Date: 27-02-2018

🔸પ્ર-1(અ. જુદા જુદા વિટામીનની તેમના પ્રકાર પ્રમાણે યાદી બનાવો.03

અહીં જુદા જુદા વિટામિન્સ અને તેમના પ્રકારો અનુસાર યાદી આપવામાં આવી છે:

1. જલમાં વિલયક્ષમ વિટામિન્સ (Water-Soluble Vitamins):

• વિટામિન B સમૂહ (Vitamin B Complex):
  • B1 (થાયામિન)
  • B2 (રાઇબોફ્લેવિન)
  • B3 (નિયાસિન)
  • B5 (પેન્ટોથીનિક એસિડ)
  • B6 (પાયરિડોક્સિન)
  • B7 (બાયોટિન)
  • B9 (ફોલેટ/ફોલિક એસિડ)
  • B12 (કોબાલામિન)
• વિટામિન C (Ascorbic Acid)

2. ચરબીમાં વિલયક્ષમ વિટામિન્સ (Fat-Soluble Vitamins):

• વિટામિન A (Retinol)
• વિટામિન D (Calciferol)
• વિટામિન E (Tocopherol)
• વિટામિન K (Phylloquinone)

વિગતવાર સમજૂતી:

• જલમાં વિલયક્ષમ વિટામિન્સ શરીરમાં સંગ્રહિત નથી થતા અને આને નિયમિત રીતે આહારમાં શામેલ કરવું પડે છે, કારણ કે તે મૂત્ર દ્વારા ઝડપથી બહાર નીકળી જાય છે.
• ચરબીમાં વિલયક્ષમ વિટામિન્સ શરીરના ચરબીયાં તાણાંઓમાં સંગ્રહિત થઈ શકે છે, અને લાંબા સમય માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે.

આ યાદી વિટામિન્સના વિવિધ પ્રકારોને અલગ અલગ વર્ગોમાં વર્ગીકૃત કરીને દર્શાવે છે, જે આપણા શરીરમાં અલગ અલગ મહત્વપૂર્ણ કાર્યો માટે જરૂરી છે.

🔸બ. ખોરાકનો તંદુરસ્તી સાથેનો સબંધ સમજાવો.04

• ખોરાક અને તંદુરસ્તી વચ્ચે એક મજબૂત અને જટિલ સબંધ છે, જે આપણા શારીરિક અને માનસિક આરોગ્યના દરશ્યોને નિર્ધારિત કરે છે. ખોરાકમાં રહેલા પોષક તત્વો આપણા શરીરને એનર્જી, વૃદ્ધિ, મરામત, અને વિવિધ કાર્યો માટે જરૂરી છે. સારા પોષણ સાથેનું તંદુરસ્તી જોડાણ નીચે મુજબ સમજી શકાય છે:

1. ઉર્જાનો સ્ત્રોત:

• ખોરાકમાં રહેલા કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ, ચરબી, અને પ્રોટીન આપણા શરીરને ઉર્જા પૂરી પાડે છે, જે આપણી દૈનિક પ્રવૃત્તિઓ માટે જરૂરી છે.
• સારો આહાર શરીરને પૂરતું અને સતત ઉર્જા પૂરી પાડે છે, જેથી થાક, ઉબાસ, અને થાકની ફરિયાદો ઓછા થાય છે.

2. શારીરિક વિકાસ અને મરામત:

• પ્રોટીન, વિટામિન્સ, અને ખનિજ લવણો શરીરના કોષો, પેશીઓ, અને હાડકાંની વૃદ્ધિ અને મરામત માટે જરૂરી છે.
• કૅલ્શિયમ અને વિટામિન D જેવા પોષક તત્વો હાડકાં અને દાંતના આરોગ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

3. પ્રતિરક્ષા પ્રણાલીનું મજબૂતિકરણ:

• વિટામિન C, વિટામિન E, અને ઝિંક જેવા પોષક તત્વો ઇમ્યુન સિસ્ટમને મજબૂત બનાવે છે, જે શરીરને ચેપ અને બીમારીઓથી સુરક્ષિત રાખે છે.
• સારો આહાર આપણું શરીર રોગપ્રતિકારક શક્તિ મજબૂત બનાવવામાં સહાય કરે છે.

4. માનસિક આરોગ્ય:

• ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ, વિટામિન B12, અને ફોલેટ જેવા પોષક તત્વો મગજના આરોગ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે, જે માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને મૂડને અસર કરે છે.
• ખોરાક અને માનસિક આરોગ્ય વચ્ચેનો સબંધ ખૂબ જ મહત્વનો છે, કારણ કે ખાદ્ય પદાર્થો જે શારીરિક આરોગ્યને પ્રભાવિત કરે છે તે માનસિક આરોગ્ય પર પણ અસર કરે છે.

5. રોગોની રોકથામ:

• સંતુલિત આહાર અમુક લાંબા ગાળાના રોગો, જેમ કે હ્રદયરોગ, ડાયાબિટીસ, અને કૅન્સર જેવી બીમારીઓથી બચાવવામાં મદદ કરે છે.
• ચરબી, મીઠું, અને ખાંડની વધુ માત્રા વાળા ખોરાકનું સેવન ટાળવાથી વધુ કૌશલ્ય, ઉંચા રક્તચાપ, અને અન્ય રોગોનો જોખમ ઘટાડવામાં આવે છે.

6. તંદુરસ્ત વજન જાળવવું:

• સંતુલિત અને પોષણયુક્ત આહાર શરીરના તંદુરસ્ત વજન જાળવવામાં મદદરૂપ થાય છે, જે મોટા ભાગના તંદુરસ્તી માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
• વધુ કે ઓછી કેલરીઝ વાળા ખોરાકના સેવનને નિયંત્રિત કરવાથી વજન વધવું કે ઘટાડવું સરળ બને છે.

7. પાચન આરોગ્ય:

• ફાઇબરથી ભરપૂર ખોરાક (જેમ કે શાકભાજી, ફળો, આખા અનાજ) પાચન આરોગ્યમાં સુધારો કરે છે અને કબજિયાત અને અન્ય પાચન સમસ્યાઓને અટકાવે છે.
• પાચન આરોગ્ય સારું રહે, તે માટે પાણીનું પૂરતું સેવન પણ જરૂરી છે.

8. મનોદશા અને કાર્યક્ષમતા:

• તંદુરસ્ત ખોરાક આપણા મનને તંદુરસ્ત અને તેજસ્વી રાખવામાં મદદ કરે છે, જે આપણી કાર્યક્ષમતા અને ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની ક્ષમતાને પ્રભાવિત કરે છે.

9. જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો:

• સારો અને સંતુલિત આહાર જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો લાવી શકે છે, કારણ કે તે આપણા રોજબરોજના કામકાજમાં સ્ફૂર્તિ અને ખુશહાલી લાવે છે.

સારાંશમાં, તંદુરસ્ત ખોરાકના સેવનથી શરીરના દરેક ઘટકને લાભ થાય છે, જે અમને સારું આરોગ્ય જાળવવામાં, રોગોથી સુરક્ષિત રાખવામાં, અને દીર્ઘજીવન અને સુખમય જીવનમાં મદદ કરે છે.

🔸(ક. વિટામીન ‘એ’ ની ઉણપથી શરીરમાં થતી તકલીફો જણાવો. 05 ►

વિટામિન ‘એ’ ની ઉણપ (Vitamin A Deficiency) થી શરીરમાં વિવિધ તકલીફો અને આરોગ્ય સમસ્યાઓ ઊભી થઈ શકે છે. નીચે તેનાથી થતી મુખ્ય તકલીફો જણાવવામાં આવી છે:

1. રાત્રાંધો (Night Blindness):

• વિટામિન ‘એ’ આંખના રેટિના (Retina) માટે મહત્વપૂર્ણ છે. તેની ઉણપના કારણે રાત્રીના અથવા ઓછા પ્રકાશમાં જોવાની ક્ષમતા ઘટી જાય છે, જેને રાત્રાંધો (Nyctalopia) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

2. કેરોટોમેલેશિયા (Keratomalacia):

• વિટામિન ‘એ’ ની ઉણપને કારણે આંખના કોર્નિયા (Cornea) શુષ્ક, પાતળી અને કોમળ બની જાય છે, જે તેને અક્ષમ કરી શકે છે અને ક્યારેય પણ નજર જતી રહી શકે છે.

