CHN-1-UNIT-3-Health Assessment (હેલ્થ એસેસ્મેન્ટ):

Health Assessment
a) Characteristics of a healthy
individual
b) Health assessment of infant,
preschool, school going, adolescent,
adult, antenatal woman, postnatal
woman, and elderly.

CHN-1-UNIT-3-Health Assessment (હેલ્થ એસેસ્મેન્ટ):

Introduction (ઇન્ટ્રોડક્શન) :

ગુડ હેલ્થ એ સક્સેસફુલ લાઇફને લીડ કરવા માટે એસેન્સીયલ હોય છે. હેલ્થ ફોર ઓલ જેને એચીવ કરવું તે એક વર્લ્ડવાઇડ સોશિયલ ગોલ છે.બધા માટે હેલ્થ એજ્યુકેશન અને અવેરનેસ ના ફેલાવાથી વ્યક્તિ, ગવર્મેન્ટ અને સોશિયલ ઓર્ગેનાઇઝેશનના હેલ્થ પ્રત્યેના ઓવરઓલ એટીટ્યુડ માં પોઝીટીવ ચેન્જીસ આવ્યું છે. લોકો માટે ઓપ્ટીમલ હેલ્થ ને એચીવ કરવા માટે ટાર્ગેટ સેટ કરવામાં આવ્યા છે. હેલ્થ અસેસમેન્ટ એ નર્સિન્ગ પ્રોસેસ મા મોસ્ટ ઇમ્પોર્ટન્ટ કમ્પોનન્ટ્સ છે. હેલ્થ અસેસમેન્ટ એ વ્યક્તિ, ફેમિલી અને કોમ્યુનિટી ના હેલ્થ સ્ટેટસ ને અસેસ કરવા માટે વેલ્યુએબલ હોય છે. હેલ્થ અસેસમેન્ટના બેઝ પર આગળ પ્લાનિંગનું ઇમ્પ્લીમેન્ટેશન તથા ઇવાલ્યુએશન કરી શકાય છે. નર્સોને અસેસમેન્ટ સ્કીલ્સ નું ડેપ્થ નોલેજ હોવાની એક્સપેક્ટેશન્સ રાખવામાં આવે છે. હેલ્થ અસેસમેન્ટ રેગ્યુલર અને કંટીન્યુઅસ પ્રોસેસ છે. હેલ્થ અને વેલનેસ પર ધ્યાન ફોકસ કરતા હેલ્થ યુનીટના કોઇપણ સેટિંગમાં, નર્સો પ્રાઇમરી હેલ્થ કેર પૂરી પાડવા માટે રિસ્પોન્સીબલ હોય છે. તેથી હેલ્થ અસેસમેન્ટ કરતાં પહેલા હેલ્થ અસેસમેન્ટ સ્કીલ્સ વધુ મહત્વપૂર્ણ બની ગયું છે.

Advantages (એડવાન્ટેજીસ):

• હેલ્થ એસેસમેન્ટ એ વ્યક્તિ, ફેમિલી અને કોમ્યુનિટીના હેલ્થ સ્ટેટસ નું નોલેજ પ્રોવાઇડ કરે છે.
• હેલ્થ અસેસમેન્ટ એ કોમ્યુનિટીના હેલ્થ પ્રોબ્લેમ્સ ને આઇડેન્ટીફાઇ કરવામાં હેલ્પ કરે છે અને પ્લાનને પ્રિપેઇર કરવા માટેની ઇન્ફોર્મેશન પ્રોવાઇડ કરે છે.
• હેલ્થ અસેસમેન્ટ એ કોમ્યુનિટીમાં આવેલા જુદા જુદા એજ ગ્રુપના પીપલ્સ સાથે ડાયરેક્ટ્લી ઇન્ટરેક્શન કરવા માટેની ઓપોરચ્યુનીટી પ્રોવાઇડ કરે છે.
• કોમ્યુનિટીમાં ગુડ રિલેશન્સ ડેવલોપ કરવા માટે હેલ્પ કરે છે.
• હેલ્થ અસેસમેન્ટ એ ડીસીઝ તથા ડિસઓર્ડર નુ અર્લી ડાયગ્નોસીસ કરવામાં હેલ્પ કરે છે.
• કોમ્યુનિટી ના હેલ્થ પ્રોબ્લેમ્સ ને આઇડેન્ટીફાઇ કરવામાં હેલ્પ કરે છે.
• પ્લાનને પ્રિપેઇર કરવા માટેની ઇન્ફોર્મેશન પ્રોવાઇડ કરે છે.
• કોમ્યુનિટીમાં એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરી અને ડિસીઝ સામે પ્રોટેક્શન પ્રોવાઇડ કરવામાં પણ હેલ્પફુલ રહે છે.

Characteristics of a healthy individual (કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ ઓફ હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલ ):

Characteristics of a healthy individual (કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ ઓફ હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલ ):

Health (હેલ્થ) :

• હેલ્થ એ એવી સ્ટેટ છે કે જેમા ફીઝીકલ (Physical), મેન્ટલ ( Mental ) એન્ડ સોસિયલ ( Social ) વેલબિન્ગ હોય છે. માત્ર ડિસીઝ તથા infirmity (ફિઝીકલ વિકનેસ) ની એબ્શન્સ જ નહી. તેથી હેલ્થ નો અર્થ ઇલનેસ થી ફ્રી રહેવું નથી પરંતુ હેલ્થ ની બેસ્ટ સ્ટેટ ને પ્રાપ્ત કરવી છે જે વ્યક્તિને પ્રોડક્ટીવ લાઇફ જીવવા માટે સક્ષમ બનાવે છે અને તે ફક્ત પોતાના માટે જ નહીં પરંતુ અન્ય લોકો માટે પણ ઉપયોગી થઈ શકે છે, તેથી બધી મોર્ડન ફેસેલિટી નો યુઝ કરીને હેલ્ધી રહેવું એ આપણો જન્મસિદ્ધ અધિકાર (Birth right) છે.”
• હેલ્ધી વ્યક્તિના યુનીવર્સલી રીતે એક્સેપ્ટેબલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ નું વર્ણન કરી શકે તેવી કોઇ સિસ્ટમ નથી કારણ કે તે કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ એ એજીન્ગ પ્રોસેસ, લાઇફ ઇવેન્ટ્સ અને પર્સનલ વેલ્યુથી પણ ઇન્ફ્લુઅન્સ થાય છે. હેલ્થ અને ડિસીઝ એ સબજેક્ટીવ સ્ટેટ્સ છે, જેને મેઝર કરવું ડિફીકલ્ટ છે. તેથી, હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલના સિમ્પટોમ્સ નું ઇવાલ્યુએશન એ હેલ્થ ડિસીઝ અને ફંક્શન્સ ના લેવલ અનુસાર કરવામાં આવે છે.

અહીં healthy person ની characteristics છે જે નીચે મુજબ છે…

1. Physical characteristics (ફીઝીકલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ)

2. Social characteristics (સોસિયલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ)

3. Spiritual & cultural characteristics (સ્પીરિચ્યુઅલ એન્ડ કલ્ચરલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ)

4. Mental characteristics (મેન્ટલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ)

Physical characteristics (ફિઝીકલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ ):

Physical characteristics of a healthy individual (ફિઝીકલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ ઓફ હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલ ):

• ફિઝિકલ હેલ્થ એ વ્યક્તિના કુલ હેલ્થ માટેનો પાયો છે. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ હેલ્ધી હોય છે ત્યારે તેના બોડીના દરેક ઓર્ગન્સ અને સિસ્ટમ પ્રોપર્લી રીતે ફંક્શન કરે છે. હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલના ફિઝિકલ લક્ષણો એને મેડિકલ રીતે ઓળખવામાં મદદરૂપ થાય છે. ફિઝિકલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ એ બોડીના સ્ટ્રક્ચર અને ફંકશન રિલેટેડ હોય છે અને તેને હેડ ટુ ટો અસેસમેન્ટ દ્વારા મેઝર કરી શકાય છે. આવા લક્ષણો Head-to-Toe આધારે સમજવામાં વધુ સહેલાઈ રહે છે. નીચે હેલ્ધી પર્સનના ફિઝિકલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ દર્શાવવામાં આવ્યા છે.
• હેલ્ધી વ્યક્તિ પ્લીઝન્ટ (Pleasant), ચીરફુલ (Cheerful : ખુશખુશાલ), હાઇટ (Hight) અને વેઇટ (weight) નોર્મલ સ્ટાન્ડર્ડ મુજબ, ઇન્ટેલિજન્ટ ( intelligent), સ્માઇલીન્ગ ફેસ ( Smiling face ), ફ્રેન્ડ્લી નેચર, વેલ ડ્રેસ્ડ (well Dressed) અને ગુડ પોસ્ચર ધરાવતા દેખાય છે.
• હેલ્ધી ઇન્ડિવિઝ્યુઅલ એ ટાઇમ પ્લેસ અને પર્સન (Time , Place and person) સાથે પણ વેલ ઓરિએન્ટેડ હોય છે.આન્સર ના રિસ્પોન્સ ઇમીડીયેટ્લી આપે છે. આઇ ટુ આઇ કોન્ટેક્ટ મેઇન્ટેન કરે છે. તથા ફુલ્લી કંસિયસ હોય છે અને ગુડ જજમેન્ટ કેપેબીલીટી ધરાવતા હોય છે.
• હેલ્ધિ ઇન્ડીવિઝ્યુઅલ ની સ્પીચ ક્લિયર તથા એપ્રોપ્રીએટ હોય છે, કરેક્ટ વડ્સ નો યુઝ કરે છે, સેન્ટેન્સીસ અને વરડીન્ગ ( Sentences and wording ) પર સારી પકડ ધરાવે છે.

1.મેઈન્ટેઇન્ડ હેડ અને બ્રેઇન ફંક્શન (Maintained Head and Brain Function):

• હેલ્ધી પર્સનનું બ્રેઇન (Brain) એક્ટીવ હોય છે. તેને ડિઝીનેસ (Dizziness), મેમરી લોસ (Memory Loss), કે એન્ઝાયટી (Anxiety) જેવી ન્યુરોલોજિકલ પ્રોબ્લેમ્સ હોતી નથી. આઇસ બ્રાઇટ અને વિઝન (Vision) ક્લિયર હોય છે. બ્રેઇન સુધી ઓક્સિજન અને બ્લડ સપ્લાય યોગ્ય રીતે પહોંચે છે.ઇયર એ નોર્મલ સાઇઝ અને સિમેટ્રીમાં હોય છે તથા ઇયર માંથી કોઇપણ ડિસ્ચાયર્જ નીકળતું નથી હીયરિન્ગ નોર્મલ હોય છે.નોઝ એ ફેસ ના કલર ને સેમ હોય છે કોઇપણ લીઝન તથા નોડ્યુલ જોવા મળતું નથી ડિસ્ચાર્જ પણ જોવા મળતું નથી નેઝલ સેપ્ટમ એ મીડલાઇનમાં હોય છે અને ઓલફેક્ટરી ફંક્શન નોર્મલ હોય છે.
• હેડ ( Head) : હેલ્થી વ્યક્તિનું હેડ એ સિમેટ્રિકલી રાઉન્ડેડ તથા ફુલ રેન્જ મોશન ધરાવતું હોય છે.સ્કલ એ ફિર્મ સિમેટ્રીકલ અને ઇન્ફ્લામેશન, સિસ્ટ, લિઝન્સ, અને ટેન્ડરનેસ હોતા નથી.

2.ઓરલ હેલ્થ એન્ડ ડેન્ટલ હાઈજીન (Oral Health and Dental Hygiene):

• લિપ્સ એ સિમેટ્રીકલ, સ્મુથ મોઇસ્ટ તથા નોડ્યુલ અને લિઝન હોતા નથી. બકલ મ્યુકોઝા પિન્ક, મોઇસ્ટ તથા ડિસ્કલરેશન્સ હોતા નથી.અલ્સર જોવા મળતા નથી.
• ટીથ એ 28 થી 32 હોય છે તથા વાઇટ , ગુડ કન્ડિશનમા અને સ્ટ્રોંગ હોય છે.તથા ડેન્ટલ કેરીસ જોવા મળતી નથી. ગમ્સ (Gums) એ પિન્ક, ક્લિન હોય છે અને એરિધેમા, સાયનોસીસ, બ્લિડિંગ તથા સ્વેલિન્ગ અને ઇનફ્લામેશન હોતુ નથી. Mouth માં હેલિટોસિસ (Halitosis : દુર્ગંધ) નહિં હોય. ટંગ (Tongue) ક્લિન હોય છે અને ઇન્ફેક્શન કે ફંગલ ગ્રોથ દેખાતી નથી.

3.નોર્મલ સ્કિન એન્ડ હેર કન્ડિશન (Normal Skin and Hair Condition):

• સ્કિન (Skin) મોઇશ્ચરાઇઝ્ડ, ઇલાસ્ટિક અને ઇક્વલ ટોનમાં હોય છે. ઇચિન્ગ, રેશિસ કે ડ્રાઇનેસ નહિં હોય. હેર (Hair) ચમકદાર, મજબૂત અને ઓછી માત્રામાં ફોલ થતો હોય છે.હેઇર ક્લીન, સાઇનીન્ગ ઓઇલ્ડ, વેલ કોમ્બડ ( સારી રીતે ઓડવેલા), વિધાઉટ ડેન્ડ્રફ અને સ્કલ સ્મુથ હોય છે.

4.કાર્ડિયાક એન્ડ રેસ્પિરેટ્રી ફંક્શન (Cardiac and Respiratory Function):

• પલ્સ રેટ(Pulse Rate): 60–100 bpm
• રેસ્પિરેટરી રેટ(Respiratory Function): 12–20 breaths/minute
• બ્લડ પ્રેશર(Blood Pressure): 120/80 mmHg
• કોઈ ડાયસ્પ્નિયા (Dyspnea), ટાકિકાર્ડિયા (Tachycardia) કે બ્રેડીકાર્ડિયા (Bradycardia) ના લક્ષણો હોવા જોઈએ નહિં.

5.નોર્મલ બોડી ટેમ્પરેચર (Normal Body Temperature):

• 98.6°F (37°C) બોડી ટેમ્પરેચર હોવું આદર્શ માનવામાં આવે છે. અત્યાધિક ટેમ્પરેચર ચેન્જિસ : ફીવર (Fever), હાયપોથર્મિયા (Hypothermia) : હેલ્થના ડિસ્ટર્બન્સનું સૂચન કરે છે.

6.હેલ્ધી નેક, શોલ્ડર્સ એન્ડ પોઝ્ચર (Healthy Neck, Shoulders and Posture):

• બોડી પોઝ્ચર (Posture) સ્ટ્રેઇટ અને બેલેન્સ હોય છે. નેક (Neck) અને શોલ્ડર્સ (Shoulders) માં પેઇન કે સ્ટિફનેસ નથી હોતી. પોઝ્ચર, નર્વસ સિસ્ટમ અને મસલ્સના હેલ્ધી કોઓર્ડિનેશનનું હાઇલાઇટ છે.

7.બોડી માસ ઇન્ડેક્સ (Body Mass Index – BMI):

• આદર્શ BMI રેન્જ: 18.5 – 24.9 આ રેન્જ બતાવે છે કે પર્સન Neither અન્ડરવેઇટ (Underweight) છે કે ઓવરવેઇટ (Overweight) કે ઓબીઝ (Obese) નથી. આ પર્સનનું ન્યુટ્રિશન અને મેટાબોલિઝમ (Metabolism) બેલેન્સમાં છે.

8.હેન્ડ મસલ્સ સ્ટ્રેન્થ એન્ડ ગ્રિપ (Hand Muscle Strength and Grip):

• એક્ટીવ હેન્ડ ગ્રિપ અને સ્ટેડી હેન્ડ મૂવમેન્ટ્સ હેલ્ધી ન્યુરોમસ્ક્યુલર ફંક્શન (Neuromuscular Function) દર્શાવે છે. પર્સન writing, holding, or lifting દરમિયાન થાક અનુભવતો નથી.

9.એનર્જી લેવલ એન્ડ ફિઝિકલ ઍક્ટિવિટી (Energy Level and Physical Activity):

• હેલ્ધી પર્સન કોઇપણ ડેઇલી ઍક્ટિવિટી : જેમ કે ચાલવું, ઊભા રહેવું, કામ કરવું : સરળતાથી કરે છે. કંટિન્યુઅસ થાક, લેથાર્જી (Lethargy) કે ફટીગ (Fatigue) જેવી ફરિયાદો ન હોય.

10.હેલ્ધી ડાઇજેસ્ટિવ ફંક્શન એન્ડ એપેટાઇટ (Healthy Digestive Function and Appetite):

• પર્સનને નિયમિત ભૂખ લાગે છે અને ખોરાક યોગ્ય રીતે પચાય છે. કોઈ ગેસ્ટ્રિક ઇશ્યૂઝ જેમ કે એસિડિટી, બ્લોટિંગ કે કબજિયાત હોય નહિ. લિવર (Liver), પેન્ક્રિયાસ (Pancreas), અને ઇન્ટેસ્ટાઇન્સ (Intestines) સારી રીતે કામ કરે છે.

11.યૂરિનેરી એન્ડ એક્સ્ક્રેટરી ફંક્શન (Urinary and Excretory Function):

• યુરીનરી એક્સક્રીશન એ રેગ્યુલર અને ઇઝી હોય છે. યૂરિનનો કલર પેલ યલો હોય છે અને કોઇ બર્નિંગ કે અનઇવન ઓડર નથી. બોવેલ મૂવમેન્ટ્સ (Bowel Movements) રેગ્યુલર હોય છે.

12.સ્લીપ પેટર્ન એન્ડ ક્વોલિટી (Sleep Pattern and Quality):

• હેલ્ધી પર્સનને દરરોજ 7-8 કલાક uninterrupted ઊંઘ મળે છે. સુતા પછી તાજગી અને mental clarity અનુભવાય છે. ઇન્સોમ્નિયા (Insomnia), હાયપરસોમ્નિયા (Hypersomnia), કે સ્લીપ એપ્નિયા (Sleep Apnea) જેવા ડિસ્ટર્બન્સ ન હોય.

13.મસલ ટોન એન્ડ સ્ટ્રેન્થ (Muscle Tone and Strength):

• બોડીની મસલ્સ ફિટ અને પ્રોપર હોય છે. પર્સન સ્ટ્રેંચિંગ, લિફ્ટિંગ કે વોકિંગ જેવી એક્ટીવિટી એ ઇઝીલી કરે છે. સાર્કોપેનિયા (Sarcopenia ) જેવા લક્ષણો નહિં હોય.

14.લેગ ફંક્શન અને સ્ટ્રક્ચર (Leg Function and Structure):

• લેગ સ્ટ્રોન્ગ, બેલેન્સ્ડ અને પેઇનફ્રી હોય છે. હેલ્ધી ગેઇટ (Gait) – એટલે કે ચાલવાની પદ્ધતિ – સ્ટેબલ હોય છે. જોઇન્ટ્સમાં પેઇન, સ્વેલિંગ કે મસલ્સ પ્રેશર નથી હોતું.

હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલના ફિઝિકલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ એ તેના ઓવરઓલ હેલ્થ સ્ટેટસ માટે અત્યંત ઇમ્પોર્ટન્ટ હોય છે. જ્યારે બોડીના દરેક ઓર્ગન્સ એ પ્રોપર્લી રીતે ફંક્શન કરે છે, ત્યારે વ્યક્તિ જીવનના દરેક ક્ષેત્રે એક્ટીવ અને તંદુરસ્ત રહે છે. એના વર્તનથી લઈ બોડીના હાવભાવ સુધી બધું જ હેલ્ધી બેઝલાઈન દર્શાવે છે. આવી ફિઝિકલ હેલ્થ વ્યક્તિને લાંબી, ઊર્જાવાન અને ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળી લાઈફ જીવવામાં હેલ્પફુલ થાય છે.

સોસિયલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ (Social Carecteristics):

હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલની સોસિયલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ (Social Characteristics of Healthy Individual):

સોસિયલ હેલ્થ (Social Health) એ એન્ટાયર હેલ્થનું ઇમ્પોર્ટન્ટ ઓર્ગન છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન (World Health Organization : WHO) મુજબ હેલ્થ એ ફક્ત બોડીમાં રોગ ન હોવું નથી, પણ મેન્ટલ, ફીઝીકલ અને સોસિયલી રીતે કમ્પ્લીટ્લી વેલબિન્ગ હોવી જોઇએ. એટલે કે, કોઇ વ્યક્તિ તંદુરસ્ત ત્યારે જ ગણાય જયારે તે પોતાના સમાજમાં યોગ્ય રીતે મેળ પીરસી શકે, ઇન્ટરએક્ટ (Interect) કરી શકે અને હેલ્ધી રિલેશનશિપ (Healthy Relationships) જાળવી શકે.

હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલની સોસિયલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ નીચે વિસ્તૃત રીતે દર્શાવવામાં આવી છે:

1.ઇફેક્ટિવ કમ્યુનિકેશન એબિલિટી (Effective Communication Ability):

• હેલ્ધી વ્યક્તિની સોસિયલ સક્રીયતા માટે ઇફેક્ટીવ કોમ્યુનીકેશન જરુરી હોય છે. તે અન્ય લોકો સાથે ઓપન્લી અને ક્લીયરલી રીતે વાત કરી શકે છે. શબ્દો, બોડી લેંગ્વેજ અને એક્સપ્રેશન (Expression) ની સમજૂતી પણ યોગ્ય હોય છે. આ ક્ષમતા સોસિયલ એન્ગેજમેન્ટ અને કોન્ફિડન્સને વઘારે છે.

2.એમ્પથી અને સેન્સીટીવીટી (Empathy and Sensitivity):

• હેલ્ધી વ્યક્તિ બીજા લોકોની લાગણીઓ અને પરિસ્થિતિઓ સમજી શકે છે. તે એમ્પેથીટિક હોવાને કારણે પોતાની વાત લાદે (impose) નહીં પરંતુ સચોટ અને સહાનુભૂતિપૂર્વક રિસ્પોન્સ આપે છે. આ લક્ષણ એ મેન્ટલ અને સોસિયલ હેલ્થ બંને માટે અનિવાર્ય છે.

3.સોસિયલ એડેપ્ટેબિલિટી (Social Adaptability):

• હેલ્ધી વ્યક્તિ દરેક પ્રકારની સોસિયલ પરિસ્થિતિમાં પોતાને સમાયોજિત કરી શકે છે. તે જૂદા-જૂદા બેકગ્રાઉન્ડના લોકો સાથે ઇઝીલી રિલેશન બાંધી શકે છે. એડેપ્ટેબિલિટી (Adaptability) મજબૂત ઇમોશનલ ઇન્ટેલિજન્સ (Emotional Intelligence) નું નિશાન છે. સોશિયલ ચેન્જ સોશિયલાઈઝેશન પ્રોસેસ અને સોશિયલ કંટ્રોલ ફોલો કરે છે.

4.હેલ્ધી રિલેશનશિપ મેઇન્ટેન કરવી (Maintaining Healthy Relationships):

• હેલ્ધી વ્યક્તિ પોતાના પરિવાર, મિત્રો, સહકર્મી , સોસાયટી અને કમ્યુનીટી વગેરે સાથે સહકારપૂર્ણ અને હેલ્ધી રિલેશનશીપ જાળવે છે. તેમાં વિશ્વાસ, માન્યતા અને પરસ્પર આદર હોય છે. ઝઘડા કે દુરાવા ટાળવા માટે સકારાત્મક અભિગમ અપનાવે છે.

5.કોન્ફ્લિક્ટ રિઝોલ્યુશન સ્કિલ્સ (Conflict Resolution Skills):

• હેલ્ધી વ્યક્તિ નેગેટિવ પરિસ્થિતિઓમાં પણ શાંતિથી વાતચીત કરી શકે છે. ઝઘડા ઉકેલવા માટે લોજીકલ અને ઇમોશનલ બેલેન્સ રાખે છે. એગ્રેસિવ કે પેસિવ ન હોય પણ એસર્ટિવ (Assertive) અભિગમ અપનાવે છે.

6.ટિમવર્ક અને કો-ઓપરેશન (Teamwork and Cooperation):

• સ્વસ્થ વ્યક્તિ ટિમમાં સારી રીતે કામ કરી શકે છે. તે સહયોગી હોય છે અને અન્ય લોકોના વિચારનું પણ સન્માન કરે છે. તેના દ્વારા ગ્રુપ એફિશિયન્સી વધે છે. ટિમવર્કમાં પાર્ટિસિપેશન હેલ્ધી સોસિયલ બેહેવિઅર દર્શાવે છે.

7.સોસિયલ રેસ્પોન્સિબિલિટી (Social Responsibility):

• હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલ પોતાના સમાજ, પર્યાવરણ અને નૈતિક જવાબદારી માટે જાગૃત હોય છે. તે સ્વચ્છતા, ગ્રીન ઈનિશિયેટિવ્સ, સેવા પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લે છે. પેસિવ ન રહીને સોસાયટી માટે એક્ટિવ યોગદાન આપે છે.

8.લોન્લીનેસ કે આઇસોલેશનથી દૂર રહેવું (Staying Away from Loneliness or Isolation):

• હેલ્ધી વ્યક્તિ સોસિયલી કનેક્ટેડ રહે છે. તે લોન્લીનેસ (Loneliness) કે સોસિયલ આઇસોલેશન (Social Isolation) થી દૂર રહે છે, કારણકે આ બે વસ્તુઓ ડિપ્રેશન, સ્ટ્રેસ અને ઓછી સોસિયલ હેલ્થ તરફ દોરી શકે છે.

9.સોસિયલ એન્ગેજમેન્ટ અને પાર્ટિસિપેશન (Social Engagement and Participation):

• હેલ્ધી વ્યક્તિ વિવિધ સોસિયલ એક્ટિવિટીઝ : જેમ કે ફેમિલી ગેધરિંગ, ફેસ્ટિવલ્સ, કમ્યુનિટી સર્વિસ વગેરેમાં ઉત્સાહભેર ભાગ લે છે. આ પ્રવૃત્તિઓ તેને સોસિયલ સપોર્ટ, સેલ્ફ-વેલ્યુ અને મેન્ટલ વેલ્બીંગ આપે છે.

10.રિસ્પેક્ટફુલ બેહેવિઅર અને ટોલરન્સ (Respectful Behaviour and Tolerance):

• સ્વસ્થ વ્યક્તિ અન્ય લોકોના મત, સંસ્કૃતિ, ધર્મ અને જીવનશૈલી માટે સહિષ્ણુ હોય છે. તે ડાઇવર્સિટી (Diversity) નું સન્માન કરે છે અને કોઈપણ પ્રકારના ભેદભાવ કે અનાદરથી દૂર રહે છે.

11.લીડરશીપ અને ઇનિશિયેટિવ લેવલ (Leadership and Initiative Level):

• હેલ્ધી વ્યક્તિ જ્યારે જરૂરી હોય ત્યારે આગળ આવી ને ઇનિશિયેટિવ લઈ શકે છે. તે ગ્રુપમાં પોતાનું નેતૃત્વ (Leadership) દાખવી શકે છે અને અન્યને પ્રોત્સાહિત કરી શકે છે.

12.સેલ્ફ-ઇમેજ અને સોસિયલ સ્ટેટસ વિશે સંતોષ (Self-Image and Social Satisfaction):

• હેલ્ધી વ્યક્તિ પોતાની ઓળખ, પોતાના રોલ અને સોસિયલ સ્ટેટસથી સંતુષ્ટ હોય છે. તેને ઇન્સેક્યુરિટી અથવા કમ્પેરિઝનની લાગણી ન હોય, જેના કારણે તે હેલ્ધી સોસિયલ ઇન્ટરએક્શન બનાવી શકે છે.

13.મોરલ એન્ડ એથિકલ વેલ્યૂઝ (Moral and Ethical Values):

• સોસિયલી હેલ્ધી વ્યક્તિમાં મોરલ વેલ્યૂઝ મજબૂત હોય છે, જે તેનાં વર્તન અને સંબંધોમાં જોવા મળે છે. તે જવાબદારીપૂર્વક જીવન જીવવા પર વિશ્વાસ રાખે છે અને બેકારી, જુગાર, અસત્ય વગેરેથી દૂર રહે છે.

14.સ્ટ્રેસ મેનેજમેન્ટ ઇન સોસિયલ કન્ટેક્સ્ટ (Stress Management in Social Context):

• હેલ્ધી વ્યક્તિ સોસિયલ દબાણ અથવા તણાવને પોઝિટિવ રીતે હેન્ડલ કરી શકે છે. તે મેચ્યુર રિસ્પોન્સ આપે છે અને પોતાની લાગણીઓને નિયંત્રિત રાખી શકે છે, જે સોસિયલ સંબંધોને બગાડે નહીં.

હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલની સોસિયલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ એ તેની સમજૂતિ, લાગણીઓ, વર્તન અને અન્ય સાથેના સંબંધોની ગુણવત્તાને દર્શાવે છે. આ લક્ષણો માત્ર સોસિયલ હેલ્થ પૂરતી મર્યાદિત નથી, પણ તે ફિઝિકલ, મેન્ટલ અને ઇમોશનલ હેલ્થ સાથે પણ જોડી શકાય છે. હેલ્ધી સોસિયલ લાઇફ વ્યક્તિને આનંદ, સપોર્ટ અને આત્મસંતોષ આપે છે – જે આખરે જીવનની ગુણવત્તાને વધારે છે.

સ્પિરિચ્યુઅલ એન્ડ કલ્ચરલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ (Spiritual and Cultural Characteristics):

હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલની સ્પિરિચ્યુઅલ એન્ડ કલ્ચરલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ (Spiritual and Cultural Characteristics of Healthy Individual):

• એક હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલ (Healthy Individual) ફક્ત બોડી (Body) કે માઇન્ડ (Mind) થી હેલ્ધી હોય એટલું પૂરતું નથી – તે વ્યક્તિની હેલ્થમાં સ્પિરિચ્યુઅલ (Spiritual) અને કલ્ચરલ (Cultural) હેલ્થ પણ ઇમ્પોર્ટન્ટ પાર્ટ છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન (WHO) હેલ્થને એક હોલિસ્ટિક સ્ટેટ (Holistic State) તરીકે ઓળખે છે, જેમાં બોડી( Body ), માઇન્ડ (Mind), સોસાયટી (Society) અને સ્પિરિટ (Spirit) – ચારેયમાં બેલેન્સ હોવું જરૂરી છે.
• સ્પિરિચ્યુઅલ અને કલ્ચરલ હેલ્થ વ્યક્તિના જીવન મૂલ્યો, શ્રદ્ધા, સંસ્કાર, ધાર્મિક વ્યવહાર અને સમાજ સાથેના સંવાદમાં પ્રગટ થાય છે.
• સ્પીરિચ્યુઅલ અને કલ્ચરલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ એ હેલ્થમાં ઇમ્પોર્ટન્ટ રોલ પ્લે કરે છે તે પોતાના રિલિજિયન માં બીલીવ કરે છે પરંતુ તે બીજાના રિલિજિયન અને બીલીફ ની પણ સાથે સાથે રિસ્પેક્ટ કરે છે.

1.સેલ્ફ અવેરનેસ અને ઇનર પીસ (Self-awareness and Inner Peace):

• હેલ્ધી વ્યક્તિ પોતાના સ્પિરિટ અને ઈનર-સેલ્ફને ઓળખે છે. તેની અંદર આત્મવિશ્વાસ અને જીવનનો સ્પષ્ટ હેતુ હોય છે. સ્પિરિચ્યુઅલ હેલ્થ વ્યક્તિને ઇમોશનલ સ્ટેબિલિટી આપે છે. હોર્મોનલ બેલેન્સ અને ન્યૂરૉલૉજીકલ ફંક્શન્સ (Neurological Functions) ને ઇઝીલી રીતે મેનેજ કરે છે.

2.ફેઇથ (શ્રદ્ધા) અને ધર્મની સમજ (Faith and Understanding of Religion):

• હેલ્ધી વ્યક્તિ પોતાની રિલિજિયસ બેલીફ્સને જાણતો હોય છે, પણ એ બીજાની ધાર્મિક ભાવનાઓ પ્રત્યે પણ રિસ્પેક્ટ રાખે છે. આ શ્રદ્ધા વ્યક્તિને રેસિલિયન્સ (Resilience), હોપ (Hope), અને ક્લેરિટી ઓફ થોટ્સ (Clarity of Thoughts) આપે છે, ખાસ કરીને લાઈફ સ્ટ્રેસ દરમિયાન.

3.મોરલ અને એથિકલ વેલ્યૂઝ (Moral and Ethical Values):

• સ્પિરિચ્યુઅલ હેલ્થ ઇનડિવિજ્યુઅલમાં એથિકલ જજમેન્ટ મજબૂત હોય છે. તે હંમેશા હ્યૂમન વેલ્યૂઝ – જેમ કે ઈમાનદારી, કરુણા અને જસ્ટિસ ના આધારે નિર્ણય લે છે. તેનું વર્તન પર્સનલ અને પ્રોફેશનલ સંબંધોમાં પણ પોઝિટિવ અફેક્ટ નાખે છે.

4.સ્ટ્રેસનું સ્પિરિચ્યુઅલ મેનેજમેન્ટ (Spiritual Stress Management):

• ધ્યાન (Meditation), પ્રાર્થના (Prayer), યોગ (Yoga) વગેરે દ્વારા હેલ્ધી વ્યક્તિ સ્ટ્રેસને નેચરલ રીતે મેનેજ કરે છે. આ પ્રેક્ટિસિસ બ્રેઇનના લિમ્બિક સિસ્ટમ પર પોઝિટિવ અસર કરે છે અને કાર્ટિસોલ લેવલ (Cortisol Level) ઘટાડે છે – જેને સ્ટ્રેસ હોર્મોન કહે છે.

5.કરુણા અને સેવા ભાવના (Compassion and Spirit of Service):

• હેલ્ધી સ્પિરિચ્યુઅલ પર્સન હંમેશા ઓથર્સ માટે હેલ્પફુલ રહે છે. તેની અંદર એમ્પથી (Empathy) અને સેલ્ફલેસ સર્વિસની ભાવના હોય છે. આ પોઝિટિવ એનર્જી સોસાયટીમાં મેન્ટલ હેલ્થને પણ ઇમ્પ્રૂવ કરે છે.

6.જીવનનો હેતુ અંગે સ્પષ્ટતા (Clarity of Life’s Meaning and Purpose):

• સ્પિરિચ્યુઅલ રીતે હેલ્ધી વ્યક્તિ “Purpose-Driven Life” જીવે છે. તેનું જીવન માત્ર નોકરી કે મટિરિયલ ગેઈન માટે નથી, પણ ઈનર ગ્રોથ અને સમાજ માટે યોગદાન આપવા માટે છે. આ જીવન દૃષ્ટિ વ્યક્તિને ડિપ્રેશન અને એન્ઝાયટીથી દૂર રાખે છે.

7.કલ્ચરલ અવેરનેસ અને ઇન્ટિગ્રિટી (Cultural Awareness and Integrity):

• એક હેલ્ધી વ્યક્તિ પોતાની સંસ્કૃતિ (Culture), ભાષા, ઉત્સવ અને પરંપરાઓનો આદર કરે છે. તે બીજી સંસ્કૃતિ પ્રત્યે ટોલરન્સ અને અડોપ્ટેબિલિટી રાખે છે. આવું વર્તન વર્ચ્યુઅલ મલ્ટિકલ્ચરલ સોસાયટીમાં ખૂબ જ જરૂરી બને છે.

8.સ્પિરિચ્યુઅલ કમ્યુનિટી પાર્ટિસિપેશન (Spiritual Community Participation):

• હેલ્ધી સ્પિરિચ્યુઅલ વ્યક્તિ ધાર્મિક કે સ્પિરિચ્યુઅલ ઇવેન્ટ્સમાં ભાગ લે છે. ભજન, કીર્તન, સત્સંગ કે ધર્મસભાઓ માં હાજરી આપીને તે કમ્યુનિટી જોડાણ અને મેન્ટલ વેલ-બીઇંગ અનુભવે છે. આ રીતે તેને એક સોસિયલ સપોર્ટ સિસ્ટમ મળે છે.

9.કલ્ચરલ ટોલરન્સ અને ઇનક્લૂઝિવ એપ્રોચ (Cultural Tolerance and Inclusive Approach):

• હેલ્ધી પર્સન અન્ય રિલિજન્સ અને કલ્ચરલ બેલીફ્સના પ્રત્યે ટોલરન્ટ હોય છે. જાતિ, ધર્મ કે લિંગ આધારિત ભેદભાવ નહિ રાખે. આવો ઇનક્લૂઝિવ એપ્રોચ સામાજિક શાંતિ અને કો-એક્ઝિસ્ટન્સ માટે ફરજિયાત છે.

10.સ્પિરિચ્યુઅલ લીડરશીપ અને ગાઇડન્સ (Spiritual Leadership and Guidance):

• હેલ્ધી સ્પિરિચ્યુઅલ ઇનડિવિજ્યુઅલ પોતાના વર્તન, વિચારધારા અને જીવનશૈલી દ્વારા અન્યને માર્ગદર્શન આપે છે. તેનો લાઈફ એક્સેમ્પલ બીજાને હેલ્પફુલ થાય છે – ખાસ કરીને ટફ ટાઈમ્સમાં.

સ્પિરિચ્યુઅલ એન્ડ કલ્ચરલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલના ઇનર સ્ટેટ, બિહેવિયર અને સોસાયટલ યોગદાનનું પ્રતિબિંબ છે. આવી વ્યક્તિ ફક્ત પોતે જ શાંતિપૂર્વક જીવન જીવતી નથી, પણ અન્ય લોકોને પણ સુખી અને સકારાત્મક બનાવે છે.

સ્પિરિચ્યુઅલ હેલ્થ આત્મવિશ્વાસ, તણાવ પ્રતિકારક શક્તિ અને જીવનનું મહત્વ સમજાવે છે, જયારે કલ્ચરલ હેલ્થ વ્યક્તિને પોતાની રૂટસ સાથે જોડાયેલી રાખે છે અને સોશ્યલીટી ને વધારવા મદદ કરે છે.

મેન્ટલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ (Mental Characteristics):

હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલની મેન્ટલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ (Mental Characteristics of Healthy Individual):

• હેલ્ધી લાઇફ માટે ફક્ત ફિઝિકલ હેલ્થ (Physical Health) જ નહીં, પણ મેન્ટલ હેલ્થ (Mental Health) પણ એટલી જ મહત્વપૂર્ણ છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન (WHO) મુજબ, મેન્ટલ હેલ્થ એ એવુ સ્ટેટ છે જેમાં વ્યક્તિ પોતાનું પોટેન્શિયલ સાચવી શકે, જીવનના સ્ટ્રેસનો સામનો કરી શકે, પ્રોડક્ટિવ રીતે કામ કરી શકે અને સમાજ માટે યોગદાન આપી શકે.
• હેલ્ધી મેન્ટલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ એ એવા લક્ષણો છે, જે દર્શાવે છે કે વ્યક્તિનો માઇન્ડ (Mind) કેવી રીતે કામ કરે છે, અને તે કેવી રીતે વિચારે છે, અનુભવે છે અને પોતાને તથા બીજાને કેવી રીતે સંબોધે છે.

1.ઇમોશનલ સ્ટેબિલિટી (Emotional Stability):

• હેલ્ધી વ્યક્તિમાં ઇમોશન્સ પર કન્ટ્રોલ હોય છે. ગુસ્સો, દુઃખ, આનંદ, ડર વગેરે લાગણીઓનું તેને હેલ્ધી રીતે એક્સપ્રેશન કરવાનું જાણે છે. તે ઓવરરિએક્ટ નહીં કરે, ન પેસિવ રહે તે સચોટ રીતે રેસ્પોન્ડ કરે છે.
• ઇમોશનલ સ્ટેબિલિટી બ્રેઇનના લિમ્બિક સિસ્ટમ અને પ્રીફ્રન્ટલ કોર્ટેક્સ વચ્ચેના હેલ્ધી કોમ્યુનિકેશનને સૂચવે છે.

2.એડેપ્ટેબિલિટી અને કોપિંગ સ્કિલ્સ (Adaptability & Coping Skills):

• હેલ્ધી ઇન્ડીવિઝ્યુઅલ સાયકોલોજીકલ સ્ટ્રેસ (Psychological Stress) સામે પ્રોપર રીતે કોપ કરી શકે છે. જીવનમાં આવેલ પરિવર્તનો – નોકરી(Job), સંબંધો (Relations) કે હાનિ (Damage) જેવી કન્ડિશનમાં તે પોતાના માઇન્ડને સ્ટેબલ રાખી શકે છે.
• આ વ્યક્તિમાં હેલ્ધી coping mechanisms હોય છે, જેમ કે mindfulness, reasoning, journaling, guided breathing, વગેરે.

