તારીખ:09/09/2019

પ્રશ્ન-૧ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

(અ) શ્વસનતંત્રના અવયવોની યાદી બનાવો.03

ઓર્ગન ઓફ રેસ્પિરેટરી સીસ્ટમ :

શ્વસન તંત્રના અવયવો :

• નોઝ નાક: Nose:
• ફેરિગ્સ ગળું Pharynx:
• લેરિગ્સ : સ્વરપેટી: Larynx:
• ટ્રેકીઆ:શ્વાસનળી : Trachea:
• બ્રોન્કાય અથવા બ્રોન્કસ : શ્વાસનલિકા (શ્વાસવાહીની): Bronchi or Bronchus:
• લંગ્સ: ફેફસાં : Lungs:
• :ડાયાફામ ઉદરપડલ : Diaphragm
• રીબ્સ : પાસળીઓ : Ribs:
• :ઇન્ટર કોસ્ટલ મસલ્સ:અંતરપંસ્લી સ્નાયુ Inter-costal Muscles:

(બ) ફેફસાની આકૃતિ દોરી તેના કર્યો લખો.04

Functions : કાર્ય:

• (1) લંગ્સ વેન્ટિલેશન (Ventilation) તરીકે કાર્ય કરે છે.શરીરના દરેક કોષને ઓકિસજન આપે છે અને કાર્બન ડાયોક્સાઈડ બહાર કાઢે છે.
• ર) તે લોહીનું શુધ્ધિકરણ (Blood Purification) કરે છે.
• (૩) તે ઉચ્છવાસ વાટે શરીરનું વધારાનું પ્રવાહી ( ૪૦૦ એમ.એલ. પ્રતિ દિન આશરે) બહાર કાઢે છે.
• (૪) તે શરીરનું નોર્મલ તાપમાન જાળવી રાખવામાં મદદ કરે છે.

Blood Supply : બ્રોન્કીયલ આર્ટરી વડે અને પલ્મોનરી આર્ટરી વડે એમ ડબલ બ્લડ સપ્લાય થાય છે.

Nerve Supply : વેગસ અને સીમ્પેથેટીક નર્વ મારફતે નર્વ સપ્લાય થાય તો

(ક) વેન્ટીલેશનના પ્રકારો જણાવો અને નેચરલ વેન્ટીલેશન વિશે વર્ણવો.05

Types of Ventilationવેન્ટિલેશનના પ્રકારો

વેન્ટિલેશનના 2 પ્રકાર છે:-

1.કુદરતી વેન્ટિલેશન.

2.યાંત્રિક અથવા કૃત્રિમ વેન્ટિલેશન.

• એક્ઝોસ્ટ વેન્ટિલેશન
• પ્લેનમ વેન્ટિલેશન
• સંતુલિત વેન્ટિલેશન
• એર કન્ડીશનીંગ

કુદરતી વેન્ટિલેશન

આ અમુક દળો દ્વારા લાવવામાં આવે છે જે પ્રકૃતિમાં કાર્ય કરે છે.

(1) પવન:

• પવન કુદરતમાં એક મહાન બળ છે જે કુદરતીતા લાવે છે એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ તેની હિલચાલ દ્વારા વેન્ટિલેશન. જ્યારે પવન ફૂંકાય છે, ત્યારે તે અશુદ્ધિઓને દૂર કરે છે; પવનની આ ફૂંકાવાની વૃત્તિને પરફ્લેશન કહેવામાં આવે છે. પવન માત્ર ફૂંકાતા જ નથી, પણ તે ફૂંકાય ત્યારે ચૂસણની ક્રિયા પણ કરે છે – આ વલણને મહાપ્રાણ કહેવામાં આવે છે. આમ, પર્ફ્લેશન અને એસ્પિરેશનની સંયુક્ત ક્રિયા, કુદરતી વેન્ટિલેશનમાં પવનને મદદ કરે છે.