3. એક્સરોફ્થેલમિયા (Xerophthalmia):

• વિટામિન ‘એ’ ની ઉણપને કારણે આંખના સફેદ ભાગ (Conjunctiva) અને કોર્નિયા (Cornea) શુષ્ક થઈ જવાના કારણે આંખોમાં દુઃખાવો, લાલાશ, અને આંસુઓની ઉણપ થઈ શકે છે.

4. એપિથેલિયલ પેશીઓના વિઘટન (Epithelial Tissue Dysfunction):

• વિટામિન ‘એ’ ત્વચાની અને અન્ય મ્યુકસ મેમ્બ્રેનની પેશીઓ માટે જરૂરી છે. તેની ઉણપથી ચામડી સુકાઈ જાય છે અને ફાટવા લાગે છે.
• મ્યુકસ મેમ્બ્રેનની પેશીઓના વિઘટનને કારણે શ્વાસનળી અને યુરિનરી ટ્રેક્ટમાં ચેપ (Infections) થવાની સંભાવના વધી જાય છે.

5. પ્રતિરક્ષા શક્તિમાં ઘટાડો (Reduced Immunity):

• વિટામિન ‘એ’ ની ઉણપથી શરીરની પ્રતિકારક શક્તિ (Immunity) ઓછી થઈ જાય છે, જેના કારણે ઇનફેક્શન અને બીમારીઓનો જોખમ વધે છે.

6. વિકાસની મંદગતિ (Impaired Growth and Development):

• બાળકોમાં, વિટામિન ‘એ’ ની ઉણપ વૃદ્ધિ અને વિકાસમાં મંદગતિ કરી શકે છે, કારણ કે તે હાડકાંના યોગ્ય વિકાસ અને સેલ ડિવિઝન માટે જરૂરી છે.

7. રિપોડક્ટિવ સિસ્ટમની સમસ્યાઓ (Reproductive Issues):

• વિટામિન ‘એ’ ની ઉણપ પુરૂષ અને સ્ત્રીઓ બંનેમાં ફર્ટિલિટી (Fertility) ની સમસ્યાઓ ઊભી કરી શકે છે અને ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન જટિલતાઓનો ખતરો વધારી શકે છે.

8. રોગચાળાની બિમારીઓ (Infectious Diseases):

• બાળકોમાં, ખાસ કરીને વિટામિન ‘એ’ ની ઉણપ શરદી, ડાયેરિયા, મિઝલ્સ, અને અન્ય ચેપલક્ષી રોગોનો ખતરો વધારી શકે છે.

9. ધીમું ઘાવ સાજું થવું (Delayed Wound Healing):

• વિટામિન ‘એ’ ત્વચા અને પેશીઓની મરામત માટે જરૂરી છે, અને તેની ઉણપથી ઘાવ સાજા થવામાં વિલંબ થઈ શકે છે.

10. ત્વચાની સમસ્યાઓ (Skin Issues):

• વિટામિન ‘એ’ ની ઉણપથી ત્વચા સુકાઈ જાય છે, ફાટી જાય છે, અને ચામડી પર છાલ પડે છે, જેના કારણે ચામડીના રોગોનું જોખમ વધી શકે છે.

વિટામિન ‘એ’ નું સંતુલિત પ્રમાણમાં સેવન આ તમામ તકલીફો સામે રક્ષણ આપે છે. આથી, વિટામિન ‘એ’ થી સમૃદ્ધ ખોરાક, જેમ કે ગાજર, મીઠું બટાટું, લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી, ફળો, માછલી, ઈંડા, અને દૂધનો પૂરો પુરવઠો રાખવો જરૂરી છે.

🔸અથવા🔸

🔸અ .ચામડીના કાર્યો જણાવો. 03

Functions of the Skin : ચામડીના કાર્યો:

• (૧) શરીરનું તાપમાન જાળવી રાખે છે.
• (૨) શરીરમાંથી નકામો કચરો બહાર કાઢે છે.
• (૩) સ્પર્શ (ટચ) તેમજ ગરમી, ઠંડી વગેરે જેવી સંવેદનાઓ વડે વાતાવરણની હાનીકારક વસ્તુઓથી શરીરને સચેત કરે છે.
• (૪) બહારના જંતુઓને શરીરમાં પ્રવશતા રોકે છે.
• (૫) શરીરને આકાર અને શોભા આપે છે.
• (૬) પાણી અને ચરબીના સંગ્રહક (સ્ટોરેજ) તરીકે કાર્ય કરે છે.
• (૭) સુર્યપ્રકાશની હાજરીમાં વિટામીન-ડી તૈયાર કરે છે.
• (૮) સીબમ તૈયાર કરે છે જે ચામડીને સુંવાળી રાખે છે. બાળ
• (૯) શરીરમાં ઈલેક્ટ્રોલાઈટનું સંતુલન (બેલેન્સ) જાળવે છે.

🔸(બ. જનરલ બ્લડ સરક્યુલેશન વિશે લખો.04

જનરલ બ્લડ સર્ક્યુલેશન (General Blood Circulation) એ શરીરમાં લોહીના સતત પ્રવાહને નિયંત્રિત કરતી પ્રક્રિયા છે, જે શરીરના તમામ ભાગોમાં ઑક્સિજન, પોષક તત્વો, હોર્મોન, અને અન્ય આવશ્યક પદાર્થો પહોંચાડે છે અને કાર્બન ડાયૉક્સાઈડ અને અન્ય કચરોને દૂર કરે છે. આ પ્રક્રિયા હૃદય, લોહીની નસો (Arteries, Veins), અને કેશિકાઓ (Capillaries) દ્વારા નિયમિત કરવામાં આવે છે.

જનરલ બ્લડ સર્ક્યુલેશનની મુખ્ય તત્ત્વો:

1. હૃદય (Heart):
   • હૃદય એક પંપ તરીકે કાર્ય કરે છે, જે લોહીને સંપૂર્ણ શરીરમાં પ્રવાહિત કરે છે. હૃદયના બે મુખ્ય વિભાગો છે:
     • ડાબું ભાગ (Left Side): ઑક્સિજન સમૃદ્ધ લોહીને (Oxygenated Blood) નસો મારફત શરીરના અન્ય ભાગોમાં મોકલે છે.
     • જમણું ભાગ (Right Side): ઑક્સિજન વિહોણું લોહી (Deoxygenated Blood) શ્વસન માટે ફેફસાંમાં (Lungs) મોકલે છે, જ્યાં લોહી ફરીથી ઑક્સિજનથી ભરાય છે.
2. લોહીની નસો (Blood Vessels):
   • આર્ટરીઝ (Arteries): આ નસો હૃદયથી ઑક્સિજનયુક્ત લોહીને શરીરના અન્ય ભાગોમાં લઈ જાય છે.
     • સૌથી મોટી આર્ટરી, એઓર્ટા (Aorta), હૃદયમાંથી લોહી લઈને તેની ડાળીઓમાં વહે છે.
   • વેઈન્સ (Veins): આ નસો ઑક્સિજન વિહોણું લોહી શરીરના ભાગોથી પાછું હૃદયમાં લઈ આવે છે.
     • સૌથી મોટી વેઈન, વેના કાવા (Vena Cava), લોહી પાછું હૃદયમાં પહોંચાડે છે.
   • કેશિકાઓ (Capillaries): આ સૂક્ષ્મ નસો આર્ટરીઝ અને વેઈન્સને જોડે છે અને ઊંડે સુધીના કોષો સુધી લોહી પહોંચાડે છે.
3. હૃદયની કાર્યપ્રણાલી (Cardiac Cycle):
   • સિસ્ટોલ (Systole): હૃદયના કોન્ટ્રાક્શન દરમિયાન લોહી આર્ટરીઝમાં પંપ થાય છે.
   • ડાયાસ્ટોલ (Diastole): હૃદયનું રિલેક્સેશન, જેમાં લોહી હૃદયમાં પાછું વહે છે.
4. ઓક્સિજનેશન (Oxygenation):
   • ફેફસાંઓમાં, લોહી ઓક્સિજન લઈ એને દરેક કોષોમાં પહોંચાડે છે. વિપરીત રીતે, લોહી કાર્બન ડાયૉક્સાઈડ અને કચરા પદાર્થોને બહાર કાઢે છે.