3.સેલ્ફ-કોન્ફિડેન્સ અને સેલ્ફ-એસ્ટીમ (Self-confidence and Self-esteem):

• હેલ્ધી માઇન્ડ ધરાવતી વ્યક્તિ પોતાનું મૂલ્ય ઓળખે છે અને પોતાની ક્ષમતા(capacity)માં વિશ્વાસ રાખે છે.તે સકારાત્મક રીતે પોતાને એક્સપ્રેસ કરે છે અને ડીસિઝન લેવામા ડરતો નથી.
• હેલ્ધી સેલ્ફ-ઇમેજ વ્યક્તિની પર્સનલ અને પ્રોફેશનલ ગ્રોથ માટે આધારરૂપ છે.

4.રિયાલિસ્ટિક થિકિંગ અને ઇનસાઈટ (Realistic Thinking & Insight):

• હેલ્ધી મેન્ટલ પર્સન જીવનની પરિસ્થિતિઓ અંગે વાસ્તવિક અને તટસ્થ દૃષ્ટિ ધરાવે છે.
  તે ફેક્ટ્સ અને લોજિક આધારે વિચારે છે અને ઈલ્યુઝન કે મિથ્સમાં નથી ફસાતો.
• આ ગુણવત્તા વ્યક્તિના Executive Functioning ક્ષમતા સાથે જોડાયેલી છે, જે Prefrontal Cortex દ્વારા મેનેજ થાય છે.

5.ડિસીઝન મેકિંગ એબિલિટી (Decision-Making Ability):

• હેલ્ધી વ્યક્તિ એવી કન્ડિશનમાં પણ યોગ્ય અને સમયસર નિર્ણય લઈ શકે છે, જ્યારે પ્રેશર હોય. તે Relevant facts નું વિશ્લેષણ કરે છે અને શક્ય પરિણામોને ધ્યાને રાખે છે.
• સારો ડિસીઝન મેકિંગ સ્પષ્ટ મગજ અને મજબૂત કૉગ્નિટીવ ફંક્શન્સ (Cognitive Functions) દર્શાવે છે.

6.સોસિયલ ઇન્ટરએક્શન અને કોમ્યુનિકેશન સ્કિલ (Social Interaction & Communication Skills):

• મેન્ટલી હેલ્ધી વ્યક્તિ અન્ય લોકો સાથે સહકારપૂર્ણ અને સકારાત્મક સંબંધ બાંધે છે. તે પોતાનું કહેવું સ્પષ્ટ રીતે કહી શકે છે અને બીજાનું સાંભળવા તૈયાર રહે છે.
• મેન્ટલ હેલ્ધ માટે ઇફેક્ટિવ વર્બલ અને નોન-વર્બલ કોમ્યુનિકેશન અનિવાર્ય છે.

7.મેમરી અને કૉગ્નિટીવ એબિલિટી (Memory & Cognitive Ability):

• હેલ્ધી માઇન્ડ ધરાવતી વ્યક્તિ પાસે સારી મેમરી, એટેન્શન (Attention), લર્નિંગ અને રીઝનિંગ શક્તિ હોય છે. તે નવા વિચાર અપનાવવાની એબેલીટી ધરાવે છે અને ફોકસ રાખી શકે છે.
• કૉગ્નિટીવ ફંક્શન્સ Frontal Lobe, Hippocampus, અને Cerebral Cortex દ્વારા સંચાલિત થાય છે.

8.મૂડ સ્ટેબિલિટી અને અબ્સેન્સ ઓફ મૂડ ડિસઓર્ડર્સ (Stable Mood and Absence of Mood Disorders):

• મૂડ સ્ટેબિલિટી એ એક ઇમ્પોર્ટન્ટ મેન્ટલ કેરેક્ટરિસ્ટિક છે. હેલ્ધી વ્યક્તિમાં મૂડ અપડાઉન ખૂબ જ ઓછું હોય છે અને મુડ કે ડિપ્રેશન જેવી શાર્પ લાગણીઓથી દૂર રહે છે.
• સ્ટેબલ મૂડ એટલે કે કોઈ Mood Disorders જેમ કે ડિપ્રેશન, બાઈપોલર ડિસઓર્ડર વગેરે ના હોવા.

9.ઇમ્પલ્સ કંટ્રોલ (Impulse Control) :

• મેન્ટલી હેલ્ધી વ્યક્તિ પોતાની ઇચ્છાઓ અને તત્કાળ પ્રતિક્રિયાઓ પર નિયંત્રણ રાખી શકે છે. તે કોઈ પરિસ્થિતિમાં તરત જ ઓવરરિએક્ટ નહિ કરે.
• આ રીતે વ્યક્તિ પોતાની નેગેટિવ એનર્જી ને પોઝિટિવ ચેનલમાં ફેરવી શકે છે.

10.હ્યુમર સેન્સ અને ક્રિયેટિવિટી (Sense of Humor and Creativity):

• હેલ્ધી મગજ (Brain) ડિપ્રેશનની કન્ડિશનમાં પણ હાસ્ય અને સર્જનાત્મકતા જાળવી શકે છે. તે વિચારવામાં નવી રીતો અપનાવે છે અને જીવનને લાઇટલી પણ લઈ શકે છે.
• હેલ્ધી સ્પોર્ટિવ અપ્રોચ વ્યક્તિના ઓવરઓલ વેલ-બીઇંગ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

11.લર્નિંગ એબિલિટી અને ઓપન-માઇન્ડેડનેસ (Learning Ability & Open-mindedness):

• હેલ્ધી વ્યક્તિ સતત શીખવા તૈયાર હોય છે અને નવી વસ્તુઓ માટે શીખવા તૈયાર હોય છે. તે ક્રિટિસિઝમ લેવી પણ જાણે છે અને તેના પરથી ગ્રોથ કરે છે.
• આ લક્ષણો એ મેન્ટલ ફ્લેક્સિબિલિટી (Mental Flexibility) દર્શાવે છે.

12.સેલ્ફ-કન્ટ્રોલ અને ડિલેર્ડ ગ્રેટિફિકેશન (Self-control & Delayed Gratification):

• હેલ્ધી પર્સન કોઈ ઇચ્છિત પરિણામ માટે ધીરજથી રાહ જોઈ શકે છે અને તરત મળતી ખુશીને ત્યાગી શકે છે.
• આ લક્ષણ વ્યક્તિના Executive Control System ની મજબૂત કામગીરી દર્શાવે છે.

13.મેન્ટલ રિઝિલિયન્સ (Mental Resilience):

• હેલ્ધી માઇન્ડ સમસ્યાઓ પછી પણ પુનઃ સ્થાપિત થવા (Recovery) માટે સક્ષમ હોય છે. ટફ પરિસ્થિતિઓ બાદ તે હિંમત રાખી આગળ વધે છે.
• રિઝિલિયન્સ એ મેન્ટલ હેલ્થનું મોટું પોઝિટિવ ઇન્ડિકેટર છે.

હેલ્ધી મેન્ટલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ વ્યક્તિના માઇન્ડની મચ્યોરિટી, સ્થિરતા અને સપાટી દર્શાવે છે. આવા 0લક્ષણો વ્યક્તિને માત્ર આજના સમયમાં નહીં, પણ જીવનના દરેક પડાવમાં પોઝિટિવ, સ્ટેબલ અને સક્ષમ બનાવે છે.

અધર મેન્ટલ કેરેક્ટેરાઇસ્ટીક્સ (Other mental Characteristics):

• મેન્ટલી હેલ્ધી વ્યક્તિ એ પોતા સાથે અને સોસાયટીમા વેલ એડજસ્ટેડ હોય છે.
• મેન્ટલી હેલ્ધી વ્યક્તિ એ પોતાની લિમીટ્સથી અવેઇર હોય છે, તે પોતાની સ્ટ્રેન્થ તથા વિકનેસ ને જાણતા હોય છે.
• તે લાઇફ ના બધાજ આસ્પેક્ટ્સમા, વર્કમા એન્ડ બિહેવ્યરમા બેલેન્સ મેઇન્ટેઇન કરે છે.તે પોતાની એક્શન્સ માટે રિસ્પોન્સીબલ હોય છે.
• તેનામા લાઇફ ના સ્ટ્રેઇન તથા સ્ટ્રેસ ને બિયર કરવા માટેની એબીલીટી હોય છે તથા સિચ્યુએશન પ્રમાણે એડજસ્ટ કરવા માટેની એબીલીટી હોય છે.
• મેન્ટલ કોનફ્લીક્ટ્સ અને ટેન્શન થી ફ્રિ હોય છે.
• મેન્ટલી હેલ્ધી પર્સન એ પોતાની જોબ તથા ઓક્યુપેશન થી સેટીસ્ફાઇડ હોય છે.
• તે ફેન્ટસી માં નહીં પરંતુ વર્લ્ડની રિયાલીટી મા લાઇવ કરતા હોય છે.
• તે સોસાયટી ના પીપલ્સ સાથે ગુડ સોસિયલ રિલેશન મેઇન્ટેઇન રાખે છે.
• મેન્ટલી હેલ્ધી પર્સન એ લાઇફમા આવતા બધા જ વર્કને નેચરલ અને મેચ્યોર મેનરમા કોઇપણ પ્રોબ્લેમ વગર જ સોલ્વ કરી શકે છે.
• મેન્ટલી હેલ્ધી પર્સન ને સેલ્ફ કોન્ફીડન્ટ,સેલ્ફ આઇડેન્ટીટી તથા સ્ટ્રોન્ગ સેન્સ ઓફ સેલ્ફ એસ્ટીમ હોય છે.
• તે પોતાની જાતે વિચારી શકે છે તથા પોતાને ડીસીઝન લેવા માટેની એબીલીટી હોય છે.
• લવ પ્રોવાઇડ કરવા માટેની તથા રિસીવ કરવા માટેની એબીલીટી હોય છે.
• તેને વેરાઇટી ઓફ ઇન્ટરેસ્ટ હોય છે તથા વર્ક, રેસ્ટ તથા રિક્રિએશન માં વેલ બેલેન્સ લાઇફ લાઇવ કરતા હોય છે.
• લાઇફમા આવતી ડિમાન્ડ ને સોલ્વ કરવા માટેની એબીલીટી હોય છે. તથા પ્રોબ્લેમ ને સોલ્વ કરવા માટેની એબીલીટી હોય છે.
• મેન્ટલી હેલ્ધી પર્સન એ રિસ્પોન્સીબલ મેનરમા બિહેવ કરે છે તથા તેની ફિલીન્ગ્સ તથા થોટ્સ અને ફિલીન્ગ્સ ને ક્લીયર્લી એક્સપ્રેસ કરી શકે છે.
• મેન્ટલી હેલ્ધી પર્સન એ ન્યુસિચ્યુએશનમા મીનીમમ ડીસકમ્ફર્ટ સાથે એડજસ્ટમેન્ટ કરી શકે છે.

Health Assessment (હેલ્થ અસેસમેન્ટ) :

• હેલ્થ અસેસમેન્ટ એ હેલ્થ અને કોમ્યુનિટી સર્વિસીસ માટેના ડિસિઝન લેવામાં તથા પ્લાનિંગ, ઇમ્પ્લીમેન્ટેશન અને ઇવાલ્યુએશન માટે એસેન્સીયલ હોય છે. હેલ્થ અસેસમેન્ટ એ રેગ્યુલર અને કંટીન્યુઅસ પ્રોસેસ છે. હેલ્થ અસેસમેન્ટ એ વ્યક્તિ, કોમ્યુનિટી અને નેશનના હેલ્થ સ્ટેટસ અસેસ કરવા માટેનું ઇમ્પોર્ટન્ટ ટૂલ હોય છે. હેલ્થ અસેસમેન્ટમા ઘણા બધા આસ્પેક્ટને ઇન્ક્લુડ કરવામાં આવે છે.

Advantages (એડવાન્ટેજીસ):

• હેલ્થ એસેસમેન્ટ એ વ્યક્તિ, ફેમિલી અને કોમ્યુનિટીના હેલ્થ સ્ટેટસ નું નોલેજ પ્રોવાઇડ કરે છે.
• હેલ્થ અસેસમેન્ટ એ કોમ્યુનિટીના હેલ્થ પ્રોબ્લેમ્સ ને આઇડેન્ટીફાઇ કરવામાં હેલ્પ કરે છે અને પ્લાનને પ્રિપેઇર કરવા માટેની ઇન્ફોર્મેશન પ્રોવાઇડ કરે છે.
• હેલ્થ અસેસમેન્ટ એ કોમ્યુનિટીમાં આવેલા જુદા જુદા એજ ગ્રુપના પીપલ્સ સાથે ડાયરેક્ટ્લી ઇન્ટરેક્શન કરવા માટેની ઓપોરચ્યુનીટી પ્રોવાઇડ કરે છે.
• કોમ્યુનિટીમાં ગુડ રિલેશન્સ ડેવલોપ કરવા માટે હેલ્પ કરે છે.
• હેલ્થ અસેસમેન્ટ એ ડીસીઝ તથા ડિસઓર્ડર નુ અર્લી ડાયગ્નોસીસ કરવામાં હેલ્પ કરે છે.
• કોમ્યુનિટી ના હેલ્થ પ્રોબ્લેમ્સ ને આઇડેન્ટીફાઇ કરવામાં હેલ્પ કરે છે.
• પ્લાન ને પ્રિપેઇર કરવા માટેની ઇન્ફોર્મેશન પ્રોવાઇડ કરે છે.
• કોમ્યુનિટીમાં એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરી અને ડિસીઝ સામે પ્રોટેક્શન પ્રોવાઇડ કરવામાં પણ હેલ્પફુલ રહે છે.

કમ્પોનનટ્સ ઓફ હેલ્થ અસેસમેન્ટ (Components of health Assessment):

સામાન્ય રીતે હેલ્થ અસેસમેન્ટ માટેના બે કમ્પોનન્ટ્સ નું ઇનવોલ્વમેન્ટ થાય છે.

1) હિસ્ટ્રી ટેકિન્ગ (History Tacking)
2) ફીઝીકલ એક્ઝામીનેશન ( Physical Examination)

1) હિસ્ટ્રી ટેકિન્ગ (History Tacking) :

• પેશન્ટ ના ફેઇથ અને ફીયર, હેલ્થ પ્રત્યેના તેના એટીટ્યુટ, ટ્રીટમેન્ટ પહેલાનું ડ્રિસ્ક્રીપ્શન મેળવવા અને ટ્રીટમેન્ટ માટે હિસ્ટ્રી લેવી જરૂરી છે. હિસ્ટ્રી લેવી એ પર્સન, તેની ફેમેલી, સોસિયોઇકોનોમિક બેકગ્રાઉન્ડ અને ન્યુટ્રીશન, પ્રિવ્યસ ડિસીઝ, એક્સીડન્ટ્સ અને પ્રેઝન્ટ ઇલનેસ વગેરે વિશે ઇન્ફોર્મેશન કલેક્ટ કરવાનું ઇક્વીપ્મેન્ટ છે.
• હિસ્ટ્રી ટેકિંગ એ વ્યક્તિ, તેની ફેમિલી, સોશિયલ ઇકોનોમિક બેગ્રાઉન્ડ, ન્યુટ્રીશન સ્ટેટસ પહેલાની મેડિકલ અને સર્જીકલ હિસ્ટ્રી તથા પ્રેઝન્ટ કમ્પ્લેઇન તથા ઇન્ફોર્મેશન કલેક્ટ કરવા માટેનું ટુલ છે. હિસ્ટ્રી ટેકિંગ એ પર્સનની પ્રિવ્યસ હેલ્થ સ્ટેટસ અને પ્રેઝન્ટ પ્રોબ્લમની ઇન્ફોર્મેશન મેળવવા માટે હેલ્પફૂલ રહે છે. હિસ્ટ્રી કલેક્ટ કરવાથી પેશન્ટના કોન્ફિડન્સને ગેઇન કરી શકાય છે અને રેપોર્ટ્સ (Rapports) ને એસ્ટાબ્લીશ કરી શકાય છે.

ઇમ્પોર્ટન્સ ઓફ હિસ્ટ્રી ટેકિન્ગ ઇન હેલ્થ અસેસમેન્ટ ( Importance of history tacking in health Association ):

• હિસ્ટ્રી ટેકિંગ એ ગમે તે એજ ગ્રુપમાં હેલ્થ અસેસમેન્ટમાં વાઇટલ રોલ પ્લે કરે છે તેથી એવું ડિઝાઇરેબલ હોય છે કે કમ્યુનીટી હેલ્થ નર્સ એ હિસ્ટ્રી કલેક્ટ કરવા માટેના ડિફરન્ટ આસ્પેક્ટ્સ ને જાણતી હોવી જોઇએ.

ક્લાસિફિકેશન ઓફ હિસ્ટ્રીસ ( Classification of Histories ):

(I) કમ્પ્લીટ હિસ્ટ્રી (Complete history):

• આ પ્રકારની હિસ્ટ્રી એ ફર્સ્ટ મીટીંગ ના ટાઇમ પર લેવામાં આવે છે તેમાં નર્સ અને પેશન્ટ એ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ્સને અસેસ કરે છે અને તેને સોલ્વ કરવા માટેના સ્ટેપ્સ લે છે.

(ii) ઇન્વેન્ટરી હિસ્ટ્રી ( Inventory history ):

• અહીં કમ્પ્લીટ હિસ્ટ્રી એ એક કરતાં વધુ સેસન અથવા મીટિંગ્સમાં કલેક્ટ કરવામાં આવે છે.

(iii) પ્રોબ્લેમ ફોકસ્ડ હિસ્ટ્રી ( Problem Focused history ) :

• આ પ્રકારની હિસ્ટ્રી એ ઇમિડીએટ અસેસમેન્ટ કરવા માટે તથા ઇમિડીયેટ એક્શન લેવા માટે હેલ્પફુલ હોય છે.

(iv) ઇન્ટેરિમ હિસ્ટ્રી ( interim history ):

• આ ટાઇપની હિસ્ટ્રીએ લાસ્ટ મીટિંગ પછી અરાઇઝ થતી પ્રોબ્લેમ્સ અને નીડ્સ વિશે ઇન્ફોર્મેશન મેળવવા માટે ઉપયોગી છે. એક્ચ્યુઅલી તે નીડ બેઝ્ડ હિસ્ટ્રી છે.

રિસ્પોન્સીબીલીટીસ ઓફ કમ્યુનીટી હેલ્થ નર્સ ઇન હિસ્ટ્રી ટેકિંગ (Responsibilities of Community health nurse in History tacking ):

• વ્યક્તિ ને તમારો પરિચય આપો.
• પેશન્ટનુ રિસ્પેક્ટફુલી સંબોધન કરવું.
• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ કન્ડીશનમાં જાળવવા.
• જ્યારે પેશન્ટ સાથે વાતચીત કરતા હોય ત્યારે તેની નજીકમાં બેસવું. (ફર્નિચર નર્સ અને પેશન્ટ વચ્ચે અવરોધ ન બનવું જોઈએ).
• વધુ સાંભળવાનો ટ્રાય કરો, ઓછામાં ઓછા ડાયરેક્શન્સ આપો.
• પ્રેઝન્ટ પ્રોબ્લેમ્સ ને સેપ, ફોર્મ આપો.
• પર્શનલ, ફેમેલી, પ્રિવ્યસ ટ્રિટમેન્ટ, ઇમોશનલ આસ્પેક્ટ અને સોસિયલ બેકગ્રાઉન્ડ વિશે ઇન્ફોર્મેશન કલેક્ટ કરવી.
• પેશન્ટ ના કોઇપણ અનુભવ (Experiance) ને અવગણશો નહીં.
• યાદ રાખો કે કોઈ વ્યક્તિનું જીવન તમારી માન્યતાઓ ( Beliefs ) વિરુદ્ધ હોઇ શકે છે.
• પેશન્ટ ની મેઇન કમ્પ્લેઇન પર કોન્સન્ટ્રેશન કરો (તે એક કરતાં વધુ હોઇ શકે છે).
• પેશન્ટ ની કોન્ફીડેન્સિયાલીટી, સિક્રેસી ( Secrecy ) અને પ્રાઇવસી નું ધ્યાન રાખો.
• એસેન્સિયલ ક્વેસ્ચન્સ પૂછવામાં અચકાશો નહીં (હિસ્ટ્રી જાણવા માટે પ્રશ્નો પૂછવા એ કોઇ પાપ કે ગુનો નથી, આ ખ્યાલ હંમેશા યાદ રાખો).
• પેશન્ટ ની કોઇપણ હેબીટ કે એટીટ્યુડ ને ક્રીટીસાઇઝ ન કરો (જજ ( Judge ) બનવું એ હિસ્ટ્રી કલેક્ટ કરવાનો પાર્ટ નથી).
• પેશન્ટ સમજી શકે તેવી લેન્ગવેજ નો યુઝ કરવો.
• પેશન્ટ પાસેથી હિસ્ટ્રી કલેક્ટ કરતી વખતે ટોલરન્ટ બનો. (હરી ( ઉતાવળ)/અધીરાઇ (impatient)/અસહિષ્ણુતા (intolerance) ન બતાવો).