(b) પ્રસરણ:

• આ તમામ વાયુઓની મિલકત છે; પ્રસરણ અથવા ફેલાવો, એક ધીમી પ્રક્રિયા છે. આ ગુણધર્મ દ્વારા, હવા નાનામાં નાના છિદ્રો દ્વારા પણ પ્રવેશ કરે છે.

(c) તાપમાન:

• ઘરની અંદર અને બહારના તાપમાનમાં હંમેશા તફાવત હોય છે: ઘરની અંદર બહાર કરતાં વધુ ઠંડુ હોય છે. જ્યારે પણ તાપમાનમાં તફાવત હોય છે, ત્યારે ગરમ પ્રદેશોમાંથી હવાની હિલચાલ, ઠંડા પ્રદેશો તરફ આગળ વધે છે. ઉનાળાના મહિનાઓમાં, તેથી, ગરમ હવાને દૂર રાખવા માટે અમે દરવાજા અને બારીઓ બંધ રાખીએ છીએ.
• કુદરતી વેન્ટિલેશન ઉષ્ણકટિબંધીય વિસ્તારોમાં મુખ્યત્વે દરવાજા અને બારીઓ દ્વારા લાવવામાં આવે છે. દરવાજા અને બારીઓ, એકબીજાનો સામનો કરે છે જેને “ક્રોસ વેન્ટિલેશન” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ભારતમાં, આપણે કુદરતી વેન્ટિલેશન પર ઘણું નિર્ભર છીએ.

અથવા

(અ) ન્યૂટ્રીશન એટલે શું? 03

• ન્યુટ્રીશન એટલે પોષણ. ન્યુટ્રીશન એ ખોરાક અને પીણાંમાંથી મેળવવામાં આવતા પોષક તત્ત્વોનો અભ્યાસ છે, જે શરીરને કાર્યરત રાખવા માટે આવશ્યક છે. તેમાં પ્રોટીન, કાર્બોહાઈડ્રેટ્સ, ફેટ્સ, વિટામિન્સ, મિનરલ્સ, અને પાણી જેવી પદાર્થોનો સમાવેશ થાય છે. આ પોષક તત્ત્વો સ્વસ્થ જીવનશૈલી જાળવવામાં, રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવામાં, અને વિવિધ શરીરક્રીયાઓમાં સહાય કરે છે.
• ન્યુટ્રીશન એ એક એવું વિજ્ઞાન છે કે જેમાં ખોરાક ના જુદા જુદા ઘટકો, તનું બંધારણ, કાર્યો તથા પાચનક્રિય ના જ્ઞાન ને લગતી તમામ માહીતી નો સમાવેશ થાય તેવા શાસ્ત્રને ન્યુટ્રીશન કહેવાય છે.

(બ) એ.એન.એમ. એ ન્યૂટ્રીશન શા માટે ભણવું જોઈએ? 04

• (૧) ન્યુટ્રીશન અને આરોગ્ય નો સબંધ સમજવા માટે
• (૨) ન્યુટ્રીશનમાં કઈ કઈ બાબતો નો સમાવેશ થાય છે અને ખોચક કેટલા પ્રમાણમાં લેવો જોઈએ તે જાણવા માટે
• (૩) ન્યુટ્રીશનના સિધ્ધાંતો સમજવા માટે
• (૪) ન્યુટ્રીશનના અભાવે કયા કયા રોગો થાય છે તે સમજવા માટે
• (૫) ન્યુટ્રીશનને લગતી માહીતી કેવી રીતે એકઠી કરવી તે જાણવા માટે
• (૬) ન્યુટ્રીશનના અભાવ થતા રોગો કેવી રીતે નીવારી શકાય તે જાણવા માટે.
• (૭) કોમ્યુનીટીમાં પોષણની સેવાઓ કેવી રીતે પહોંચાડવી તેનું જ્ઞાન આપવા માટે
• (૮) લોકોને ખોરાક કેવી રીતે રાંધવો તથા ખોરાક વીશેની ખોટી માન્યતાઓને દુર કરવા
• (૯) લોકો ન્યુટ્રીશન અંગે નું આરોગ્ય શિક્ષણ આપવા માટે
• (૧૦) ખોરાકમાં થતી ભેળસેળ અંગે ની જાણકારી મેળવવા માટે
• (૧૧) ખોરાકનો સંગ્રહ કરવાની સાચી પધ્ધતી ની જાણકારી મેળવવા માટે.
• (૧૨) કેવા પ્રકારના રોગમાં કેવો ખોરાક લેવો જોઈએ તે અંગે ની જાણકારી મેળવવા માટે.