જનરલ બ્લડ સર્ક્યુલેશનની પ્રક્રિયા:

• જમણું વેન્ટ્રિકલ લોહીને ફેફસાંઓમાં પંપ કરે છે, જ્યાં લોહી ફરીથી ઑક્સિજનથી ભરાય છે અને પછી ડાબા વેન્ટ્રિકલમાં પાછું જાય છે.

હૃદયમાંથી લોહી નીકળવું:

• ડાબા વેન્ટ્રિકલમાંથી, ઑક્સિજનયુક્ત લોહી એઓર્ટા દ્વારા બહાર નિકળે છે અને આર્ટરીઝમાં વહે છે, જેનાથી લોહી શરીરના દરેક ભાગોમાં પહોંચે છે.

લોહીનો પરિવહન:

• આર્ટરીઝ લોહી કેશિકાઓમાં પહોંચાડે છે, જ્યાં લોહી અને કોષો વચ્ચે પોષક તત્વો અને ગેસનું વિનિમય થાય છે.

ફરીથી લોહીનો પ્રવાહ:

• કેશિકાઓમાંથી લોહી પાછું વેઈન્સમાં જાય છે, જ્યાં તે ફરીથી હૃદયમાં પાછું લાવવામાં આવે છે, ખાસ કરીને જમણું વેન્ટ્રિકલ દ્વારા.

ફેફસાંમાં લોહીનું વિતરણ:

• જમણું વેન્ટ્રિકલ લોહીને ફેફસાંઓમાં પંપ કરે છે, જ્યાં લોહી ફરીથી ઑક્સિજનથી ભરાય છે અને પછી ડાબા વેન્ટ્રિકલમાં પાછું જાય છે.

🔸(ક) યુરીનરી સીસ્ટમના અવયવો જણાવી કીડની વિશે સમજાવો.05

યુરીનરી સિસ્ટમ (Urinary System) એ શરીરમાંથી કચરાપદાર્થો અને વધુ જળને દૂર કરવા માટેના અવયવોનો ગોઠવાયેલો સમૂહ છે. આ સિસ્ટમ શરીરમાં નાઈટ્રોજનવાળા કચરાનો નિવારણ કરે છે અને દ્રવ્યસંતુલન (fluid balance) જાળવે છે.

યુરીનરી સિસ્ટમના મુખ્ય અવયવો:

1. કીડનીઝ (Kidneys): લોહીને ફિલ્ટર કરે છે અને કચરાને દૂર કરીને યુરિન (મૂત્ર) બનાવે છે.
2. યુરેટર (Ureters): કીડનીથી યુરિનને બ્લેડર (મૂત્રાશય) સુધી લઈ જતી નળી.
3. બ્લેડર (Urinary Bladder): યુરિનને સંગ્રહિત કરે છે, જ્યારે સુધી તે શરીરની બહાર બહાર કાઢવામાં ન આવે.
4. યુરેથ્રા (Urethra): યુરિનને બ્લેડરથી શરીરની બહાર કઢાય છે.

કીડની વિશે:

• કીડની (Kidneys) એ યુરીનરી સિસ્ટમનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ અવયવ છે, જેનો મુખ્ય કાર્ય લોહીને ફિલ્ટર કરવો અને શરીરમાં પાણી, ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ અને એસીડ-બેઝ સંતુલન જાળવવું છે.

કીડનીનું સ્થાન:

• કીડનીઝ (દ્વિ-વચન) શરીરના પીઠ તરફની બાજુ પર, દાંડી (Spine)ની બંને બાજુએ, અંદાજે કમરના પીછા (Lower Back)માં સ્થાન પામે છે.
• સામાન્ય રીતે, દરેક વ્યક્તિને બે કીડની હોય છે, જો કે કોઈક વ્યક્તિ એક કીડની સાથે પણ જીવી શકે છે.

કીડનીની રચના:

• કોર્ટેક્સ (Cortex): કીડનીની બાહ્ય સ્તર છે, જેમાં નેફ્રોન્સ (Nephrons) નું મોટાભાગ છે, જે લોહી ફિલ્ટરિંગનો મૂળભૂત એકમ છે.
• મેડ્યુલા (Medulla): આ આંતરિક સ્તર છે, જેમાં પીરમિડ જેવી રચનાઓ હોય છે, જે નેફ્રોને જોડવામાં આવે છે.
• પેલ્વિસ (Renal Pelvis): આ પેલ્વિસ કીડનીના કેન્દ્રમાં એક ખાલી જગ્યા છે, જ્યાંથી યુરિન યુરેટર તરફ જવા માટે એકત્ર થાય છે.

કીડનીના મુખ્ય કાર્યો:

1.લોહી ફિલ્ટરેશન (Blood Filtration):

• કીડની લોહીમાંથી અશુદ્ધિઓ, વધુ મીઠું, અને વધારે પાણી દૂર કરે છે, અને આ પ્રક્રિયા દ્વારા યુરિન બનાવે છે.
• લોહીના ફિલ્ટરેશન માટેના કિડનીના એકમોને નેફ્રોન્સ (Nephrons) કહેવામાં આવે છે, જે અંદાજે 1 મિલિયન કરતાં વધુ હોય છે.

2.યુરિન ઉત્પાદન (Urine Production):

• કીડની લોહીમાંથી ફિલ્ટર થયેલા કચરાને યુરિનના રૂપમાં બહાર કાઢે છે. આ કચરામાં યુરીયા, ક્રીએટિનિન, અને અન્ય કચરાપદાર્થો સામેલ હોય છે.
• યુરિન યુરેટર દ્વારા કિડનીમાંથી બ્લેડર સુધી પહોંચે છે, જ્યાં તેને સમયસર શરીરની બહાર કાઢવામાં આવે છે.

3.પાણી અને મીઠાના સંતુલનનું નિયમન (Water and Salt Balance Regulation):

• કીડની શરીરમાં પાણી અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ (જેમ કે સોડિયમ, પોટેશિયમ) નું સંતુલન જાળવે છે, જેને કારણે બ્લડ પ્રેશર અને પીએચ સ્તરનું નિયંત્રણ થાય છે.

4.હોર્મોનનું ઉત્પાદન (Hormone Production):

• કીડની ઇરિથ્રોપોઈટિન (Erythropoietin) નામના હોર્મોનનું ઉત્પાદન કરે છે, જે હેમોગ્લોબિનની ગુણવત્તા જાળવવા માટે જરૂરી છે.
• કીડની રેનિન (Renin) હોર્મોનનું ઉત્પાદન પણ કરે છે, જે લોહી દબાણ (Blood Pressure) નું નિયંત્રણ કરે છે.

5.એસીડ-બેઝ સંતુલન (Acid-Base Balance):

• કીડની લોહીમાં એસિડ અને બેઝનું સંતુલન જાળવવામાં મદદ કરે છે, જે પીએચ સ્તર માટે જરૂરી છે.

