી જવાના કારણે થતી ઇન્જરી,
સ્પોર્ટ્સ એક્ટિવિટી ઓર પ્લેગ્રાઉંડ એક્સીડન્ટ.

6) વિઝન પ્રોબ્લેમ્સ: રિફ્રેકટીવ એરર્સ જેમકે (નિયરસાઇટેડનેસ) ઓર એસ્ટીંગમાંટીસમ.

7) હિયરીંગ પ્રોબ્લમ: હિયરિંગ લૉસ ઓર ઇયર ઇન્ફેક્શન.

8)મેન્ટલ હેલ્થ ઇસ્યુસ:એન્ઝાઈટી ડિસઓર્ડર, ડિપ્રેશન, એન્ડ બિહેવ્યરલ ચેન્જીસ.

9) ઓબેસિટી એન્ડ ઓવર વેઇટ વધારે પડતું ફેટી તથા સ્પાયસી ફૂડ ઇન્ટેક કરવાના કારણે તથા ફિઝિકલ એક્ટિવિટી ઓછા પ્રમાણમાં કરવાના કારણે.

10) સ્કીન કન્ડિશન: એક્ઝીમા, ડર્મેટાઇટીસ, એન્ડ ફંગલ ઇન્ફેક્શન લાઇક રીંગવોર્મ.

11) ન્યુટ્રીશનલ ડેફિશિયન્સી: આયર્ન ડેફિશયન્સી એનીમિયા, વિટામીન ડેફીસિયન્સી.

12) ક્રોનિક કન્ડિશન: અસ્થમા, ડાયાબિટીસ એપીલેપ્સી એન્ડ અધર લોંગ ટર્મ હેલ્થ કંડિશનસ.

13)સોશિયલ એન્ડ ઇમોશનલ ઇસ્યુ: ગુંડાગીરી,પીઅર પ્રેશર, ફેમિલી તથા એકેડેમીક રીલેટેડ સ્ટ્રેસ થવો.

14) ઇન્ફેક્શિયસ ડિસીઝ: મીઝલ્ર્સ ચિકનપીઓક્સ, એન્ડ અધર કોમ્યુમુનિકેબલ ડિસિસ.

15) સ્લીપ ડિસઓર્ડર: ઇનસોમ્નીયા, સ્લીપ એપ્નીયા, તથા જુદા જુદા કારણના કારણે ઇનએડિક્યુએટ અમાઉન્ટ મા ઊંઘ આવવી.

16) અધર્સ: ટાયર્ડનેસ, ડિફેક્ટીવ પોસ્ચર, હેડેએક, યુરીનરી ઇન્ફેક્શન, કંજીનાઇટલ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ.

17) એન્ટી સોશિયલ પ્રોબ્લેમ: ચોરી કરવી, જૂઠુ બોલવું,સેમ્બલિંગ, ક્રુલી,

18) હેબિટ ડીસઓર્ડર: અંગુઠો ચૂસવો,નેઇલ બીટીંગ, બેડ વેટીંગ.

19) પર્સનાલિટી ડીશઓર્ડર્સ: ઇર્ષા, જલ્દીથી ગુસ્સો આવી જવો, ડરપોક, શરમાળ, ડે ડ્રીમિંગ, ફીયર એન્ડ એન્ઝાયટી.

20) સાયકોસોમેટીક કમ્પ્લેઇન: ટ્રેમર્સ, હેડેએક, અસ્થમા, ડિપ્રેશન, ડીલ્યુઝન, હેલ્યુઝીનેશન.

21) એજ્યુકેશનલ ડીફીકલ્ટીઝ:

સ્ટડીમાં પાછળ હોવું, સ્કૂલ ફોબિયા, સ્કૂલ ફેલ્યોર.

ચાઇલ્ડ માં જોવા મળતી આ કોમન હેલ્થ પ્રોબ્લેમ ને ટાઇમલી અસેસ કરવા માટે અને તેના એપ્રોપ્રિએટ ઇન્ટરવેશન માટે ચાઇલ્ડ ના ટીચર્સ,પેરેન્ટ્સ તથા હેલ્થ કેર પર્સનલ નુ કોલાબોરેશન અગત્ય નુ હોય છે જેના કારણે ચાઇલ્ડ ની કન્ડિશનને ટાઇમ્લી ટ્રીટ કરી શકાય અને તેને ફરધર કોમ્પલીકેટેડ થતુ પ્રિવેન્ટ કરી શકાય

🔸OR🔸

🔸a. Explain about stages of Demography.
ડેમોગ્રાફીના સ્ટેજીસ વિશે સમજાવો. 06

ડેમોગ્રાફિક સ્ટેજીસ:

ડેમોસ મિન્સ પીપલ
ગ્રાફીન મિન્સ ધ રેકોર્ડ.

ડેમોગ્રાફિ : હ્યુમન પોપ્યુલેશન અને તેના એલિમેન્ટ્સ એટલે કે સાઇઝ, કમ્પોઝિશન તથા ડિસ્ટ્રીબ્યુશન ની સાયન્ટિફિક સ્ટડી ને ડેમોગ્રાફી કહેવામાં આવે છે. ડેમોગ્રાફી એટલે પોપ્યુલેશન ની સાયન્ટિફિક રીતે સ્ટડી કરવી.

કોન્સેપ્ટ ઓફ ડેમોગ્રાફી:

ડેમોગ્રાફી એ એક એવી સાયન્સ ની બ્રાન્ચ છે જે હ્યુમન પોપ્યુલેશન વિશે સ્ટડી કરી છે તે માત્ર ત્રણ એલિમેન્ટ્સ પર સ્પેશિયલ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

• 1) પોપ્યુલેશન ની સાઇઝમાં કોઇપણ ચેન્જીસ થાય તો એટલે કે સાઇઝ એ ઇન્ક્રીઝ અથવા ડીક્રીઝ થાય .
• 2) પોપ્યુલેશન નું સ્ટ્રક્ચર( બેઝીક ઓફ એજ એન્ડ સાઇઝ).
• 3) રાજ્ય અથવા પ્રદેશ ના આધારે જીયોગ્રાફિકલ ડિસ્ટ્રીબ્યુશન.
• ડેમોગ્રાફિક સાયકલ ના મેઇન્લી 5 સ્ટેજિસ પડે છે.

• 1) ફર્સ્ટ સ્ટેજ= હાઇ સ્ટેસનરી સ્ટેજ,
• 2)સેકન્ડ સ્ટેજ= અર્લી એક્સપાન્ડિંગ,
• 3)થર્ડ સ્ટેજ = લેટ એક્સપાન્ડિંગ,
• 4) ફોર્થ સ્ટેજ= લો સ્ટેશનરી,
• 5) ફિફ્થ સ્ટેજ=ડિક્લાઇન સ્ટેજ

1) ફર્સ્ટ સ્ટેજ= હાઇ સ્ટેસનરી સ્ટેજ:

હાઇ સ્ટેશનરી સ્ટેજ માં પોપ્યુલેશન ની સાઇઝ અને કમ્પોઝિશન માં ચેન્જીસ થતા નથી.

• બર્થ રેટ : ↑હાઇ
• ડેથ રેટ : ↑હાઇ

કારણ કે તેમાં હાઇ બર્થ રેટ તથા હાઇ ડેથ રેટ એટલે કે બંને એકબીજા ને કેન્સલ કરે છે અને જેના કારણે પોપ્યુલેશન એ સ્ટેશનરી(સ્થિર) રહે છે.

17મી સદીના મધ્ય સુધી, વિશ્વની વસ્તી આ સ્ટેજ માં હતી અને ભારત 1920 સુધી આ સ્ટેજ માં હતું.

Ex: India in 1920

2)સેકન્ડ સ્ટેજ= અર્લી એક્સપાન્ડિંગ:

સેકન્ડ સ્ટેજ અર્લી એક્સપાન્ડિંગ સ્ટેજ માં ડેથ રેટ એ ડિક્રીઝ થાય છે કારણ કે હેલ્થ કન્ડિશનમાં ઇમ્પ્રુવમેન્ટ થાય છે અને બર્થ રેટ એ અનચેન્જ રહે છે.

• બર્થ રેટ : ↑અનચેન્જ
• ડેથ રેટ : ↓ડિક્લાઇન

અર્લી એક્સપાન્ડિંગ સ્ટેજમાં બર્થ રેટ એ ચેન્જ થતો નથી પરંતુ દેથલેટ એ ઓછો થાય છે જેના કારણે પોપ્યુલેશન ની સાઇઝ માં થોડો વધારો જોવા મળે છે.

વિશ્વની વસ્તી 17મી સદીના મીડલ થી 19મી સદીના મીડલ સુધી આ સ્ટેજ માં હતી. ભારત 1921 થી 1950 સુધી આ સ્ટેજ માં હતું

Ex: South Asia,Africa

3)થર્ડ સ્ટેજ = લેટ એક્સપાન્ડિંગ:

થર્ડ સ્ટેજ લેટ એક્સપાન્ડિંગ સ્ટેજમાં ડેથ રેટ એ થોડું વધારે ડિક્લાઇન ને થાય છે અને બર્થ ડેટ થોડુ ડિક્લાઇન જોવા મળે છે

• બર્થ રેટ : ↓સ્લાઇડ ( થોડુ) ડિક્લાઇન
• ડેથ રેટ :↓ફરધર ડિક્લાઇન

લેટ એક્સપાંડિંગ સ્ટેજમાં બર્થ ડેટ એ થોડો ડિકલાઇન થાય છે જ્યારે ડેથ રેટ એ થોડું વધારે ડીક્લાઇન થાય છે પરંતુ બર્થ ડેટ એ ડેથ રેટ કરતા થોડું વધારે હોવાના કારણે તેમાં પોપ્યુલેશન ગ્રો જોવા મળે છે.

Ex: china,Singapore and india

4) ફોર્થ સ્ટેજ= લો સ્ટેશનરી:

ફોર્થ સ્ટેજ લો સ્ટેશનરી સ્ટેજ માં બર્થ ડેટ લો થાય છે અને ડેટ રેટ પણ લો થાય છે જેના કારણે પોપ્યુલેશન સ્ટેશનરી (સ્થિર) જોવા મળે છે

• બર્થ રેટ : ↓લો
• ડેથ રેટ : ↓લો

આ સ્ટેજ માં જન્મ પ્રમાણ અને મૃત્યુ પ્રમાણ એ ઓછું હોવાના કારણે વસ્તીમાં સ્થિરતા જોવા મળે છે અને આ સામાન્ય રીતે ડેવલોપ્ડ અને ઇન્ડસ્ટ્રીયલાઇઝ કન્ટ્રીમાં મેઇન્લી જોવા મળે છે.

ઑસ્ટ્રેલિયામાં 1980-1985 દરમિયાન ઝીરો પોપ્યુલેશન ગ્રોથ નોંધવામાં આવે છે.

Ex:=Australia in 1980-1985.

5) ફિફ્થ સ્ટેજ=ડિક્લાઇન સ્ટેજ:

ફિફ્થ સ્ટેજ ડિક્લાઇન સ્ટેજ માં બર્થ ડેટ એ ફરધર લો થાય છે જ્યારે ડેટ એ અનચેન્જ રહે છે જેના કારણે પોપ્યુલેશન માં ઘટાડો જોવા મળે છે.

• બર્થ રેટ : ↓ફરધર લો
• ડેથ રેટ : ↓અનચેન્જ

આમ આ ડીકલાઈન સ્ટેજમાં બર્થ ડેટ એ ઓછો થવાના કારણે અને જ્યારે દેથરેટ હોવાના કારણે પોપ્યુલેશનમાં ઘટાડો જોવા મળે છે જે સામાન્ય રીતે જર્મની અને હંગેરી મા આ સ્ટેજ જોવા મળે છે.

Ex:= Germany and Hungary.

ડેમોગ્રાફિક સાયકલ એ સમજાવવામાં મદદ કરે છે કે સોસિયો- ઇકોનોમિક ફેક્ટર, ટેકનોલોજીકલ એડવાન્સમેન્ટ અને કલ્ચરલ ચેન્જીસ થી અફેક્ટેડ, ડેવલોપમેન્ટ ના વિવિધ સ્ટેજિસ દ્વારા પોપ્યુલેશન કેવી રીતે વિકસિત થાય છે અને ટ્રાન્ઝીસન(સંક્રમણ) થાય છે

🔸b. Describe role of CHN in Family Welfare Programme.
ફેમીલી વેલફેર પ્રોગ્રામમાં કમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સનો રોલ વર્ણવો. 07

ફેમીલી વેલફેર પ્રોગ્રામ માં કમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સનો રોલ:

• ફેમિલી વેલ્ફેર પ્રોગ્રામ માં નર્સનો રોલ એ ડાઇવર્સ તથા મલ્ટિફેસેટેડ હોય છે. નર્સ એ ફેમિલી વેલફેર સર્વિસીસ ના ડિફરન્ટ સેટિંગમાં ડિફરન્ટ રોલ પ્લે કરે છે. તે સામાન્ય રીતે તેમની પોસ્ટ તથા તેમની વર્ક કરવાની કેપેસિટી પર ડીપેન્ડ કરે છે.

• ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ માં કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ (CHN) નો રોલ એ રિપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ, ફેમેલી પ્લાનિંગ અને કમ્યુનીટી માં ઓવરઓલ વેલ્બિંગ ને પ્રમોટ કરવા માટે ઇમ્પોર્ટન્ટ હોય છે.
• અહીં તેમના રોલ ના મુખ્ય આસ્પેક્ટ આપેલા છે:

1) સર્વે વર્ક:

• નર્સ એ સર્વે દ્વારા ડેમોગ્રાફીક ફેક્ટ ને કલેક્ટ કરે છે.
• તે કોમ્યુનીટી માં રહેલા હાઉસ ના નંબર તથા તેના લોકેશન નું લિસ્ટ બનાવે છે.
• નર્સ એ સર્વે દ્વારા પ્રેગ્નેન્ટ મધર, ઇલીજીબલ કપલ્સ,કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ યુઝર્સ , ચિલ્ડ્રન તથા સ્કૂલ ગોઇંગ એજ થી નીચેના ચાઇલ્ડ ની ઇન્ફોર્મેશન કલેક્ટ કરે છે.
• ત્યારબાદ કપલ્સ ને હાય, મીડીયમ અને લો પ્રાયોરિટી માં ક્લાસિફાઇ કરે છે.
• આગળ ના એક્ષન પ્લાન નું ફોર્મેશન કરવા માટે કેટલા કપલ્સ એ કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ નો યુઝ કરે છે તથા કેટલા પીપલ્સ એ યુઝ કરતા નથી તેના વિશે રીવ્યુ કલેક્ટ કરવા.

2) હેલ્થ એજ્યુકેશન:

• વ્યક્તિ, ફેમિલી, તથા કમ્યુનિટી ને હેલ્થ તથા ફેમિલી પ્લાનિંગ વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• લોકોને અવેઇલેબલ ફેમિલી પ્લાનિંગ સર્વિસીસ વિશે અવેર કરવા.
• કપલ્સ ને ડીફરન્ટ ટાઇપના કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ વિશે એજ્યુકેશન તથા વિગતવાર માહિતી પ્રોવાઇડ કરવી જેના લીધે તે તેમની ચોઇસ પ્રમાણે એડોપ્ટ કરી શકે.
• મધર ને એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું કે એટલીસ્ટ વન યર સુધી તેમના ચાઇલ્ડ ને બ્રેસ્ટ ફિડીંગ કરાવવું કારણકે તે નેચરલ કોન્ટ્રાક્ટિવ તરીકે વર્ક કરે છે.
• કોમ્યુનિટીમાં ઇમ્યુનાઇઝેશન,ન્યુટ્રીશન, ફર્સ્ટ એઇડ તથા પર્સનલ અને એન્વાયરમેન્ટલ હાઇજીન વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.

3) કોઓર્ડીનેટર એન્ડ પ્રોવાઇડર ઓફ ફેમિલી વેલફેર સર્વિસીસ:

• ઇલીજીબલ કપલ્સ માટે અવેઇલેબલ વિવિધ પ્રકારના કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ ની સપ્લાઇ કરવી.
• લોકોની નીડ તથા અવેઇલેબલ સર્વિસીસ વીશે અવેરનેસ લાવવા માટે ફેમિલી પ્લાનિંગ ના ક્લિનિક્સ તથા કેમ્પ ને અરેન્જ કરવા.
• સ્ટેટ ગવર્મેન્ટ તથા સ્ટેટ ના રૂલ્સ અને રેગ્યુલેશન્સ ને ફોલો કરવા અને લીગલ અને પ્રોફેશનલ લિમિટ્સ માં ડાયરેક્ટ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી.
• તે ગાયનેકોલોજિસ્ટ તથા અધર ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ ના પર્સનલ્સ ની સર્વિસીસ નુ કોઓર્ડીનેશન કરે છે.