🔸(ક) રાંધવાની જુદી જુદી પધ્ધતિઓના નામ લખો અને કોઈ એક પધ્ધતિ વિશે લખો.05

Methods of Food Cooking :

• Boiling બોઇલિંગ
• Simmering સિમરિગ
• Steamming સ્ટીમીંગ
• Steaving સ્ટેવીંગ
• Frying ફાઈંગ

Steamming સ્ટીમીંગ

• ખોરાક રાંધવાની આ પ્રકારની રીતમાં ખોરાક ને વરાળ થી રાંધવામાં આવે છે. પ્રેસર કૂકરમાં આ રીત નો ઉપયોગ થાય છે. જેમાં સ્ટીમ અન્ડર પ્રેસર રાંધવામાં આવે છે. રાંધવાની બધી જ રીતમાં આ શ્રેષ્ઠ રીત છે. કારણ કે..
• ખોરાક માં રહેલા તમામ તત્વો જળવાઈ રહે છે.
• સમયનો બચાવ થાય છે.
• બળતણ નો પણ બચાવ થાય છે.
• એક સાથે બે કે ત્રણ ખોરાક રાંધી શકાય છે.
• ખોરાકની ગુણવતા જળવાઈ રહે છે.
• ખોરાકનો સ્વાદ જળવાઈ રહે છે.

પ્રશ્ન-૨ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

🔸(અ) ડિફેન્સ મિકેનિઝમ એટલે શું? તેના પ્રકારો જણાવો.08

• ડિફેન્સ મિકેનિઝમ (Defense Mechanism) એ માનસિક પ્રક્રિયાઓ છે જે વ્યક્તિઓને તણાવ, દબાણ, અથવા અનિચ્છનીય લાગણીઓથી સુરક્ષિત રાખવા માટે મન દ્વારા વિકસાવવામાં આવે છે. આ મિકેનિઝમ્સ સામાન્ય રીતે અવચેતન (unconscious) સ્તરે કાર્ય કરે છે અને લોકોની માનસિક આરોગ્યની સ્થિતિ જાળવવામાં મદદ કરે છે.

ડિફેન્સ મિકેનિઝમના કેટલાક મુખ્ય પ્રકારો:

1. રિપ્રેશન (Repression): આમાં વ્યક્તિ દુખદ અથવા અનિચ્છનીય વિચારોને અવચેતનમાં દબાવી દે છે, જેથી તે વિચારોની સમજણમાં ન રહે.
2. ડિનાયલ (Denial): આમાં વ્યક્તિ સાચી હકીકતનો સ્વીકાર નહી કરીને તેનાથી મૂંઝવણનો સામનો કરે છે.
3. પ્રોજેક્શન (Projection): આમાં વ્યક્તિ પોતાની નકારાત્મક લાગણીઓને અથવા દુખદ ભાવનાઓને બીજા લોકોને લગાડી દે છે.
4. રેશનલાઇઝેશન (Rationalization): આમાં વ્યક્તિ તેના અસ્વીકાર્ય વર્તનને તર્કસરકારી બનાવવાનો પ્રયાસ કરે છે.
5. સબ્લિમેશન (Sublimation): આમાં વ્યક્તિ તણાવજનક ભાવનાઓને સ્વીકાર્ય ક્રિયાઓમાં ફેરવે છે, જેમ કે કલા, રમતગમત, અથવા કાર્યની તરફ.
6. રીગ્રેશન (Regression): આમાં વ્યક્તિ તણાવજનક પરિસ્થિતિઓમાં વધુ બાળક જેવું વર્તન કરે છે.
7. ડિસ્પ્લેસમેન્ટ (Displacement): આમાં વ્યક્તિ તેના તણાવ અથવા ગુસ્સાને વધુ સુરક્ષિત ગંતવ્ય પર મોકલે છે, જે લોકો અથવા વસ્તુઓ પર તે નાગરિક પ્રતિસાદ ન આપે.