કમ્પોનન્સ ઓફ હિસ્ટ્રી/ સ્ટ્રક્ચર ઓફ હિસ્ટ્રી ( Component of history / Structure of history):

• પર્સનલ એન્ડ સોશિયલ હિસ્ટ્રી ( Personal and Social history )
• ફેમિલી હિસ્ટ્રી ( Family history )
• પાસ્ટ મેડિકલ હિસ્ટ્રી ( Past medical history )
• પ્રેઝન્ટ ઇલનેસ ( Present illness )
• ચીફ કમ્પ્લેઇન ( Chief Complaint )

કમ્પોનન્સ ઓફ હિસ્ટ્રી/ સ્ટ્રક્ચર ઓફ હિસ્ટ્રી ( Component of history / Structure of history ) :

પર્સનલ એન્ડ સોશિયલ હિસ્ટ્રી ( Personal and Social history ):

• તેમા ઇન્ક્લુડ છે…
• નેમ ( Name )
• સેક્સ ( Sex )
• એજ ( Age )
• એડ્રેસ એન્ડ ફોન નં ( Address and Phone no. )
• એજ્યુકેશન ( Education )
• ઓક્યુપેશન ( Occupation ): ટાઇપ ઓફ વર્ક, ડ્યુરેશન ઓફ એમ્પ્લોયમેન્ટ એન્ડ અવર્સ ઓફ વર્ક (Type of work , Duration of Employment and hours of work)
• મંથલી ઇન્કમ ( Monthly income )
• રિલીજીયન ( Religion )
• હેબીટ્સ ( Habits ) : રેસ્ટ, સ્લિપ, રિક્રીએશન etc. ( Rest , Sleep and Recreation etc)
• ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ ( Nutritional Status )
• મરાઇટલ સ્ટેટસ ( Marrital Status )
• નંબર ઓફ ફેમેલી મેમ્બર્સ ( Number of Family members )
• હિસ્ટ્રી ઓફ ટેકિંગ ડ્રગ્સ, આલ્કોહોલ,ઓર સ્મોકિંગ etc.યુરીનરી એન્ડ બોવેલ એક્ટીવિટી, સેક્સ્યુઅલ એક્ટિવીટી ( History of tacking drugs, alcohol or Smoking etc… urinary and bowel Activity, Sexual Activity ).

ફેમિલી હિસ્ટ્રી ( Family history ):

• ટાઇપ ઓફ ફેમેલી ( Type of family )
• ફેમેલી મા રહેલા સભ્યોની સંખ્યા (Number of members in the family)
• ફેમેલી મા રહેલી કોઇપણ સિગ્નીફીકન્ટ ઇલનેસ (Any Significant illness in the family )
• હેલ્થ હિસ્ટ્રી ઓફ ધ ફેમેલી મેમ્બર્સ ( Health history of the family members)
• ફેમેલી ઇન્કમ ( Family income )

પાસ્ટ મેડિકલ હિસ્ટ્રી ( Past medical history ):

• ચાઇલ્ડહુડ મા રહેલી કોઇપણ ઇલનેસ ( Any illness in the Childhood )
• ઇમ્યુનાઇઝેશન ( Immunization )
• H/O એલર્જી ( H/ O Allergy )
• પાસ્ટ મા રહેલી મેડીકલ ઇલનેસ ( Medical illness in the past )
• સિરીયસ એક્સીડન્ટ એન્ડ ઇન્જરી ( Serious Accident and injury )

સર્જીકલ હિસ્ટ્રી ( Surgical History ) :

• કોઇપણ ઓપરેશન ( Any Operation ), કોઇ પણ હોસ્પીટલાઇઝેશન (Hospitalizion if any), હિસ્ટ્રી ઓફ બ્લડ ટ્રાન્સ્ફ્યુઝન ( History of Blood transfusion)

પ્રેઝન્ટ ઇલનેસ ( Present illness ):

ડિસીઝ નું ઓનસેટ ( Onset of Disease ), તેની ડ્યુરેશન ( it’s Duration ), સિમ્પટોમ્સ એન્ડ લોકેશન (Symptoms and location), પ્રેસિપીટીન્ગ ફેક્ટર્સ અસોસિયેટેડ સિમ્પટોમ્સ (Pracipitating Factors Associated Symptoms ), ટ્રીટમેન્ટ ટેકન ( Treatment tacken ), કરન્ટ મેડીકેશન એન્ડ ઇટ્સ પ્રિસ્ક્રીપ્શન ( Current medication and it’s preparation ), મેડીકેશનની કોઇ પણ સાઇડ ઇફેક્ટ ( Side effects of medication if any)

ચીફ કમ્પ્લેઇન ( Chief Complaint ) :

પ્રેઝન્ટ કમ્પ્લેઇન ( Present Complain ),ઓનસેટ (Onset), ડ્યુરેશન ( Duration) મેડીકેશન ( Medication)

ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન ( Physical Examination ):

• ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશનમા (1) ઇન્સપેક્શન (2) પાલ્પેશન (3) અસ્કલટેશન ( 4 ) પરકશન ( 5 ) જનરલ અપીરીયન્સ નું ઓબ્ઝર્વેશન ઇમ્પોર્ટન્ટ રોલ હોય છે.
• ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન માટે પેશન્ટનું કોઓપરેશન મેળવવું એસેન્સીયલ હોય છે.
• ચાઇલ્ડ ના કિસ્સામાં, ફેક્ટ કલેક્ટ કરતા પહેલા મધરને ખાતરી કરાવવી જોઇએ. હેલ્થ અસેસમેન્ટ માટે ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશનમાં નીચેના પોઇન્ટ્સ નો સમાવેશ થવો જોઇએ:

• વેઇટ અને હાઇટ નું મેઝરીંગ (‌ Measuring weight and Height )
• ટેમ્પરેચર, પલ્સ, રેસ્પીરેશન, બ્લડ પ્રેશર એન્ડ પલ્સ ઓક્સીમેટ્રી મેળવવું.
• ફિઝીકલ એન્ડ મેન્ટલ ડેવલોપમેન્ટ નું એક્ઝામિનેશન કરવું.
• ઇન્ડીવિઝ્યુઅલ નું લુક, જનરલ ફિગર, શેપ, કલર નું અસેસમેન્ટ.
• હેડ ટુ ટો એક્ઝામિનેશન.
• ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન કરવું અને હિસ્ટ્રી કલેક્ટ કરવી, આ બંને પ્રવૃત્તિઓ એક જ સમયે કરી શકાય છે.

જનરલ સર્વે ( General Survey ) :

જનરલ સર્વેમા ક્લાઇન્ટનું જનરલ અપીરીયન્સ, તેની એજ, સેક્સ, ગેઇટ બોડી મુવમેન્ટ, બોડી ટાઇપ, પર્સનલ હાઇજીન, સ્પીચ, ડ્રેસિંગ નું મુડ તથા મેનર.

વાઇટલ સાઇન ( Vital Sign ): તેમાં ટેમ્પરેચર, પલ્સ, રેસ્પીરેશન અને બ્લડ પ્રેશર ચેક કરવામાં આવે છે.

હાઇટ એન્ડ વેઇટ ( Hight and weight ) : તેમાં હાઇટ તથા વેઇટ રેકોર્ડ કરવામાં આવે છે.

ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન ( Physical Examination ): બધા જ સ્ટ્રક્ચર, ઓર્ગન્સ અને બોડી સિસ્ટમ નું ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન કરવામાં આવે છે.

પ્રિપેરેશન ફોર ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન ( Preparation For Physical Examination) :

• બધા જ રિક્વાયર ઇક્વિપમેન્ટ જેમકે બ્લડ પ્રેશર ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ, સ્ટેથોસ્કોપ, ટંગ ડિપ્રેશર , ક્લિનીકલ થર્મોમીટર, ની હેમર , નીડલ એન્ડ પીન, સોલ્ટ, સુગર, હોટ એન્ડ કોલ્ડ વોટર, etc… પ્રિપેઇર રાખવા.
• ક્લીન ટોપ અને બોટમ શીટ સાથે એક્ઝામિનેશન ટેબલ પ્રિપેઇર કરવું.
• પ્રાઇવસી પ્રોવાઇડ કરવા માટે એક્ઝામિનેશન ટેબલને સ્ક્રીન પ્રોવાઇડ કરવી.
• પોતાનું ઇન્ટ્રોડક્શન ક્લાઇન્ટને પ્રોવાઇડ કરવું.
• પેશન્ટને કમ્ફર્ટેબલ એન્વાયરમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવું તથા ડિસ્ટ્રેક્શન અને ડિસ્ટર્બન્સથી ફ્રી હોવું જોઇએ.
• ઓબ્ઝર્વેશન માટે પ્રોપર્લી લાઇટ હોવી જોઇએ.
• ક્લાઇન્ટ ને ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન માટેના પર્પઝ એક્સપ્લેઇન કરવું જોઇએ.
• ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન સ્ટાર્ટ કરતા પહેલા ક્લાઇન્ટને બ્લાડર એમ્પટી કરવા માટે એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન સ્ટાર્ટ કરતા પહેલા હેન્ડને પ્રોપર્લી વાર્મ કરવા.
• ક્લાઇન્ટ ના હાઇટ તથા વેઇટ પ્રોપર્લી રેકોર્ડ કરવા.
• ક્લાઇન્ટને એક્ઝામિનેશન ટેબલ પર પ્રોપર્લી તથા કમ્ફર્ટેબલી લાઇડાઉન કરાવવું.
• ક્લાઇન્ટના ટેમ્પરેચર, પલ્સ, રેસ્પીરેશન તથા બ્લડ પ્રેશરને પ્રોપર્લી રેકોર્ડ કરવું.
• પેશન્ટ ને ટોપ શીટ સાથે કવર કરવું તથા એક્ઝામીનેશન કરવું હોય તેજ પાર્ટને એક્સપોઝ કરવો.
• પેશન્ટની ડિગ્નીટી તથા પ્રાઇવસી ને મેઇન્ટેઇન કરવી.
• અનનેસેસરી ટચ તથા હેન્ડલિંગ અવોઇડ કરવું.
• જ્યારે ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન કરતા હોય ત્યારે પોલાઇટ અને જેન્ટલ રહેવું.
• સેન્સીટીવ એરિયા જેમ કે બ્રેસ્ટ તથા જીનાઇટલ એરિયાનું કેરફુલી એક્ઝામીનીન્ગ કરવું.

ટેક્નીક ઓફ ફીઝીકલ એક્ઝામીનેશન ( Techniques of Physical Examination ):

ફિઝીકલ અસેસમેન્ટમા ચાર બેઝીક ટેક્નીક્સ નો યુઝ કરવામા આવે છે.

ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન એટલે પેશન્ટ ની ફિઝિકલ તથા સાયકોલોજીકલ કન્ડિશનના વિગતવાર ઇન્સ્પેક્શન અથવા તો વિગતવાર સ્ટડીને ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન કહેવામાં આવે છે.

1.ઇન્સપેક્શન ( Inspection )
2.પાલ્પેશન ( Palpation)
3.પરકશન ( Percussion )
4.ઓસ્કલટેશન (Auscultation)

1.ઇન્સ્પેક્શન (Inspection):

• આ મેથડમાં પેશન્ટની જનરલ કન્ડિશન તેના બોડીના ઓબ્ઝર્વેશન પરથી જાણવામાં આવે છે મતલબ કે આમાં પેશન્ટનો જનરલ દેખાવ જોવામાં આવે છે પેશન્ટની સ્કીનનો કલર કેવો છે સ્કીન પર કોઈ રેસિસ છે કે નહીં અથવા શરીરમાં કોઈ પણ જગ્યાએ ડિફર્મેટી હોય તો તેની તપાસ કરાય છે પેશન્ટની ડાયટ હિસ્ટ્રી લેવામાં આવે છે ઇન્સ્પેક્શનમાં પેશન્ટની તમામ ફરિયાદ ડોક્ટર સાંભળે છે અને તેના અનુસંધાને હિસ્ટ્રી લખાઈ છે આમ ઇન્સ્પેક્શન દ્વારા પેશન્ટની બીમારીની હિસ્ટ્રી હાલની કમ્પ્લેન અને બોડી ફંક્શન જાણી શકાય છે.

2.પાલ્પેશન (Palpation):

• એટલે હાથ લગાવીને તપાસ કરવી શરીરના ભાગોને ફીલ કરીને તપાસ કરવાની ક્રિયા પાલ્પેશન માટે ફિંગર્સ નો ઉપયોગ થાય છે તેનાથી ઓર્ગન ની સાઇઝ અને પોઝિશન જાણી શકાય છે આ ઉપરાંત ગરદનના ભાગમાં કોઈપણ ટ્યુમર હોય અથવા એક એક્ઝિલા કે ગ્રોઇન માં ટેન્ડરનેસ જણાય ત્યારે આ એક્ઝામ કરવામાં આવે છે.

3.પરકશન (Purcussion):

• પરકશનમાં પેશન્ટના બોડી પાર્ટ્સ ઉપર ફિંગર્સ રાખીને તેના ઉપર ટેપીંગ કરવામાં આવે છે ટેપિંગ દ્વારા ઇન્ટર્નલ ઓર્ગનનો સાઉન્ડ સાંભળીને અવલોકન કરવામાં આવે છે જેનાથી ઇન્ટર્નલ ઓર્ગન્સની કન્ડિશનનો ખ્યાલ આવે છે પેશન્ટનું બ્લાડર ફૂલ છે કે ખાલી તે પરકશન દ્વારા જાણી શકાય છે આ ઉપરાંત ચેસ્ટ, એડોમીનલ અને બેક ના ભાગ પર પરકશન દ્વારા એક્ઝામિનેશન કરી શકાય છે.

4.અસ્કલ્ટેશન (Auscultation):

આમાં સ્ટેટથોસ્કોપ કે ફીટોસ્કોપ વડે પેશન્ટની બોડી ની અંદરનો સાઉન્ડ સાંભળવામાં આવે છે આમાં ચેસ્ટ નો અવાજ સાંભળવો હાર્ટરેટ સાંભળવા બ્લડપ્રેશર લેવા માટે આ રીતનો ઉપયોગ કરાય છે.

સ્પેશિયલ ઇક્વિપમેન્ટ: અમુક જાતના તપાસ સ્પેશિયલ ઇક્વિપમેન્ટ દ્વારા કરવામાં આવે છે દાખલા તરીકે ઓટોસ્કોપ,ઓપ્થેલ્મો સ્કોપ, સ્પેક્યુલમ સ્કોપ,એક્સ રે સોનોગ્રાફી વગેરે દ્વારા.

સિક્વન્સ ( Sequence ):

જનરલ ઓવરવ્યુ ( General overview ) :

તેમા જનરલ અપીરીયન્સ, બીલ્ટ, ગેઇટ, કોઓર્ડીનેશન, બેલેન્સ, મેન્ટલ સ્ટેટસ, હાઇટ, વેઇટ, કોગ્નીશન, વાઇટલ સાઇન, ટેમ્પરેચર, પલ્સ, રેસ્પીરેશન, અને બ્લડપ્રેશરને રેકોર્ડ કરવામાં આવે છે.

સ્કીન ( Skin ): સ્કીનમા સ્કીન ની વિઝીબલ સર્ફેસને ઇન્સ્પેક્ટ અને પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે.

તેમા નેઇલ્સ અને હેઇર ને ઇન્સ્પેક્ટ કરવામાં આવે છે.

કોઇ પણ લીઝન્સ હોય તો તેનું ઇવાલ્યુએશન કરવામાં આવે છે.

હેડ ( Head ): તેમાં ક્રેનીયમ, આઇસ, ઇયર, નોઝ, સાઇનસ, માઉથ અને થ્રોટ નું ઇન્સ્પેક્શન તથા પાલ્પેશન કરવામાં આવે છે.

નેક ( Neck ): તેમાં થાઇરોઇડ ગ્લેન્ડ, લિંફનોડ, કેરોટીડપલ્સ જુગ્યુલર વેઇન ને ઇન્સ્પેક્ટ તથા પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે.

બેક ( Back ): તેમાં બેક ની સિમેટ્રી, સ્પાઇનલ અલાઇનમેન્ટ, સ્કોલીયોસીસ, લોર્ડોસીસ, કોસ્ટોવરટીબ્રલ એન્ગલ, ટેન્ડરનેસ, સ્પાઇન ની મોબીલીટી ને ઇન્સ્પેક્ટ તથા પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે.

એન્ટીરીયર ટ્રન્ક ( Anterior trunck ): તેમાં બ્રેસ્ટ નું ઇન્સ્પેક્શન તથા કોઇપણ લંપ અને નોડ્યુલ છે કે કેમ તે પાલ્પેટ કરવું કરવું.

બ્રિધ સાઉન્ડ, હાર્ટ સાઉન્ડ, અપાઇકલ પલ્સ , નું અસ્કલટેશન કરવું તથા કેરોટીડ પલ્સ, બ્રેકીયલ પલ્સ નુ પાલ્પેશન કરવું.

એબડોમન ( Abdomen ): એબડોમનમાં કલર, કાઉન્ટર અને ડાયાફ્રેગ્મેટીક મુવમેન્ટ ને ઇન્સ્પેક્ટ કરવામાં આવે છે.

તેમા એબડોમન ને પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે તેમાં કોઇ પણ ટેન્ડરનેસ, લંપ છે કે નહીં તે અસેસ કરવા માટે પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે તથા લીવર, સ્પ્લીન, ઇન્ગ્વાઇનલ નોડ, ફીમોરલ પલ્સ ને અસેસ કરવા માટે પણ એબડોમન ને પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે.

મસ્ક્યુલોસ્કેલેટલ સિસ્ટમ ( Musculoskeletal system ): તેમાં ગેઇટ, પોસ્ચટર, વેઇટ બીયરિંગ અને એક્સ્ટ્રીમીટીક્સ ને એડીમાં છે કે કેમ તે અસેસ કરવા માટે પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે.તેમા અપર એન્ડ લોવર એક્સ્ટ્રીમીટીક્સ ને ઇન્સ્પેક્ટ તથા પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે. મસલ્સ ટોન, વાસ્ટીન્ગ ઓફ મસલ્સ, સિમેટ્રી, લોવર એક્સ્ટ્રીમીટીક્સ ની રેન્જ ઓફ મોશન તથા એડીમા છે કે કેમ તે ચેક કરવામાં આવે છે.તેમા પોપ્લીટીયલ, ડોર્સાલીસ પેડીસ અને પોસ્ટીરિયર પોપ્લીટીયલ આર્ટરી ને પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે.

ન્યુરોલોજીકલ સિસ્ટમ ( Neurological System ):

તેમા રિફ્લેક્સીસ જેમ કે બાયસેપ્સ, ટ્રાયસેપ્સ, બ્રેકીયોરેડીયાલીસ, પટેલર, એચીલીસ તથા ચીલીસ અને પ્લાન્ટર રિફ્લક્સ ને ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.

બેલેન્સ તથા ફાઇન મોટર મુવમેન્ટ ને ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.

ક્રેનિયલ નર્વ તથા સેન્સરી પરસેપ્શન ને ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.

તેમાં કલર, વાર્મ્થ, સ્ટ્રેન્થ, રેન્જ ઓફ મોશન, ગેઇટ, અને ગ્રોસ મોટર મુવમેન્ટ ને અસેસ કરવામા આવે છે.

જીનાઇટોયુરીનરી સિસ્ટમ ( Genitourinary System ):

એક્સટર્નલ જીનાઇટેલીયાને કોઇપણ ડીસ્ચાર્જ , ગ્રોથ તથા કોઇપણ એબનોર્માલિટીસ છે કે કેમ તે એક્ઝામીન કરવામાં આવે છે.

જો જરુરીયાત હોય તો રેક્ટલ એક્ઝામીનેશન, વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન તથા પ્રોસ્ટેટ એક્ઝામીનેશન કરવામાં આવે છે.