4) મોટીવેશન ફંકશન:

• ઇલીજીબલ કપલ્સ ને કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ નો યુઝ કરી સ્મોલ ફેમીલી નોર્મ્સ ને એડોપ્ટ કરવા માટે મોટીવેટ કરે છે.
• ફેમિલી પ્લાનિંગ ની જરૂરિયાત અને તેના મહત્વને એક્સપ્લેઇન કરવા નુ વર્ક કરે છે.
• જે વુંમન ને મેડિકલ ટર્મિનેશન ઓફ પ્રેગનેન્સી ની જરૂરિયાત હોય તેમનું આઇડેન્ટિફિકેશન કરી તેને ડોક્ટર પાસે અર્લી રિફર કરવા.
• દરેક વિલેજીસ માં એડીક્યુએટ કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ સપ્લાય તથા ડિસ્ટ્રીબ્યુશન માટે ડિપોટ નું એસ્ટાબ્લિશમેન્ટ કરવું જેના કારણે કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ ની એડિક્યુએટ સપ્લાય થઈ શકે.

5) એડમિનિસ્ટ્રેટિવ રોલ:

• ફેમિલી પ્લાનિંગ માટેના ક્લિનિક્સ ની ડેટ અને લોકેશન નક્કી કરવું ક્લિનિક્સ મા એક્વીપમેન્ટ, સપ્લાઇસ અને અન્ય રિસોર્સિસ ની વ્યવસ્થા કરવી.
• ક્લિનિક્સમાં મલ્ટીપર્પસ હેલ્થ વર્કર નુ સુપરવિઝન કરવુ અને તેમને ગાઇડન્સ આપવું અને કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ નું ડિસ્ટ્રીબ્યુશન કરવુ અને IUD નુ ઇન્સરસન કરવા અને તેને રિમુવ કરવી.
• ક્લિનિક ને કંડકટ કરવામાં મેડિકલ ઓફિસર ને આસિસ્ટન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું.
• ફેમિલી પ્લાનિંગ માટેના કેમ્પ નું આયોજન કરવું અને મેલ-ફિમેલ અને ફિમેલ સ્ટરિઝાઇઝેશન ઓપરેશન ના માં ડોકટરો ને મદદ કરવી.
• ઓપરેશન સમયે એસેપ્ટીક ટેકનીક મેન્ટેઇન રાખવી.
• જે કપલ્સ એ ફેમિલી પ્લાનિંગની મેથડ ને એક્સેપ્ટ કરેલી હોય તેમને ફોલોઅપ સર્વિસીઝ પ્રોવાઇડ કરવી.
• એજ્યુકેશન પ્રોગ્રામને પ્લાનિંગ કરવું તથા તેનું ઇવાલ્યુએશન કરવું.

6) કન્સલ્ટન્ટ:

ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ માં કોઓર્ડીનેટર તરીકે તથા ડાયરેક્ટ કેર પ્રોવાઇડર તરીકે કોમ્યુનિટી માં કોઇપણ પ્રકારનો હેલ્થ કેર પ્રોગ્રામ સ્ટાર્ટ કરતા પહેલા તેમની પાસેથી કન્સલ્ટ( સલાહ ) લેવી અગત્યની રહે છે.

7) કાઉન્સેલર: નર્સ એ ડિફરન્ટ કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ મેથડ્સ પર ઇલીજીબલ કપલ્સ અને ટાર્ગેટ કપલ નું કાઉન્સેલિંગ કરે છે અને તેમને સ્પેસિંગ માટે બેસ્ટ સ્યુટેબલ મેથડ ને પસંદ કરવાની ઓપોરચ્યુનીટી પ્રોવાઇડ કરે છે.

8) સુપરવાઇઝરી રોલ: સુપરવાઇઝર તરીકે, ફેમિલી વેલફેર ડિપાર્ટમેન્ટ માં કામ કરતી નર્સે તેમના સ્ટાફને ફેમિલી વેલફેર પ્રોગ્રામમાં એક્ટીવલી રીતે પાર્ટીશીપેટ થવા માટે એન્કરેજ કરે છે.
સુપરવાઇઝર તરીકે, નર્સ દ્વારા હેલ્થ વર્કર, પ્રોફેશનલ્સ , તથા નર્સિંગ પર્સનલ માટે ઇન સર્વિસ એજ્યુકેશન પ્રોગ્રામ ઓર્ગેનાઇઝ કરે છે.

9) ડોમીસિલરી સર્વિસીસ:

• હોમ વિઝીટ એ ફેમિલી પ્રોગ્રામનો એક ઇમ્પોર્ટન્ટ પાર્ટ છે.
• આ સર્વિસીસ એ મલ્ટીપરપઝ હેલ્થ વર્કર અને હેલ્થ આસિસ્ટન્ટ પ્રોવાઇડ કરે છે.
  જેમાં સર્વિસીસ તરીકે, ઇલેજિબલ કપલ્સ ને એજ્યુકેશન તથા મોટીવેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• IUD તથા પીલ્સ નો યુઝ કરતા હોય તો ફોલોઅપ માટે એડવાઇસ પ્રોવાઇડ કરવી તથા વાસેક્ટોમી, ટ્યુબેક્ટોમી, મેડિકલ ટર્મિનેશન ઓફ પ્રેગનેન્સી( MTP) ના કેસીસમાં ફોલોઅપ લેવા માટે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• એન્ટીનેટલ, પોસ્ટનેટલ, ન્યુ બોર્ન તથા ટોડલર ને ડોમીસિલરી કેર પ્રોવાઇડ કરવી.
• જો કોઇપણ ને પોસ્ટ ઓપરેટીવ કોમ્પ્લિકેશન્સ હોય તો રેફરલ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી.

10) રેકોર્ડ મેઇન્ટેનન્સ: નર્સ એ ફેમિલી પ્લાનિંગ પ્રોગ્રામમાં બધા રેકોર્ડસ ને મેઇન્ટેન કરવા માટે રિસ્પોન્સિબલ હોય છે જેમ કે,
•ઇલેજિબલ કપલ રેકોર્ડ્સ,
•ટાર્ગેટ કપલ રેકોર્ડ્સ,
•ઇન્ટ્રા યુટેરાઇન ડિવાઇસીસ રેકોર્ડ,
•સ્ટરિલાઇઝેશન ઓપરેશન રેકોર્ડ,
•ક્લિનિક તથા કેમ્પ રેકોર્ડ,
•હેલ્થ એજ્યુકેશન એક્ટિવિટી રેકોર્ડ,
•ટ્રેઇનિંગ રેકોર્ડ,
•મેડિકલ રેકોર્ડ વગેરે.
નર્સ એ મંથલી રિપોર્ટસ ને પ્રિપેર કરવા માટે તથા તેને ઓથોરિટીઝ સુધી પહોંચાડવા માટે રિસ્પોન્સિબલ હોય છે.

11) રોલ ઇન રિસર્ચ: મલ્ટી ડિસિપ્લિનરી રિસર્ચ ટીમમાં કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ એ એક પ્રાઇમરી મેમ્બર હોય છે. નર્સ ને ફેમિલી વેલફેર સર્વિસિસ ના રિસર્ચ એક્ટિવિટીસ માં કોઓપરેશન તથા પાર્ટીશીપેશન કરવાનુ હોય છે.

12) ઇવાલ્યુએશન રોલ: નર્સ એ ફેમિલી વેલફેર પ્રોગ્રામમાં પરફોર્મ કરવામાં આવેલા વર્ક નું ઇવાલ્યુએશન કરે છે તથા તેના રિપોર્ટ્સ ને પ્રિપેર કરે છે. આ ઇવાલ્યુએશન ના બેઝિસ પર પ્રોગ્રામવના ઇમ્પલિમેન્ટેશન માં ફરધર કોઇપણ ચેન્જીસ કરવામાં આવે છે અને ડિઝાયરેબલ ટાર્ગેટ ને એચીવ કરવામાં આવે છે.

13) કોલાબોરેટર: કમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ એ કમ્યુનિટીમાં રહેલા હેલ્થ ટીચર્સ તથા નોન ગવર્મેન્ટ ઓર્ગેનાઇઝેશન સાથે કોલાબોરેશન કરી હેલ્થ કેર સર્વિસીસ ને ઇમ્પ્રુવમેન્ટ માટેનો વર્ક કરે છે.
નર્સ એ કોમ્યુનિટીમાં ફેમિલી વેલ્ફેર સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવા માટે ડોક્ટર્સ, ડિસ્પેન્સર્સ, વેક્સિનેટર્સ, ટ્રેઇન બર્થ અટેન્ડન્સ ,તથા લેડી હેલ્થ વિઝીટર્સ સાથે કોલાબોરેટિવલી વર્ક કરે છે.
કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ એ વ્યક્તિઓ તથા ફેમેલીસ ને તેમના રિપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ વિશે ઇન્ફોમ્ડ ડિસિઝન લેવા, હેલ્થી પ્રેગ્નન્સી અને ચાઇલ્ડ બર્થ ને સપોર્ટ આપવા અને ઇફેક્ટિવ ફેમિલી વેલ્ફેર પ્રોગ્રામ્સ દ્વારા કોમ્યુનિટી ની ઓવરઓલ વેલ્બિંગ માં કન્ટ્રીબ્યુસન આપવા માટે ક્રુશિયલ રોલ પ્લે કરે છે.

🔸c. Write down advantages and disadvantages of Small family.
નાના કુટુંબના ફાયદાઓ અને ગેરફાયદોઓ લખો. 07

એડવાન્ટેજીસ એન્ડ ડિસ એડવાન્ટેજીસ ઓફ સ્મોલ ફેમીલી:

એડવાન્ટેજીસ ઓફ સ્મોલ ફેમીલી

1) બેટર ફાઇનાન્સિયલ સ્ટેબિલિટી:

• સ્મોલ ફેમિલી નો એક પ્રાઇમરી એડવાન્ટેજ એ છે કે તેમાં ફાઇનાન્સિયલ સ્ટેબિલિટી મેઇન્ટેન થાય છે.ઓછા બાળકો ને સપોર્ટ આપવા માટે, માતાપિતા બાળક દીઠ વધુ ફાઇનાન્સિયલ રિસોર્સીસ ફાળવી શકે છે. તેમાં એજ્યુકેશન, હેલ્થ કેર સર્વિસીઝ, એક્સ્ટ્રા કરીક્યુલર એક્ટિવિટીસ, અને ઓવરઓલ ક્વોલિટી ઓફ લાઇફ નું ઇનવોલ્વમેન્ટ થાય છે.

• સ્મોલ ફેમિલીમાં લાર્જ ફેમિલી ની સરખામણીમાં ઓછા પ્રમાણમાં ખર્ચ હોય છે જેના કારણે વધારે સેવિંગ્સ(બચત), ઇન્વેસ્ટમેન્ટ, કોલેજ ફંડ, તથા રિટાયરમેન્ટ જેવા ફ્યુચર ના ખર્ચાઓ માટે વધારે સારું પ્લાનિંગ કરી શકે છે.

2) ક્લોઝર પેરેન્ટ ચાઇલ્ડ રિલેશનશિપ:

• સ્મોલ ફેમિલીમાં પેરેન્ટ્સ એ દરેક ચાઇલ્ડ ને વધુ વ્યક્તિગત અટેન્સન અને ઇમોશનલ સપોર્ટ આપી શકે છે. જેના કારણે પેરેન્ટ્સ તથા ચાઇલ્ડ વચ્ચે ગાઢ રિલેશનશિપ ફોર્મ થાય છે અને માતાપિતા અને બાળકો વચ્ચે કોમ્યુનિકેશન મા પણ વધારો થાય છે.

• સ્મોલ ફેમિલી ના બાળકો માતા-પિતાના ધ્યાન માટે ભાઇ-બહેન ની સાથે ઓછી હરીફાઇ અને સ્પર્ધાનો અનુભવ કરી શકે છે, જેના કારણે ચાઇલ્ડ મા સ્ટ્રોંગ સિક્યોરિટી અને સેલ્ફ એસ્ટીમ ની ભાવના ડેવલોપ થાય છે.

3) રીડ્યુઝ એન્વાયરમેન્ટલ ઇમ્પેક્ટ:

• સ્મોલ ફેમિલી રિસોર્સીસ નો ઓછા પ્રમાણ મા ઉપયોગ કરે છે અને લાર્જ ફેમિલી ની સરખામણીમાં ઓછો કચરો પેદા કરે છે.
• આ કાર્બન ફૂટપ્રિન્ટ્સ, એનર્જી કન્ઝપ્શન અને ઓવરઓલ ઇકોલોજીકલ ઇમ્પેક્ટ ને ઘટાડીને એન્વાયરમેન્ટલ સસ્ટેનીબિલિટી માટે પોઝિટિવ કન્ટ્રીબ્યુસન આપે છે.

4) ઇમ્પ્રુડ એજ્યુકેશન ઓપર્ચ્યુનિટી

• સ્મોલ ફેમિલીસ માં પેરેન્ટ્સ પાસે તેમના બાળકોના એજ્યુકેશન માં ઇન્વેસ્ટ કરવા માટે વધુ ફાઇનાન્સિયલ રિસોર્સીસ અવેઇલેબલ હોય છે. આમાં પ્રાઇવેટ સ્કુલ માટે ટ્યુશન,એનરીચમેન્ટ પ્રોગ્રામ્સ ,ટ્યુટરિંગ અને એજ્યુકેશનલ મટીરીયલ્સ નો સમાવેશ થઇ શકે છે.
• સ્મોલ ફેમિલીસ ના બાળકો ને એજ્યુકેશન ઓપોર્ચ્યુનિટી ની વધુ સારી ઍક્સેસ હોય છે અને પેરેન્ટ્સ અને શિક્ષકો તરફ થી વધુ પર્સનલાઇઝ્ડ એજ્યુકેશનલ સપોર્ટ મેળવી શકે છે.

5) એન્હાન્સ કેરિયર ઓપોર્ચ્યુનિટી એન્ડ મોબિલિટી:

• સ્મોલર ફેમિલીસ માં કેરિયર ચોઇસ માં,જોબ રિલોકેશન માટે, તથા પ્રોફેશનલ ડેવલોપમેન્ટ ઓપર્ચ્યુનિટી માં વધારે ફ્લેક્સિબિલિટી હોય છે.
• લાર્જ ફેમિલી ની રિસ્પોન્સિબિલિટી ના અવરોધો વિના પેરેન્ટ્સ પાસે તેમની કારકિર્દી ને આગળ વધારવા પર ફોકસ્ડ કરવા માટે વધુ સમય અને શક્તિ હોય છે.
• આ ફ્લેક્સિબિલિટી ના કારણે જોબ સેટિસફેક્શન માં પણ ઇમ્પ્રુવમેન્ટ થાય છે તથા અર્નિંગ ઓપર્ચ્યુનિટીમાં પણ વધારો જોવા મળે છે જેના કારણે બેટર લાઇફ પાસ આઉટ થાય છે.

6) હેલ્થિયર પેરેન્ટલ વેલ્બીંગ:

• ઓછા બાળકો નું પેરેન્ટિંગ કરવાથી માતા-પિતા,ખાસ કરીને માતાઓ પર સ્ટ્રેસ અને ફિઝિકલ સ્ટ્રેઇન ને ઘટાડી શકાય છે. તે પ્રેગનેન્સી પહેલા, પ્રેગનેન્સી સમય દરમિયાન અને પ્રેગનેન્સી,પછી તે ગુડ મેટરનલ હેલ્થ માટે ઓપોર્ચ્યુનિટી આપે છે.

• સ્મોલ ફેમિલીઝમાં મલ્ટીપલ પ્રેગનેન્સી રિલેટેડ ચેલેન્જીસ એ ઓછા પ્રમાણમાં હોય છે. જેમકે મેટરનલ કોમ્પ્લિકેશન તથા ચાઇલ્ડ બર્થ ના રિસ્ક.

ડિશ એડવાન્ટેજીસ ઓફ સ્મોલ ફેમીલી:

1) લોન્લીનેસ એન્ડ સોશિયલ આઇસોલેશન:

• સ્મોલ ફેમિલીસ ના બાળકો લોનલીનેસ અથવા સોશિયલ આયેશોલેશન ની ફીલિંગ્સ ને એક્સપિરિયન્સ કરી શકે છે, ખાસ કરીને જો ઘરમાં ઇન્ટરેક્શન કરવા માટે થોડા પ્રમાણ મા પ્લેમેટ અથવા ભાઇ-બહેન હોય.
• ભાઇ-બહેન ના સાથનો અભાવ સોશિયલ સ્કિલ ના વિકાસ અને ઇમોશનલ સ્થિતિસ્થાપકતા ને અસર કરી શકે છે, ખાસ કરીને ચાઇલ્ડ હુડ અને એડોલસન્સ પિરિયડ દરમિયાન.

2) લિમિટેડ ફેમિલી સપોર્ટ સિસ્ટમ:

• સ્મોલ ફેમિલીસ માં નજીકના સંબંધીઓ અને પરિવાર ના એક્સટેન્ડેડ સભ્યો નું નાનું નેટવર્ક હોઇ છે. આનાથી ફેમિલી સપોર્ટ, એલ્ડર પેરેન્ટ્સ ના કેર માટેના વિકલ્પો અને ઘણી જનરેશન્સ સુધી ઇમોશનલ કનેક્શન ની ઍક્સેસ મર્યાદિત થઈ શકે છે.