આ બધા ડિફેન્સ મિકેનિઝમ્સ માનસિક આરોગ્યમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે, પરંતુ જો તેઓ વધારે પડતા અને સતત ઉપયોગમાં લેવામાં આવે, તો તે માનસિક સમસ્યાઓનું કારણ પણ બની શકે છે.

🔸(બ) વિટામીન “સી” નાપ્રાપ્તિસ્થાન અને તેના કર્યો લખો.04

વિટામિન C (Ascorbic Acid) એ જલમાં વિલયક્ષમ વિટામિન છે, જે શરીરમાં વિવિધ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકાઓ ભજવે છે.

વિટામિન C ના મુખ્ય પ્રાપ્તિસ્થાન:

ફળો:

• સાંત્રા (Oranges)
• લીંબુ (Lemons)
• કેરી (Guava)
• સ્ટ્રોબેરી (Strawberries)
• આમળા (Indian Gooseberry)
• પાઇનએપલ (Pineapple)
• પાપઈ (Papaya)

શાકભાજી:

• બેલ પેપર (Bell Peppers)
• બ્રોકોલી (Broccoli)
• પાંદડા વાળા શાકભાજી (Leafy Greens) જેમ કે પાલક (Spinach), કોબીજ (Cabbage)
• ટમેટાં (Tomatoes)
• ગુલાબી કોબી (Cauliflower)

વિટામિન C ના મુખ્ય કાર્યો:

1. કોલાજનનું ઉત્પાદન: વિટામિન C શરીરમાં કોલાજન નામના પ્રોટીનના સંશ્લેષણ માટે મહત્વપૂર્ણ છે, જે ત્વચા, હાડકાં, લിഗામેન્ટ, અને લોહીની નસોમાં મજબૂતી લાવે છે.
2. એન્ટિઑક્સિડન્ટ તરીકે કાર્ય: વિટામિન C એક શક્તિશાળી એન્ટિઑક્સિડન્ટ છે, જે શરીરમાં મુક્ત રેડિકલ્સને (Free Radicals) નુકશાન પહોંચાડતા અટકાવે છે અને કોષોના નુકસાનથી બચાવે છે.
3. પ્રતિરક્ષા પ્રણાલી મજબૂત બનાવવી: વિટામિન C શ્વેત રક્ત કોષો (White Blood Cells)ને સક્રિય કરીને શરીરની પ્રતિકાર શક્તિ વધારવામાં મદદ કરે છે, જે તેને ઇનફેક્શન સામે લડવામાં શક્તિશાળી બનાવે છે.
4. લોહીમાં આયર્નના અવશોષણમાં સહાય: વિટામિન C આયર્નના શોષણને સુગમ બનાવે છે, ખાસ કરીને સબજીયરી આયર્ન (Non-Heme Iron) જે મસમોટા પોષણ તત્વ તરીકે શરીરમાં જરૂરી છે.
5. ત્વચા અને જખમોના સાજા થવામાં મદદ: વિટામિન C ત્વચાના આરોગ્યમાં સુધારો કરે છે અને કાપલાં અથવા અન્ય ઘાવોને ઝડપી સાજા થવામાં મદદ કરે છે.