6.ઝેરી પદાર્થો અને દવાઓનું વિલગાવ (Detoxification):

• કીડની શરીરમાંથી ઝેરી પદાર્થો અને દવાઓના અવશેષોને દૂર કરે છે.

પ્ર-2 નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો

🔸અ. બેડશોર એટલે શું ? તેના અટકાવના ઉપાયો જણાવો.08

બેડ સોર – Bed sore પથારીમાં લાંબો સમય એકને એક સ્થિતિમાં સુઈ રહેવાથી બ્લડ સર્ક્યુલેસન બરાબર ન થવાને કારણે સ્ક્રીન લાલ થઈ જાય છે અને ઘસાઈને ટુટે છે જેને બેડસોર કહેવામાં આવે છે.

બેડસોર કેવી રીતે અટકાવશો:-

1. દર્દીની પોઝિશન ચેન્જ કરવી: દર 2 કલાકે દર્દીના પોઝિશનને બદલવું જેથી શરીરના વિવિધ ભાગો પર પડતા દબાણને ઓછું કરી શકાય.
2. ચામડીની નિરીક્ષણ: દરરોજ દર્દીની ત્વચાની અવસ્થાની ચકાસણી કરવી, ખાસ કરીને બેડશોર માટે સંવેદનશીલ વિસ્તારોની.
3. સફાઈ અને ચામડીનું ધ્યાન: ત્વચાને સ્વચ્છ અને સૂકી રાખવી. જો દર્દીનું મલમૂત્ર નિયંત્રણ ન હોય, તો ત્વચાની યોગ્ય રીતે સફાઈ કરવી અને મોઈસ્ચરાઇઝર લગાવવું.
4. મેદો અને કશાદાર પેશીઓ માટે ગાદલાનો ઉપયોગ: બેડશોરને અટકાવવા માટે ખાસ ગાદલા, પિલોઝ, અથવા ફોમ પેડનો ઉપયોગ કરવો, જે દબાણને હળવું બનાવે.
5. પોષણ અને હાઇડ્રેશન: યોગ્ય પોષણ, ખાસ કરીને પ્રોટીન, વિટામિન C, અને ઝિંક, તેમજ પૂરતું જળપાન, જખમોના સંકોચન માટે ખૂબ જરૂરી છે.
6. મેસેજથી બચવું: બેડશોરની શક્યતા ધરાવતી જગ્યા પર મેસેજ ટાળવું, કારણ કે તે ત્વચાને વધુ નુકસાન કરી શકે છે.
7. મુવિંગ એન્ડ પોઝિશનિંગ એઇડ્સનો ઉપયોગ: પેશન્ટને ખસેડતી વખતે યોગ્ય ટેકનિકો અને સાધનો (જેમ કે લીનન સ્લાઈડર્સ) નો ઉપયોગ કરવો જેથી તેઓની ત્વચાને વધુ દબાણ અથવા ઘર્ષણથી બચાવી શકાય.
8. એજ્યુકેશન અને જાગૃતિ: દર્દી અને તેમના કુટુંબને બેડશોર અંગે જાગૃત કરવું અને તેમને આ બાબતે શું પગલાં લેવી તે અંગે માર્ગદર્શન આપવું.

આ પગલાં લઈને એ.એન.એમ. બેડશોરના જોખમને ઘટાડવામાં અને દર્દીની કાળજીની ગુણવત્તામાં વધારો લાવી શકે છે.

🔸બ. કચરાના નિકાલની જુદી જુદી પધ્ધતી જણાવી હોસ્પિટલના કચરાના નિકાલની રીત વર્ણવો.04

કકચરાના નિકાલ માટે વિવિધ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ થાય છે, જે કચરાના પ્રકાર, તેનાથી થતા જોખમ, અને પર્યાવરણીય પ્રભાવને ધ્યાનમાં રાખીને કરવામાં આવે છે. અહીં કચરાના નિકાલની મુખ્ય પદ્ધતિઓ અને હોસ્પિટલના કચરાના નિકાલની પદ્ધતિઓની સમજ આપવામાં આવી છે:

કચરાના નિકાલની પદ્ધતિઓ:

1. લેન્ડફિલ (Landfilling):
   • કચરાને નિયંત્રિત જગ્યાએ જમીનમાં દફનાવી દેવામાં આવે છે.
   • આ પદ્ધતિ કચરાના નુકસાન અને પર્યાવરણીય પ્રભાવને ઘટાડવા માટે ધ્યાનમાં લેવામાં આવે છે.
2. ઇન્સિનરેશન (Incineration):
   • કચરાને ઉંચા તાપમાને બળાવી દેવામાં આવે છે, જે તેને વિઘટન અને કમ કરવા માટે ઉપયોગી છે.
   • આ પદ્ધતિ મેડિકલ કચરા અને હાનિકારક કચરાનો નિકાલ કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.
3. કંપનીસ્ટિંગ (Composting):
   • આ પદ્ધતિ બાયો ડિગ્રેડેબલ કચરાને વિઘટન કરીને તેને ખાતરમાં ફેરવે છે, જે જમીનમાં પોષણ પૂરું પાડે છે.
4. રીસાયકલિંગ (Recycling):
   • કચરામાંથી પુન: ઉપયોગમાં લાવવા યોગ્ય પદાર્થોને છાંટીને ફરીથી ઉપયોગ માટે તૈયાર કરવામાં આવે છે.
   • કાગળ, પ્લાસ્ટિક, ગ્લાસ, અને મેટલ આ પદ્ધતિથી રિસાયકલ થાય છે.
5. વર્મી-કંપનીસ્ટિંગ (Vermicomposting):
   • આ પદ્ધતિમાં કચરાને કેંચુઓ (Earthworms) દ્વારા વિઘટિત કરવામાં આવે છે, જે જીવાણુ ખાતર (Organic Manure) બનાવે છે.
6. બાયોમેથાનેશન (Biomethanation):
   • બાયોમેથાનેશનની પદ્ધતિમાં ઓર્ગેનિક કચરાને ડિગ્રેડ કરીને મીથેન ગેસ ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે, જેની મદદથી ઉર્જાનું ઉત્પાદન થાય છે.

હોસ્પિટલના કચરાના નિકાલની પદ્ધતિઓ:

• હોસ્પિટલમાંથી નીકળતું કચરું અતિ જટિલ અને હાનિકારક હોઈ શકે છે, અને તેનાથી ચેપ, રોગચાળો, અને પર્યાવરણીય પ્રદૂષણ થવાની શક્યતા હોય છે. તેને યોગ્ય રીતે નિકાલમાં મૂકવા માટે ચોક્કસ રીતે નક્કી કરેલી પદ્ધતિઓની જરૂર છે. અહીં હોસ્પિટલના કચરાના નિકાલ માટેની પદ્ધતિઓની વિગત આપી છે:

સફેદ બેગ: શાર્પ્સ, પ્લાસ્ટિક કચરો જેને રિસાયકલ કરી શકાય છે. મનુષ્યની આરોગ્યની સુરક્ષા થાય.

કચરાના પ્રકાર અનુસાર વર્ગીકરણ (Segregation):

• હોસ્પિટલમાં કચરાને તેના પ્રકાર અનુસાર અલગ અલગ શ્રેણીમાં વિભાજિત કરવામાં આવે છે, જેમ કે બાયોમેડિકલ કચરો, ઓર્ગેનિક કચરો, ઇન્ફેક્શનવાળો કચરો, નોન-ઇન્ફેક્શન કચરો, શાર્પ્સ (Sharps), કેમિકલ કચરો, વગેરે.
• કચરાના વિવિધ પ્રકારોને છાનવટ કર્યા પછી તેને ખાસ રંગીન બિનમાં (Bins) નિકાલ માટે એકઠું કરવામાં આવે છે.