• ઇમરજન્સી સમય દરમિયાન અથવા જરૂરિયાતના સમયે, સ્મોલ ફેમિલીસ એ આધાર માટે એક્સટર્નલ રિસોર્સિસ અને પ્રોફેશનલ સર્વિસીસ પર વધુ આધાર રાખે છે.

3) હાઇ એક્સપેક્ટેશન્સ એન્ડ પ્રેશર:

• માતા-પિતા અને સમાજ સ્મોલ ફેમિલી ના બાળકો પાસેથી ઉચ્ચ અપેક્ષાઓ રાખે છે, તેઓ એજ્યુકેશનમા , સોશિયલી અને પ્રોફેશનલી રીતે શ્રેષ્ઠ બનવાની અપેક્ષા રાખે છે. આ અપેક્ષાઓ પૂરી કરવા માટે બાળકો પર વધારા નું પ્રેશર અને સ્ટ્રેસ આવી શકે છે.
• બાળકો પર જવાબદારીઓ અથવા એચિવમેન્ટ્સ નો વધુ પડતો બોજ નાખવાની વૃત્તિ હોય છે, જે પોટેન્શિયલી તેમના મેન્ટલ હેલ્થ અને વેલ્બીંગ ને અસર કરે છે.

4) ઇકોનોમિક બર્ડન એન્ડ કેર ગીવીંગ રિસ્પોન્સબલીટી:

• સ્મોલ ફેમિલીઝમાં માતા-પિતા ભાઈ-બહેનના સપોર્ટ વિના કેર ગીવીંગ, ફાઇનાન્સિયલ સપોર્ટ અને ભાવનાત્મક પાલનપોષણ ની પ્રાઇમરી રિસ્પોન્સિલિટી ઉઠાવે છે.
• આનાથી માતાપિતા ના સ્ટ્રેસ અને થાક માં વધારો થઇ શકે છે, ખાસ કરીને બાળકોના ઉછેર ના ચેલેન્જિંગ ફેઝ દરમિયાન.

• જો અણધાર્યા ખર્ચાઓ અથવા આર્થિક મંદી આવે તો ફાઇનાન્સિયલ પ્રેસર વધી શકે છે, જે કુટુંબની ફાઇનાન્સિયલ સ્ટેબિલિટી અને લોંગ ટર્મ પ્લાનિંગ ને અસર કરે છે.

5) વધારે પડતી ભૌતિક સુવિધાઓ:

• ઓછા બાળકો હોય તો, બાળકો નું બગડવાનું જોખમ રહેલું છે. માતાપિતા તેમના બાળકો ને અતિશય ભૌતિક ચીજવસ્તુઓ, વિશેષ અધિકારો અથવા સ્વતંત્રતાઓ આપીને ભાઇ-બહેનની ગેરહાજરી ની ભરપાઇ કરે છે.
• અતિશય ભૌતિક સુખ સમૃદ્ધિ બાળકો માં રિસ્પોન્સિલિટી, સેલ્ફ ડિસિપ્લિન અને રેઝીલિઅન્સ (સ્થિતિસ્થાપકતા) ના વિકાસમાં અવરોધ લાવી શકે છે, જે જીવનમાં પછીના ચેલેન્જીસ અને આંચકો,નો સામનો કરવાની તેમની એબીલિટી ને અફેક્ટ કરે છે.

6) ડેમોગ્રાફિક ઇમબેલેન્સ:

• વ્યાપક સ્તરે, સ્મોલ ફેમેલી ની પસંદગી ના કારણે સોસાયટી માં ડેમોગ્રાફિક ઇમબેલેન્સ થઇ શકે છે.
• એજિંગ પોપ્યુલેશન્સ અને અમુક રિજીઅન્સ માં ઘટતો જન્મદર વર્ક ફોર્સ સસ્ટેઇનીબીલીટી, ઇકોનોમિક ગ્રોથ અને સોશિયલ વેલ્ફેર સિસ્ટમ માટે ચેલેન્જીસ અરાઇઝ કરી શકે છે.
• આમ,સ્મોલ ફેમિલીમાં થોડા એડવાન્ટેજીસ જોવા મળે છે જેમ કે,
  ફાઇનાન્સિયલ સ્ટેબિલિટી,
  ક્લોઝ પેરેન્ટ-ચાઇલ્ડ રિલેશનશિપ, તથા એન્વાયરમેન્ટલ ઇમ્પેક્ટ ઓછો જોવા મળે છે આ ફાયદાની સાથે તેઓ સોશિયલ ડાયનેમિક્સ, માતાપિતાની અપેક્ષાઓ અને ફેમેલી સપોર્ટ સિસ્ટમ ને લગતા ચેલેન્જીસ પણ રજૂ કરે છે.

⏩Q-2 Write Short Notes (Any Five) ટૂકંનોંધ લખો ( કોઈ પણ ત્રણ) 5×5=25

🔸a. Elements of Primary Health Care-પ્રાયમરી હેલ્થ કેરના તત્વો

પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર ના એલિમેન્ટ્સ:

પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર

• પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર એ એ એક એસેન્સીયલ હેલ્થ કેર છે જે યુનિવર્સલી બનાવવામાં આવે છે કે જે દરેક વ્યક્તિ સુધી એક્સેસિબલ હોવી જોઇએ તથા દરેક વ્યક્તિ ના તેમાં ફૂલ્લી પાર્ટીસિફિકેશન દ્વારા કેર એ એક્સેપ્ટેબલ હોવી જોઇએ તથા પ્રાઇમરિ હેલ્થ કેર એ કોમ્યુનિટી અને કન્ટ્રી ને કોસ્ટમાં પરવળી શકે તેવી હોવી જોઇએ.
• પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર ના એસેન્સીયલ 8 એલિમેન્ટ્સ છે જે નીચે મુજબ ના છે:

ELEMENTS(તત્વો):

• 1) E : એન્સ્યોર સેફ વોટર સપ્લાય,
• 2) L: લોકલી એન્ડેમીક ડીસીઝ કંટ્રોલ
• 3) E: એજ્યુકેશન
• 4) M: મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ (ઇમ્યુનાઇઝેશન અગેઇન્સ ઇન્ફેક્સીયસ ડિસીઝ)
• 5) E: એન્વાયરમેન્ટલ સેનિટેશન
• 6) N:ન્યુટ્રીશન
• 7) T : ટ્રીટમેન્ટ ઓફ માયનર અલાઇનમેન્ટ
• 8) S: સ્કૂલહેલ્થ સર્વિસીસ.

•>1) E : એન્સ્યોર સેફ વોટર સપ્લાય:

• સેફ ડ્રિંકિંગ વોટર નું એડીક્યુએટ અમાઉન્ટ માં સપ્લાય તથા સેનિટેશન એ ગુડ હેલ્થ માટે અગત્ય નુ હોય છે અને તે એક એન્વાયરમેન્ટ નું ઇમ્પોર્ટન્ટ ફેક્ટર છે. વોટર બોર્ન ડિસીઝ ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે તથા ઓવરઓલ હેલ્થને પ્રમોટ કરવા માટે સેફ ડ્રીન્કિંગ વોટર ની પહોંચ અગત્યની હોય છે.
• પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર મા કમ્યુનિટી ને સ્વચ્છ અને સુરક્ષિત પાણીના સ્ત્રોતોની એક્સેસ મળે તે ખાતરી કરવાના પ્રયાસોનો સમાવેશ થાય છે, જે ડિસીઝ પ્રિવેન્શન અને હેલ્થ પ્રમોશન માટે ફંડામેન્ટલ( મૂળભૂત) છે.

2) L: લોકલી એન્ડેમીક ડીસીઝ કંટ્રોલ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર નો મેઇન ફોકસ એ છે કે કોઇપણ ચોક્કસ રિજીયન અથવા કમ્યુનિટીમાં કોઇપણ એન્ડેમિક ડિસીઝ હોય તો તેને કંટ્રોલ કરવો.
• તેમાં સર્વેઇલન્સ, પ્રિવેન્ટીવ મેઝર્સ (જેમ કે વેક્સિનેશન એન્ડ વેક્ટર કન્ટ્રોલ) તથા લોકલી પ્રિવેલેન્ટ ડિસીઝ નુ અર્લી ડિટેક્શન તથા તેની ટ્રીટમેન્ટ નું ઇનવોલ્વમેન્ટ થાય છે.
  મોરબીડિટી રેટ ને રીડયુઝ કરવા માટે લોકલી એન્ડ એન્ડેમીક ડિસીઝ નુ પ્રિવેન્શન તથા કંટ્રોલ કરવું.

3) E: એજ્યુકેશન:

• હેલ્થ એજ્યુકેશન એ પ્રાઇમરી હેલ્થ કેરનું એક મુખ્ય ઘટક છે.
• તેનો એઇમ વ્યક્તિઓ અને કમ્યુનીટી ને નોલેજ અને સ્કિલ સાથે તેમના સ્વાસ્થ્ય વિશે ઇન્ફોમ્ડ ડિસિઝન લેવા માટે એમ્પાવર(સશક્ત) કરવાનો છે.
  એજ્યુકેશનમાં હાઇજીન પ્રેક્ટિસ, ન્યુટ્રીશન, ફેમિલી પ્લાનિંગ,સેક્સ્યુઅલ હેલ્થ, એન્ડ પ્રિવેન્શન ઓફ ડિસીઝ સહિતના વિષયો ની વાઇડ રેન્જ ને કવર કરવામા આવે છે.
  લોકોને હેલ્થ અને હાલની હેલ્થ પ્રોબ્લેમ્સ વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું. આ આ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ્સ ને કંટ્રોલ કરવા અને અટકાવવા માટે અમુક પગલાં ઘડવામાં આવે છે અને લોકોને તેમની પાસે અવેઇલેબલ હેલ્થ સર્વિસીસ વિશે અવેર કરવામાં આવે છે જેથી જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે તેનો ઉપયોગ કરી શકાય.

4) M: મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ (ઇમ્યુનાઇઝેશન અગેઇન્સ ઇન્ફેક્સીયસ ડિસીઝ):

• મધર અને ચાઇલ્ડ એ સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓથી સફર થતા સૌથી વુલનરેબલ( સંવેદનશીલ) ગ્રુપ છે અને વસ્તીની મોટી ટકાવારી માટે જવાબદાર છે. પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર એ મધર તથા ચાઈલ્ડ ની
• હેલ્થ સર્વિસીસ પર નોંધપાત્ર ભાર મૂકે છે.
  આમાં લાઇફના ક્રિટીકલ સ્ટેજીસ દરમિયાન હેલ્થી ડેવલોપમેન્ટ ની ખાતરી કરવા માટે પ્રિનેટલ કેર,
  સેફ ચાઇલ્ડ બર્થ,
  પ્રોપર્લી પોસ્ટ નેટલ કેર,
  ન્યુ બોર્ન કેર, ઇમ્યુનાઇઝેશન ,
  ગ્રોથ મોનિટરિંગ તથા ન્યુટ્રીશન નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.
  ઇલનેસ અને અન્ય રિસ્ક થી મધર અને ચાઇલ્ડ નું રક્ષણ ફેમિલીસ અને કમ્યુનીટી ના ગુડ હેલ્થ ની ખાતરી કરે છે.

ઇમ્યુનાઇઝેશન અગેઇન્સ ઇન્ફેક્સીયસ ડિસીઝ:

• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ઇમ્યુનાઇઝેશન પ્રોવાઇડ કરી તેમને મેજર ઇન્ફેક્શિયસ ડીસીઝમાંથી પ્રોટેક્ટ કરવા.જેમ કે,
• પોલીયોમાયલાઇટીસ,
• ડીપ્થેરિયા,
• ટીટેનસ,
• મિસલ્સ,
• ટ્યુબરક્યુલોસીસ,
• હિપેટાઇટિસ બી.
• વગેરે જેવા ઇન્ફેક્શિયસ કન્ડિસન થી પ્રિવેન્ટ માટે ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ઇમ્યુનાઇઝેશન પ્રોવાઇડ કરવું.

5) E: એન્વાયરમેન્ટલ સેનિટેશન:

• પુઅર હાઇજીન તથા એન્વાયરમેન્ટલ કન્ડિશન ના કારણે થતી ડીઝીઝ ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે એન્વાયરમેન્ટલ સેનિટેશન એ એસેન્સીયલ હોય છે.

• પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર મા સેનિટેશન મા ઇમ્પ્રુવમેન્ટ કરવું, વેસ્ટ મટીરીયલ્સ નું પ્રોપરલી નિકાલ કરવો,તથા કોમ્યુનીટી મા કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ જેવા રિસ્ક ને રીડયુઝ કરવા માટે હાઇજીનિક પ્રેક્ટિસિસ માટે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.

6) N:ન્યુટ્રીશન:

• ગુડ ન્યુટ્રીશન એ હેલ્થ માટે તથા ચાઇલ્ડ ના ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટ માટે એસેન્સીયલ હોય છે.
• પીપલ્સ ને બેલેન્સ ડાયટ પર ધ્યાન આપવા માટે એન્કરેજ કરવું જોઇએ.
  ન્યુટ્રીયન્સ એ પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર નો પાયો છે.જે માલન્યુટ્રીશન તથા ઓવરન્યુટ્રીશન બંને ને ઇસ્યુસ તરીકે ઓળખાવે છે.
• તેમા,હેલ્થ આઉટકમ ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે તથા ન્યુટ્રીશનલ ડેફીસીયન્સી ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે,પ્રમોશન ઓફ બેલેન્સ ડાયટ, માઇક્રોન્યુટ્રીયંટ્સ, સપ્લીમેન્ટેશન,સપોર્ટ બ્રેસ્ટફીડિંગ,તથા ન્યુટ્રીશનલ કાઉન્સેલિંગ નુ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.
• ફૂડ પ્રિપેરેશન અને ડાયટ માં પ્રેઝન્ટ ન્યુટ્રીઅન્ટસ ને પ્રિઝરવિંગ કરવા માટે નોલેજ પ્રોવાઇડ કરવું જરુરી હોય છે.

7) T : ટ્રીટમેન્ટ ઓફ માયનર અલાઇનમેન્ટ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર એ કોમન હેલ્થ કન્ડિશન તથા માઇનર અલાઇનમેન્ટ માટે એક્સેસિબલ તથા ટાઇમલી ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરે છે. તેમાં પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર એ ટ્રેઇન હેલ્થ કેર પર્સનલ દ્વારા ઇલનેસ( જેમ કે, રેસ્પીરેટરી ઇન્ફેક્શન, ડાયરિયા, સ્કિન કન્ડિશન તથા માઇનર ઇન્જરી) ને મેનેજ કરવા માટે પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે. તથા ડ્રગ્સ ની ઇઝીલી અવેઇલેબિલીટી હોવી જોઇએ.

8) S: સ્કૂલહેલ્થ સર્વિસીસ:

• સ્કૂલ હેલ્થ સર્વિસીસ ને પ્રાઇમરિ હેલ્થ કેર સાથે સ્કૂલ એજ ચાઇલ્ડ ની હેલ્થ તથા વેલ્બીંગ ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે ઇન્ટીગ્રેટ કરવામાં આવ્યું છે.
• આ સર્વિસીસ મા સ્ક્રિનિંગ,ઇમ્યુનાઇઝેશન, હેલ્થ એજ્યુકેશન સેસન, કાઉન્સેલિંગ, તથા જ્યારે જરૂરિયાત હોય ત્યારે ફરધર ઇવાલ્યુએશન અને ટ્રીટમેન્ટ માટે રીફર કરવુ.

• આમ, પ્રાઇમરી હેલ્થ કેરમાં ટોટલ 8 એલિમેન્ટ્સ નું ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

🔸b. Functions of Primary Health Centre – પ્રાયમરી હેલ્થ સેન્ટરના કર્યો

પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટરના કાર્યો:

• રૂરલ એરિયામાં હેલ્થ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવા માટે ભોર કમિટી દ્વારા પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર ( PHC ) નું એસ્ટાબ્લિશમેન્ટ કરવામાં આવ્યું હતું જે પ્લેઇન એરિયામાં 30,000 ની પોપ્યુલેશન એ એક PHC હોય છે જ્યારે હિલી, ટ્રાઇબલ, તથા બેક વડૅ એરિયામાં 20,000 ની પોપ્યુલેશન એ એક PHC હોય છે કે જે કોમ્યુનિટીના પીપલ્સ ને હેલ્થ કેર સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરે છે.

પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર ( PHC ) ના કાર્યો નીચે મુજબ છે:

• 1) મેડિકલ કેર
• 2)MCH સર્વિસીસ ઇન્ક્લુડીંગ ફેમિલી પ્લાનિંગ.
• 3) સેફ વોટર સપ્લાય એન્ડ બેઝિક સેનિટેશન.
• 4) પ્રિવેન્સન એન્ડ કંટ્રોલ ઓફ લોકલી એન્ડેમીક ડિસીઝ
• 5) કલેક્શન એન્ડ રિપોર્ટિંગ ઓફ વાઇટલ સ્ટેટેસ્ટિક્સ.
• 6) એજ્યુકેશન અબાઉટ હેલ્થ.
• 7) નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ એસ્ટાબ્લિશમેન્ટ એન્ડ અવેરનેસ
• 8) રેફરલ સર્વિસીસ
• 9) ટ્રેઇનિંગ ઓફ હેલ્થ ગાઇડ,હેલ્થ વર્કર, લોકલ દાઇ એન્ડ હેલ્થ આસિસ્ટન્ટ.
• 10) બેઝિક લેબોરેટરી સર્વિસીસ.

ડિસ્ક્રિપ્શન:

•>1) મેડિકલ કેર:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એક્યુટ તથા ક્રોનિક હેલ્થ કન્ડિશન ને ટ્રીટ કરવા માટે બેઝીક મેડિકલ કેર પ્રોવાઇડ કરે છે. તેમાં આઉટ પેશન્ટ સર્વિસીસ થ્રુ ડાયગ્નોસીસ, ટ્રીટમેન્ટ તથા માઇનર ઇલનેસ અને ઇંજરી માટેની ટ્રીટમેન્ટ પણ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• કોમ્યુનિટી ની ઇમીડીયેટ હેલ્થ નીડ ને પહોંચી વળવા માટે માટે PHC મેડિકલ કેર એસેન્સિયલ છે.
• મેડિકલ કેરમાં પેશન્ટ ને તેમના ડીઝીઝના પ્રમાણે ટેબલેટ, ઇન્જેક્શન, ડ્રેસીંગ, અને બીજી ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે આ ઉપરાંત પ્રિવેન્ટીવ, ક્યુરેટીવ, પ્રમોટીવ કેર પ્રોવાઇડ કરવામા આવે છે.

2)MCH( મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ )સર્વિસીસ ઇન્ક્લુડિંગ ફેમિલી પ્લાનિંગ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર માં કોમ્પ્રાહેંસીવ મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ કેર પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે જેમાં, પ્રિનેટલ કેર,
• એન્ટિનેટલ ચેકઅપ,
• સેફ ડીલેવરી સર્વિસીસ,
• પોસ્ટ નેટલ કેર,
• તથા ચાઇલ્ડ માટે ઇમ્યુનાઇઝેશન પણ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• તેમાં ફેમિલી પ્લાનિંગ ઇનીસીયેટીવ્સ ને સપોર્ટ કરવા માટે,
• ફેમિલી પ્લાનિંગ,
• કાઉન્સેલિંગ,
• કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ ,
• તથા રિપ્રોડક્ટિવ હેલ્થ સર્વિસ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• આમાં મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થમાં RCH નો પણ સમાવેશ થાય છે જેમાં મધરની રીપ્રોડક્ટિવ ચાઇલ્ડ હેલ્થમાં એડોલ્સન્ટ સુધીની કેર લેવામાં આવે છે.
• આમાં મધરની એન્ટીનેટલ કેર,ન્યુટ્રીશન,હાઇજીન,ઇમ્યુનાઇઝેશન, તથા લેબોરેટરી એક્ઝામિનેશન વગેરે વિશે સમજાવવામાં આવે છે.
• પોસ્ટ નેટલ પિરિયડ માં રેગ્યુલર ચેકઅપ, ઓબ્ઝર્વેશન, તેમજ ફેમિલી પ્લાનિંગ વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

3) સેફ વોટર સપ્લાય એન્ડ બેઝિક સેનિટેશન:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ કોમ્યુનિટી માં સેફ ડ્રિંકિંગ વોટર તથા સેનીટેશન ની ફેસીલીટી પ્રોવાઇડ કરીને કોમ્યુનિટી મા પબ્લિક ની હેલ્થ ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટેનું વર્ક કરે છે.
• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ વોટર બોર્ન ડિસીઝ ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે તથા કોમ્યુનિટી ની ઓવરઓલ હેલ્થ ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે હાઇજીનિક પ્રેક્ટિસ, તથા ક્લીન વોટર સોર્સ ને પ્રમોટ કરવા માટે, તથા સેનિટેશન વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• એન્વાયરમેન્ટ ક્લિનલીનેસ ને જાળવવા માટે પગલાં લેવામાં આવે છે જેમાં લોકોને બેઝિક સેનિટેશન વિશે, એક્સક્રીટા ડિસ્પોઝલ, તથા ક્લીનલીનેસ ઓફ કિચન, ગાર્ડન વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• આ ઉપરાંત સેફ વોટર સપ્લાય માટે પીવાના પાણીના કુવા તથા નળ હોવા જોઇએ જેનું ક્લોરીનેશન થવું જોઇએ.

4) પ્રિવેન્સન એન્ડ કંટ્રોલ ઓફ લોકલી એન્ડેમીક ડિસીઝ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ પ્રિવેન્શન ,સર્વેઇલન્સ, તથા લોકલી એન્ડેમીક ડીસીઝ ને કંટ્રોલ કરવા માટે ક્રુશિયલ રોલ પ્લે કરે છે.
• તેમાં ડિસિઝને પ્રિવેન્ટ કરવા માટેના મેઝર્સ લેવામાં આવે છે જેમાં, વેક્સિનેશન પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે, એન્ડેમીક ડીસીઝની ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે , તથા ડિસીઝ ને આઉટ બ્રેક થતું પ્રિવેન્ટ કરવા માટે તેના ટ્રેન્સ ને મોનિટર કરવામાં આવે છે.

5) કલેક્શન એન્ડ રિપોર્ટિંગ ઓફ વાઇટલ સ્ટેટેસ્ટિક્સ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ વાઇટલ સ્ટેટેસ્ટિક જેમકે બર્થ રેટ, ડેથ રેટ, તથા પર્ટિક્યુલર કોમ્યુનિટીમાં કોઇપણ ડીસીઝ ના ઇન્સિડન્સ થયા હોય તો તેને કલેક્ટ તથા રિપોર્ટિંગ કરવા માટે નુ વર્ક કરે છે. આ કલેક્ટ કરેલા ડેટા એ હેલ્થના પ્લાનિંગ માટે, રિસોર્સીસ ના એલોકેશન માટે, હેલ્થના આઉટ કમ્સ ને ઇમ્પ્રુવમેન્ટ કરવા માટે અને હેલ્થ ઇન્ટરવેન્શન ને પ્રાયોરિટીઝ આપવા માટે હેલ્થ ટ્રેન્ડ્સ નું મોનિટરિંગ કરવા માટે આવશ્યક હોય છે.

6) એજ્યુકેશન અબાઉટ હેલ્થ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ વ્યક્તિ તથા કમ્યુનિટી ને પ્રીવેન્ટીવ હેલ્થ પ્રેક્ટિસિસ, ન્યુટ્રીશન, હાઇજીન, સેનિટેશન તથા ડીસીઝ પ્રિવેન્શન સ્ટ્રેટેજીસ વિશે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરે છે.
• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ હેલ્થ કન્ડિશન માં ઇમ્પ્રુવમેન્ટ લાવવા માટે હેલ્થ એજ્યુકેશન સેસન, વર્કશોપ તથા સેમીનાર ને ઓર્ગેનાઇઝ કરે છે.

7) નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ એસ્ટાબ્લિશમેન્ટ એન્ડ અવેરનેસ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ તથા કંમ્પેઇનિંગ નું ઇમ્પ્લીમેન્ટ કરે છે જેનો મેઇન એઇમ એ,
• સ્પેસિફિક હેલ્થ ઇસ્યુસ ને ઉદેશીને હોય છે જેમાં, ઇમ્યુનાઇઝેશન ડ્રાઇવ,
• ડિસીઝ ઇરાડીકેશન એફ્ટ્સ, ન્યુટ્રીશન સપ્લીમેન્ટેશન, તથા હેલ્થ અવેરનેસ વિશેની ઝુંબેશ ચલાવવામાં આવે છે.
• તેઓ નેશનલ હેલ્થ પ્રાયોરિટીઝ વિશે અવેરનેસ ફેલાવે છે અને હેલ્થ ઇનિશિયેટિવ્સ માં કોમ્યુનિટી ના પાર્ટીશીપેશન ને એન્કરેજ કરે છે.
• દરેક નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામમાં મહત્વની કામગીરી હોય છે ક્લિનિકમાં નેશનલ હેલ્થ પ્રોગ્રામની લગતી સેવાઓ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે જેમ કે,
• એનીમિયા કંટ્રોલ પ્રોગ્રામ,
• મેલેરિયા,ડાયરિયા,લેપ્રસી, ઇમ્યુનાઇઝેશન, ટીબી કંટ્રોલ પ્રોગ્રામ,સપ્લીમેન્ટરી પ્રોગ્રામ લેબર દરમિયાન એમનોર્મલ કન્ડિશનમાં મધર ને વધારાની સેવાઓ માટે રિફર કરવું, તેને ફિમેલ હેલ્થ વર્કર , ઓક્ઝિલરી એન્ડ નર્સ મીડ વાઇફ કે મેડિકલ ઓફિસર પાસે પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર મા રીફર કરવું.

8) રેફરલ સર્વિસીસ:

• જ્યારે પેશન્ટને કોઇપણ સ્પેશિયાલિસ્ટ મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ ની જરૂરિયાત હોય અથવા કોઇપણ સ્પેસિફિક ડાયગ્નોસીસ કરવાની જરૂરિયાત હોય અને જો પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટરમાં તેની ફેસિલિટીઝ અવેલેબલ ન હોય તો પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ પેશન્ટ ને રીફર કરવા માટેનું પણ વર્ક કરે છે.
• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ પેશન્ટની જરૂરિયાત પ્રમાણે તેને ઇમિડીએટલી રેફરલ સર્વિસીઝ પ્રોવાઇડ કરે છે જેના કારણે પેશન્ટની હેલ્થ કન્ડિશનમાં ઇમ્પ્રુવમેન્ટ લાવી શકાય તથા કોમ્પ્લિકેશન ને થતું પ્રિવેન્ટ કરી શકાય.

9) ટ્રેઇનિંગ ઓફ હેલ્થ ગાઇડ હેલ્થ વર્કરસ,લોકલ દાઇસ, એન્ડ હેલ્થ આસિસ્ટન્ટ.

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ ટ્રેનિંગ પ્રોગ્રામને કંડક્ટ કરે છે જેમાં, કોમ્યુનિટી હેલ્થ વર્કર, ટ્રેડિશનલ બર્થ અટેન્ડન્સ, હેલ્થ આસિસ્ટન્ટ, તથા બીજા હેલ્થ કેર પર્સનલ્સ ને તેમની સ્કિલ તથા નોલેજને ઇમ્પ્રુવમેન્ટ કરવા માટે ટ્રેઇનિંગ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• આ ટ્રેઇનિંગનો મેઇન એમ એ હેલ્થનું પ્રમોશન કરવું, ડીસીઝ નું પ્રિવેન્શન, મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ, તથા બેઝિક મેડિકલ કેરમાં હેલ્થ કેર પર્સનલ્સ ની સ્કીલ નું ઇમ્પ્રુવમેન્ટ કરવું તે હોય છે.

10) બેઝિક લેબોરેટરી સર્વિસીસ:

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર એ બેઝિક લેબોરેટરી સર્વિસિસ કંડક્ટ કરે છે જેમાં ડાયગ્નોસ્ટિક ટેસ્ટ, બ્લડ ટેસ્ટ, માઇક્રોસ્કોપિક ટેસ્ટ, યુરીન ટેસ્ટ વગેરે જેવા ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.

• પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર દ્વારા પ્રોવાઇડ કરવામાં આવતા આ બધા ફંકશન્સ દ્વારા કોમ્યુનિટીને પ્રિવેન્ટીવ, પ્રોમોટીવ, ક્યુરેટીવ કેર પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે જેના કારણે કોમ્યુનિટી ના પીપલ્સનું ઓવરઓલ હેલ્થ કન્ડિશન ઇમ્પ્રુવમેન્ટ પરું થય શકે તથા તેની વેલ્બિંગ એ મેઇન્ટેન રહી શકે

🔸c. Bhore committee – ભોર કમિટી

ઇન્ટ્રોડક્શન:

• ભોર કમિટી એ ભારત માં હાલની હેલ્થ કન્ડિશન અને હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન નુ સર્વે કરવા અને ફ્યુચર ના ડેવલોપમેન્ટ માટે ની ભલામણો કરવા માટે તેની નિમણૂક ભારત ની બ્રિટિશ ગવર્મેન્ટ દ્વારા 1943 દરમિયાન કરવામા આવેલી હતી અને તેના ચેરમેન તરીકે સર જોસેફ ભોર હતા, કમીટી માં એવા સભ્યો હતા જેઓ પબ્લિક હેલ્થ ના પાયોનીયર હતા. તેઓ બે વર્ષ સુધી નિયમિત રીતે મળ્યા અને 1946માં તેનો રિપોર્ટ સબમીટ કર્યો.
• ભોર કમિટીની સ્થાપના એ “1946” માં થઇ હતી. તેના સ્થાપક “સર જોસેફ ભોર” હતા, તેથી તેને ભોર કમિટી કહેવામાં આવે છે.

• ભોર કમિટી ને “હેલ્થ સર્વે એન્ડ ડેવલોપમેન્ટ કમિટી”( Health survey and development Committee) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

રિકમન્ડેશન:કમિટીએ નેશનલ પ્રોગ્રામ ઓફ હેલ્થ સર્વિસીસ ના ડેવલોપમેન્ટ માટે ફસ્ટ વખત કોમ્પ્રાહેંસીવ પ્રપોઝલ ફોરવર્ડ કર્યો હતો.

ભોર સમિતિ ની મહત્વની ભલામણો હતી:

બધા જ એડમિનિસ્ટ્રેટિવ લેવલ પર પ્રિવેન્ટીવ તથા ક્યુરેટીવ સર્વિસીસ નુ ઇન્ટીગ્રેશન કરવું.

પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર ને બે સ્ટેજિસમાં ડેવલપમેન્ટ કરવી:

• 1) શોર્ટ ટર્મ મેઝર્સ
• 2) લોંગ ટર્મ મેઝર્સ

1) શોર્ટ ટર્મ મેઝર્સ: દરેક રૂરલ એરિયામાં 40,000 ની પોપ્યુલેશન ને કવર કરતું પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર( PHC) પ્રોવાઇડ કરવું.

પ્રાઇમરી હેલ્થ સેન્ટર( PHC) મા,

ડોક્ટર્સ : 2,
પબ્લિક હેલ્થ નર્સ : 4,
નર્સ : 1,
મિડવાઇફ : 4,
ટ્રેઇન દાઇ : 4,
સેનીટરી ઇન્સપેક્ટર : 2,
હેલ્થ આસીસ્ટન્સ : 2,
ફારમાસિસ્ટ : 2,
ક્લાસIVએમ્પ્લોઇસ: 15.
દ્વારા સંચાલિત કરવામાં આવશે.
સાથે સાથે પ્રાઇમરિ હેલ્થ સેન્ટર ( PHC ) ને સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવા માટે તથા અને તેના ફંકશન ને કોઓર્ડીનેશન કરવા માટે તથા તેને સુપરવાઇઝ કરવા માટે સેકન્ડરી હેલ્થ સેન્ટર ની પણ કલ્પના કરવામાં આવેલી છે.

2) લોંગ ટર્મ મેઝર્સ:

• દરેક 10,000 અને 20,000 વસ્તી માટે 75 બેડવાળી હોસ્પિટલો સાથે સેન્ટર( PHC ) સ્થાપવાની 3 મિલિયન યોજના પણ કહેવાય છે.

• સેકન્ડરી હેલ્થ યુનિટ તરીકે 650 બેડ ની હોસ્પિટલ તૈયાર કરવી અને ડીસ્ટ્રીક લેવલ પર 2500 બેડ ની હોસ્પિટલ ઉભી કરવી.

• મેજર ચેન્જીસ એ મેડિકલ એજ્યુકેશનમાં કરવું કે જેમાં સોશિયલ ફિઝિશિયન ને પ્રિપેર કરવા માટે પ્રિવેન્ટીવ એન્ડ સોશિયલ મેડિસિન માટે ત્રણ મંથની ટ્રેઇનિંગ પ્રોવાઇડ કરવી.

• ડેવલોપમેન્ટ પ્રોગ્રામ માં બેટર કોઓર્ડીનેશન તથા સપોર્ટ ને મેળવવા માટે વિલેજ હેલ્થ કમિટી નુ એસ્ટાબ્લીસમેન્ટ કરવું.

• જાહેર પબ્લિક અને ડિસ્ટ્રિક્ટ હેલ્થ ઓફિસિયલ્સ ના પ્રતિનિધિત્વ સાથે જિલ્લા આરોગ્ય બોર્ડ ની સ્થાપના કરવામાં આવશે.