હેલ્થ અસેસમેન્ટ ઓફ ઇન્ફન્ટ (Health Assessment of Infant) :

ચિલ્ડ્રન કે જે એક વર્ષની નીચેના હોય તેને ઇન્ફન્ટ કહેવામાં આવે છે. ઇન્ફન્ટની હેલ્થ હિસ્ટ્રી અને ઇમ્પોર્ટન્ટ ઇન્ફોર્મેશન એ મધર પાસેથી કલેક્ટ કરવામાં આવે છે. મધરની એબ્સન્સમા આ બધી ઇન્ફોર્મેશન એ ઇનફન્ટના કેર ટેકર પાસેથી કલેક્ટ કરવામાં આવે છે. ઇન્ફન્ટના હેલ્થ એસસેસમેન્ટમા નીચેના પોઇન્ટને ડિસ્ક્રાઇબ કરવામાં આવે છે.

પર્સનલ ડેટા ( Personal data ) :

• તેમા ચાઇલ્ડ નું નેમ, એજ તથા પેરેન્ટ્સ નું નેમ, એડ્રેસ અને ટેલીફોન નંબર અસેસ કરવામા આવે છે.

પાસ્ટ હેલ્થ હીસ્ટ્રી ( Past health history ):

• તેમાં ચાઇલ્ડ ની જનરલ હેલ્થ અને સ્ટ્રેન્થ ને અસેસ કરવામાં આવે છે.
• પ્રેગનેન્સી પહેલા અને પ્રેગનેન્સી સમય દરમિયાન મધરની હેલ્થને અસેસ કરવામાં આવે છે.
• મધર ની એજ ને અસેસ કરવામાં આવે છે.
• પ્રેગનેન્સી સમય દરમિયાન પ્રિસ્ક્રાઇબ કે નોન પ્રિસ્કરાઇબ ડ્રગ લે છે કે કેમ તે અસેસ કરવામા આવે છે. સ્મોકિંગ, ઇલલીગલ ડ્રગ્સ, આલ્કોહોલ, વિશે અસેસ કરવામા આવે છે. પ્રેગનેન્સી એ પ્લાન, નોર્મલ તથા હાઇ રિસ્ક છે કે કેમ તે અસેસ કરવામાં આવે છે.
• પ્રેગ્નન્સી સમય દરમિયાન કોઇપણ પ્રકારની કોમ્પ્લીકેશન છે કે કેમ તે અસેસ કરવામા આવે છે.
• કોઇ પણ પ્રકારની ઇલનેસ છે કે કેમ તે અસેસ કરવું.
• એક્સપોસર ટુ ટોક્સીન, કેમીકલ્સ, રેડીયેશન તથા અધર હેઝાડ્સ છે કે કેમ તે અસેસ કરવું.

નેટલ હિસ્ટ્રી ( Natal history ):

• ડિલીવરી ના સમયે જેસ્ટેશનલ પીરીયડ, બર્થ પ્લેસ એ હોસ્પીટલ ડિલીવરી તથા હોમ ડીલીવરી હોય છે.
• ટાઇપ ઓફ ડીલીવરી ( Types of Delivery ) : સ્પોન્ટાનીયન વજાઇલ ડીલીવરી ઓર ઓપરેટીવ ડીલીવરી જેમ કે, ફોર્સેપ ઓર સીઝેરિયન સેક્શન.
• અપગાર સ્કોર
• બર્થવેઇટ, લેન્થ, બેબી ના હેડ એન્ડ ચેસ્ટ સરકમફેરન્સ , કોઇપણ કોમ્પ્લીકેશન્સ છે કે કેમ તે જોવું.

નીયોનેટલ હીસ્ટ્રી ( Neonatal history ):

• બર્થ સમયે બેબી નું કન્ડિશન.
• જો ઓક્સિજન, વેન્ટીલેટર તથા ઇનક્યુબેટર કેર પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે‌.જેસ્ટેસનલ એજ, કંજીનાઇટલ એબનોર્માલિટીસ છે કે કેમ તે અસેસ કરવું.
• પ્રોબ્લેમ ( Problem ): ફીડીન્ગ, રેસ્પીરેટ્રી ડિસ્ટ્રેસ તથા જોન્ડિસ.
• હોસ્પીટલ માથી ડિસ્ચાર્જ સમયે ની એજ.
• હોસ્પીટલ માથી ડિસ્ચાર્જ સમયે નો વેઇટ.
• ફસ્ટ મંથ ઓફ લાઇફ ( First month of life ): ફેમેલી એડેપ્ટેશન

ફિડીન્ગ હિસ્ટ્રી ( Feeding History ):

• બ્રેસ્ટફિડીન્ગ, ડ્યુરેશન, સપ્લીમેન્ટ સ્ટાર્ટેડ, ટાઇપ, અમાઉન્ટ, વેઇટ ગેઇન, સોલીડ ફુડ સ્ટાર્ટ કર્યો ની એજ, સ્ટાર્ટ, ફુડ નો ટાઇપ, ઇનફન્ટ રિસ્પોન્સ ટુ ધ ફુડ, પેરેન્ટ રિસ્પોન્સ ટુ ધેયર ઇનફન્ટ, વીનીન્ગ, ફુડ પ્રેફરન્સ, કરન્ટ ફીડીન્ગ, ટાઇપ, સેડ્યુલ.

ડેવલોપમેન્ટન્લ હિસ્ટ્રી ( Developmental History ):

• ડિફરન્ટ એજ મા હાઇટ અને વેઇટ, હેડ, રોલ્ડ, બેક થી સ્ટમક એન્ડ બેક, સપોર્ટ સાથે સીટીન્ગ એન્ડ વિધાઉટ સપોર્ટ, વોકીન્ગ વિથ સપોર્ટ એન્ડ વિધાઉટ સપોર્ટ,સ્પીકીન્ગ વર્ડ્સ.
• ફર્સ્ટ ટુથ નું ઇરપ્શન.

હેલ્થ અસેસમેન્ટ ઓફ પ્રી સ્કૂલ ચાઇલ્ડ ( Health Assessment of pre – school child ):

• પ્રિ-સ્કૂલ ગોઇન્ગ એજ એ 1 થી 4 વર્ષની વચ્ચેની એજ છે.આ પીરિયડ એ ઇનટેન્સ ગ્રોથ અને ડેવલોપમેન્ટ નો પીરિયડ છે.આ સમયગાળા દરમિયાન ચિલ્ડ્રન (બાળકો) માલન્યુટ્રીશન, ઇનફેક્શન, ડાયરિયા અને ડિહાઇડ્રેટથી સફર થાય તેવી શક્યતા વધુ હોય છે.
• આ સમયગાળા દરમિયાન ઇમ્યુનાઇઝેશન ઓલમોસ્ટ કમ્પ્લીટ થઇ જાય છે.

પ્રિ-સ્કૂલ ગોઇન્ગ બાળકના હેલ્થ અસેસમેન્ટ નું ડિસકસન નીચેના સ્ટેપ્સ હેઠળ કરવામાં આવે છે :

1.પાસ્ટ મેડીકલ હિસ્ટ્રી ઓફ ચાઇલ્ડ
2.પર્સનલ એન્ડ ફેમેલી હિસ્ટ્રી ઓફ ચાઇલ્ડ
3.ચાઇલ્ડ ના ગ્રોથ એન્ડ ડેવલપમેન્ટ રિલેટેડ વેરિયસ હેલ્થ ચેક અપ.
4.ચાઇલ્ડ નું ઇમ્યુનાઇઝેશન સ્ટેટસ.
5.ચાઇલ્ડ નું ન્યુટ્રીશનલ લેવલ એન્ડ તેની ઇટીંગ હેબીટ્સ (ડાયેટરી પેટર્ન)
6.પ્રેઝન્ટ કન્ડિશન ઓફ ચાઇલ્ડ હેલ્થ અને તેની મેઝર હેલ્થ પ્રોબ્લેમ.
7.ચાઇલ્ડ નું હેડ ટુ ટો ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન તથા તેના બોડી સિસ્ટમ નું રિવ્યૂ.

1) પર્સનલ ડેટા ( Personal data ):

• નેમ ( Name ),
• સેક્સ એન્ડ એજ ( Sex and age ),
• બાળક ક્રેચમાં કે રમતગમતની સ્કૂલ માં ભણતું હોય, પેરેન્ટ્સ નું નામ, એડ્રેસ અને ટેલિફોન નંબર.
• ક્રેચ/પ્લે વે સ્કૂલમાં રહેવાનો સમયગાળો કેટલો છે? (What is the duration of stay at Crech / Play way school).
• બાળકને શાળાએ જવાનું/રમવાનું ગમે છે કે નહીં (weather the child like to attend Play way school or not).

2) પાસ્ટ મેડિકલ હિસ્ટ્રી (Past medical history):

• ચાઇલ્ડ ની જનરલ હેલ્થ અને સ્ટ્રેન્થ.
• કોમ્યુનિકેબલ ડિસીઝ અથવા એકસીડન્ટની કોઇપણ હિસ્ટ્રી તથા કોઇપણ કારણસર હોસ્પિટલાઇઝેશન થયેલ હોય.
• જો બાળકને હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યું હોય, તો હોસ્પિટલમાં દાખલ થવાનું રિઝન અને સમયગાળો ( ડ્યુરેશન ) અને ટ્રીટમેન્ટ શું હતી?
• ઇલનેસ અને હોસ્પિટલાઇઝેશન ની ચાઇલ્ડ પર શું રીએક્શન છે તે અસેસ કરવું.

3) ફેમિલી હિસ્ટ્રી ( Family history ):

• ટાઇપ ઓફ ફેમેલી ( Type of family)
• ફેમિલીમાં રહેલા મેમ્બર્સ ની સંખ્યા ( Numbers of members in the family)
• ફેમિલીમાં રહેલી કોઇપણ સિગ્નિફિકન્સ ઇલનેસ ( Significant illness in the Family )
• ફેમિલી નું સોસીયોઇકોનોમિક સ્ટેટસ ‌( Socio economic Status of the Family )
• નંબર ઓફ ચિલ્ડ્રન ઇન ધ ફેમિલી ( Number of Children in the Family )

4) ઇમ્યુનાઇઝેશન હિસ્ટ્રી ( Immunization history ):

• બાળકના ઇમ્યુનાઇઝેશન કાર્ડ પરથી તે રેકોર્ડ કરી શકાય છે. બાળકને વેક્સિન દ્વારા પ્રિવેન્ટ શકાય તેવા તમામ ડિસીઝ સામે ઇમ્યુનાઇઝ કરવામાં આવ્યું છે કે નહીં.

5) ન્યુટ્રીશનલ / ડાયટિક હિસ્ટ્રી ( Nutritional / Dietic history):

• કઇ એજમાં ચાઇલ્ડ એ નોર્મલ ફૂડ ઇટીંગ કરવાનું સ્ટાર્ટ કરે છે.
  ખોરાક ખાવાનું શરૂ કર્યું?
• બાળકને કયા ઇન્ટરવલ એ કયા ખોરાક આપવામાં આવે છે. શું આ ખોરાક બાળકની ન્યુટ્રીશનલ રિક્વાયરમેન્ટ ને ફૂલફીલ કરે છે.
• ચાઇલ્ડ માટે કયા ટાઇપ નો ફૂડ પ્રીપેઇર કરવામા આવ્યું છે.
• સેલ્ફ થી ફીડ કરવા માટેની એબીલીટી.
• કોઇ પણ ટાઇપ ના ફુડ ની એલર્જી ની હીસ્ટ્રી.
• વેઇટ ગેઇન.

6) ડેવલોપમેન્ટલ હિસ્ટ્રી (Developmental history):

• જુદી જુદી ઉંમરે વજન અને હાઇટ ની હિસ્ટ્રી, જુદી જુદી ઉંમરે હેડ, ચેસ્ટ અને મીડ આર્મ સરકમફેરન્સ.
• બાળક કઈ એજ પર ચાલવાનું શરૂ કરે છે, એક શબ્દ બોલે છે, બે શબ્દ વાક્ય બોલે છે, ટોઇલેટનો યુઝ કરે છે?
• જાતે કપડાં પહેરે, હેલ્પ લઇને કપડા પહેર્યો, દોડવાનું શરૂ કર્યું, સીડી ચઢી, સોલીટરી પ્લેમાં વ્યસ્ત રહ્યો, ચાલ્યો, અલ્ટરનેટ પગથી સીડી નીચે ઉતર્યા, કમાન્ડ્સ ને ફોલો કર્યા.
• કલર અને સ્લિપ પેટર્ન ને રેકોગ્નાઇઝ કરવું.
• હેબીટ – નેઇલ બાઇટીન્ગ, થમ્બ સકીન્ગ

7) પ્રેઝન્ટ કન્ડિશન ઓફ હેલ્થ એન્ડ મેજર હેલ્થ પ્રોબ્લેમ્સ (Present Condition of health and Major health Problems):

• ચાઇલ્ડ નુ જનરલ અપીરીયન્સ
• નરીશમેન્ટ નુ લેવલ
• ચાઇલ્ડ ની કમ્પ્લેઇન
• ચાઇલ્ડ હેલ્થ વિશેની પેરેન્ટ્સ કમ્પ્લેઇનની ઓનસેટનો સમયગાળો નોટ કરવામા આવ્યો છે.

8) ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન (Physical Examination):

• જનરલ અપીરીયન્સ,વેઇટ,હાઇટ,નેચર, એજ પ્રમાણે ઇન્ટેલિજન્સી નું લેવલ નોટ કરવામા આવે, વાઇટલ સાઇન નું રેકોર્ડિંગ.
• ચાઇલ્ડ એ ટાઇમ,પ્લેસ તથા પર્સન સાથે ઓરીયન્ટેડ છે કે નહીં પ્રશ્નો ના ઇમીડિયેટ્લી આન્સર આપે છે કે નહીં.
• સ્પીચ,મેન્ટલ સ્ટેટસ એન્ડ ગેઇટ, કોઓર્ડિનેશન એન્ડ બેલેન્સ નોટ કરવામા આવે.
• હેડ તથા સ્કાલ્પ ને ડેન્ડ્રફ માટે નોટ કરવામા આવે.
• પેડીક્યુલોસીસ,‌કલર એન્ડ ટેક્ષચર ઓફ હેઇર નોટ કરવું.
• આઇસ ( Eyes) : કોઇપણ ઇનફેક્શન, ડિસ્ચાર્જ, એન્ડ આઇસાઇટ.
• નોઝ ( Nose ) : રાઇનાઇટીસ ઓર ડેવીએટેડ નેઝલ સેપ્ટમ
• માઉથ ( Mouth ): ટંગ એન્ડ બકલ મ્યુકોઝા ને નોટ કરવી.
• ટીથ ( Teeth ): કોઇ પણ કેરી ( Carries )તથા માલઓક્લુઝન માટે અસેસ કરવું.
• થ્રોટ ( Throat ): એડીનોઇડ્સ તથા એન્લાર્જ ટોન્સીલ માટે ઇનસ્પેક્ટ કરવું.
• ઇયર ( Ear ) : કોઇ પણ ડિસ્ચાર્જ પ્રેઝન્ટ છે કે કેમ તે અસેસ કરવું.
• નેક ( Neck ) : લિમ્ફનોડ ને પાલ્પેટ કરવી તથા કોઇપણ એબનોર્માલિટીસ હોય તો તે પણ અસેસ કરવું.
• બેક ( Back ): સિમેટ્રી, સ્પાઇનલ અલાઇનમેન્ટ ને નોટ કરવું.
• એન્ટીરિયર ટ્રન્ક ( Anterior trunck): રિકેટ્સ, હાર્ટ સાઉન્ડ,લંગ સાઉન્ડ નોટ કરવું તથા એન્લાર્જ એબડોમન તથા કોઇપણ એબનોર્માલિટીસ માટે અસેસ કરવું.
• મસ્ક્યુલોસ્કેલેટલ સિસ્ટમ ( Musculoskeletal System ) : ગેઇટ એન્ડ પોસ્ચર, નોક ની ( Knock knee ),તથા રિકેટ્સ ના એવીડેન્સ માટે ઇનસ્પેક્ટ કરવું, બોવેલ તથા બ્લાડર હેબીટ ને નોટ કરવું, હિસ્ટ્રી અને ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન ના બેઝ પર કેર ને પ્લાન કરવા માટે પ્રોવિઝનલ ડાયગ્નોસીસ બનાવવું.

હેલ્થ અસેસમેન્ટ ઓફ સ્કૂલ ગોઇન્ગ ચાઇલ્ડ ( Health Assessment of School going Child ):

સ્કૂલ ગોઇન્ગ ચાઇલ્ડ નું હેલ્થ અસેસમેન્ટ એ સ્કૂલ હેલ્થ સર્વિસીસનો એક ભાગ છે.કોમ્યુનીટી હેલ્થ નર્સ ઉપરાંત, ટીચર અને ફિઝીશિયન પણ ઇનવોલ્વ હોય છે કારણ કે તેઓ સ્કૂલ હેલ્થ ટીમના મેમ્બર્સ છે. સ્કૂલ ગોઇન્ગ ચાઇલ્ડના હેલ્થ ઇવાલ્યુએશન ના કમ્પોનન્ટ્સ છે:

1) ચિલ્ડ્રન નુ પિરીયોડિક ચેકઅપ ( Periodic Check up of children ) :

• એડમિશનના ટાઇમ પર હેલ્થ ચેક અપ.
• ચિલ્ડ્રન નું દર વર્ષે હેલ્થ ચેકઅપ અને વધારે ફ્રીક્વન્ટલી હેલ્થ ચેકઅપ.
• ચિલ્ડ્રન નું દર ચાર વર્ષે હેલ્થ ચેકઅપ.
• સ્કૂલ લિવિંગ સમયે હેલ્થ ચેકઅપ.
• 4 વર્ષ પૂરા થાય તે પહેલાં અથવા તેનાથી પણ વધુ વખત પિરીયોડીક ચેક અપ કરી શકાય છે. સ્કૂલમાં એડમીશન સમયે ચેકઅપ માં હાઇટ અને વેઇટ માપવા, ડેન્ટલ ચેક-અપ, આંખનું ચેકઅપ, સ્પીચ એન્ડ હિયરીન્ગ ચેકઅપ, પેટમાં વોર્મ્સ ( Worms ) ની પ્રેઝન્સ ને શોધવા, બ્લડ અને યુરિન નુ ફાઇન્ડિન્ગ કરાવવા અને બાળક અત્યાર સુધી અનનોન ડિસીઝ અથવા ડિસઓર્ડરથી સફર થય રહ્યું છે તે ફાઇન્ડીન્ગ કરવાનો સમાવેશ થાય છે.

2) ન્યુટ્રીશનલ એસેસમેન્ટ ( Nutritional અસેસમેન્ટ):

• આમાં ફુડ નું અસેસમેન્ટ, બાળકને ઘરે મળતા ખોરાક અને સ્કૂલમાં આપવામાં આવતા સપ્લીમેન્ટ્રી મીલનો સમાવેશ થાય છે.
• આમા, ચાઇલ્ડ ની હાઇટ, વેઇટ, અપીરિયન્સ, બિલ્ટ એ ચાઇલ્ડ ના ન્યુટ્રિશનલ સ્ટેટસ નો આઇડીયા આપે છે.
• બાળકને ઘરે મળતો ખોરાક અને શાળામાં પૂરક ભોજન બાળકના યોગ્ય ગ્રોથ અને ડેવલપમેન્ટ માટે જરૂરી કેલરી અને ન્યુટ્રીઅન્ટ ની જરૂરિયાતને પૂર્ણ કરે છે. બાળકને ઘરે મળતો ખોરાક પૂરતો ન હોય અને આવશ્યક ન્યુટ્રીશન ની ડેફીશિયન્સી હોય, તો માતાપિતાને બાળકના ઘરે ડાયટ ઇમ્પ્રુવ કરવા માટે એજ્યુકેશન આપવામાં આવે છે.

3) ડેઇલી એક્ઝામિનેશન ( Daily Examination ):

• ચાઇલ્ડ નું ડેઇલી એક્ઝામિનેશન ટીચર દ્વારા કન્ડક્ટ કરવામાં આવે છે. આ કારણથી એ જરૂરી હોય છે કે ટીચર એ ઇલનેસ ને ડાયગ્નોસ કરવામાં અને રૂટિન ટ્રીટમેન્ટ પ્રોવાઇડ કરવામાં ટ્રેઇન હોવા જોઇએ.
• ડેઇલી એક્ઝામિનેશન દરમિયાન કોલ્ડ, કફ, હેડ એક, સ્કીન ડિસીઝ અને અન્ય ઇન્ફેક્શન પર નજર રાખવી જરૂરી છે.