કચરા બિન અને બેગનો ઉપયોગ (Use of Bins and Bags):

કચરાને નિકાલ માટે વિવિધ રંગના બેગમાં એકઠું કરવામાં આવે છે, જેમ કે:

• પીળી બેગ: બાયોમેડિકલ કચરો, બ્લડ બેગ્સ, ગોઝ, વગેરે.
• કાળી બેગ: સામાન્ય કચરો, જેમ કે ખાલી બોટલ્સ, પેકેજિંગ મટીરીયલ.
• લાલ બેગ: પ્લાસ્ટિક પદાર્થો, શાર્પ્સ (Needles, Scalpel Blades).
• સફેદ બેગ: શાર્પ્સ, પ્લાસ્ટિક કચરો જેને રિસાયકલ કરી શકાય છે.

પ્ર-3 નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો (કોઇ પા, બે) 2x6=12

🔸(અ.) ક્વોશ્યોકોર અને મરાસ્મસનો તફાવત લખો. કવાસિયોકોર મરાસ્મસ

મુખ્ય લક્ષણ:

• ક્વોશ્યોકોર મુખ્યત્વે પ્રોટીનની ઉણપના કારણે થાય છે, પરંતુ વ્યક્તિને પૂરતી કેલરીઝ મળી રહી છે.
• શરીરમાં પ્રવાહીનો સંગ્રહ થાય છે, જેને કારણે શરીર સુજાયેલું લાગે છે (Edema).

લક્ષણો:

• ભૂખનો અણસાર (Loss of Appetite).
• પગ, હાથ, મોં અને પેટમાં સૂજન (Edema).
• ત્વચા પર ઘાવ, પાતળી અને છાલ ઉતરતી ત્વચા.
• શરીરમાં ચરબીનું જમાવ (Fatty Liver).
• માનસિક અનંતરતા (Apathy) અને ચીડચીડપણું.
• ટાંકીવાળાં, સૂકાઈ ગયેલાં, અને મુરજાયેલાં વાળ.
• પ્રોટીનની ખૂબ જ ઉણપને કારણે વૃદ્ધિમાં ખોટ (Growth Failure).

મરાસ્મસ (Marasmus):

1. મુખ્ય લક્ષણ:
   • મરાસ્મસ મુખ્યત્વે કુલ કેલોરીઝની (કેલોરીઝ અને પ્રોટીન) ગંભીર ઉણપને કારણે થાય છે.
   • લક્ષણો કુપોષણના કારણે સંપૂર્ણ રીતે માનસિક અને શારીરિક વિકાસમાં ખોટને દર્શાવે છે.
2. લક્ષણો:
   • અત્યંત વજન ઘટાડો (Severe Weight Loss) અને બોહેરાત (Wasting).
   • મસક્યુલર આટ્રોફી (Muscle Wasting), મસક્યૂલર ટોન ખોટ.
   • પાતળું, પોચું ચહેરું, અને બચ્ચું ‘સ્કિન્એન્ડબોન’ (Skin and Bones) દેખાય છે.
   • સૂકવાઈ ગયેલા, સૂકી અને બેજાન વાળ.
   • સૂકાઈ ગયેલી ત્વચા, હાડકાં દેખાતા શરીરના દરેક ભાગ પર.
   • નબળું ઇમ્યુન સિસ્ટમ, જેને કારણે આકસ્મિક ઇન્ફેક્શન થઈ શકે છે.
   • આછું, અશક્ત દેખાવ.
   • સતત ભૂખ લાગે છે, ખાસ કરીને આરંભિક તબક્કામાં.

🔸બ, રાંધવાની પધ્ધતિઓ જણાવી ખોરાક સાચવવાની ઘરઘથ્થુ રીતનું વર્ણન કરો.

Methods of Food Cooking

રાંધવાની પદ્ધતિઓ:

• ખોરાક રાંધવાના અનેક વિવિધ માર્ગો છે, જેનો ઉપયોગ ખોરાકના સ્વાદ, પોષક મૂલ્ય, અને ટેક્સચરને બદલવા માટે કરવામાં આવે છે. અહીં કેટલીક સામાન્ય રાંધવાની પદ્ધતિઓનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે:
• આ પદ્ધતિ માટનામાં બનેલા મીટ માટે શ્રેષ્ઠ છે.

ઉકાળવી (Boiling):

• ખોરાકને પાણી અથવા અન્ય પ્રવાહી媒 જેમ કે સ્ટોકમાં ઉકાળવામાં આવે છે.
• સબ્જીઓ, ચોખા, ડાળ, અને ઇંડા ઉકાળવા માટે આ પદ્ધતિ ઉપયોગી છે.

વાતણું (Steaming):

• ખોરાકને ગરમ બાષ્પમાં (Steam) રાંધવામાં આવે છે, જે પોષક તત્વોને જાળવવામાં મદદરૂપ છે.
• આ પદ્ધતિ શાકભાજી અને ફળો માટે સારી માનવામાં આવે છે.

ફ્રાઇંગ (Frying):

• ખોરાકને તેલ અથવા ઘીમાં તળવામાં આવે છે.
• તેલનું તાપમાન ખૂબ ઊંચું હોવું જોઈએ, અને આ પદ્ધતિમાં પકોડા, સમોસા, અને અન્ય તેલીય ખોરાક બનાવવામાં આવે છે.

સautéing:

• ખોરાકને હલકું તેલમાં હાઈ હીટ પર ઝડપથી રાંધવામાં આવે છે.
• આ પદ્ધતિમાં વેજીટેબલ્સ, મીટ, અને સી-ફૂડને રાંધવામાં આવે છે.

બેકિંગ (Baking):

• ખોરાકને ઓવનમાં ગરમીમાં રાંધવામાં આવે છે.
• આ પદ્ધતિ કેક, પાવરોટી, પાઇ, અને બિસ્કિટ માટે શ્રેષ્ઠ છે.

ગ્રિલિંગ (Grilling):

• ખોરાકને સીધી ગરમીમાં અથવા ચાંગળિયું (Grill) પર રાંધવામાં આવે છે.
• આ પદ્ધતિ મીટ અને વેજીટેબલ્સ માટે ઉપયોગી છે.

રોસ્ટિંગ (Roasting):

• ખોરાકને ઓવનમાં અથવા ખૂલેલી આંચ પર રાંધવામાં આવે છે.
• મીટ, શાકભાજી, અને નટ્સને રોસ્ટ કરવા માટે આ પદ્ધતિ શ્રેષ્ઠ છે.

બ્રેઇઝિંગ (Braising):

• ખોરાકને પ્રથમ તળવામાં આવે છે અને પછી ઓછી ગરમી પર સ્ટોક અથવા અન્ય પ્રવાહીમાં ધીરે-ધીરે રાંધવામાં આવે છે.

House hold Method હાઉસ હોલ્ડ મેથડ અથવા ઘરથ્થુ ઉપાય :

Cold Storage કોલ્ડ સ્ટોરેજ by heating સૂકવણી કરીને by salting સોલ્ટીંગ અથવા મીઠામાં બોળીને

કોલ્ડ સ્ટોરેજ :

• ►આમા રેફ્રીજરેટર માં ખોરાક ને સાચવવામાં આવે છે. જેમાં ફળો તથા શાકભાજી ને નીચા તાપમાને સાચવવામાં આવે છે. જેમાં ૦ સેન્ટીગ્રેડ થી ૧૨ સેન્ટીગ્રેડ સુધીનું તાપમાન રાખવામાં આવે છે. જો ફ્રીઝર કંપાર્ટમેન્ટમાં રાખવામાં આવે તો ત્યાં ઘણું નીચુ તાપમાન હોય છે. આટલા નીચા તાપમાન બેકટેરીયા નો ગ્રોથ થતો નથી તેથી વસ્તુ બગડવા નો ભય રહેતો નથી.