🔸d. The Controlling measures for STD – STD ને નિયંત્રિત કરવાનાં પગલાં

STD( Sexually Transmitted Diseases) ને કન્ટ્રોલ કરવા માટેના મેઝર્સ: સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ ના કંટ્રોલિંગ મેઝર્સમાં પ્રવેન્શન, ડાયગ્નોસીસ, ટ્રીટમેન્ટ, તથા પબ્લિક હેલ્થ ઇન્ટરવેન્શન ને ધ્યાનમાં રાખીને સ્ટ્રેટેજીસ નું સંયોજન ઇનવોલ્વ છે.

સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ( STD ) ના કંટ્રોલિંગ મેઝર્સ નીચે મુજબ છે:

1) પ્રીવેન્ટીવ મેઝર્સ: હેલ્થ એજ્યુકેશન એન્ડ પ્રમોશન

અવેરનેસ:

• કોમ્યુનિટી આઉટરીચ, સ્કૂલ, મીડિયા, તથા હેલ્થ કેર ફેસેલીટીસ દ્વારા લોકોને સેક્સયુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ (STD)

• તેનું મોડ ઓફ ટ્રાન્સમિશન, તથા તેના પ્રિવેન્ટીવ મેઝર્સ માટે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.

બિહેવ્યરલ ઇન્ટરવેશન: સેફર સેક્સ્યુઅલ બિહેવ્યર ને એ એડોપ્ટ કરવું જેમ કે કોન્ટ્રાસેપ્ટીવ મેથડ્સ ના બેરિયર મેથડ નો યુઝ કરવો તથા સેક્સ્યુઅલ પાર્ટનર્સ ના નંબર માં ઘટાડો કરવો.

પ્રિવેન્સન પ્રોગ્રામ: તેમાં કોમ્પ્રાહેંસીવ સેક્સ્યુઅલ હેલ્થ એજ્યુકેશન પ્રોગ્રામ નું ઇમ્પલીમેન્ટેશન કરવામાં આવે છે.જેમા STD ના પ્રવેન્શન તથા કોન્ટ્રાસેપ્શન વિશે પ્રોગ્રામ્સ ચલાવવામાં આવે છે.

એક્સેસ ટૂ કોન્ટ્રાસેપ્સન: કોન્ટ્રાસેપ્ટિવસ ની અવેઇલિબ્ટી તથા એક્સેસ છે કે નહીં તે ખાતરી કરવી જેના કારણે અનઇન્ટેન્ટેડ પ્રેગ્નેન્સી ના રિસ્ક ને રિડ્યુસ કરી શકાય કે જે STD (સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ)ના ટ્રાન્સમિશન થવા માટેના રિસ્ક ને ઇન્ક્રીઝ કરે છે.

વેક્સીનેશન:

HPV (હ્યુમન પેપિલોમાવાયરસ) વેક્સિન: HPV ઇન્ફેક્શન ને પ્રિવેન્ટ કરવા માટે હ્યુમન પેપિલોમાવાયરસ (HPV) વેક્સિન ને પ્રમોટ કરવુ અને તેનું એડમિનિસ્ટ્રેશન કરવું, જેના કારણે સર્વાઇકલ કેન્સર અને અન્ય જીનાઇટલ કેન્સર થય શકે છે.

હિપેટાઇટિસ B વેક્સિન: લિવર ના ડિસીઝ ને રોકવા અને સેક્સ્યુઅલ કોન્ટેક્ટ દ્વારા ટ્રાન્સમિશન ને ઘટાડવા માટે હિપેટાઇટિસ બી વાયરસ સામે યુનિવર્સલ વેક્સિનેશન પ્રોવાઇડ કરવુ.

2) સ્ક્રિનિંગ એન્ડ અર્લી ડિટેકશન:

રૂટિન ટેસ્ટિંગ:

• કોમન સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ માટેના ટેસ્ટ કરવા જેમાં, HIV, સિફિલિસ,ગોનોરિયા, ક્લેમાઇડિયા, એન્ડ હ્યુમન પેપીલોમા વાયરસ ( HPV).

• કોમ્પ્રાહેંસીવ હેલ્થ વિઝીટના પાર્ટ સ્વરૂપે રેગ્યુલરલી સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમીટેડ ડિસીઝ નુ સ્ક્રિનિંગ કરાવવુ.

પાટૅનર નોટીફીકેશન: STD નું ડાયગ્નોસીસ થયેલ વ્યક્તિઓ ને તેમના સેક્સ્યુઅલ પાર્ટનર્સ ને નોટીફાઇ કરવા અને વધુ ટ્રાન્સમિશન થતુ પ્રિવેન્ટ કરવા માટે ડાયગ્નોસિસ અને ટ્રીટમેન્ટ કરાવવા માટે એન્કરેજ કરવા.

3) ટ્રીટમેન્ટ એન્ડ મેનેજમેન્ટ: સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ ( STD )નુ અર્લી ડાયગ્નોસીસ કરવું તથા ડાયનોસિસ થયા બાદ એપ્રોપ્રિએટ એન્ટિબાયોટિક તથા એન્ટિવાયરલ મેડીકેશન એ ઇન્ફેક્શન ને ક્યોર કરવા માટે, સિમટોન્સ ને રિલિવ કરવા માટે તથા કોમ્પ્લિકેશન થતું પ્રિવેન્ટ કરવા માટે પ્રોવાઇડ કરવી.

પાર્ટનર ટ્રીટમેન્ટ: જે વ્યક્તિને સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ઇન્ફેક્શન એ ડાયગ્નૉસ(STI )થયું હોય તે વ્યક્તિના સેક્સ્યુઅલ પાર્ટનર નું પણ પ્રોપરલી ટેસ્ટિંગ કરાવવું જેના કારણે ફરધર ઇન્ફેક્શન અને ટ્રાન્સમિટ થતુ પ્રિવેન્ટ કરી શકાય અને કોમ્પ્લિકેશન થતા યુઝ કરી શકાય.

4) પબ્લિક હેલ્થ ઇન્ટરવેન્શન:

સર્વેઇલંન્સ એન્ડ મોનીટરિંગ: પબ્લિક હેલ્થ સ્ટ્રેટેજીસ ને જાણ કરવા અને ઇફેક્ટિવ રીતે રિસોર્સીસ ને એલોકેટ કરવા માટે સર્વેલન્સ સિસ્ટમ્સ દ્વારા STD ના પ્રિવેલેન્સ અને ટ્રેન્ડસ નું નિરીક્ષણ કરવું.

આઉટરિચ એન્ડ ટેસ્ટીંગ પ્રોગ્રામ: આઉટરીચ પ્રોગ્રામ્સ, મોબાઇલ ક્લિનિક્સ અને કોમ્યુનીટી-બેઝ્ડ ટેસ્ટિંગ ઇનિશિયેટિવ્સ ને ઇમ્પલીમેન્ટ માં મૂકવી તથા ઓછી સેવા ધરાવતી વસ્તી સુધી પહોંચવા અને STD માટે ટેસ્ટિંગ ને પ્રોત્સાહન આપવું.

કોન્ટેક્ટ ટ્રેસિંગ: એસટીડી ( STD ) ના કોન્ટેક્ટ માં આવેલી વ્યક્તિઓ ને ઓળખવા અને નોટિફાઇડ કરવા માટે કોન્ટેક્ટ ટ્રેસિંગ હાથ ધરવું, ટેસ્ટિંગ ઓફર કરવું અને કાઉન્સેલિંગ અને ટ્રીટમેન્ટ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી.

5) પ્રમોશન ઓફ વેક્સિન અવેઇલીબ્લીટી: અસોસીએટેડ કેન્સર અને લીવર ના ડિસિઝ ના ઇન્સીડન્સ ને ઘટાડવા માટે HPV ( હ્યુમન પેપિલોમાવાયરસ ) અને હેપેટાઇટિસ B જેવા પ્રિવેન્ટટેબલ હોય તેવા STD માટે વેક્સિનેશન પ્રોગ્રામ ને પ્રમોટ કરવુ તથા તેનુ ઇમ્પ્લીમેન્ટેશન કરવું.

6) એડ્રેસિંગ સોશિયલ એન્ડ બિહેવ્યરલ ડિટરમીનન્ટસ:

હેલ્થ ઇક્વિટી: હેલ્થ ના સોશિયલ ડીટરમિનન્સ ને એડ્રેસિંગ કરીને જેમ કે પોવર્ટી, સ્ટીગમાં, ડિસ્ક્રિમેશન, તથા હેલ્થ કેર ફેસિલિટીઝ નો અભાવ હોવાના કારણે હેલ્થ ઇનઇક્વાલિટીસ જોવા મળે છે જે સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમીટેડ ઇન્ફેક્શન (STI ) થવા માટેના રિસ્ક ઇન્ક્રીઝ થાય છે.

બિહેવ્યરલ કાઉન્સેલિંગ વ્યક્તિઓને સેફ સેક્સ્યુઅલ પ્રેક્ટિસિસ ને એડોપ્ટ કરવા અને રિસ્ક ફેક્ટર્સ ને ઘટાડવા માટે તથા એમ્પાવર બનાવવા માટે બિહેવ્યરલ કાઉન્સેલિંગ અને સપોર્ટ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી.

7) રિસર્ચ એન્ડ ઇનોવેશન:

• નવા ડાયગ્નોસ્ટિક ટૂલ્સ, ટ્રીટમેન્ટ, વેક્સિન, તથા સેક્સ્યુઅલી ટ્રાન્સમિટેડ ડિસીઝ ના પ્રિવેન્ટીવ સ્ટેટેજીસ ને ડેવલોપમેન્ટ કરવા માટે રિસર્ચ ઇનિસીએટીવ્સ ને સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

• આ કોમ્પ્લાયન્સિવ કંટ્રોલિંગ મેજર્સ નું ઇમ્પલીમેન્ટેશન કરીને પબ્લિક હેલ્થ ઓથોરિટીઝ, હેલ્થ કેર પ્રોવાઇડર્સ તથા કોમ્યુનિટી ઇફેક્ટિવ રીતે STD ના બરડન ને ઘટાડી શકે છે, સેક્સ્યુઅલ હેલ્થ ને પ્રમોશન આપી શકે છે અને ઓવર ઓલ પોપ્યુલેશન હેલ્થ આઉટકમ મા સુધારો કરી શકાય છે.

🔸e. Janani Suraksha Yojana – જનની સુરક્ષા યોજના

જનની સુરક્ષા યોજના:

• જનની સુરક્ષા યોજના (JSY) એ ભારત સરકાર દ્વારા અમલમાં મૂકાયેલ સેન્ટ્રલી સ્પોન્સર્ડ યોજના છે,તેનો હેતુ એ પ્રેગ્નેન્ટ વુમન સ્પેશિયલી ઇકોનોમિકલી બેકગ્રાઉન્ડ વાળા એરીયા માથી આવતી હોય તેવી વુમન ની ઇન્સ્ટિટ્યૂશનલ ડીલેવરીસ ને એન્કરેજ તથા પ્રમોશન કરી મેટરનલ એન્ડ નીયોનેટલ મોર્ટાલિટી રેટને રીડ્યુઝ કરવું.

• નેશનલ મેટરનલ બેનિફિટ સ્કીમ જેને ન્યુ સ્કીમ મોડીફાઇ કરીને જનની સુરક્ષા યોજના કરવામાં આવ્યું. જેને 12 એપ્રિલ 2005 ના રોજ લોન્ચ કરવામાં આવ્યો હતો.
• જેમાં ફ્રી ડીલેવરી સાથે 108 એમ્બ્યુલન્સ ની ટ્રાન્સપોર્ટ ફેસીલીટી, ડાયટ બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન રેફરલ ટ્રાન્સપોર્ટ, તથા મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

ઓબ્જેકટીવ:

• JSY( જનની સુરક્ષા યોજના) નો પ્રાઇમરી એઇમ પ્રેગનેન્ટ વુમન ને ઇન્સ્ટિટ્યૂશનલ ડીલેવરી માટે એન્કરેજ કરીને ને તમામ પ્રેગનેન્ટ વુમન ને ચાઇલ્ડ બર્થ દરમિયાન સ્કિલ કેર ની ઍક્સેસ મળે તે એન્સ્યોર કરવાનો છે.
• ઇન્સ્ટિટ્યૂશનલ ડીલેવરી માટે એન્કરેજ કરી મેટરનલ એન્ડ ઇન્ફંટ નો મોર્ટાલીટી રૂડ રીડયુઝ કરવો.
• BPL ની વુમનમાં ઇન્સ્ટિટ્યૂશનલ કેર પર ફોકસ કરવું.
• 100 % ઇન્સ્ટિટ્યૂશનલ ડિલિવરી થવી જોઇએ.
• નેશનલ રૂરલ હેલ્થ મિશન( NRHM ) હેઠળ આ પ્રોગ્રામમાં કેસ આસિસ્ટન્ટ કરવામાં આવે છે જેમાં એન્ટીનેટલ પિરિયડ દરમિયાન ડીલેવરી સાથે પોસ્ટ પાર્ટમ કેર ફ્રી પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• મેટરનલ મોર્ટાલીટી રેટ( MMR) તથા ઇન્ફન્ટ મોર્ટાલીટી રેટ( IMR )ને રીડ્યુઝ કરવું.
• આ યોજના હેઠળ પ્રેગ્નન્ટ વુમનને સરકારી હેલ્થ સર્વિસીસમાં જન્મ આપવો અને તેમને રોકડ સહાય પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

ફાઇનાન્સિયલ ઇન્સેન્ટીવ્સ:

• જનની સુરક્ષા યોજના હેઠળ પ્રેગનેન્ટ વુમન ની ડિલિવરી હેલ્થ ફેસેલીટીસ માં થયેલી હોય તેમને રોકડ રકમ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.
• આ યોજના ડિલેવરી સાથે સંકળાયેલા ખર્ચ ને આવરી લેવા માટે ફાઇનાન્સિયલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરે છે અને મહિલાઓ ને ટ્રેઇન્ડ મેડિકલ પર્સનલ્સ પાસેથી કેર લેવા માટે એન્કરેજ કરે છે.
• એવા વિસ્તારોમાં જ્યાં સંસ્થાકીય ડિલિવરી શક્ય નથી અથવા સુલભ નથી, અને ડિલિવરી ઘરે જ થાય છે, ત્યાં રોકડ ઇન્સેનટીવ રૂ. 500.અને

• સરકારી હેલ્થ સર્વિસીસ અથવા માન્યતાપ્રાપ્ત પ્રોવાઇડ હેલ્થ સુવિધામાં ડિલેવરી કરાવતી પ્રેગનેન્ટ વુમન માટે, રોકડ ઇન્સેન્ટીવ્સ રકમ રૂ. 1,400.

• આશા વર્કર ને આ પ્રોગ્રામ હેઠળ ₹ 200 આપવામાં આવે છે.

ટાર્ગેટ બેનિફિશિયરીસ: જનની સુરક્ષા યોજના એ બિલો ધ પોવર્ટી લાઇન( BPL) હેઠળ આવતી વુમન તથા બેકવર્ડ માર્જિનલાઇઝ એરિયા માંથી આવતી વુમન કે જેમને એક ક્વોલિટી મેટરનલ હેલ્થ કેર સર્વિસીસ મળી શકતી નથી.

4) કમ્પોનન્ટસ:

કન્ડિશનલ કેસ ટ્રાન્સફર : જે વુમન એ હેલ્થ ફેસીલીટી (પબ્લિક અથવા માન્યતા પ્રાપ્ત પ્રાઇવેટ) માં ડીલેવરી કરાવે છે તેઓ ને રોકડ ઇન્સેન્ટીવ્સ મળવા માટે પાત્ર છે. આ ઇન્સેન્ટીવ્સ એ ટ્રાન્સપોર્ટેશન, હોસ્પિટલ સ્ટે અને ડિલિવરી પછીની કેર સંબંધિત ખર્ચ ને સરભર કરવામાં મદદ કરે છે.

કેસ આસિસ્ટન્ટ ફોર ડીલેવરી: એવો બેકવર્ડ તથા ઇનએક્સેસીબલ એરીયા કે જ્યાં હેલ્થ કેર ફેસિલિટીસ એ અવેઇલેબલ ના હોય તેવા એરિયા માં પ્રેગ્નેટ વુમનને જનની સુરક્ષા યોજના હેઠળ પ્રોવાઇડ ઇન્સેન્ટીવ પ્રોવાઇડ કરી તેને હોમ ડીલેવરી સમય દરમિયાન સ્કીલ અટેન્ડન્સ ની હાજરી મેળવવા માટે એન્કરેજ કરવામાં આવે છે.

5) કવરેજ એન્ડ ઇમ્પલિમેન્ટેશન: JSY ભારતના તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં લાગુ કરવામાં આવે છે. તે રાષ્ટ્રીય સ્તરે મિનિસ્ટ્રી ઓફ હેલ્થ એન્ડ ફેમિલી વેલ્ફેર દ્વારા અને રાજ્ય સ્તરે સંબંધિત રાજ્ય હેલ્થ ડિપાર્ટમેન્ટ દ્વારા સંચાલિત થાય છે.