વિટામિન C નો નિયમિત અને પુરતો પૂરો પડવાં શરીર માટે ખૂબ જ જરૂરી છે, અને તેને પ્રાકૃતિક ખોરાકમાંથી પ્રાપ્ત કરવા વધુ સારું છે.

અથવા

🔸(અ) ખોરાકના વિવિધ ઘટકોના નામ લખો તથા પ્રોટીનના પ્રાપ્તિસ્થાન જણાવી તેના કાર્યો લખો. 08

ખોરાકના વિવિધ ઘટકો:

1. કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ (Carbohydrates): એનર્જી માટેનો મુખ્ય સ્ત્રોત
2. પ્રોટીન (Proteins): શરીરની વૃદ્ધિ, મરામત અને જંતુનાશક શક્તિ માટે જરૂરી
3. ચરબી (Fats): ઉર્જાનો સંગ્રહ અને કેટલાક વિટામિન્સના અવશોષણ માટે જરૂરી
4. વિટામિન્સ (Vitamins): શરીરની વિવિધ કાર્યો માટે જરૂરી પોષક તત્વો
5. ખનિજ લવણો (Minerals): હાડકાં, દાંત, અને નસના કાર્ય માટે જરૂરી
6. જળ (Water): શરીરમાં તમામ કાર્ય માટે અગત્યનું
7. રેસા (Dietary Fiber): પાચન પ્રણાલી સ્વસ્થ રાખવા માટે

પ્રોટીનના મુખ્ય પ્રાપ્તિસ્થાન:

પ્રાણી આધારિત સ્ત્રોતો:

• માંસ (Meat)
• માછલી (Fish)
• ઇંડા (Eggs)
• દૂધ અને દૂધમાંથી બનેલા પદાર્થો (Milk and Dairy Products)
• ચીકન (Chicken)

વેજીટેરિયન સ્ત્રોતો:

• મગફળી (Legumes) જેમ કે તુવેર, ચણા, માંસુર
• મગ (Pulses) જેમ કે મગ, ચણાની દાળ
• સોયાબીન (Soybeans) અને સોયા ઉત્પાદનો (Tofu)
• કઠોળ (Nuts) જેમ કે બદામ, કાજૂ
• બીજ (Seeds) જેમ કે તલ, મગજ

પ્રોટીનના મુખ્ય કાર્યો:

1. શરીરના પેશીઓની વૃદ્ધિ અને મરામત: પ્રોટીન શારીરિક પેશીઓના બાંધકામ અને મરામતમાં મદદ કરે છે, જે વિકાસ, જખમના સાજા થવા અને શારીરિક કાર્ય માટે જરૂરી છે.
2. એન્ઝાઇમ્સ અને હોર્મોનનું નિર્માણ: પ્રોટીન એન્જાઇમ્સ અને હોર્મોનના નિર્માણમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે, જે મેટાબોલિઝમ અને વિવિધ શરીરીય કાર્યોમાં સહાય કરે છે.
3. પ્રતિરક્ષા પ્રણાલીનું મજબૂતિકરણ: પ્રોટીન એન્ટિબોડીઝના ઉત્પાદન માટે જરૂરી છે, જે શરીરને ઇનફેક્શન અને બીમારીઓ સામે રક્ષણ આપે છે.
4. એનર્જીનો સ્ત્રોત: જો શરીરને કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ અને ચરબીની અછત હોય, તો પ્રોટીન ઉર્જા પુરા કરવામાં મદદરૂપ બને છે.
5. શારીરિક માળખું જાળવવું: પ્રોટીન શરીરના હાડકાં, ત્વચા, અને લોહી સહિતના માળખાની જાળવણી માટે જરૂરી છે.

પ્રોટીનનો યોગ્ય આવક શરીરના સર્વાંગી વિકાસ અને આરોગ્ય માટે ખૂબ મહત્વપૂર્ણ છે.