4) પર્સનલ એન્ડ ફેમેલી હિસ્ટ્રી ઓફ ચિલ્ડ્રન ( Personal and Family history of children ):

• શાળામાં એડમિશન સમયે અથવા પછી સમયાંતરે યોજાતી પેરેન્ટ્સ-ટીચર અથવા પેરેન્ટ્સ-કમ્યુનીટી હેલ્થ નર્સ મીટીન્ગ દ્વારા ઇતિહાસ એકત્રિત કરી શકાય છે, જે હેલ્થ અસેસમેન્ટ માટે ડીઝાઇરેબલ હોય છે.

5) પાસ્ટ મેડિકલ હિસ્ટ્રી ( Past medical history ):

• ચાઇલ્ડની પાસ્ટ મેડીકલ હિસ્ટ્રી ચાઇલ્ડ અથવા પેરેન્ટ્સ પાસેથી મેળવી શકાય છે.
• આમ, ટીચર્સ, પેરેન્ટ્સ, કમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સો અને ડોકટરો વગેરે સ્કૂલ ગોઇન્ગ ચાઇલ્ડના હેલ્થ અસેસમેન્ટની જોઇન્ટ રિસ્પોન્સીબિલીટી ધરાવે છે. અહીં, એ ક્લીયર કરવું જરૂરી છે કે આરોગ્ય મૂલ્યાંકનમાંથી કલેક્ટ કરવામાં આવેલી તમામ હકીકતો અને માહિતીનો વ્યાપક રેકોર્ડ બાળકના હેલ્થ કાર્ડમાં ડોક્યુમેન્ટેડ થવો જોઇએ.

હેલ્થ અસેસમેન્ટ ઓફ એડોલેસન્ટ (Health Assessment of Adolescent):

એડોલેસન્ટ એ ચાઇલ્ડ માંથી એડલ્ટ બનવાની પ્રોસેસમાં રહેલો યંગ પર્સન (તે અથવા તેણી). 13 થી 18 વર્ષની એજ ગ્રુપના બાળકોને એડોલેસન્ટ ચિલ્ડ્રન કહેવામાં આવે છે.૧૮ વર્ષની એજ સુધી, કમ્પ્લીટ્લી ફીઝીકલ ડેવલોપમેન્ટ અને સ્ટેબિલીટી એચીવ થાય છે. WHO અનુસાર, 10-19 વર્ષની એજ થી એડોલેસન્ટ પિરીયડ ત્રણ સ્ટેજમાં ડિવાઇડ થયેલો છે.કમ્પ્લીટ ફિઝીકલ ચેક અપ એન્ડ હિસ્ટ્રી એ એડલ્ટ પર્સન ના હેલ્થ અસેસમેન્ટ મા ઇમ્પોર્ટન્ટ રોલ પ્લે કરે છે.આ એજ સુધીમા કમ્પ્લીટ્લી ફિઝીકલ ડેવલોપમેન્ટ એન્ડ સ્ટેબિલીટી એચીવ થય જાય છે.

1.અર્લી એડોલેસન્ટ 10-13 યર્સ
2.મીડલ એડોલેસન્ટ 14-16 યર્સ
3.લેટ એડોલેસન્ટ 17-20 યર્સ

પર્સનલ બાયોડેટા ( Personal Biodata ):

• નેમ ( Name )
• એજ ( Age )
• સેક્સ ( Sex )
• પેરેન્ટ્સ નેમ, એડ્રેસ એન્ડ ટેલીફોન નંબર ( Parents name, address and telephone number )
• એજ્યુકેશનલ ક્વોલિફીકેશન ( Educational Qualification )
• હોબી એન્ડ ઇન્ટરેસ્ટ ( Hobbies and interests)
• એડોલેસન્ટ એડલ્ટ એ ઇન્ડીપેન્ડન્ટ છે કે નહીં, ફાઇનાન્સીયલ સપોર્ટ માટે પેરેન્ટ્સ પર ડીપેન્ડ છે કે નહીં.
• જો ઇન્ડીપેન્ડન્ટ હોય તો એમ્પ્લોયમેન્ટ નો ટાઇમ એન્ડ ઇનકમ ( If independent the type and income )
• ડ્રગ્સ, ટોબેકો, આલ્કોહોલ લેવા માટેની હિસ્ટ્રી ( History of tacking drugs, tobacco and alcohol etc )
• ન્યુટ્રીશનલ પેટર્ન (Nutritional Pattern) : એપેટાઇટ, ટાઇપ ઓફ ફુડ પ્રીફર્ડ, ફ્લુઇડ ઇન્ટેક, ઇન્ટરવલ બીટવીન મીલ્સ ક્વોન્ટીટી ઓફ એસેન્સીયલ ન્યુટ્રીઅન્ટ્સ એન્ડ કેલેરી રિક્વાયરમેન્ટ્સ, એક્સરસાઇઝ એન્ડ રિક્રીએશન, બોવેલ એન્ડ બ્લાડર હેબીટ.

પાસ્ટ મેડિકલ હિસ્ટ્રી ( Past medical history ):

• કોઇ પણ મેડીકલ એન્ડ સર્જીકલ ડિસઓર્ડર ની હિસ્ટ્રી.
• ઓપરેશન,
• હોસ્પીટલાઇઝેશન,
• ટ્રીટમેન્ટ લેવા માટેનું ડ્યુરેશન,

ફેમિલી હિસ્ટ્રી ( Family history ):

ટાઇપ ઓફ ફેમેલી ( Type of Family ):

• ફેમિલીમાં રહેલા મેમ્બર્સ ના નંબર અને તેની એજ્યુકેશનલ ક્વોલિફીકેશન,
• ફેમેલી મા કોઇ કન્સેન્ગ્યુઇનીટી ( Consanguinity ) છે કે કેમ.
• ફેમેલી નું એમ્પ્લોયમેન્ટ સ્ટેટસ, ફેમેલી ઇન્કમ, પેરેન્ટ્સ નુ એક બીજા સાથેનું રિલેશન.
• ફુડ ની એડીક્યુએસી, ક્લોથીન્ગ, એન્ડ ટ્રાન્સપોર્ટેશન,સિબલીન્ગ્સ નું એકબીજા સાથેનું રિલેશનશિપ,
• સિબલીન્ગ ઇલનેસ

ઇમ્યુનાઇઝેશન હિસ્ટ્રી ( Immunization history ):

• હેલ્થ કાર્ડ અથવા ઇમ્યુનાઇઝેશન કાર્ડ માથી ઇમ્યુનાઇઝેશન નો ડેટ, ટાઇમ, કમ્પ્લીટ તથા ઇનકમ્પ્લીટ નું રેકોર્ડિંગ કરવું.

સેક્સ્યુઅલ ડેવલોપમેન્ટ ( Sexual Development ):

• ગર્લ્સ મા બ્રેસ્ટ ડેવલોપમેન્ટ એન્ડ મીનાર્કી ની એજ,
• બોઇસ મા પ્યુબીક હેઇર ગ્રોથ એન્ડ વોઇસ ચેન્જીન્ગ,
• સેમ તથા અપોઝીટ જેન્ડર સાથે સોસિયલ રિલેશન, ક્યુરિયોસીટી અબાઉટ જેન્ડર,
• પેરેન્ટ્સ રિસ્પોન્સ એન્ડ ચાઇલ્ડ ને સેક્સ્યુઆલીટી એન્ડ ડેટીન્ગ વિશેનું ઇન્ટ્રોડક્શન.

સોશિયલ હિસ્ટ્રી (social history ):

• સ્લીપ પેટન,
• પ્રોબ્લેમ્સ ,
• ટેરર્સ,
• સ્પીચ ક્લીયર,
• સ્ટટેરીન્ગ,
• ડિલેઇસ,
• સ્ટ્રેસ એન્ડ ઇટ્સ લેવલ.

ડિસીપ્લીન યુઝ્ડ ( Discipline Used ):

• ટાઇપ,
• ફ્રીક્વન્સી,
• ઇફેક્ટીવનેસ,
• એટીટ્યુડ,
• ટેમ્પર ટેન્ટરમ સામે પેરેન્ટ્સ નો રિસ્પોન્સ.
• સ્કૂલ ( School ): સ્કૂલ, ગ્રેડ,અટેન્ડન્સ, ફેઇલ્યોર, પરફોર્મન્સ લેવલ, પ્રોબ્લેમ્સ‌ .
• સોશિયલ બિહેવ્યર ( Social Behaviour ): પીયર્સ, પેરેન્ટ્સ, ટીચર્સ, પીયર ગ્રુપ નો ટાઇપ, લેવલ ઓફ ઇન્ડીપેન્ડેન્સી એન્ડ સ્પીરિચ્યુઅલ પ્રેક્ટીસ.

પ્રેઝન્ટ ઇલનેસ ( Present Illness ):

• ઇલનેસ ની ઓનસેટ, ડ્યુરેશન અને તેની ટ્રીટમેન્ટ ને નોટ કરવી.

ચીફ કમ્પ્લેઇન ( Chief Complain ):

• ક્વેશ્ચન પૂછીને તેમની મેઇન કમ્પ્લેઇન ને નોટ કરવી અને જ્યારે કેર પ્લાનિંગ કરતા હોય ત્યારે તેને સ્પેશિયલ અટેન્શન પ્રોવાઇડ કરવું.

ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન ( Physical Examination ):

• જનરલ અપીરીયન્સ,ગેઇટ,બિલ્ટ નરીશમેન્ટ નુ લેવલ, સ્પીચ, મેન્ટલ સ્ટેટસ, હાઇટ, વેઇટ એન્ડ ટેમ્પરેચર,પલ્સ, રેસ્પીરેશન, બ્લડ પ્રેશર નું રેકોર્ડિંગ કરવું. હેડ ટુ ટો કમ્પ્લીટ્લી ફીઝીકલ એક્ઝામીનેશન કરવું.
• એડોલેસન્ટ પિરીયડ ની મેજર હેલ્થ પ્રોબ્લેમ્સ ને સ્પેશિયલ અટેન્શન પ્રોવાઇડ કરવું.

ન્યુટ્રીશનલ પ્રોબ્લેમ ( Nutritional Problems ):

• અંડરન્યુટ્રીશન ,ઓવરન્યુટ્રીશન અથવા એનીમીક હોઇ શકે છે.એડોલેસન્ટ ચિલ્ડ્રન એ તેના મીલ્સ ને નીગલેક્ટ કરે છે. સ્પેશિયલ ગલ્સ એ એનીમીયા માથી સફર થય શકે છે. એનીમિયા એ વોર્મ્સ અથવા તો મેન્સ્ટ્રુએશન દરમિયાન હેવી બ્લડ લોસ થવાના કારણે થઇ શકે છે. અમુક ગર્લ્સ એ એનોરેક્ઝીયા નર્વોસામાંથી સફર થતી હોય છે.

સેક્સ્યુઆલીટી રિલેટેડ પ્રોબ્લેમ્સ ( Sexuality related Problems ):

• ગર્લ્સ એન્ડ બોઇસ એ મેચ્યોર થતાં તે એકબીજા સાથે અટેચ થાય છે. અને મેરેજ પહેલાના સેક્સ્યુઅલ રિલેશનમાં વ્યસ્ત થઇ શકે છે જેના પરિણામે ગેરકાયદેસર પ્રેગ્નેન્સી ( illegitimate Pregnancies ) અને તેની સાથે સંકળાયેલી સોશિયલ પ્રોબ્લેમ્સ થઇ શકે છે – માલસેક્સ્યુઅલ પ્રેક્ટિસ એ HIV/AIDS STD અને હેપેટાઇટિસ B માં પરિણમી શકે છે.

આલ્કોહોલ એન્ડ ડ્રગ એબ્યુસ ( Alcohol and Drug abuse ):

• પીઅર ગ્રુપમાં તેઓ ઇઝીલી આલ્કોહોલ, ડ્રગ્સ અને સ્મોકિંગ ની હેબીટ નો શિકાર બને છે જેના પરિણામે સોસિયલ પ્રોબ્લેમ, તેમની પર્સનલ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ અને ફેમેલી પ્રોબ્લેમ થાય છે.

સેલ્ફ એસ્ટીમ રિલેટેડ પ્રોબ્લેમ્સ ( Self Esteem related Problems ):

• તેઓ ફ્રેન્ડ્સ અને સોસાયટીમા સેલ્ફ રિસ્પેક્ટ અને આઇડેન્ટીટી ઇચ્છે છે. તેઓ પ્રશંસાની ઇચ્છાને ફુલફીલ કરવા માટે બેસ્ટ પ્રયાસ કરે છે. જો તેઓ એચીવ કરવામાં ફેઇલ્યોર જાય તો તેઓ અયોગ્ય અનુભવી શકે છે અને મેન્ટલ બેલેન્સ ગુમાવી શકે છે જેના પરિણામે તેઓ ડિપ્રેશન અનુભવી શકે છે.
• ડિપ્રેશન ( Depression ): તે ફટીગ, બોરડમ, રેસ્ટલેસનેસ, પોતાના એઇમ એચીવ કરવામાં ફેઇલ્યોર, કોન્સન્ટ્રેશનમાં ડિફીકલ્ટીના કારણે થઇ શકે છે. આવી કન્ડિશનમાં પ્રોફેશનલ હેલ્પની જરૂર પડે છે. આ હેલ્થ પ્રોબ્લેમ્સ એડોલેસન્સના સમયગાળા માટે ખાસ છે જેને સિરીયસલી જોવામાં આવે છે. પેરેન્ટ્સનુ ઇનવોલ્વમેન્ટ સાથે પ્રોફેશનલ હેલ્પ,ગાઇડેન્સ અને કાઉન્સેલિન્ગ જરૂરી હોય છે.

હેલ્થ એસેસમેન્ટ ઓફ એડલ્ટ ( Health Assessment of Adult ) :

એડલ્ટના હેલ્થ એસેસમેન્ટમાં નીચેના સ્ટેપ્સ ફોલો કરવામાં આવે છે.

પર્સનલ બાયોડેટા ( Personal Biodata ):

• નેમ ( Name ),
• સેક્સ ( Sex ),
• એજ ( Age ),
• એડ્રેસ અને ફોન નંબર (Address and Phone number) ,
• રિલીજીયન ( Religion ) , નેશનાલીટી ( Nationality ), એજ્યુકેશનલ કોલીફીકેશન ટાઇપ્સ અને તેની વર્કિંગ અવર્સ ( Educational Qualification, types and working hours ), મંથલી ઇનકમ (Monthly income) મરાઇટલ સ્ટેટસ ( Marital status ), સ્પાઉસની એજ ( Age of Spouse) સ્પાઉસનું એજ્યુકેશન અને તેનું ઓક્યુપેશન ( Education and occupation of Spouse ) ચિલ્ડ્રન ના નંબર અને તેની એજ ( Number of Children and their age).

પ્રેઝન્ટ ઇલનેસ ની હિસ્ટ્રી ( History of present illness ):

• ચીફ કમ્પ્લેઇન ( Chief Complain ),
• ઓનસેટ અને તેનું ડ્યુરેશન ( Onset and it’s Duration )
• સીમટમ્સ નું લોકેશન ( Location of Symptoms )
• લેવામાં આવેલી ટ્રીટમેન્ટ અને તેનો રિસ્પોન્સ (Treatment tacken and its response )
• કરંટ મેડીકેશન ( Current medication )

પાસ્ટ હેલ્થ હિસ્ટ્રી (Past health history) :

• ચાઇલ્ડહુડ ઇલનેસ, ડેટ એન્ડ ટાઇપ ઓફ મેડીકેશન અથવા સર્જીકલ ડીસીઝ , એકસીડન્ટ ,ઓપરેશન તેનું ડ્યુરેશન અને ટ્રીટમેન્ટની રિસ્પોન્સ.
• ઇમ્યુનાઇઝેશન હિસ્ટ્રી
• ડ્રગ, ફૂડ તથા બીજી કોઇ પણ અધર એલર્જી હિસ્ટ્રી.

ફેમિલી હેલ્થ હિસ્ટ્રી ( Family health history ):

• ટાઇપ ઓફ ફેમિલી ( Types of Family ):
• ફેમિલીમાં રહેલા મેમ્બર્સની સંખ્યા, તેનું એજ્યુકેશનલ લેવલ, ફેમિલી મેમ્બર્સ નું એમ્પ્લોયમેન્ટ સ્ટેટસ, ફેમિલી ઇનકમ તથા ફેમિલીમાં રહેલી કોઇપણ સિગ્નિફિકન્ટ ઇલનેસ.

પર્સનલ હેબિટસ એન્ડ લિવીન્ગ પેટર્ન ( Personal Habits and living patterns ):

• રેસ્ટ એન્ડ સ્લીપ, કેટલા અવર્સ રેસ્ટ કરવામાં આવે છે સ્લીપ નો ટાઇપ સાઉન્ડ અને ડિસ્ટરબ્ડ.

એમ્પ્લોયમેન્ટ ( Employment ) :

• ડ્યુરેશન, ટાઇપ , વર્કિંગ અવર્સ એન્ડ વર્કિંગ એન્વાયરમેન્ટ.

સ્ટ્રેસ ( Stress) :

• ઘરે ફેમિલીમાં, વર્કપ્લેસ પર તથા રિલેટિવ્સ અને ફ્રેન્ડ્સ સાથે.

એક્સરસાઇઝ ( Excercise ):

• ટાઇપ એન્ડ ડ્યુરેશન, રીક્રીએશન, લેઝર અને હોબીનો ટાઇપ.

ન્યુટ્રીશનલ સ્ટેટસ ( Nutritional Status ):

• ફૂડનો ટાઇપ, વેજીટેરિયન અથવા નોન વેજીટેરિયન, મીલ્સ વચ્ચેનો ઇન્ટર્વલ.
• એપેટાઇટ માં કોઇપણ ચેન્જીસ, કોઇપણ કારણસર સ્પેશિયલ ડાયટ લેવું, બોવેલ એન્ડ બ્લાડર હેબિટ.

સાઇકોસોશિયલ હિસ્ટ્રી ( Psychosocial history) :

• ક્લાઇન્ટ નું કોમ્યુનિટીમા ફેમિલી મેમ્બર્સ, ફ્રેન્ડ્સ, નેબર , કોવરકર્સ, સ્પાઉસ , રિલિજિયસ ગ્રુપ , સોશિયલ એન્ડ સિવિક ઓર્ગેનાઇઝેશન સાથેનું રિલેશનશિપ.
• એમ્પ્લોયમેન્ટ , ઓક્યુપેશન અને હાઉસહોલ્ડ રિસ્પોન્સીબિલીટીસ સાથે સેટિસફેક્શન.

ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન ( Physical Examination ):

જનરલ ઓવરવ્યુ (general overview ):

• જનરલ અપીરીયન્સમા હેલ્ધી અથવા શીક લુકિંગ,નરીશમેન્ટ , બોડી ટાઇપ નોર્મલ , વેલ બિલ્ટ , હાઇટ, વેઇટ , પર્સનાલિટી , ગેઇટ, બેલેન્સ , સ્પીચ મેન્ટલ સ્ટેટસ, વાઇટલ સાઇન, ટેમ્પરેચર, પલ્સ , રેસ્પીરેશન અને બ્લડ પ્રેશરને રેકોર્ડ કરવામાં આવે છે.

એક્ઝામિનેશન ઓફ સ્કીન ( Examination of Skin ):

• કલર, રેશ, ડ્રાઇનેસ પ્રેઝન્સ ઓફ લિઝન્સ.
• હેડ ( Head ):તેમાં ક્રેનીયમને ઇન્સ્પેક્ટ અને પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે સ્કાલ્પ અને તેનું ટેક્સચર , કલર , ડેન્ડ્રફ , પેડીક્યુલોસીસ વગેરેને ઇન્સ્પેક્ટ અને પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે.
• આઇસ ( Eyes): વિઝન વિથ ઓર વિધાઉટ ગ્લાસીસ, ડિસ્ચાર્જ, ઇન્ફેક્શન તથા બીજી કોઇ પણ એબનોર્માલિટી.
• ઇયર્સ ( Ears ): ડિસ્ચાર્જ કેપેસિટી અસેસ કરવામાં આવે છે. નોઝ , માઉથ, થ્રોટ તથા પ્રિઓરીકલ અને પોસ્ટઓરિકલ અને ઓક્સીપીટલ નોડ પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે.
• નેક ( Neck ): ઇનસ્પેક્ટ તથા પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે.