6) ઇમ્પેક્ટ: JSY એ ભારતમાં ઇન્સ્ટિટ્યૂશનલ ડિલિવરી વધારવામાં નોંધપાત્ર કન્ટ્રીબ્યુસન આપ્યું છે, જેનાથી ચાઇલ્ડબર્થ દરમિયાન સ્કિલ કેર ની પહોંચ માં સુધારો થયો છે. આનાથી સમયસર મેડિકલ ઇન્ટરવેશન અને ઇમરજન્સી ઓબ્સટેટ્રીક કેર એન્યોર કરીને મધર અને ન્યુબોર્ન ના મૃત્યુદર માં ઘટાડો થયો છે.

7) મોનિટરિંગ એન્ડ ઇવાલ્યુશન:

• આ યોજના માં સર્વિસીસ ના યુઝ ને ટ્રૅક કરવા, મેટરનલ મોર્ટાલિટી રેટ (MMR) અને ન્યુબોર્ન મોર્ટાલીટી રેટ (NMR) જેવા ઇમ્પેક્ટ ઇન્ડિકેટર્સ ને મેઝર કરવા અને ઇન્સ્ટિટ્યૂશનલ ડીલેવરી ને પ્રમોટ આપવા માટે રોકડ ઇન્સેન્ટીવ્સ ની ઇફેક્ટીવનેસ ને અસેસ કરવા માટે મોનિટરિંગ અને ઇવાલ્યુએશન પદ્ધતિઓ નો સમાવેશ થાય છે.

• આમ, આ જનની સુરક્ષા યોજના સ્કીમ એ ઇન્સ્ટિટ્યૂશનલ ડીલેવરીસ ને ઇમ્પ્રુવ કરી મેટરનલ તથા ન્યુબોર્ન ની હેલ્થમાં ઇમ્પ્રુવમેન્ટ કરવા માટે ફોર્મ કરવામાં આવેલો છે.

🔸f. Functions of Indian Red Cross Society – ઇન્ડિયન રેડ ક્રોસના કાર્યો

ઇન્ડિયન રેડ ક્રોસના ફંકશન્સ: ઇન્ડિયન રેડ ક્રોસ 1920 માં શરૂ થઇ હતી અને તેની 400 કરતાં પણ વધારે બ્રાન્ચીસ ઇન્ડિયામાં આવેલી છે.

ઇન્ડિયન રેડ ક્રોસના ફંકશન્સ:

• 1) રીલીફ વર્ક,
• 2) મિલ્ક એન્ડ મેડિકલ સપ્લાય
• 3) કેર ઓફ સિક એન્ડ ડિસએબલ ચિલ્ડ્રન
• 4) મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ વેલફેર સર્વિસીસ
• 5) ફેમિલી પ્લાનિંગ,
• 6) રિસર્ચ,
• 7) પ્રોવાઇડ સ્કૉલરશિપ ફોર નર્સ ટૂ અપગ્રેડ ધેમસેલ્વસ.
• 8)બ્લડ બેંક .
• 9)એઇડ ટૂ ઇન્સ્ટિટ્યૂશનલ
• 10)જુનીયર રેડ ક્રોસ,
• 11)ફસ્ટ એઇડ એન્ડ એમ્બ્યુલન્સ સર્વિસીસ.

1) રીલીફ વર્ક: ફ્લડ , દુષ્કાળ,અર્થક્વેક, પુર, કે યુદ્ધ જેવી કુદરતી આફતો વખતે રાહત ની કામગીરી કરે છે આવા સમયે ફૂડ તથા ક્લોથ ને કલેક્ટ કરીને જરૂરિયાત મંદ હોય તેની પાસે પહોંચાડે છે.
રોગચાળો કે એપીડેમિક ડિસીઝ વખતે પણ કામગીરી કરે છે.
ડિઝાસ્ટરના મેનેજમેન્ટ સમયે વર્કર માટે વર્કશોપ અરેન્જ કરે છે.

2) મિલ્ક એન્ડ મેડિકલ સપ્લાય: હોસ્પિટલ,મેટરનીટી હોમ, ચિલ્ડ્રન વેલ્ફેર સેન્ટર, સ્કૂલ તથા ઓરફેન્સ વગેરે જગ્યા પર જઇ મિલ્ક પાવડર તથા મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરે છે.

3) કેર ઓફ સિક એન્ડ ડિસએબલ સોલ્જર: લડાઇ માં ઇન્જર્ડ થયેલા ,સિક તથા વુંડેડ સોલ્જર ને કેર પ્રોવાઇડ કરવી તથા તેને ફર્સ્ટએઇડ પ્રોવાઇડ કરવી તે રેડ ક્રોસ સોસાયટી નો મેઇન એઇમ છે.

4) મેટરનલ એન્ડ ચાઇલ્ડ વેલફેર સર્વિસીસ: મેટરનલ હોમ તથા ચાઇલ્ડ સેન્ટર ઉભા કરવા તેમજ ટેકનિકલ એડવાઇઝ આપવી એવા ઘણા બધા સેન્ટર અવેઇલેબલ છે.

5) ફેમિલી પ્લાનિંગ: ઇન્ડિયન રેડ ક્રોસ સોસાયટીમાં ફેમિલી પ્લાનિંગ સર્વિસીસ પણ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે જેમાં કેમ્પનું પ્લાનિંગ કરવામાં આવે છે અને ફેમિલી પ્લાનિંગ માટેની સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

6) રિસર્ચ: ઇન્ડિયન રેડ ક્રોસ સોસાયટી એ રિસર્ચ ની એક્ટિવિટીમાં પણ મદદ કરે છે તે ચાઇલ્ડ કેર અને મધર કેર માટે મટીરીયલ્સ નું ડિસ્ટ્રીબ્યુશન કરે છે.St.john Ambulance association, તે મેલ માટે ફર્સ્ટ એઇડ ક્લાસિક ટ્રેઇનિંગ તથા ફિમેલ માટે નર્સિંગ કોર્સ ચલાવે છે.

7) પ્રોવાઇડ સ્કૉલરશિપ ફોર નર્સ ટૂ અપગ્રેડ ધેમસેલ્વસ: તે નર્સિંસ ને આગળના સ્ટડી માટે સ્કોલરશીપ પ્રોવાઇડ કરે છે. જેના કારણે નર્સ એ અપગ્રેટ થઇ શકે.

8)બ્લડ બેંક: ઇન્ડિયન રેડ ક્રોસ સોસાયટી એ ફર્સ્ટ એઇડ સર્વિસ તથા બ્લડબેંક ચલાવે છે ડોનર નું લિસ્ટ રાખે છે અને જરૂર હોય ત્યારે સેવાઓ પુરી પાડે છે.

9)એઇડ ટૂ ઇન્સ્ટિટ્યૂશનલ: હોસ્પિટલ ડિસ્પેન્સરીસ, મેટરનલ હેલ્થ કેર( MCH) રીપ્રોડક્ટિવ એન્ડ ચાઇલ્ડ હેલ્થ ( RCH ) સેન્ટર,સ્કૂલ, ઓરફેન્સ ને આસિસ્ટન્સ પ્રોવાઇડ કરે છે.

10)જુનીયર રેડ ક્રોસ: જુનિયર રેડ ક્રોસ જે ચિલ્ડ્રન ની બ્રાન્ચ છે જે બોયસ તેમજ ગર્લ્સ ને એપીડેમીક વખતે કાર્ય કરવાની તક આપે છે તેમજ યુથ ને ભાઇચારા ની લાગણીથી રહેવાની મદદ કરવાની તેમજ ફસ્ટ એઇડ સર્વિસ માટે તૈયાર કરે છે.

11)ફસ્ટ એઇડ એન્ડ એમ્બ્યુલન્સ સર્વિસીસ: તે ફર્સ્ટ એઇડ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરે છે અને એમ્બ્યુલન્સ સર્વિસીસ પણ પ્રોવાઇડ કરે છે.

12) હેલ્થ એજ્યુકેશન:

• ઇન્ડિયન રેડ ક્રોસ દ્વારા હેલ્થ એજ્યુકેશન પોસ્ટર, પેમ્પલેટ, સ્લાઇડ તથા ફિલ્મ દ્વારા પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે જેના કારણે પીપલ્સ માં હેલ્થ રીલેટેડ અવેરનેસ એ ઇમ્પ્રુવ થઇ શકે.

• આમ આ મુજબ ઇન્ડિયન રેડ ક્રોસ સોસાયટી એ હેલ્થ સર્વિસીસ ને પ્રોવાઇડ કરી કરવામાં અગત્યનો રોલ પ્લે કરે છે.

🔸g. Causes of Maternal Mortality Rate and Neonatal Mortality Rate –
મેટરનલ મોર્ટાલીટી રેટ અને નિયોનેટલ મોર્ટાલીટી રેટ ના કારણો

મેટરનલ મોર્ટાલીટી રેટ( MMR) અને નિયોનેટલ મોર્ટાલીટી રેટ( NMR) ના કારણો:

મેટરનલ મોર્ટાલીટી રેટ( MMR ) તથા નિયોનેટલ મોર્ટાલીટી રેટ( NMR) એ કન્ટ્રીના હેલ્થ કેર સિસ્ટમ ના તથા સોસીયો-ઇકોનોમિક ડેવલોપમેન્ટ માટેના ક્રિટિકલ ઇન્ડીકેટર્સ છે.
આ ઇન્ડિકેટર્સ થવા માટેના કોઝ ને આઇડેન્ટિફાય કરવાથી મેટરનલ તથા નીયોનેટલ હેલ્થ ની કન્ડિશન ને ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે કયા ઇફેક્ટીવ ઇન્ટરવેશન લેવાની જરૂરિયાત છે તે જાણી શકાય છે.

કોઝ ઓફ મેટરનલ મોર્ટાલિટી રેટ ( MMR )

1) ઓબસ્ટેટ્રીક હેમરેજ: એન્ટિનેટલ હેમરેજ(બ્લીડિંગ બીફોર બર્થ) તથા પોસ્ટપાર્ટમ હેમરેજ (બ્લીડિંગ આફ્ટર ચાઇલ્ડ બર્થ) એ મેટરનલ મોર્ટાલીટી થવા માટેનું એક મેઇન કોઝ છે અને આ સામાન્ય રીતે એવી જગ્યા પર વધારે જોવા મળે છે કે જ્યાં એમરજન્સી ઓબસ્ટેટ્રીકલ કેર ફેસિલિટીઝ એ ઓછા પ્રમાણમાં અવેઇલેબલ છે અથવા તો અવેઇલેબલ નથી તેવી પ્લેસ પર વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.

2) હાયપરટેન્સિવ ડીસઓર્ડર: પ્રેગનેન્સી દરમિયાન પ્રીએકલેમ્શિયા તથા એક્લેમ્પસીયા જેવી કન્ડિશન કે જેમાં મધરનું બ્લડપ્રેશર ઇન્ક્રીઝ થાય છે અને તેમાં મધર ને સિઝર્સ જોવા મળે છે આ કારણના કારણે પણ મેટરનલ મોર્ટાલીટી રેટ ઇન્ક્રીઝ થઇ શકે છે.

3) ઇન્ફેક્શન: ઇન્ફેક્શન જેમકે સેપ્સીસ(બ્લડ સ્ટ્રીમ નું ઇન્ફેક્શન), પોસ્ટ પાર્ટમ ઇન્ફેક્શન( ઇન્ફેક્શન એ ચાઇલ્ડ બર્થ પછી જોવા મળે છે), તથા અનસેફ અબોર્શન રિલેટેડ ઇન્ફેક્શન ના કારણે મોર્ટાલીટી રેટ ઇન્ક્રીઝ થઇ છે.

4) ઓબસ્ટ્રકટેડ લેબર: જ્યારે પ્રોલોંગ લેબર ની કન્ડિશન હોય એટલે કે લેબર પ્રોસેસ એ ઓબસ્ટ્રક્ટેડ હોય તેવી કન્ડિશનમાં યુટેરાઇન રપ્ચર થય શકે અથવા ઇન્ફેક્શન પણ થય શકે તો આવી કન્ડિશન મા જ્યારે ઇમીડીએટલી ઇમરજન્સી ઓબ્સટેટ્રીકલ કેર એ લિમિટેડ હોય તેવા એરિયામાં એડીક્યુએટ અમાઉન્ટમાં મધર ને હેલ્થ કેર ફેસિલિટીઝ અવેઇલેબલ ન થવાના કારણે મેટરનલ ડેથ થય થય શકે છે.

5) અનસેફ અબોર્શન: એવા એરીયા કે જ્યાં એબોર્શન સર્વિસીસ એ અવેઇલેબલ નથી તથા રિસ્ટ્રેક્ટેડ છે તેવી કન્ડિશન મા અનસેફ અબોર્શન પ્રેક્ટિસિસ ના કોમ્પલીકેસન્સ ના કારણે મેટરનલ ડેથ થઇ શકે છે.

6) પ્રી એક્ઝીસ્ટીંગ મેડિકલ કન્ડિશન: જે વુંમન માં પહેલેથી જ કોઇપણ હેલ્થ રીલેટેડ કન્ડિસન જેમ કે ડાયાબિટીસ, હાર્ટ ડીસીઝ,તથા HIV/ AIDS જેવી કન્ડિશન ના લીધે પ્રેગનેન્સી સમયે તથા ચાઇલ્ડ બર્થ સમય દરમિયાન કોમ્પ્લીકેશન્સ થઇ શકે છે અને જેના કારણે મેટરનલ મોર્ટાલિટી રેટ ઇન્ક્રીઝ થઇ શકે છે.

7) લેક ઓફ એક્સેસ ક્વોલિટી મેટરનલ હેલ્થ સર્વિસીસ: સ્કિલ બર્થ અટેન્ડન્ટ, ઇમર્જન્સી ઓબસ્ટેટ્રીકલ કેર,એસેન્સીયલ મેડીકેશન, તથા બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન ની લિમિટેડ ફેસીલીટીસ તથા મધર સુધી લિમિટેડ એક્સેસ ના કારણે સ્પેશ્યલી રૂરલ એરીયા તથા બેકવર્ડ એરિયામાં મેઇન્લી આ કારણોના લીધે મેટરનલ ડેથ જોવા મળે છે.

કોઝીઝ ઓફ નીયોનેટલ મોર્ટાલિટી રેટ( NMR):

1) પ્રી ટર્મ બર્થ કોમ્પ્લિકેશન્સ: જે ચાઇલ્ડ એ પ્રીમેચ્યોરલી (બીફોર 37 મિક્સ ઓફ જેસ્ટેશન) બર્થ થયું હોય તેવા ચાઇલ્ડ મા રેસ્પીરેટરી ડિસ્ટ્રેસ સિન્ડ્રોમ, ઇન્ફેક્શન તથા બીજા કોમ્પ્લિકેશન્સ થવાના કારણે ન્યુબોર્ન એ ડેથ થઇ શકે છે.

2) બર્થ એસ્ફેક્સિયા: જન્મ સમય દરમિયાન જ ન્યુબોર્ન ને ઓક્સિજનની ખામી જોવા મળે તેને બર્થ એસ્ફાક્સિયા કહેવામાં આવે છે. આ કન્ડિશન ના કારણે કારણે બ્રેઇન ડેથ પણ થય શકે છે એટલે કે જો ઇમિડીય્ટલી રિસસીટેસન તથા નીયોનેટલ ઇન્ટેન્સિવ કેર ને પ્રોવાઇડ ન કરવામાં આવે તો ચાઇલ્ડ એ ડેથ પણ થય શકે છે.

3) ઇન્ફેક્શન: નિયોનેટલ ઇન્ફેક્શનમાં સેપ્સીસ ,ન્યુમોનિયા, ટીટેનસ જેવા ઇન્ફેક્શન થવાના કારણે ચાઇલ્ડ ને સીવ્યર ઇલનેસ થાય છે જેના કારણે પણ ચાઇલ્ડ એ ડેથ થઇ શકે છે. પર્ટિક્યુલરલી જ્યારે પ્રીમેચ્યોર, ન્યુ બોર્ન બેબી હોય અને તેની ઇમ્યુન સિસ્ટમ એક કોમ્પ્રોમાઇઝ થયેલી હોય.

4) કન્જીનાઇટલ એનોમાલિશ: ચાઇલ્ડ ને બર્થ સમયે જ કોઇ પણ સ્ટ્રકચરલ તથા ફંક્શનલ એબનોર્માલીટીસ હોય કે જેમાં ઇમિડીયેટ મેડિકલ ઇન્ટરવેન્શન ની જરૂરિયાત હોય તેવી કન્ડિશનના કારણે પણ ન્યુબોર્ન ડેથ થઇ શકે છે.