સુકવણી કરીને :

• ►આમા, ખોરાકને સુકવણી કરીને સાચવવામાં આવે છે. ખોશક ને સૂર્ય પ્રકાશમાં કે ગરમી થી સુકવવાથી તેમાં રહેલુ પાણી ઉંડી જાય છે. પરીણામે બેકટેરીયાનો વીકાસ થતો અટકે છે. જેના લીધે ખોરાક બગડતા અટકાવી શકાય છે. આમા, બટેટાની વેફર, સાબુદાણા,અમુક ફળો, તથા ફીશ આ મેથડથી સાચવી શકાય છે.

સોલ્ટીંગ અથવા મીઠામાં બોળીને :

• ►મીઠાનું પાણી એક સારા પ્રીઝરવેટીય તરીકે કામ આપે છે. અને તેમાઓર્ગેનિઝમ નો વિકાસ પણ થતો નથી. અને આનાથી આપણે વસ્તુને લાંબા સમય માટે સાચવી શકીએ છીએ. જેમા,કેરી, ગાજર,મટન,ફીશ વગેરે સાચવી શકાય છે.

🔸ક. માલ એડજસ્ટમેન્ટના કારણો લખો.

►આ પ્રકારની પરિસ્થિતી મોટાભાગે માનસિક રીતે બિમાર, ઈમોશન ડીસ્ટ્બન્સીસ વાળા તથા કોઈપણ પ્રકારની મોટી બીમારી કે સતત નાનપ અનુભવતા લોકોમાં વધુ જોવા મળે છે.

કારણો :

• સામાજીક કારણો
• માનસિક કારણો
• આર્થિક કારણો
• સાયકોલોજીકલ કારણો
• પર્સનલ કારણો
• શાળા કે નોકરી ધંધાના સ્થળના કારણો
• પીઅર્સ ગૃપને રીલેટેડ કારણો

પ્ર-4 ટૂંકનોધ લખો. (કોઇપણ ત્રણ) 3×4=12

🔸1.વેન્ટીલેશન VENTILATION

Definition:

• ►વેન્ટીલેશન એટલે Air નું એકસચેન્જ અથવા હવાની ફેરબદલી જેમાં ચોખ્ખી હવા ઘરની અંદર આવે અને પ્રદુષિત હવા ઘરની બહાર તેવા વાતાવરણનું નિર્માણ કરવું તેને વેન્ટીલેશન કહેવાય છે.
• ►મોડર્ન કોન્સેપ્ટ પ્રમાણે પ્યોર હવા મળવી જોઈએ જેમ કે એર કંડીશનર માંથી મળે છે.

Types of Ventilation
1-Natural
2-Artificial

(1) Natural Wind (વાયુ, પવન)

• ►પવન એ નેચરલ વેન્ટીલેશન માટે અગત્યનું ફેક્ટર છે. એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ હલનચલન થાય છે. જયારે પવન ફુંકાય છે. ત્યારે અશુધ્ધિ દુર થાય છે. ઘણી વાર હવાનું દબાણ કોઈપણ એક જગ્યાએ ઓછુ થવાથી વંટોળિયો થાય છે. ત્યારે કચરો એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ જતો રહે છે. ત્યારે પણ નુકશાન થાય છે.

Diffusion

• ►આ ગેસની પ્રોપટી છે. તે નાનાં કાણાં માંથી પણ બહાર નીકળે છે. તેવી જ રીતે હવા પણ નાનાં કાણા કહે અંદર જાય છે. પણ આ સ્લો પ્રોસેસ છે.

• ►Temperature તાપમાન : ઈન્ડોર અને આઉટ ડોર માં ગરમી જુદી જુદી હોય છે. જેમાં તફાવત હોય છે. અંદર. હવામાન બહાર કરતાં ઠંડુ હોય છે.તફાવત હોવાથી તેમાં મુવમેન્ટ જોવા મળે છે. જેમાં ગરમ હવાવાળી જગ્યાએ ઠંડી હું વા જાય છે આથી ઉનાળાની ઋતુમાં બારી બારણાં બંધ રાખીએ છીએ જેથી ગરમ હવા અંદર ન આવે. ગરમ પ્રદેશોમાં નેચરલ વેન્ટીલેશન હોય છે. ઘરની અંદર બારી – બારણાં સામસામાં અથવા ક્રોસમાં રાખવા જોઈએ.

(2) Artificial ►Exhaust Fan

• ►ઘરની અંદરની હવાને એકઝોસ્ટ ફેન દ્વારા બહાર કાઢવામાં આવે છે. જે ઈલેકટ્રીસીટી દ્વારા ચાલે છે. આ ફેન દ્વારા ગરમ હવા બહાર ફેંકાય છે અને બહારની ઠંડી હવા રૂમમાં આવે છે. આવા સીનેમા હોલમાં, સભાખંડમાં, ઈન્ડસ્ટ્રીઝમાં હોય છે. આવે છે. .આ ફેનને ઘરમાં ઉંચે બહારની તરફ એકઝોસ્ટ ફેન ઘરમાં , એ રીતે ૧ ફીટ કરવામાં

Plenum

• ►આ સીસ્ટમ માં હવાને ફોર્સફુલી રૂમમાં દાખલ કરવામાં આવે છે.એકસઝોસ્ટની વિરૂધ્ધ કામ કરે છે. ઘણી ઈન્ડસ્ટ્રીઝ જોવા મળે છે.

Balanced

• ►આ વેન્ટીલેશન એકક્ઝોસ્ટ અને પ્લેનમનું મીકસ રૂપ છે. ફેન દ્રારા અંદરની હવા બહાર ફેકવાની અને બહા ની હવા અંદર લેવાની ક્રિયા થાય છે. જેથી બેલેન્સ બરાબર જળવાઈ રહે છે.

Air condition

• ►આધુનિક યુગમાં આ સીસ્ટમનો ખુબજ ઉપયોગ થાય છે. હાલમાં જુદી જુદી ટાઈપનાં નાના તથા મોટા A.C જોવા મળે છે, જે દિવાલ ઉપર લગાડી શકાય છે. અને બારીમાં પણ ફીટ કરી શકાય છે. હાલમાં પાવર સેવર A C આવે છે. જેથી ઓછો પાવર વાપરે છે. એર કડીશન થી વ્યકિત ને બરાબર કમ્ફોર્ટ લાગે છે. A.C થી હવાનું ટેમ્પરેચર ભેજ અને ડસ્ટ વગેરેને કંટ્રોલ કરવામાં આવે છે.

• Standard of ventilation (વ્યકિત દીઠ કેટલુ ભોયતળીયુ જરૂરી છે ?)
• floor space 50 to 100 SQ Feet / 1 person
• Air change હવા ની ફેરબદલી

એક કલાકમાં 2 થી 3 વખત એર ચેન્જ થવી જોઈએ
વકીગ રૂમમાં 1 કલાક માં 4 થી 6 વખત એર ચેન્જ થવી જોઈએ.

🔸(2) કીચન ગાર્ડન

Kitchen Garden કીચન ગાર્ડન :

• ►પોષણશાસ્ત્ર વિષય માં કીચન ગાર્ડન શબ્દ અજુક્તો લાગે છે.કીચન ગાર્ડન એક એવા પ્રકારનો ગાર્ડન છે કે જેમાં રસોડાના ઉપયોગમાં લેવાયેલ પાણી જયા રસોડાના બહારના ભાગમાં ખુલ્લી જગ્યાઓ હોય અથવા ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં ફળીયાની જગ્યા મોટી હોય તેવી જગ્યામાં આ પાણીના ઉપયોગ વડે ઘર વપરાશમાં ઉપયોગમાં લઈ શકાય તેવા શાકભાજી વાવવામાં આવે છે.

કીચન ગાર્ડનના ફાયદાઓ :

• પાણીનો યોગ્ય નિકાલ થઈ શકે
• ઘર વપરાશ માટે યોગ્ય શાકભાજી ઉછેરી શકાય છે.
• ઘરનું વાતાવરણ સારૂ રહે છે.
• પ્રદુષણ ઘટાડી શકાય છે.
• આર્થિક લાભ થઈ શકે છે.