થાઇરોઇડ ગ્લેન્ડ ( Thyroid gland ):

• તેમાં લિંફનોડ અને કેરોટીડ પલ્સેસન તથા જુગ્યુલર વેઇન ફિલ કરવામાં આવે છે તથા રેન્જ ઓફ મોશન ને નોટ કરવામા આવે છે.

બેક ( Back ):

• તેમાં સિમેટ્રી અને સ્પાઇનલ અલાઇમેન્ટ નોટ કરવામાં આવે છે તથા સ્કોલીઓસીસ, લોર્ડોસીસ તથા મોબિલિટી અસેસ કરવામાં આવે છે.

એન્ટિરિયર ટ્રન્ક ( Anterior trunk ):

• તેમાં બ્રેસ્ટ ને ઇનસ્પેક્ટ કરવામાં આવે છે ચેસ્ટ ને એક્સપંશન માટે વોચ કરવામાં આવે છે બ્રીધ સાઉન્ડ, હાર્ટ સાઉન્ડ, અપાઇકલ પલ્સ, અસ્કલટેટ કરવામાં આવે છે.
• એક્ઝિલરી ગ્લેન્ડ પાલ્પેટ કરવામાં આવે છે.

એબડોમન ( Abdomen ):

• એબડોમનમાં કોઇપણ સ્કાર પ્રેઝન્ટ છે કે કેમ તે અસેસ કરવામાં આવે છે ત્યારબાદ લીવર, સ્પ્લીન, ઇન્ગ્વાઇનલ નોડ તથા ફીમોરલ પલ્સ માટે એબડોમન ને પાલપેટ કરવામાં આવે છે. એબડોમીનલ કેવીટીમાં ફ્લુઇડ પ્રેઝન્ટ છે કે કેમ તે અસેસ કરવામાં આવે છે અને બોવેલ સાઉન્ડ અસ્કલટેડ કરવામાં આવે છે.

મસ્ક્યુલોસ્કેલેટલ સિસ્ટમ ( Musculoskeletal System ):

• તેમાં અપર એન્ડ લોવર એક્સ્ટ્રીમીટીક્સ નું એક્ઝામિનેશન કરવામાં આવે છે. તથા જોઇન્ટ ના રેન્જ ઓફ મોશનને નોટ કરવામાં આવે છે અને કોઇપણ સ્વેલિંગ અથવા ટેન્ડરનેસ પ્રેઝન્સ છે કે કેમ તે પણ નોટ કરવામાં આવે છે.

ન્યુરોલોજિકલ સિસ્ટમ ( Neurological System ):

• તેમાં ટેન્ડરનેસ, કલર , વાર્મ્થ , સ્ટ્રેન્થ, રેન્જ ઓફ મોશન, ગેઇટ , ગ્રોસ મોટર મુવમેન્ટ, રિફ્લેક્સીસ, બેલેન્સ, ફાઇન મોટર મુવમેન્ટ, ક્રેનિયલ નર્વ, સેન્સરી પરસેપ્શન ને ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.

જીનાઇટોયુરીનરી સિસ્ટમ ( Genitourinary System ):

• એક્સટર્નલ જીનાઇટેલીયા ને કોઇ પણ ડિસ્ચાર્જ અથવા ઇનફેક્શન માટે ઇનસ્પેક્ટ કરવામાં આવે છે.
• જો જરુરીયાત હોય તો રેક્ટલ એક્ઝામીનેશન કરવામાં આવે છે.
• જો જરુરીયાત હોય તો પ્રોસ્ટેટ એક્ઝામીનેશન કરવામાં આવે છે.
• જો ફીમેલ હોય તો વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન એન્ડ પેપ સ્મીયર ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.
• હિસ્ટ્રી અને ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન પરથી એડલ્ટ માટેની કેર પ્લાન કરવામાં આવે છે.

હેલ્થ અસેસમેન્ટ ઓફ એન્ટીનેટલ વુમન (Health Assessment of Antenatal Women ):

• એન્ટીનેટલ વુમન નું હેલ્થ અસેસમેન્ટ એ પ્રેગ્નન્સી ના કન્ફોર્મેશન ના ટાઇમ થી શરૂ થાય છે.
• એન્ટીનેટલ હેલ્થ અસેસમેન્ટ નો મોસ્ટ કોમન ઓબ્જેક્ટીવ એ પ્રેગનેન્ટ વુમન નો પ્રેગ્નેન્સી માટેનો ફિઝીકલ એન્ડ સાયકોલોજીકલ રિસપોન્સ છે.

એન્ટીનેટલ અસેસમેન્ટ ના કમ્પોનન્ટ ( Components of Antenatal Assessment ):

• ટેકિન્ગ મેડીકલ હિસ્ટ્રી (Tacking Medical history )
• ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન ( Physical Examination)
• લેબોરેટરી એક્ઝામીનેશન ( Laboratory Examination )
• એમ્બ્રીયો નું ગ્રોથ એન્ડ ડેવલોપમેન્ટ મોનીટરીંગ ( Monitoring Growth and Development of Embryo )
• ડિટેક્ટીન્ગ રિસ્ક ઓફ પ્રેગ્નેન્સી ( Detecting Risk of Pregnancy )

1.ટેકિન્ગ મેડીકલ હિસ્ટ્રી (Tacking Medical history ) :

મેડિકલ હિસ્ટ્રી કલેક્ટ કરવી એ ડેટા કલેક્શન માટેનું ઇમ્પોર્ટન્ટ મેથડ છે.

એન્ટીનેટલ અસેસમેન્ટમા નીચેના સેક્સન ઉપર અટેકશન પ્રોવાઇડ કરવામાં આવે છે.

( i ) મેનસ્ટ્રુઅલ સાઇકલ રિગાર્ડીન્ગ હિસ્ટ્રી (History Regarding Menstrual Cycle )

મેનસ્ટ્રુઅલ સાઇકલ ની રેગ્યુલારીટી, ફ્લો, અમાઉન્ટ એન્ડ ઇન્ટર્વલ (Regularity of Menstrual Cycle , Flow , Amount and interval)

મેનસ્ટ્રુઅલ સાઇકલ રિગાર્ડીન્ગ કોમ્પ્લીકેશન ( Complications Regarding Menstrual Cycle )

( ii ) ઓબ્સ્ટેટ્રિકલ હિસ્ટ્રી ( Obstetrical History)

પ્રિવ્યસ પ્રેગ્નન્સી ( Previous Pregnancy )

ડેટ ( Date )

ડિલિવરી સમયે અને ડિલિવરી પછીના પીરીયડના એક્સપીરીયન્સ ( Experience at the time of Delivery and in the post Delivery period )

એક્ઝીસ્ટીન્ગ પ્રેગ્નન્સી પહેલાના બર્થ થયેલા ચાઇલ્ડની એજ, સેક્સ, એન્ડ બર્થ વેઇટ.

હેલ્થ કન્ડિશન ઓફ ફોર્મર ચાઇલ્ડ એટ પ્રેઝન્ટ.

પ્રેઝન્ટ પ્રેગ્નેન્સી ( Present pregnancy ):

પ્લાન, અનપ્લાન, અનવોન્ટેડ
પ્રેગનેન્સી ના સાઇન એન્ડ સિમ્પ્ટોમ્સ

પર્સનલ એન્ડ ફેમેલી હિસ્ટ્રી ( Personal and Family history ):

સોશિયલ હિસ્ટ્રી,
વુમન અને તેના હસબન્ડનું એજ્યુકેશનલ સ્ટાન્ડર્ડ,
મરાઇટલ એન્ડ સેક્સ્યુઅલ હિસ્ટ્રી,
વુમન અને તેના હસબન્ડનું ઓકયુપેશનલ સ્ટાન્ડર્ડ,
એક્સરસાઇઝ, રેસ્ટ, સ્લિપ, ફુડ, રિક્રીએશન એન્ડ એલીમીલીમીનેસન રિલેટેડ હિસ્ટ્રી.

2.physical Examination ( ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન ):

• જનરલ એક્ઝામિનેશન ( General Examination )
• હાઇટ અને વેઇટ નું મેઝરિન્ગ
  ટેમ્પરેચર, પલ્સ, રેસ્પીરેશન એન્ડ બ્લડ પ્રેશર નું મેઝરિન્ગ કરવું.
• ગાઇનેકોલોજિકલ એક્ઝામિનેશન ( Gynecological Examination ):
• બ્રેસ્ટ નુ એક્ઝામિનેશન ( Breast Examination )
• એબડોમન નું એક્ઝામીનેશન એન્ડ પાલ્પેશન (Examination of abdomen and palpation)
• વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન જો જરુરી હોય તો (Vaginal Examination if necessary).

3.લેબોરેટરી એક્ઝામિનેશન (Laboratory Examination):

• પ્રેગનેન્ટ વુમનની ફિઝિકલ કન્ડિશનના અકોડિંગમાં લેબોરેટરી એક્ઝામિનેશન કરવામાં આવે છે જેમ કે,
• હિમોગ્લોબીન ટેસ્ટિંગ,
  બ્લડ ગ્રુપ એન્ડ Rh ફેક્ટર,
  WBC કાઉન્ટ એન્ડ DLC કાઉન્ટ,
  યુરીન એક્ઝામિનેશન ( ગ્લુકોઝ એન્ડ આલ્બ્યુમીન માટે)એન્ડ માઇક્રોસ્કોપિક એક્ઝામીનેશન,
  પેપીનોકોલાઉ સ્મીયર ટેસ્ટ
  બ્લડ સિરમ એક્ઝામીનેશન
  સ્ટુલ ટેસ્ટ
  જો નેસેસરી હોય તો ચેસ્ટ એક્સ રે
  અલ્ટ્રાસોનોગ્રાફી

4.મોનીટરીન્ગ ઓફ ગ્રોથ એન્ડ ડેવલોપમેન્ટ ઓફ ફીટસ ( Monitoring Growth and Development of fetus):

• વોમ્બ માં એમ્બ્રીયો/ફીટસ ના ગ્રોથ અને ડેવલપમેન્ટ ની તપાસ માટે, પ્રેગનેન્ટ વુમનને નીચેની રીતે ક્લિનિકમાં બોલાવવી જોઇએ.
• મહિનામાં એકવાર, પ્રેગ્નેન્સીના 30મા અઠવાડિયા સુધી.
• 30મા થી 36મા વિક સુધી, દર ૧૫ દિવસે.
• ત્યાર પછી દુખાવો શરૂ થાય ત્યાં સુધી, દર 7 દિવસે એકવાર.

5.ડિટેક્ટીંગ ધ હાઇ રિસ્ક પ્રેગ્નન્સી (Detecting the high risk Pregnancy):

• નીચેના પરિબળોના આધારે હાઇ રિસ્ક ધરાવતી પ્રેગ્નેન્સીનું અસેસમેન્ટ કરી શકાય છે:
• પ્રેગનેન્ટ વુમનની એજ 15 વર્ષથી ઓછી અથવા 30 વર્ષથી વધુ હોય.
• મલ્ટીપેરા પ્રેગનેન્ટ વુમન.
• એનિમિયા.
• માલપ્રેઝન્ટેશન.
• વોમ્બ મા એક કરતા વધારે બેબી હોય.
• પ્રિએક્લેમ્પશિયા એન્ડ એક્લેમ્પશિયા.
• એન્ટીપાર્ટમ હેમરેજ (APH).
• અર્લીયર સ્ટીલબર્થ, બેબી વોમ્બ મા ડેથ હોય, ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટલ ડિલેવરી, સિઝેરીયન સેકશન.
• લોન્ગર પીરિયડ ઓફ જેસ્ટેશન ( 2 વિક અથવા ડિલેવરી ના ડ્યુ કરતા વધારે ).
• હાઇડરોએમ્નીઓસ.
• પ્રેગનેન્ટ વુમન કે જે હાર્ટ ડિસીઝ , કિડની ડિસીઝ , ડાયાબિટીસ, ટીબી વગેરેથી સફળ થતી હોય.
• પ્રેગનેન્ટ વુમન ની હાઇટ 140 cms કરતા ઓછી હોય.

હેલ્થ અસેસમેન્ટ ઓફ પોસ્ટ નેટલ વુમન ( Health Assessment of post natal Women ):

પોસ્ટનેટલ પિરિયડ એ બેબીના ડીલેવરી પછીથી લઇ અને 6 વિકના સમયગાળાને કહેવામાં આવે છે આ પિરિયડ દરમિયાન ઓર્ગન્સ પાછા પ્રીપ્રેગ્નેન્ટ સ્ટેજમાં રિટર્ન થાય છે.

એઇમ ( AIMS ):

• મધર અને ચાઇલ્ડ ને કેર પ્રોવાઇડ કરવા માટે તથા મધર ને તેની ઓપટીમમ હેલ્થ સુધી એઝ અર્લી એઝ પોસિબલ પહોંચાડવા માટે.
• મધર અને ચાઇલ્ડ ને પોસ્ટનેટલ પિરિયડમાં થતી કોમ્પ્લિકેશન્સથી પ્રોટેક્ટ કરવા માટે.
• બ્રેસ્ટ એંગોર્જમેન્ટને અવોઇડ કરવા માટે અને બેબીને ફીઝીયોલોજીકલ જોન્ડિસ અને ડિહાઇડ્રેશનમાંથી પ્રોટેક્ટ કરવા માટે મધર ને અર્લી બ્રેસ્ટ ફિડિંગ કરવા માટે આશિસ્ટ કરવા.
• મધર ને પર્સનલ હાઇજીન, પેરીનીયમ કેર, બ્રેસ્ટ કેર અને ન્યુટ્રીશનલ રિલેટેડ હેલ્થ એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું.
• મધર ને પોસ્ટનેટલ એક્સરસાઇઝ વિશે ટીચ કરવું.
• ફેમેલી પ્લાનિંગ સર્વિસીસ પ્રોવાઇડ કરવી.
• ન્યુબોર્ન બેબી ને કેર માટે ટીચ કરવું.
• પોસ્ટનેટલ હેલ્થ અસેસમેન્ટ સમયે બેબી ની હેલ્થ સાથે મધર ની હેલ્થ ને અસેસ કરવામાં આવે છે.
• પોસ્ટનેટલ હેલ્થ અસેસમેન્ટ ના મેઇન કમ્પોનન્ટ્સ ( Main Components of postnatal health Assessment ):
• ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન ( Physical Examination)
• લેબોરેટરી એક્ઝામીનેશન ( Laboratory Examination)
• સાયકોલોજીકલ રિસપોન્સ ફાઇન્ડ આઉટ ( To find out Psychological response )

ફિઝીકલ એક્ઝામિનેશન ( Physical Examination):

પોસ્ટનેટલ ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન ના ઓબ્જેક્ટીવ્સ (Objectives of postnatal Physical Examination ):

• યુટ્રસ ના ઇનવોલ્યુશન રિગાર્ડીન્ગ ડેટા કલેક્ટ કરવા માટે.
• લેક્ટેટીન્ગ મધર ની નીડ ને અસેસ કરવા માટે.
• હેલ્થ એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવા માટે.

ફીઝીકલ એક્ઝામીનેશનમા ( Physical Examination include ):

• જનરલ ઓબ્ઝર્વેશન ( General Observation )
• મધર નો જનરલ અપીરીયન્સ, પોસ્ચર, એન્ડ ફેસીયલ એક્સપ્રેશન નોટ કરવા.
• રેકોર્ડિંગ ઓફ વાઇટલ સાઇન ( Recording of vital sign ):
• ડિલેવરી પછી ઇમીડીયેટ્લી સિવરીન્ગ થાય છે.તેથી મધર ની બોડી માથી લોટ્સ ઓફ હીટ લોસ થાય છે અને શરુઆતમાં ટેમ્પરેચર ફોલ ડાઉન થાય છે. તેથી આ ફેઝમા વાર્મ્થ પ્રોવાઇડ કરવું.
• પલ્સ રેટ પણ ફોલ ડાઉન થાય છે. તેથી બ્લડ પ્રેશર પણ ચેક કરવું જો લો હોય તો બેડ ના ફૂટ એન્ડ ને રેઇઝ કરવા. એક્સેસિવ બ્લડલોસ ના એવીડન્સ મેળવવા માટે ક્વીક એક્ઝામીનેશન કરવું.વચ્ચે વચ્ચે રિસક્સીટેશન ના મેઝર પણ લેવા.

એબડોમીનલ એક્ઝામીનેશન ( Abdominal Examination ):

• ડિલેવરી પછી યુટ્રસ એ હાર્ડ એન્ડ કોન્ટ્રેક્ટેડ થાય છે. ડીલેવરી પછી યુટ્રસ ની સાઇઝ એ અંબેલીકસ થી 2.5 cm જેટલી ઉપર હોય છે અને પછી ધીમે ધીમે ડિક્રીઝ થાય છે જેમાં 1. 25 થી 2.5 cm જેટલી પર ડે ના ડિક્રીઝ થાય છે જો યુટ્રસ એ સોફ્ટ ફીલ થાય તો એનો મતલબ એવો કે અમુક મેમ્બરેન્સ અથવા પ્લેસેન્ટાના પીસીસ એ યુટ્રસ ની ઇનસાઇડ માં રહી ગયા છે ત્યારે યુટ્રસ ને મસાજ કરી તેને કોન્ટ્રાક્ટ કરવા માટે અને જો જરૂરી લાગે તો તેને રીમુવ કરવા માટે વજાઇનલ એક્ઝામિનેશન પણ કરવું.

બ્લાડર એક્ઝામિનેશન (Bladder Examination ):

• બ્લાડર ડિસ્ટેન્શન થયેલું છે કે કેમ તે અસેસ કરવા માટે એબડોમન ને વોચ કરવું.પ્લાસેન્ટા ના રિમૂવ કર્યો બાદ એન્ટીડાયયુરેટીક હોર્મોન એ બ્લડ મા રિલીઝ થાય છે.તેથી ડાયયુરેસીસ સ્ટાર્ટ થાય અને બ્લાડર એ ફુલ ફેલ્ટ થાય છે.ઘણી વખત મધર ને યુરીન પાસ કરવાની અર્જ થતી નથી. આ માઇનર ઇન્જરી થવાના કારણે અથવા બેબી ની ડિલેવરી વખતે યુરેથ્રલ મસલ્સ મા બ્રુઇઝીએશન થવાના કારણે મસલ્સ એ ટેમ્પરરી પેરાલાઇસીસ થાય છે. તેથી મધર ને યુરીન પાસ કરવા માટે એન્કરેજ કરવામાં આવે છે.જો મધર એ યુરીન પાસ ન કરી શકે તો કેથેટરાઇઝેશન કરવામાં આવે છે.મધર એ થોડી કલાક પછી પોતાની જાતે જ યુરીન પાસ કરી શકવા માટે એબલ હોય છે. જો મધર એ પોતાની જાતે યુરીન પાસ ન કરી શકે તો મધર ને યુરીન પાસ કરવા માટે એન્કરેજ કરવા. ફુલ બ્લાડર એ પુઅર યુટેરાઇન કોન્ટ્રાકશન મા પરિણમે છે અને ઓપન યુટેરાઇન સાઇનસ દ્વારા વજાઇના માંથી બ્લિડિંગ થાય છે.

બ્રેસ્ટ એક્ઝામિનેશન ( Breast Examination ):

• મધર એ ડિલેવરી પછી એક્ઝોસ્ટ થય શકે છે.તેની બ્રેસ્ટ એ લેક્ટેશન ના કારણે હેવી થય શકે છે. બ્રેસ્ટ ને ક્લીન કરવી તથા બેબીને ફીડીન્ગ કરાવવા માટે મધર ને હેલ્પ કરવી. ઘણી વખત નિપલ માં ક્રેક થઇ જાય છે જે મધર માટે પેઇન ફૂલ હોય છે તેથી મધરને બેબી ને બેસ્ટ ફીડીન્ગ કરાવવા માટે પ્રોબ્લેમ હોય છે આ ક્રેક નીપલમાં એન્ટિસેપ્ટિક ક્રિમને એપ્લાય કરી ટ્રીટ કરવામાં આવે છે પરંતુ ત્યારે બેબી ને ફીડિંગ કરાવ્યા પહેલાં નીપલ ને ક્લીન કરવામાં આવે છે બેબીને ફીડીન્ગ કરાવ્યા બાદ ઓવર મિલ્ક એ એક્સપ્રેસ કરવામાં આવે છે અને તેને રીમુવ કરવામાં આવે છે જેના કારણે બ્રેસ્ટ એન્ગોર્જમેન્ટની કન્ડિશન અવોઇડ કરી શકાય.