5) નીયોનેટલ જોન્ડીસ:

• જ્યારે ન્યુબોર્ન માં જોન્ડીસ ની સિવ્યર કન્ડિશન હોય જો તેને ઇમિડિએટલી ટ્રીટ ન કરવાના કારણે તેમાં કોમ્પ્લિકેશન્સ
• ( કર્નીક્ટેરસ : બ્રેઇન ડેમેજ ડ્યુ ટૂ હાઇ બિલીરુબીન લેવલ) અરાઇઝ થય શકે છે જેના કારણે ચાઇલ્ડ દેથ થઈ શકે છે.

6) ન્યુટ્રીશનલ ફેક્ટર્સ: જ્યારે ન્યુ બોર્ન ને એડિક્યુએટ અમાઉન્ટ માં બેસ્ટ ફીટીંગ પ્રોવાઇડ ન કરવામાં આવે તથા તેની ન્યુટ્રિશનલ રિક્વાયરમેન્ટ એ ફુલ ફીલ થતી નથી ત્યારે ચાઇલ્ડ ની ઇમ્યુન સિસ્ટમ એ વીક થાય છે જેના કારણે ચાઇલ્ડ ને કોઇપણ ઇન્ફેક્શન એ સરળતાથી લાગી શકે છે જેના કારણે પણ ન્યુબોર્ન નુ ડેથ થઇ શકે છે.

7) લિમિટેડ એક્સેસ ટુ નીયોનેટલ હેલ્થ કેર સર્વિસીસ:

• જ્યારે નીયોનિટલ ઇન્ટેન્સિવ કેર યુનિટ( NICU )ની, સ્કિલ્ડ નીયોનેટલ કેર પ્રોવાઇડર્સ, એસેન્સીયલ મેડીકેશન, એસેન્સીયલ મેડિકલ ઇક્વિપમેન્ટ, આ બધી સર્વિસ ઇનએડિક્યુએટ અમાઉન્ટ મા હોવાના કારણે ચાઇલ્ડ ને ઇમિડિએટલી તથા તેની નિડ મુજબ કેર પ્રોવાઇડ થતી નથી તેના કારણે પણ નીયોનેટલ ડેથ થઇ શકે છે.

• આમ,આ બધા કોઝ ના કારણે મેટર્નલ મોર્ટાલીટી રેટ તથા નીયોનેટલ મોરટાલિટી જેવી કન્ડિશન થાય છે.

🔸h. Protein Energy Malnutrition – પ્રોટીન એનર્જી માલન્યુટ્રિશન

પ્રોટીન એનર્જી માલન્યુટ્રીશન એનર્જી માલન્યુટ્રીશન(PEM)

ડેફીનેશન: પ્રોટીન એલર્જી માલન્યુટ્રીશન (PEM) એ એક ચાઇલ્ડ મા થતી ન્યુટ્રીશનલ પ્રોબ્લમ છે કે જેને પહેલા પ્રોટીન કેલેરી માલન્યુટ્રીશન (PCM) તરીકે ઓળખાતુ હતુ જે ખોરાકમાં પ્રોટીન અને કેલરી ના અપૂરતા ઇન્ટેક ના કારણે જોવા મળે છે, જેના પરિણામે ચાઇલ્ડ ના ગ્રોથ, ડેવલોપમેન્ટ તથા ઓવરઓલ હેલ્થ મા ઇમ્પેરમેન્ટ થાય છે
PEM ના મુખ્ય બે ટાઇપ છે.

• 1)મરાસ્મસ
• 2)ક્વાશિઓર્કોર

1)મરાસ્મસ

• PEM નુ મરાસ્મસ એ સિવ્યર કેલરી ની ડેફીસીયન્સી ના કારણે થાય છે,જેના પરિણામે નબળાઇ, મસલ્સ માસ એ લોસ થાય તથા શરીરના ટીસ્યુસ મા વાસ્ટિંગ જોવા છે.
• મરાસ્મસ ધરાવતા બાળકો સામાન્ય રીતે અત્યંત પાતળા દેખાય છે અને તેનો અપિરિઅન્સ એ
• ” Starved ” હોય છે.

2)ક્વાશિઓર્કોર

• ક્વાશિઓર્કોર એ PEM નું એક સ્વરૂપ છે જે એડીક્યુએટ કેલરી ના ઇન્ટેક કરવા છતાં, સિવ્યર પ્રોટીન ની ડેફીસીયન્સી ના કારણે થાય છે.
• બાળકો કે જેમા ક્વાશિઓર્કોર હોય તેમા વોટર નુ રીટેન્શન થવાના કારણે એબડોમન એ સ્વોલેન થાય (એડીમા), ફેટી લીવર, સ્કીન લિઝન્સ અને વૃદ્ધિ એ અટકી જાય છે. તથા મરાસ્મસ કરતા ક્વાસિસ્યોરકોર વાળા ચાઇલ્ડ એ નોર્મલ હોય છે પરંતુ તેનો બોડી વેઇટ એ વધારે હોય છે.

પ્રોટીન એનર્જી માલન્યુટ્રીશન નુ ક્લાસિફિકેશન .

1) સિન્ડ્રોમલ ક્લાસીફીકેશન

સિન્ડ્રોમલ ક્લાસીફીકેશનના ટોટલ પાંચ ટાઇપ પડે છે.

• 1) ન્યુટ્રીશનલ મરાસ્મસ,
• 2) ક્વાશિઓર્કોર,
• 3) ન્યુટ્રીશનલ ડ્વારફિંગ ,
• 4) મરાશ્મીક ક્વાશિઓર્કોર ,
• 5) પ્રી ક્વાશિઓર્કોર

1) ન્યુટ્રીશનલ મરાસ્મસ:

• ન્યુટ્રિશનલ મરાસ્મસ એ સિવ્યર ફોર્મ નું પ્રોટીન એનર્જી માલન્યુટ્રીશન છે.
• કે જેમાં ક્રોનિક સ્ટારવેશન જોવા મળે છે તથા પ્રોટીન અને કેલરી બન્ને નુ ઇન્ટેક ઇનએડીક્યુએટ હોય છે.
  
• ન્યુટ્રિશિયસ મરાસ્મસ ની કન્ડિશન એ મુખ્યત્વે જ્યારે ખૂબ વધારે પ્રમાણમાં પોવર્ટી હોય ,ફુડ ઇનસિક્યુરિટી હોય, ન્યુટ્રિશિયસ ફુડ નુ એક્સેસ
  ઓછા પ્રમાણ મા હોય તેના કારણે જોવા મળે છે.

2) ક્વાશિઓર્કોર:

• ક્વાશિઓર્કોર એ PEM નું એક સ્વરૂપ છે જે એડીક્યુએટ કેલરી ના ઇન્ટેક કરવા છતાં, સિવ્યર પ્રોટીન ની ડેફીસીયન્સી ના કારણે થાય છે.
• બાળકો કે જેમા ક્વાશિઓર્કોર હોય તેમા વોટર નુ રીટેન્શન થવાના કારણે એબડોમન એ સ્વોલેન થાય (એડીમા), ફેટી લીવર, સ્કીન લિઝન્સ અને વૃદ્ધિ એ અટકી જાય છે. તથા મરાસ્મસ કરતા ક્વાસિસ્યોરકોર વાળા ચાઇલ્ડ એ નોર્મલ હોય છે પરંતુ તેનો બોડી વેઇટ એ વધારે હોય છે.

3) ન્યુટ્રીશનલ ડ્વારફિંગ:

• ન્યુટ્રીશનલ ડ્વારફિંગ ને સ્ટન્ટેડ ગ્રોથ તથા ગ્રોથ રિટારડેશન પણ કહેવામા આવે છે.
• ન્યુટ્રીશનલ ડ્વારફિંગ એ બાળકો માં પ્રોટીન એલર્જી માલન્યુટ્રીશન (PEM) નું જ એક મેનીફેસ્ટેશન છે. તે એક એવી કન્ડિશન હોય છે જ્યાં બાળકો પ્રોટીન અને કેલરી સહિત ના આવશ્યક પોષક તત્વોના અપૂરતા intack ને કારણે તેમનો એક્સપેકટેડ ગ્રોથ ને એચીવ કરવામાં ફેઇલ જાય છે.
• ન્યુટ્રીશનલ ડ્વારફિંગ એ મુખ્યત્વે ચાઇલ્ડ ના ગ્રોથ તથા ડેવલપમેન્ટ ના સમય મા જેમકે ઇન્ફન્સી તથા અર્લી ચાઇલ્ડહુડ દરમિયાન જોવા મળે છે.
• તેમાં ચાઇલ્ડ નો સ્કેલેટલ ગ્રોથ ડિલે થાય, શોર્ટ સ્ટેચર જોવા મડવુ,
• પ્યુબર્ટી ડીલે થવી, કોગ્નિટીવ ડેફીશીટ થવુ,
• વગેરે જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે.

4) મરાશ્મીક ક્વાશિઓર્કોર :

• મરાશ્મીક ક્વાશિઓર્કોર એ સિવ્યર ફોર્મ નું પ્રોટીન એનર્જી માલ ન્યુટ્રીશન છે. તેમાં મરાસ્મસ તથા ક્વાસિસ્યોરકોર ના કમ્બાઇન લક્ષણો જોવા મળે છે. આ મુખ્યત્વે જ્યારે બાળક માં પ્રોલોંગ અને સિવ્યર માલન્યુટ્રીશન હોય ત્યારે ચાઇલ્ડ માં મરાસ્મીક ક્વાશિઓર્કોર ની કન્ડિશન જોવા મળે છે.
• તથા મુખ્યત્વે એક્સ્ટ્રીમ પોવર્ટી અને ફૂડ ઇનસિક્યુરિટી ના કારણે જોવા મળે છે.

5) પ્રી ક્વાશિઓર્કોર:

• “પ્રી-ક્વાશિઓર્કોર” એ ક્વાશિઓર્કોર ના અર્લી સ્ટેજ અથવા વોર્નિંગ સાઇન નુ ઇન્વોલ્વમેન્ટ કરે છે, જે પ્રોટીન-એનર્જી માલન્યુટ્રીશન (PEM) નું સિવ્યર ફોર્મ છે. તેમાં ક્વાશિઓર્કોર થવા માટેના શરૂઆતમાં લક્ષણો જોવા મળે છે.
• પ્રિક્વાશિઓર્કોર મા , બાળકો મા મોડરેટ થી સિવ્યર માલન્યુટ્રીશન ના ચિહ્નો જોવા મળી શકે છે.

1) મરાસ્મસ ડેફીનેશન:

• મરાસ્મસ વડૅ એ ગ્રીક માંથી આવેલો શબ્દ છે કે જેમા ” marasmos ” એટલે કે વાસ્ટિંગ.
• PEM ( Protien Energy Malnutrition) મા મરાસ્મસ એ સિવ્યર કેલરી ની ડેફીસીયન્સી ના કારણે થાય છે,જેના પરિણામે નબળાઇ, મસલ્સ માસ એ લોસ થાય તથા શરીરના ટીસ્યુસ મા વાસ્ટિંગ જોવા મળે અને સબક્યુટેનીયસ ફેટ એ પણ લોસ થાય છે.
  
• મરાસ્મસ ધરાવતા બાળકો સામાન્ય રીતે અત્યંત પાતળા દેખાય છે અને તેનો અપિરિઅન્સ એ” Starved ” હોય છે.
  
• મરાસ્મસ માં ચાઇલ્ડ ની એજ ના એક્સપેક્ટેડ વેઇટ કરતા તેનો 50% કરતાં પણ વધારે વેઇટ લોસ થાય છે.

ઇટીયોલોજી:

• ઇનએટીટ્યુએટ ડાયટ ના કારણે,
• ડાયટમાં કેલરી એ ઇનએડીક્યુએટ અમાઉન્ટ માં લેવાના કારણે,
• પુઅર ફીડીંગ ના કારણે,
• અમુક પ્રકારની મેડિકલ કન્ડિશનના કારણે,
• જેમકે ક્રોનિક વોમિટિંગ ના કારણે,
• ક્રોનિક ઇન્ફેક્શનના કારણે,
• Ex :=સિફીલીસ, ટ્યુબરક્યુલોસિસ, અપર રેસ્પીરેટરી ઇન્ફેક્શન,
• અમુક પ્રકાર ના એન્વાયરમેન્ટલ ફેક્ટર ના કારણે,
• પોવર્ટી ના કારણે,
• મરાસ્મસ એ મોસ્ટ કોમનલી ઇન્ફન્ટ માં જોવા મળે છે,
• કંજીનાઇટલ ડીઝીઝ ના કારણે જેમ કે ક્લેફટ પેલેટ હાઈડ્રોસેફેલસ,હિસ્પ્રુંગ ડિસીઝ વગેરે,
• અમુક પ્રકારના મેટાબોલિક ડિસઓર્ડર ના કારણે જેમ કે ગેલેકટોસેમિયા.

મરાસ્મસ ના ક્લાસિફિકેશન :

મરાસ્મસ ના ગ્રેડ પ્રમાણે ટોટલ 4 ક્લાસિફિકેશન થાય છે.

1) ગ્રેડ-1 := આ ગ્રેડમાં એક્ઝિલા તથા ગ્રોઇનએરિયા માંથી ફેટ નો લોસ થાય છે.

2) ગ્રેડ-2 := આ ગ્રેડમાં એક્ઝિલા તથા ગ્રોઇનએરિયા માંથી ફેટ નો લોસ થાય છે. સાથે સાથે એબડોમીનલ તથા ગ્લુટીયલ રિજિયન માંથી પણ ફેટ નો લોસ થાય છે.

3) ગ્રેડ-3 := આ ગ્રેડમાં એક્ઝિલા તથા ગ્રોઇનએરિયા માંથી ફેટ નો લોસ થાય છે. સાથે સાથે એબડોમીનલ તથા ગ્લુટીયલ રિજિયન માંથી પણ ફેટ નો લોસ થાય છે. સાથે સાથે ચેસ્ટ તથા સ્પાઇન ના ફેટ નુ પણ ઇન્વોલ્વમેન્ટ થાય છે.

4) ગ્રેડ-4 := આ ગ્રેડમાં પહેલા ત્રણ ગ્રેડનું ઇન્વોલમેન્ટ હોય છે સાથે સાથે બકલપેડ ના ફેટ પણ લોસ થાય છે.

મરાસ્મસ ના લક્ષણો તથા ચિન્હો :

• બોડી ટીસ્યુસ મા સિવ્યર વાસ્ટીંગ થવું,
• સબક્યુટેનીયસ ફેટ લોસ થવો,
• ચાઇલ્ડ એ ખૂબ પાતળું થઇ જવું,
• ફેશિયલ ફિચર્સ શંકન થવા,
• ચાઇલ્ડ નો ગ્રોથ રિટારડેશન થવો,
• ચાઇલ્ડ નું ડેવલપમેન્ટ ડીલે થવું,
• ચાઇલ્ડના બટક્સ એબડોમન, થાઇ માંથી સબક્યુટેનિયસ ફેટ લોસ થવું.
• ફેસ નુ લુક એ એજેડ જેવું લાગવું.
• ચાઇલ્ડ ના ચીકસ માંથી ફેટનો લોસ થવો.
• ચાઈલ્ડ એ ઇરીટેબલ થવું.
• ચાઇલ્ડ માં સિવ્યર માલન્યુટ્રીશન જોવા મળવું.
• ચાઇલ્ડ માં ઇલેક્ટ્રોલાઇટ ઇમબેલેન્સ થવું.
• ચાઇલ્ડ માં ન્યુરોલોજીકલ
• સિમ્ટોમ્સ જોવા મળવા,
• ચાઇલ્ડ એ લેસ એક્ટિવ થાય છે,
• ચાઇલ્ડ ના સ્પ્લિન, ગોનાડ્સ,
• તથા લીવર ની સાઇઝ રિડયુસ થવી,
• ચાઇલ્ડ ને વિકનેસ, ફટીગ,તથા થાક લાગવો.
• ચાઇલ્ડ ના બીહેવ્યર માં ચેન્જીસ જોવા મળવા,
• ફિઝિકલ એક્ટિવિટી ડિક્રિઝ થવી,
• ચાઇલ્ડ નો એક્સ્ટ્રીમ વેઇટ લોસ થવો,

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન :

• હિસ્ટ્રી ટેકિંગ એન્ડ ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન,
• X ray,
• ચાઇલ્ડ નુ એન્થ્રોપોમેટ્રીક મેઝરમેન્ટ કરવુ,
• ચાઇલ્ડ નુ લેબોરેટરી ઇન્વેસ્ટિગેશન કરવું,
• કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ,
• સીરમ ઇલેક્ટ્રોલાઇટ તથા સીરમ આલ્બ્યુમન ટેસ્ટ અસેસ કરવું,
• ચાઇલ્ડ ની ઇમેજીંગ ટેસ્ટીંગ પ્રોપરલી કરવી,

મરાસ્મસ વાળા ચાઇલ્ડ નુ મેનેજમેન્ટ :

• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ ન્યુટ્રીશનલ સપ્લિમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું,
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ હાઇ કેલેરી વાળું ફીડિંગ પ્રોવાઇડ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને ન્યુટ્રિશિયસ ફૂડ ઇન્ટેક કરવા માટે એડવાઈઝ આપવી.
• ચાઇલ્ડ નુ એડીક્યુએટ ફ્લુઇડ તથા ઇલેક્ટ્રોલાઇટ લેવલ મેન્ટેઇન કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ આયન સપ્લીમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ નું ડાયટ એ ગ્રેજ્યુઅલી ઇન્ક્રીઝ કરવા માટે એડવાઈઝ આપવી.
• જો ચાઇલ્ડ ને કોઇપણ ઇન્ફેક્શન થયું હોય તો એડીક્યુએટ એન્ટિબાયોટિક મેડીસીન પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ સાયકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.
• ચાઇલ્ડ નો વેઇટ ડેઇલી રેકોર્ડિંગ કરવો.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ બ્રેસ્ટફીટીંગ પ્રોવાઇડ કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• ન્યુટ્રિશિયસ ફૂડ જેમકે ગ્રીન લીફિ વેજીટેબલ , સુપ, બનાના ,પલ્સ ,સીરીયલ્સ મિલ્ક વગેરે પ્રોવાઇડ કરવુ.
• ચાઇલ્ડ ને સ્મોલ તથા ટીક્વન્ટ અમાઉન્ટ મા ડાયટ પ્રોવાઇડ કરવુ.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ કામ તથા કમ્ફર્ટેબલ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું.