ગેરફાયદાઓ :

• વધુ પાણી ઢોળાવાથી માખી મચ્છર થઈ શકે છે.
• કોહવાટ થઈ શકે છે.

🔸(3, આદર્શ ગામ Ideal Village –

આદર્શ ગામ

• ►ભારતમાં વધારે માણસાં ગામડામાં રહે છે. તેથી ગામડ, સ્વચ્છ. સુંદર હોવું જોઈએ. જેને ગોકુળ ગામ કહી શકોય, ગામની રચના કરતાં હોઈએ. ત્યારે તે ગામમાં બધા જ પ્રકારની સગવડતાઓ હોવી જોઈએ. જેમાં રસ્તા પહોળ સક્રમોટી કચરાનો યોગ્ય નિકાલ, ગ્રામ પંચાયત,બાગબગીચા,આરોગ્ય સેવાઓની સગીલી જાહેર લેટીન, ગંદા પાણીનો નિકાલ,પીવા માટે સ્વચ્છ પાણી વગેરે હોય જોઈએ ઈલેકટીક ફેસીલીટી, સ્કુલની ફેસીલીટી, આંગણવાડી, સીમેન્ટશે, વાહનની સગવડતા મંદિર,ગામની સફાઈ દરસેજ થવી જોઈએ.
• ►ગામડામાં દુધાળા પ્રાણીઓ દરેક ઘરે હોય છે. તો તેને સાફ સફાઈ માટે સલાહ આપવી.તેનાં મળ મુત્રનો ઉપયોગ કરી ગોબર ગેસ પ્લાન્ટ બનાવવાની સલાહ આપવી.
• ►આરોગ્ય સેવાઓનો લાભ લેવા માટે લોકોને સમજાવવા જોઈએ.

આદર્શ વિલેજ:

• Location લોકેશન ►વધારે ડુંગરાળ કે ખુબ ઉડાઈમાં ન હોવુ જોઈએ.જગ્યા સમથળ હોવી જોઈએ.આજુ બાજુ ખેતી લાયક જમીન હોવી જોઈએ.
• Road & Streets રોડ અને રસ્તાઓ ►રોડ અને રસ્તાઓ પહોળા હોવા જોઈએ.સીમેન્ટ રોડ હોવા જોઈએ.
• Light લાઈટ : ►લાઈટની સગવડતા હોવી જોઈએ. શક્ય હોય તો સોલાર લાઈટનો ઉપયોગ થવો જોઈએ.
• Water પાણી ► પીવાના અને વાપરવાના પાણીની સગવડતા હોવી જોઈએ. પીવાનું પાણી ચોખ્ખુ હોવુ જોઈએ. ઢોરને પીવડાવવા માટે પાણીની અલગ વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ.
• Health Facilities આરોગ્યની સગવડતાઓ : ►આરોગ્ય માટે સબ સેન્ટર હોવુ જોઈએ.૨૪ કલાક એ.એન.એમ. હાજર હોવા જોઈએ.
• Spiritual Place ધાર્મિક સ્થળો ►ગામમાં લોકોની ધાર્મિક આસ્થા જળવાઈ રહે અને એક્તા જળવાઈ રહે તે માટે ધાર્મિક સ્થળો હોવા જોઈએ.
• Gardens બાગ બગીચા: ►ખુલ્લી અને ફાજલ જગ્યામાં વૃક્ષો વાવીને બગીચો બનાવેલ હોવો જોઈએ. જેમાં બાળક્રિડાગણની સગવડતા બીવી જોઈએ.
• Dranage Facility ગટર વ્યવસ્થા: ►ચોમાસાના પાણીનો નિકાલ હોવા જોઈએ તથા ભુગર્ભ ગટર વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ.
• Anganwadi આગણવાડીઃ ►ગામમાં બાલ મંદિર અને આંગણવાડી હોવા જોઈએ. જેમાં બાળકો તથા અન્ય લાભાથીઓને પુરી સારવાર અને સલાહ મળવી જોઈએ.
• School શાળા ►ગામમાં આદર્શ શાળા હોવી જોઈએ ગામના તમામ બાળકો ગામની જ શાળામાં ભણતા હોવા જોઈએ.
• Gram Panchayat Office ગ્રામ પંચાયત ગ્રામ પંચાયત ઓફિસ ગામની વચ્ચે હોવી જોઈએ.તમામ લોકોને જરૂરી દસ્તાવેજો સમયસર મળે તેવી સગવડતા હોવી જોઈએ.
• Transportation Facility વાહનવ્યહવારની સગવડતા : ગામમાં સરકારી પરિવહન યોજના અંતર્ગત બસની સગવડતા હોવી જોઈએ. ઈમરજન્સી સમયે ગામના એન.જી.ઓ. દ્વારા એમ્બ્યુલન્સ સેવાઓ પુરી પાડવી જોઈએ.

🔸(4.) ફુડ એડલ્ટરેશન

• નાણાકીય લાભ મેળવવા માટે ખોીકમાં ભળતો તેને મળતો બીજો પદાર્થ ઉમેરીને વેચવામાં આવે છે તેને
• Adultration ખોરાકની ભેળસેળ કોવાય છે.

કોમ્યુનીટી ને ભેળસેળ અંગે નું આરોગ્ય શિક્ષણ :

• ખોરાકમાં ભેળસેળ ઘણી બધી રીતે થાય છે, ખોરાક જેવો જ અન્ય પદાર્થ લઈને મુળ ખોરાકમાં મીક્સ કરવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત ઘણી વખત પદાર્થ ની ગુણવતા સાથે ચેડા કરવામાં આવે છે. દાત. દુધમાં પાણી નાખવું અથવા ફેટ ઉતારી ને દુધનું વેચાણ કરવું દુધમાં પાવડર ઉમેરી તેનું મિશ્રણ કરવું. સ્ટાર્ચ પાવડર ઉમેરીને દુધ ને ઘાટું કરવું

• ચોખ્ખા ધીમાં વેજીટેબલ ઘી કે બાફેલા બટાટા નો મસાલો ઉમેરવો.
• ઘઉંના લોટમાં શીંગોડા નો લોટ મીકસ કરવો.
• ચોખામાં તેની સાથે ભળતી જીણી કાકરી મીકસ કરવી
• ચાની ભુકીમાં લાકડાનો વેર નાખવો.
• મધની સાથે ખાંડની ચાસણી મીકસ કરવી .
• મેડીસીનમાં નકલી કે જનરીક દવાઓ સ્ટાન્ડર્ડ ભાવમાં વેચવી.
• બિયારણની નકલ કરી ને વહેચવું
• આ ઉપરાંત ઘણી વસ્તુઓ એવી હોય છે કે જેમાં વજન ઓછું આપવું

►ઉપરોકત તમામ બાબતો નું કોમ્યુનીટીને જ્ઞાન આપવું . અને આ બાબતે સમજણ આપવી જોઈએ. આવી બાબત માં જરાપણ શંકા દેખાય તો તુરતજ ત્યાં જ તેની સામે સ્પષ્ટતા કરવી જોઈએ.વજનમાં ઓછા વતું હોય તો ફરીયાદ કરવી જોઈએ. આ બાબતની વાત ઓરોગ્ય કર્મચારીને અથવા કોઈ જવાબદાર વ્યકિતને કહેવું જેમાં ખાસ કરી ને ખોરાક ની બાબત કે જૈ પ્રિપેડ ફુડ હોય તેના માટે આરોગ્ય કર્મચારીને ફરીયાદ કરવી જોઈએ દાત.જામ,સોસ,રેડી ખોરાક વગેરેની બાબતે જણાવવું જોઈએ.