એક્ઝામીનેશન ઓફ ધ યુટ્રસ ( Examination of the uterus ):

• યુટ્રસ ને તેની કન્સીસ્ટન્સી માટે ચેક કરવામાં આવે છે યુટ્રસ માં તેના ઇન્વોલ્યુશન ની કન્ડિશન અસેસ કરવા માટે તેના ફન્ડલ હાઇટને એવરી ડે ચેક કરવામાં આવે છે યુટ્રસ ની સાઇઝ એ દર દિવસે 2.5 cm જેટલી ડિક્રીઝ થાય છે અને 13મા દિવસથી તે સિમ્ફાઇસીસ પ્યુબીસ ની ઉપર પાલ્પેબલ હોતી નથી.
• એક્ઝામીનેશન ઓફ પેરીનીયમ એન્ડ વજાઇના ( Examination of Perineum and Vagina): પેરીનીયમ તથા વજાઇના ને ટેર, લેસરેશન તથા એપીઝીયોટોમી વુન્ડ માટે ઇનસ્પેક્ટ કરવામાં આવે છે. ડેસીડ્યુઆ એ 1-2 દિવસ મા યુટ્રસ ની ઇનસાઇડ મા લેયર નું ફોર્મેશન કરે છે. જેમાં આઉટર લેયર એ લોકીયા સિક્રીટ કરે છે. તે પહેલાં 2-3 દિવસ માટે રેડ હોય છે. ત્યારબાદ 4 થી 7 દિવસ માટે ચેન્જ થાય છે જે પિંક કલરની હોય છે. અને ત્યારબાદ ક્રીમીશ વાઇટ કલર નું લોકીયા હોય છે. લોકીયાના કલર, ક્વોલિટી અને તેને સ્મેલને નોટ કરવામાં આવે છે. પોસ્ટ નેટલ પિરિયડ સમય દરમિયાન યુટ્રસ, સર્વીક્સ , વજાઇના અને પેરિનીયમ એ પાછા તેના ટોનમાં રિટર્ન થાય છે.

પેલ્વિક એક્ઝામિનેશન ( Pelvic Examination ):

• પેલ્વિક એક્ઝામિનેશન એ બેબીના બર્થ થયા પછીના 6 વિક પછી કરવામાં આવે છે જેના કારણે પેલ્વિક ઓર્ગન્સના ઇનવોલ્યુશનને નોટ કરી શકાય છે.

લેબોરેટ્રી એક્ઝામિનેશન ( Laboratory Examination ) :

• ડીલેવરી થયા પછીના થર્ડ દિવસે બ્લડ હીમોગ્લોબીન લેવલ અસેસ કરવામાં આવે છે અને ત્યારબાદ પરપેરીયમ પિરિયડના એન્ડ માં બ્લડ હિમોગ્લોબીન અસેસ કરવામાં આવે છે રૂટીન એક્ઝામિનેશન માટે યુરીન ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે અને જો જરૂરી હોય તો અલ્ટ્રાસોનોગ્રાફી પણ કરાવવામાં આવે છે.

સાયકોલોજીકલ રિસ્પોન્સીસ નું એક્ઝામિનેશન ( Examination of psychological responses ):

• ડેવલોપમેન્ટલ એપ્રોચ
• એક્સેપટન્સ ઓફ ધ બેબી
• ન્યુબોર્ન બેબી ની કેર કરવી
• બેબી ને ફીડિંગ પ્રોવાઇડ કરવું.
• પ્રેગનેન્સી, લેબર પેઇન અને ડીલેવરી ના ડીસકંફર્ટ થી રીલીફ થવું.
• ફિઝિકલ એન્ડ મેન્ટલ સ્ટ્રેન્થ રીગાર્ડીંગ.
• બેબી સાથે ફેમિલી રિલેશનશિપ એસ્ટાબ્લિશ કરવું.

ડિપેન્ડન્ટ ફેઝ ( Dependent Phase ):

• પ્રેગનેન્સી પછી થોડા દિવસો સુધી વુમનને ચાઇલ્ડ ની કેર માટે અને પોતાની કેરમા પણ હેલ્પની જરૂર હોય છે, તે કેટલો સમય બીજાઓ પર ડિપેન્ડેન્ટ રહે છે તે તેના મેન્ટલ સ્ટેટસ, વિલ પાવર અને ફિઝીકલ સ્ટેમીના પર ડિપેન્ડ કરે છે, આ સમયગાળા દરમિયાન ઇમોશનલ ઉતાર-ચઢાવ ( ups and downs ) જોવા મળી શકે છે.

બોન્ડીન્ગ વિથ ઇન્ફન્ટ ( Bonding with infants):

• મધરએ તેના બેબીને તેના બોડી ની નજીક હોલ્ડિંગ કરીને બેબી ને લવ પ્રોવાઇડ કરે છે ફાધર અને બીજા ફેમિલી મેમ્બર્સ પણ બેબીની કેર માં આસિસ્ટ પ્રોવાઇડ કરે છે અને બેબી ને ટચ કરી અને હોલ્ડ કરી સેટીસફેક્શન મેળવે છે.

એડવર્સ રિસ્પોન્સ ( Adverse Responses ):

• જો અનવોન્ટેડ પ્રેગ્નન્સી હોય અને ચાઇલ્ડ એ અમુક કમ્પલસ ( Compulsion ) ના કારણે બોર્ન થયું હોય તો મધર એ તેના ચાઇલ્ડ પ્રત્યે રિજેક્શન બતાવે છે આ સિચ્યુએશન એ મધર ને પ્રોપર્લી કાઉન્સેલિંગ પ્રોવાઇડ કરી હેન્ડલ કરવી જોઇએ અને બધા જ ફેમિલી મેમ્બર્સ એ મધરને પ્રોપર્લી કાઉન્સેલિંગ પ્રોવાઇડ કરી તેના બેબીને એક્સેપ્ટ કરવામાં હેલ્પ કરાવવી જોઇએ.

હેલ્થ એજ્યુકેશન ( Health Education ):

• જ્યારે પોસ્ટનેટલ વુમનની હેલ્થ અસેસમેન્ટ કરતા હોય અથવા તેની કેર કરતા હોય ત્યારે તેમને પ્રોપર રેસ્ટ, સ્લીપ, ન્યુટ્રીશન, પર્સનલ હાઇજીન , બેબી ની કેર, કોડ કેર, આઇ કેર , સ્કીન કેર અને બેબીને એડીક્યુએટ ફીડીન્ગ કરાવવા માટે હેલ્થ એજ્યુકેશન પ્રોવાઇડ કરવું જોઇએ.

પોસ્ટનેટલ વિઝીટ ( Postnatal visit ):

• કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સ એ ડીલેવરી ના ટાઇપ અને એકોર્ડિંગમાં ઘણી વિઝીટ કરે છે પરંતુ જ્યારે નોર્મલ ડિલિવરી હોય ત્યારે મિનિમમ ચાર વિઝીટ કરતી હોય છે.
• તેમાં પહેલી વિઝીટ એ ડીલેવરી થયાના તથા હોસ્પિટલ માથી ડિસ્ચાર્જ થયાની 24 કલાકની અંદર કરવામાં આવે છે.
• બીજી વિઝીટ ડીલેવરી ના ત્રીજા દિવસે કરવામાં આવે છે જ્યારે મધરને બ્રેસ્ટએંગોર્જમેન્ટના ચાન્સીસ હોય છે તથા ન્યુ બોર્નમાં ફિઝિયોલોજીકલ જોન્ડીસ અસેસ કરવા માટે આ વિઝીટ કરવામાં આવે છે.
• ત્રીજી વિઝીટ એ ડીલેવરી ના પાંચમા દિવસે કરવામાં આવે છે અને ચોથી વિઝીટ એ 7 થી 10 દિવસ પછી કરવામાં આવે છે ત્યારબાદ વિઝીટ એ રિક્વાયરમેન્ટ અકોર્ડીંગમાં ઇન્ક્રીઝ કરવામાં આવે છે. ત્યારબાદ વુમન એ 6 વિક પછી બેબી સાથે પોસ્ટનેટલ ક્લિનીક અટેન્ડ કરે છે.

Breast self examination (બ્રેસ્ટ સેલ્ફ એક્ઝામિનેશન):

INTRODUCTION ( ઇન્ટ્રોડક્શન ):

Breast self examination એ બ્રેસ્ટમાં કોઇપણ પ્રકારના એબનોર્મલ માસ લમ્પ અને ગાંઠા જેવું છે કે કેમ તે જોવા માટે કરવામાં આવે છે.

PURPOSES ( પર્પઝ ):

1) બ્રેસ્ટમાં કોઇપણ પ્રકારની એબનોર્માલિટી છે કે કેમ તે જોવા માટે.

2) બ્રેસ્ટ નું કેન્સર છે કે કેમ તેનું વહેલી તકે ખ્યાલ લેવા માટે.

3) બ્રેસ્ટની કોઇપણ પ્રકારની એબનોર્માલિટી છે કે કેમ તે જોવા માટે.

Time ( ટાઇમ ):

1) બ્રેસ્ટ સેલ્ફ એક્ઝામિનેશન એ સામાન્ય રીતે નોર્મલ વુમનમાં વર્ષમાં એક વખત કરવામાં આવે છે.

2) જો બ્રેસ્ટ કેન્સર હોય તો વર્ષમાં બે વખત કરવામાં આવે છે.

3) મેનોપોઝ સમયે મહિનામાં એક વખત કરવામાં આવે છે.

4) રીપ્રોડક્ટિવ એજ સમયે મહિનામાં એક વખત કરવામાં આવે છે.

બ્રેસ્ટ સેલ્ફ એક્ઝામિનેશન માટેના ટોટલ 5 સ્ટેપ છે:

1)step:1

મિરર સામે ઊભું રહેવું.પછી બ્રેસ્ટને જોવું કે તેમાં કોઇપણ પ્રકારની એબનોર્માલીટી છે કે કેમ જેમ કે રેડનેસ, ડિસ્ચાર્જ, એબનોર્મલ સાઇઝ, ઇનવર્ટેડ નીપલ છે કે કેમ તથા સ્વેલીન્ગ, ડિમ્પલિંગ, બલ્જીન્ગ છે કે કેમ તે જુઓ આમ બ્રેસ્ટ માં કોઇપણ એબનોર્માલિટી છે કે કેમ તે જોવું.

Step : 2

આ સ્ટેપમાં હાથને માથા પાછળ રાખવા ત્યારબાદ હાથ વડે માથાને આગળ તરફ વાળવું અને મિરરમાં જોવું કે બ્રેસ્ટની સેપ સાઇઝ સીમેટ્રિકલ છે કે કેમ તે જોવું.

Step : 3

આ step માં હાથને કમર ઉપર રાખવા ત્યારબાદ આગળ તરફ ઝૂકી જાવું અને જોવુ કે Breast ની સાઇઝ, સિમેન્ટ્રી એન્ડ કોઇ લમ્પ છે કે કેમ તે જોવું.

Step : 4

• આ સ્ટેપમાં અરીસાની સામે ઉભવું.
• ત્યારબાદ ડાબો હાથ ઊંચો કરો.
• ત્યારબાદ જમણા હાથની ફર્સ્ટ થ્રી ફિંગર ના વડે ડાબી બાજુની બેસ્ટ ને palpate કરવી. સૌથી પહેલા સર્ક્યુલર મોશનમાં palpate કરવું.
• તેમાં બહારથી અંદરની તરફ પાલપેટ કરવું.
• ત્યારબાદ નિપલ ને ક્વિઝ કરવું.
• તેમાં કોઈપણ ડીસ્ચાર્જ છે કે કેમ તે જોવું.
• હવે આવી જ રીતે જમણી બાજુની બ્રેસ્ટ ને પાલ્પેટ કરવું.
• આ સ્ટેપ દ્વારા Breast માં કોઇપણ લંપ માસ છે કે કેમ તે ખ્યાલ આવે છે.

Step : 5

• ત્યારબાદ નીપલ ને squeeze કરવી એમાં કોઇ પણ ડીસ્ચાર્જ છે કે કેમ તે જોવું.
• આમ, breast self examination દ્વારા બ્રેસ્ટમાં કોઇપણ એબનોર્માલિટી છે કે કેમ તે આ સ્ટેપ પરથી ખ્યાલ આવે છે અને જો બ્રેસ્ટ કેન્સર થવાનું હોય તો તેનું વહેલી તકે ખ્યાલ આવે છે.

હેલ્થ અસેસમેન્ટ ઓફ ધ એજેડ પર્સન ( Health Assessment of the Aged persons ):

• એજેડ પર્સન ના હેલ્થ અસેસમેન્ટમા હિસ્ટ્રી ટેકિંગ એન્ડ કમ્પ્લીટ ફિઝીકલ ચેક અપ એ મેજર કમ્પોનન્ટ છે.પરંતુ નીચેના ફેક્ટર્સ પર અટેન્શન પ્રોવાઇડ કરવું જરુરી હોય છે:
• ઓલ્ડ એજ પીપલ એ એક કરતાં વધારે હેલ્થ પ્રોબ્લેમ થી સફર થાય છે.સોલીટ્યુડ, લેક ઓફ પ્રોડક્ટીવિટી એન્ડ નેગ્લીજન્સ એ પ્રોબ્લેમ ને ઇન્ક્રીઝ કરે છે.
• ઓલ્ડ એજ પીપલ્સ મા ડિસીઝ ના સિમ્પટોમ્સ એ વેલ પ્રોનાઉન્સ થય શકતા નથી.
• મોટાભાગના કેસીસમાં, પેઇન ની ફરિયાદ અનબીલીવીબલ હોઇ શકે છે, કારણ કે પેઇનની ફિલીન્ગ પ્રત્યે તેમના એટીટ્યુડ માં ચેન્જીસ થઇ શકે છે.
• ઓલ્ડ એજ પીપલ્સ એ ડિસીઝ સાથે રહેવાનું પસંદ કરી શકે છે, કારણ કે તેઓ માને છે કે હવે તેનો કોઇ ઉપાય નથી અથવા તેઓ વિચારી શકે છે કે ફરિયાદ કરવાથી બીજાઓ તેમની ઇગ્નોર કરશે.
• એજેડ પર્સન સામે ફેમેલી એન્ડ સોસાયટીનો બિહેવ્યર એ તેમના હેલ્થ અસેસમેન્ટમાં ઇમ્પોર્ટન્ટ રોલ પ્લે કરે છે.
• એજેડ પર્સન પ્રત્યે ફેમેલી અને સોસાયટી નું બિહેવ્યર એ તેમના હેલ્થ અસેસમેન્ટમાં ઇમ્પોર્ટન્ટ રોલ પ્લે છે.

અસેસમેન્ટ ઓફ ડિસએબીલીટી ( Assessment of Disabilities ):

• ઓલ્ડ પીપલ્સ ફિઝીકલ, મેન્ટલ, સોસિયલ અને સેક્સ્યુઅલ ડિસએબીલીટી અથવા ઇમ્પેઇરમેન્ટ થી સફર શકે છે. તેમને હલનચલન કરવામાં, બેસવામાં અને ઉઠવામાં, સીડી ચઢવામાં, બરણી અથવા બોક્સ ખોલવામાં, નાની વસ્તુઓને પકડવામાં, તેમના માથાના લેવલ થી ઉપર રાખેલી વસ્તુઓ સુધી પહોંચવા માટે ખેંચાણ કરવામાં અને બેલેન્સ મેઇન્ટેઇન કરવામાં વગેરેમાં પ્રોબ્લેમ અનુભવી શકે છે.
• તેવી જ રીતે, રસોઈ, ઘરકામ, દુકાન રાખવા, દવા લેવા, પૈસાનું મેનેજ કરવા અને ડેઇલી લિવીન્ગ એક્ટીવિટી (ટોઇલેટ જવું, બાથિન્ગ કરવું, કપડાં બદલવા, ખોરાક લેવો વગેરે) કરવા પણ તેમના માટે પ્રોબ્લેમ અરાઇઝ કરી શકે છે. આનાથી ઓલ્ડ પર્સન ની ફ્રીડમ અને આત્મનિર્ભરતાનો અંત આવે છે. તેઓ બીજાઓ પર નિર્ભર બની જાય છે અથવા તેમને મદદ કરવા માટે કેટલાક સહાયક ઉપકરણોનો ઉપયોગ કરવો પડે છે. તેથી, વૃદ્ધોને વધુ સામાજિક રક્ષણ અને સમર્થનની જરૂર હોય છે.

પાસ્ટ મેડીકલ હિસ્ટ્રી ( Past medical history ):

• પાસ્ટ મેડિકલ હિસ્ટ્રી એ નીચે દ્વારા અસેસ કરવામાં આવે છે:
• જનરલ હેલ્થ એન્ડ સ્ટ્રેન્થ,
  યુથ એન્ડ ચાઇલ્ડહુડ ડિસીઝ (મીઝલ્સ, ડિપ્થેરિયા, પોલીઓ, ટી.બી. જોન્ડિસ, હાઇ બ્લડપ્રેશર, ડાયાબિટીસ, હાર્ટ ડિસીઝ વગેરે.)
• સર્જરી તથા સિરીયસ એક્સીડેન્ટ
• એલર્જી, ઇમોશનલ લેવલ.
• પ્રિવ્યસ ટ્રીટમેન્ટ.

પર્સનલ એન્ડ ફેમેલી હિસ્ટ્રી ( Personal and Family history ):

• અહીં જન્મ સ્થળ, ડોમેસ્ટીક એન્વાયરમેન્ટ, મેરેજ, ડિવોર્સ, સોસિયો ઇકોનોમિક ગ્રુપ, એજ્યુકેશન, કલ્ચરલ બેકગ્રાઉન્ડ, ફેમેલીની કન્ડિશન, ઇન્ટરેસ્ટ અને સામાન્ય જીવનના વિવિધ પાસાઓ પર ધ્યાન આપવામાં આવે છે.
• કોઇપણ હેરેડીટરી ડિસીઝ વિશે જાણવા માટે ફેમેલી હિસ્ટ્રી જાણવી જરૂરી છે. તેવી જ રીતે, જાતીય વર્તન, વ્યાવસાયિક આચરણ, કરેલી મુસાફરી, ધાર્મિક માન્યતાઓ અને નાણાકીય મર્યાદાઓ વિશે જાણવું જરૂરી છે.

રિવ્યૂ ઓફ સિસ્ટમ ( Review of System ):

• જોકે, કરેક્ટ અસેસમેન્ટ માટે હેડ થી પગ સુધી ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન નેસેસરી છે, પરંતુ દર વખતે બધી સિસ્ટમોનો રિવ્યૂ લેવો જરૂરી નથી. ફિઝીકલ એક્ઝામીનેશન દ્વારા, બોડીના તમામ ઇમ્પોર્ટન્ટ ઓર્ગન્સ અને સિસ્ટમોની તપાસ કરીને હેલ્થ નું ઇવાલ્યુએશન કરી શકાય છે. અહીં એ યાદ રાખવું જોઇએ કે ઓલ્ડ એજને ડિસીઝ નું ઘર કહેવામાં આવે છે, તેથી આ પરીક્ષાના પરિણામો ઘણા ડિસીઝ અથવા હેલ્થ પ્રોબ્લેમ નક્કી કરવામાં મદદ કરે છે.

પ્રેઝન્ટ ઇલનેસ ( Present Illness ):

• તેનું અસેસમેન્ટ એ વ્યક્તિ પ્રમાણે બદલાઇ શકે છે, અને તેના માટે એક અથવા વધુ કારણો હોઇ શકે છે.

ચીફ કમ્પ્લેઇન ( Chief Complain ):

• ઓલ્ડ એજના હેલ્થનું ઇવાલ્યુએશન કરતી વખતે, તેમની ચીફ કમ્પ્લેઇનની પૂછપરછ કરવી જોઇએ જેથી કેરના ઇમ્પ્લીમેન્ટેશન માં પ્રાયોરિટી નક્કી કરી શકાય. હેલ્થ ઇવાલ્યુએશનના અંતે, કોમ્યુનિટી હેલ્થ નર્સે પોતાને પ્રશ્ન કરવો જોઇએ, જો કોઈ ઇન્ફોર્મેશન બાકી હોય, તો તે પ્રશ્નો પૂછીને મેળવી લેવી જોઇએ, અને તે મુજબ રિલેટેડ ઇન્ફોર્મેશન અને ફેક્ટ કલેક્ટ કરવાનો પ્રયાસ કરવો જોઇએ.