2) ક્વાસ્યોરકોર ડેફીનેશન:

• ક્વાસ્યોરકોરએ સિવ્યર પ્રોટીન એનર્જી માલ ન્યુટ્રિશન ( PEM ) નું ફોર્મ છે. ક્વાશિઓર્કોર એ PEM નું એક સ્વરૂપ છે. જે એડીક્યુએટ કેલરી ના ઇન્ટેક કરવા છતાં, સિવ્યર પ્રોટીન ની ડેફીસીયન્સી ના કારણે થાય છે.
• બાળકો કે જેમા ક્વાશિઓર્કોર હોય તેમા વોટર નુ રીટેન્શન થવાના કારણે એબડોમન એ સ્વોલેન થાય (એડીમા), ફેટી લીવર, સ્કીન લિઝન્સ અને વૃદ્ધિ એ અટકી જાય છે. તથા મરાસ્મસ કરતા ક્વાસિસ્યોરકોર વાળા ચાઇલ્ડ એ નોર્મલ હોય છે પરંતુ તેનો બોડી વેઇટ એ વધારે હોય છે.
• ક્વાશિઓર્કોર ને ” રેડ હેયરી બોય ” પણ કહેવામાં આવે છે.
• ક્વાશિઓર્કોર એ પહેલી વખત બ્રિટિશ ફિઝિશિયન Dr.Cicely Williams દ્વારા ઇ.સ.1933 માં ડિસ્ક્રાઇબ કરવામાં આવેલું હતું. પરંતુ પર્ટિક્યુલર ક્વાશિઓર્કોર ટમૅ એ 1935 માં ડિસ્ક્રાઇબ કરવામાં આવી હતી.
• ક્વાસ્યોરકોર ની કન્ડિશન એ મુખ્યત્વે પ્રીસ્કુલ ચિલ્ડ્રનમાં વધારે પ્રમાણમાં જોવા મળે છે.
• ક્વાશિઓર્કોર મા હોલમાંકૅ સિમ્ટોમ્સ મા ફ્લુઇડ રીટેન્શન થવાના કારણે બોડીમા ઇડીમા જોવા મળે છે.

ઇટીયોલોજી:

• પોવર્ટી ના કારણે,
• ચાઇલ્ડ ને ઇનએડીક્યુએટ અમાઉન્ટ માં બેસ્ટફીટીંગ પ્રોવાઇડ કરવાના કારણે,
• પ્રોટીન રીચ ફૂડ એ ઇનએડીક્યુએટ અમાઉન્ટ માં લેવાના કારણે,
• પ્રોટીન રીચ ફૂડ ની અવેઇલીબિલીટી ના હોવાના કારણે,
• લો સોસીયો ઇકોનોમિક સ્ટેટસ હોવાના કારણે,
• ફોલ્ટી ફીડિંગ હેબિટ ના કારણે,
• ઇમબેલેન્સ ડાયટ ના કારણે,
• એડીક્યુએટ અમાઉન્ટ માં ન્યુટ્રિશિયસ ડાયટ ઇન્ટેક ન કરવાના કારણે,
• અમુક પ્રકારની મેડિકલ કન્ડિશનના કારણે જેમકે ક્રોનીક ઇન્ફેક્શન,
• ગેસ્ટેરો ઇન્ટેસ્ટાઇનલ ડીસઓર્ડર,વગેરે,
• અમુક પ્રકારના મેટાબોલિક ડિસઓર્ડર ના કારણે,
• એન્વાયરમેન્ટલ ફેક્ટરના કારણે,
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ વિનિંગ ડાયટ ના પ્રોવાઇડ કરવાના કારણે,
• એસેન્સીયલ વિટામિન્સ તથા મિનરલ્સ એ ઇનએડિક્યુટ અમાઉન્ટ માં લેવાના કારણે,

લક્ષણો તથા ચિન્હો:

• બોડી માં ઇડીમા ( પીટીંગ ઇડીમાં) જોવા મળવું તે મુખ્યત્વે લોવર એક્સ્ટ્રીમિટી,અપર એક્સ્ટ્રીમિટીસ, એબડોમન, ફેસ વગેરે મા ,
• એબડોમન માં ફ્લુઇડ નું કલેક્શન થવાના કારણે બ્લોટેડસ્ટમક ની કન્ડિશન જોવા મળવી,
• સ્કિન એ ડ્રાય તથા સ્કેલી થવી,
• મસલ્સ વાસ્ટિંગ તથા મસલ્સ એટ્રોફી થવી,
• સ્કીન મા ચેન્જીસ જોવા મળવા જેમકે પીગમેન્ટેશન,
• હાઇપરપીગમેન્ટેશન, સ્કીન એ રફ થવી,ડિસ્કલર્ડ થવી વગેરે,
• ચાઇલ્ડ માં હિપેટોમેગાલિ ( લીવરએનલાર્જમેન્ટ) થવું,
• ચાઇલ્ડ નીએપેટાઇટ ડીક્રીઝ થવી,
• ચાઇલ્ડ માં બિહેવીયરલ ચેન્જીસ જોવા મળવા,
• ચાઇલ્ડ નો ગ્રોથ તથા ડેવલપમેન્ટ ડીલે થવો,
• ચાઇલ્ડ નું સ્કેલેટલ ગ્રોથ ઇમ્પેઇડ થવો,
• ચાઇલ્ડ માં એનીમિયા ની કન્ડિશન જોવા મળવી,
• ચાઇલ્ડના હેરમાં ચેન્જીસ થવા,
• ચાઇલ્ડ ને કોઇપણ એક્ટિવિટીમાં ઇન્ટરેસ્ટ ન રહેવો,
• ચાઇલ્ડ માં મસ્ક્યુલર વાસ્ટીંગ જોવા મળવું,
• ચાઇલ્ડ નું ફેસ એ ઇડીમાના કારણે ” મુન ફેસ” લાગવું.
• ચાઇલ્ડ માં સાયકોમોટર ચેન્જીસ જોવા મળવા,
• ચાઇલ્ડમાં ઇન્ટેલેક્યુઅલ ઇમ્પેરમેન્ટ જોવા મળવી,

ડાયગ્નોસ્ટિક ઇવાલ્યુએશન :

• હિસ્ટ્રી કલેક્શન,
• ફિઝીકલ એક્ઝામિનેશન,
• એન્થ્રોપોમેટ્રિક મેઝરમેન્ટ,
• લેબોરેટરી ટેસ્ટ,
• કમ્પ્લીટ બ્લડ કાઉન્ટ ટેસ્ટ,
• સિરમ આલ્બ્યુમીન ટેસ્ટ,
• સિરમ ઇલેક્ટ્રોલાઇટ ટેસ્ટ,
• આર્ટીરીયલ બ્લડ ગેસ એનાલિસિસ,

ક્વાશિઓર્કોર વાડા ચાઇલ્ડ નુ મેડીકલ મેનેજમેન્ટ :

• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ પ્રોટીન યુક્ત ડાયટ પ્રોવાઇડ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ કેલરી ઇન્ટેક કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ ન્યુટ્રિશિયસ રીચ ફુડ ઇન્ટેક કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• જો ચાઇલ્ડ ને હાઇપોગ્લાઇસેમ્યા ની કન્ડિશન હોય તો એડીક્યુએટ ગ્લુકોઝ સોલ્યુશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• જો ચાઇલ્ડ ને એનિમિયા ની કન્ડિશન હોય તો બ્લડ ટ્રાન્સફયુઝન દ્વારા તેને પ્રોપરલી ટ્રીટ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી સ્કીન કેર કરવા માટે એડવાઇઝ આપવી.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી પ્લે થેરાપી તથા રિક્રિએશન થેરાપી પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડસ ના પેરેન્ટ્સ ને એડવાઇઝ આપવી કે ચાઇલ્ડ ને ન્યુટ્રિશિયસ રીચ ફુડ પ્રોવાઇડ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ વિટામીન એ સપ્લિમેન્ટસ પ્રોવાઇડ કરવું.
• જો ક્વાસિયોરકોર એ એડવાન્સ સ્ટેજ મા હોય તો ને ઇમિડિએટલી હોસ્પિટલાઈઝડ કરવું.
• ચાઇલ્ડ નુ ફ્લુઇડ તથા ઇલેક્ટ્રોલાઇટ લેવલ પ્રોપરલી અસેસ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ની હાઇટ , વેઇટ, તથા તેનુ ન્યુટ્રિશિયસ સ્ટેટસ અસેસ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.

ક્વાશિઓર્કોર વાડા ચાઇલ્ડ નું નર્સિંગ મેનેજમેન્ટ :

• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી કોમ્પ્રાહેંસીવ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.
• ચાઇલ્ડ નુ પ્રોપરલી ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ અસેસ જેમ કે બ્રેસ્ટ ફીટીંગ, વિનીંગ, ફૂડ હેબિટ, બેલેન્સ ડાયટ, સોશિયોઇકોનોમિક સ્ટેટસ અસેસ કરવું.
• ચાઇલ્ડ નો પ્રોપરલી ગ્રોથ ચાર્ટ અસેસ કરવુ.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ન્યુટ્રીશન રિહેબિલિટેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• ચાઇલ્ડ ની કેર માટે અધર હેલ્થ કેર પર્સનલ સાથે કોલાબોરેશન કરવું.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ ન્યુટ્રિશિયસ ફૂડ ઇન્ટેક કરવા માટે તેના પેરેન્ટ્સ ને એડવાઇઝ આપવી.
• હાઇડ્રેશન સ્ટેટસ પ્રોપરલી મેન્ટેન રાખવુ.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી ડિસ્ક્રાઇબ કરેલી મેડીકેશન પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને પ્રોપરલી સાઇકોલોજીકલ સપોર્ટ પ્રોવાઇડ કરવો.
• ચાઇલ્ડ ના પેરેન્ટ ને ડીસીઝ તેને થવા માટેના કારણો, તેના લક્ષણો તથા ચિન્હો, તથા તેની ટ્રીટમેન્ટ વિશે કમ્પલીટ ઇન્ફોર્મેશન પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને સપ્લીમેન્ટરી ફીડિંગ પ્રોવાઇડ કરવું.
• જો ચાઇલ્ડને કોઇ પણ ઇન્ફેક્શન થયું હોય તો એન્ટિબાયોટિક મેડિસિન પ્રોવાઇડ કરવી.
• ચાઇલ્ડ ને એડીક્યુએટ વિટામીન્સ તથા મિનરલ સપ્લીમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું.

⏩Q-3 (A) Fill in the blanks, ખાલી જગ્યા પૂરો. 10

1) …….is the scientific study of the human population.
………એ વસ્તીનો વૈશાનિક અભ્યાસ કરવો છે. Demography ( ડેમોગ્રાફિ)

2) NRHM stands for……
NRHM નું પુર્ણ નામ……National Rural Health Mission ( નેશનલ રુરલ હેલ્થ મિશન)

3) AIDS day is celebrated on……..
એઈડ્સ ડે ની ઉજવણી…,….. દિવસે થાય છે. 1st December

4) Community development block covers…….. villages.
કમ્યુનિટી ડેવલપમેન્ટ વિભાગમાં ………ગામો નો સમાવેશ થાય છે.100 village

5) Causative organism for T.B is…….
T.B માટે જવાબદાર જીવાણુ….. છે. Mycobacterium tuberculosis,
(માયકોબેક્ટેરિયમ ટ્યુબરક્યુલોસિસ).

6) ART treatment is given for …….disease.
ART સારવાર ……રોગ માટે આપવામાં આવે છે HIV/AIDS (Human Immunodeficiency Virus/Acquired Immunodeficiency Syndrome).

7) In plain area one female health worker covers ……..population.
એક ફીમેલ હેલ્થ વર્કર સામાન્ય જગ્યામાં ……વસ્તી આવરે છે. 1000 populations.

8) BCG vaccine is given by…….. route.
બી.સી.જી ની રસી ……..માર્ગ દ્વારા આપવામાં આવે છે. intradermal route( ઇન્ટ્રાડરમલ રુટ)

9) One CHC covers about …….population in plain area.
એક CHC સામાન્ય વિસ્તારમાં ……વસ્તી આવરે છે. 120,000 population

10) WHO stands for……
WHO નું પુર્ણ નામ…..World Health Organization( વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન).

⏩(B) Write Multiple Choice Questions, નીચેનાં માંથી સાચો વિકલ્પ લખો. 10

1) First referral unit for Primary Health Centre is -પ્રાયમરી હેલ્થ સેન્ટરનો પહેલો રેફરલ યુનિટ છે.

a) Regional hospital

b) Specialty hospital

c) Community health centre

d) Taluka hospital

2) The concept of primary health centre was first given by…
પ્રાયમરી હેલ્થ સેન્ટર નો કોન્સેપ્ટ ચૌ પ્રથમ આપણે આપ્યો

a) Bhore committee

b) Mudaliar committee

c) Chadha committee

d) Shrivastav committee

3) Physical barrier of contraceptive is -કોન્ટ્રાસેપ્ટીવનો ફિજિકલ બેરિયર છે

a) Oral pill

b) Mala-N

c) Condom

d) Copper-T

4) Mid-day meal programme is also known as-
મીડ ડે મીલ પ્રોગ્રામ આ નામે પણ ઓળખાય છે.

a) ICDS programme

b) School lunch programme

c) Special nutrition programme

d) None of the above

5) Deficiency of iodine causes-
આયોડીન ની ઉણપના કારણે થાય છે

a) Tetany

b) Myxedema

c) Cretinism

d) Goitre

6) World health day is celebrated on -વર્લ્ડ હેલ્થ ડે આ દિવસે ઉજવવામાં આવે છે

a) 7th April

b) 12th May

c) 6th March

d) 12th April

7) MCH care means
MCH કેર એટલે

a) Maternal & Child health care

b) Maternal & costly care

c) Maternal & Clinical care

d) Both B & C

8) Cold chain should be maintained to preserve
-આ સાચવવા માટે કોલ્ડ ચેઈન જાળવવામાં આવે છે

a) Blood transfusion

b) Costly injection

c) Vaccine

d) Ampoule

9) The judicial organ of Gramsabha is -ગ્રામ સભાનું ન્યાયિક અંગ છે.

a) Panchayat Raj

b) Sarpanch

c) Gram Panchayat

d) Nyay Panchayat

10) Vital statistic includes -વાઈટલ સ્ટેટેસ્ટીકમાં સમાવેશ થાય

a) Mortality and morbidity data

b) Mortality only

c) Birth, death and marriage data

d) Birth, death and immigration

⏩(C) Match the following. જોડકા જોડો.10

A B

1) 1-4 -1) PHC -પીએચસી 1) 3000-5000 Population -૩૦૦૦-૫૦૦૦ વસ્તી

2) 2-5 -2) Cataract- કેટેરેક્ટ 2) Diarrhea -ડાયેરીયા

3) 3-1 -3) Sub Centre -સબ સેન્ટર 3) 12th May ૧૨ મે

4) 4-10- 4) Anemia -એનિમિયા 4) 30000 population -૩૦૦૦૦ પોપ્યુલેશન-

5) 5-6 –5) Oral pills -ઓરલ પીલ્સ 5) Surgical Operation- સર્જીકલ ઓપરેશન

6) 6-8 -6) Panchayat samiti -પંચાયત સમીતી 6) Hormonal tablet -હોર્મોનલ ટેબલેટ

7) 7-9 -7) Bag technique -બેગ ટેક્નીક 7) Typhoid -ટાયફોઈડ

8) 8-2 -8) ORS- ઓઆરએસ 8) Block level- બ્લોક લેવલ

9) 9-3 -9) International nurses day 9) Home visit -વિઝીટ ઈન્ટરનેશનલ નર્સિસ ડે

10)10-7 –10) Widal test- વિડાલ ટેસ્ટ 10) Blood test -બ્લડ ટેસ્ટ