►આ ઉપરાંત આપણા દેશમાં આના માટે કાયદો પણ ઘડવામાં આવેલ છે જેને ફુડ એડલ્ટ્રેશન એક્ટ કહેવામાં આવે છે. જે ૧૯૫૪ માં ભારત સરકાર દ્રારા અમલમાં આવેલ છે. અને પાછળ થી ૧૯૭૬ માં તેમાં સુધારા વધારા કરી આ કાયદાનું ચુસ્ત પણે પાલન કરવા જણાવેલ છે. આ ઉપરાંત કાઈપણ ભેળસેળ જેવુ જણાય તો તે ગ્રાહક સુરક્ષા ધારા હેઠળ ફરીયાદ કરી શકે છે.

પ્ર-5 નીચેના માંથી કોઇપણ છ વ્યાખ્યા આપો . 6X2=12

🔸1. ઇમ્યુનીટી

• ઇમ્યુનિટી એટલે શરીરની રોગો સામે લડવાની ક્ષમતા. જ્યારે શરીર કોઈ બિનમુલ્ય રોગજનક, જેમ કે બેક્ટેરિયા, વાયરસ અથવા પરજીવી, સામે લડે છે અને તેને દૂર કરે છે, તે પ્રક્રિયાને ઇમ્યુનિટી કહેવામાં આવે છે. આ પ્રકૃતિ શરીરને આરોગ્યપ્રદ રાખવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે. ઇમ્યુનિટી બે પ્રકારની હોય છે:

1. પ્રાકૃતિક ઇમ્યુનિટી (Innate Immunity): જે જન્મજાત હોય છે અને તરત જ પ્રતિક્રિયા કરે છે.
2. અર્જિત ઇમ્યુનિટી (Adaptive Immunity): જે વેક્સિનેશન અથવા પૂર્વમાં થયેલા ચેપ પછી વિકાસ પામે છે.

ઇમ્યુનિટી તંદુરસ્ત જીવન માટે અનિવાર્ય છે, અને તે શરીરને વિવિધ રોગો સામે રક્ષણ આપે છે.

🔸2. બેલેન્સ ડાયટ (Balance Diet)

• ►બેલેન્સ ડાયેટ એટલે કે જે ખોરાક માંથી શરીર ને જરૂરી એવા તમામ ઘટકો જેવાકે પ્રોટીન,ફેટ, કાર્બોહાઈડ્રેટસ,વિટામીન તથા મીનરલ્સ અને પાણી તેમજ શરીરની તંદુરસ્તી જાળવવા માટે ની તમામ આવશ્યક ક્રિયા કરવા માટેની શકિત અને બીમારીના પ્રસંગે સંગ્રહ કરેલ શક્તિના ઉપયોગ થઈ શકે તેવા પ્રકારના ખોરાક ને બેલેન્સ ડાયેટ કહેવાય છે.

🔸3. વાઇટલ સાઇન

• ►જીવનચિહ્નો એટલે શરીરની મુખ્ય કાર્યપ્રણાલીઓની સ્થિતિ દર્શાવતાં માપદંડો, જેમ કે હ્રદયની ધડકન, શ્વાસની ગતિ, શરીરનું તાપમાન, અને રક્તચાપ. આ ચિહ્નો માવજતના અને તબીબી પરિબળો માટે મહત્વપૂર્ણ માહિતી પ્રદાન કરે છે.

🔸4. હેલ્થ (Health)

• ►હેલ્થ એટલે એવી સ્થિતી છે કે જેમાં વ્યકિત શારિરીક, માનસીક,સામાજીક અને આધ્યાત્મિક રીતે તંદુરસ્ત હોય તેમજ તેને કોઈપણ પ્રકારનો રોગ કે ખોડખાપણ ન હોય તેને હેલ્થ કહે છે.

🔸5. ડિફેન્સ મીકેનીઝમ

• ►ડીફેન્સ મીકેનીઝમ આપણી ચિંતા, નિસશા, ડીપ્રેશન અને ટેન્શન ઓછુ કરે છે. માણસમાં મનમાં જયારે કોઈપણ કોમ્ફલીકટ થાય ગુંચવાળો થાય ત્યારે તેના ઉકેલ માટે જુદા જુદા ઉપાયો અજમાવે છે. આવા સંઘર્ષમાંથી બચવા ના ઉપાયોને ડીફેન્સ મીકેનીઝમ કહેવાય છે.

🔸6. કલોરીનેશન

• ►પાણીમાં કલોરીન કે હાઇપોકલોરાઈટ ઉમેરવાની પ્રક્રિયા એટલે પાણીનું કલોરીનેશન
• કલોરીન જંતુનાશક તરીકેનો ગુણ ધરાવતું હોવાથી ટેપ વોટરમાં અમુક પ્રકારના જીવાણુઓ અને સુક્ષ્મજીવાણનો નાશ કરવા માટે કલોરીનેશન જરૂરી છે.
• ટૂંકમાં, કલોરીનેશન એ કોલેરા, ટાઈફોઈડ, મરડો જેવા પાણીજન્ય રોગોને અટકાવવા માટે જરૂરી છે.
• કલોરીનેશનની મૂળભૂત અગત્યતા પાણીને જંતુમુકત કરવાની છે.

🔸7. માલન્યુટ્રીશન :

• ►(Malnutrition) એ પોષણની ઊણપ અથવા વધારે હોવાને કારણે શરીર માટે જરૂરી પોષક તત્વોની કમી, વધુ, અથવા અસંતુલન છે. આ સ્થિતિમાં વ્યક્તિને પૂરતું, યોગ્ય અને સંતુલિત આહાર મળતું નથી, જે આરોગ્ય પર નકારાત્મક અસર કરે છે. માલન્યુટ્રીશનના વિવિધ પ્રકારો છે, જેની અસર બાળકો, વયસ્કો, અને ગર્ભવતી મહિલાઓ સહિત તમામ વય જૂથોમાં થઈ શકે છે.

🔸8. કેલરી

• ►આ શકિત માપવાનો યુનિટ છે. આનો અર્થ ગરમી એવો થાય છે. કેલેરી એટલે આપણા શરીર મારફતે લેવામાં આવેલ ખોરાક દ્વારા. મેળવેલ ગરમી અને શકિત છે.
• ૧ ગ્રામ પાણીનું ઉષ્ણતામાન ૧ ડીગ્રી સેન્ટીગ્રેડ વધારવા માટે આપવી પડતી ઉષ્માં ને ૧ કેલેરી કહેવાય છે.

પ્ર-6 અ. ખાલીજગ્યા પુરો. 05

1.દુધને જંતુમુકત કરવાની સારી પધ્ધતિ પાન્ચ્યુરાઈઝેશન છે.

2.આયોડીન ની ખામીથી ગોઈટર નામનો રોગ થાય છે.

૩. બાઈલ પેન્ક્રીયાસ માં ઉત્પન્ન થાય છે.

4.એક ગ્રામ પ્રોટીનમાંથી ૪ કેલરી મળે છે.

5.કલોરીનેશન કર્યા બાદ ઓ.ટી.ટી. ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.

બ. નીચેનાં વિધાનો ખરા છે કે ખોટા તે લખો. 05

1. કલીનીકલ થર્મોમીટરમાં મરકયુરી નો ઉપયોગ થાય છે✅
2. વિટામીન બી વોટર સોલ્યુબલ વિટામીન છે.✅
3. શુધ્ધ હવામાં નાઈટ્રોજન વાયુ હોતો નથી..❌
4. ચરબી શરીરને આકાર આપે છે.✅
5. જમણા ફેફસાને બે લોબ હોય છે..❌

ક. જોડકા જોડો.05

1-3 1.રીકેટસ. 1. બેનીડીકટ સોલ્યુશન

2-4 2.પેઢામાંથી લોહી નીકળવું 2.વિટામીન કે

3-1 3.યુરીન સુગર ટેસ્ટ 3.વિટામીન ડી

4-6 4.હીમેચ્યુરીયા 4.વિટામીન સી

5-2 5.લોહી જામી જવું. 5.યુરીક એસીડ

6.લોહી સાથેનો પેશાબ