🔸(બ) લીવરના કાર્યો લખો.04

લીવર (Liver) એ શરીરનો મહત્વપૂર્ણ અંગ છે અને તે અનેક મહત્વપૂર્ણ કાર્યો ભજવે છે. લીવરના મુખ્ય કાર્યો નીચે પ્રમાણે છે:

1. વિષહારણ (Detoxification): લીવર શરીરમાંથી વિવિધ ઝેરી પદાર્થો અને દવાઓને તોડી અને અનિષ્ટ પદાર્થોને શરીરમાંથી બહાર કાઢે છે.
2. પાચન માટે પિત્ત રસ (Bile) નું ઉત્પાદન: લીવર પિત્ત રસનું ઉત્પાદન કરે છે, જે (Gallbladder)માં સંગ્રહિત થાય છે અને પાચન પ્રણાલીમાં ચરબીના પાચન અને અવશોષણમાં મદદરૂપ થાય છે.
3. શુક્રાત્ત (Glycogen) તરીકે ગ્લુકોઝનો સંગ્રહ: લીવર ગ્લુકોઝને શુક્રાત્ત તરીકે સંગ્રહિત કરે છે અને જ્યારે શરીરને ઊર્જાની જરૂર હોય, ત્યારે તેને પાછા ગ્લુકોઝમાં પરિવર્તિત કરે છે.
4. પ્રોટીનના સંશ્લેષણ: લીવર એલ્બ્યુમિન (Albumin) અને ક્લોટિંગ ફેક્ટર્સ જેવા પ્રોટીનનું નિર્માણ કરે છે, જે લોહીના પ્રવાહ અને ગરબા બંધ કરવામાં મદદ કરે છે.
5. લોહીના સ્રાવનું નિયમન: લીવર લોહીમાં અમુક પદાર્થોની માત્રાને નિયંત્રિત કરે છે, જેમાં ગ્લુકોઝ, પ્રોટીન, ચરબી, અને વિટામિન્સનો સમાવેશ થાય છે.
6. કોલેસ્ટ્રોલ અને ટ્રાઇગ્લિસરાઇડનું ઉત્પાદન: લીવર શરીરના કોષો માટે જરૂરી કોલેસ્ટ્રોલ અને ટ્રાઇગ્લિસરાઇડનું ઉત્પાદન કરે છે.
7. એમિનો એસિડનું મેટાબોલિઝમ: લીવર એમિનો એસિડ્સનું મેટાબોલિઝમ કરે છે અને તેનામાંથી વિઝાત પદાર્થ એમોનિયા (Ammonia) ને યુરિયા (Urea)માં પરિવર્તિત કરે છે, જે મગજને નુકસાન પહોંચાડે તેવા પદાર્થોને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.
8. રક્તનું ફિલ્ટરેશન: લીવર જૂના અને નુકસાન થયેલા લોહીના કોષોને દૂર કરીને લોહીનું ફિલ્ટર કરે છે.
9. કેટલાંય વિટામિન્સ અને ખનિજ લવણોના સંગ્રહ: લીવર વિટામિન A, D, E, K, અને B12 જેવા વિટામિન્સ તેમજ આયર્ન (Iron) અને કૉપર (Copper) જેવા ખનિજ લવણોને સંગ્રહિત કરે છે.
10. ઇમ્યુન ફંકશન: લીવર રેટીકુલોએન્ડોથેલિયલ સિસ્ટમ (Reticuloendothelial System)ના ભાગ રૂપે શરીરને ઇનફેક્શન સામે રક્ષણ આપે છે.

લીવરનો યોગ્ય કાર્યકર રીતે કામ કરવો શરીરના સારા આરોગ્ય માટે અત્યંત જરૂરી છે.

પ્રશ્ન-૩ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો. (કોઈપણ બે)(6×2=12)

🔸(અ) બેડશોર કઈ કઈ જગ્યાએ થઈ શકે છે? તેને અટકાવવા એ.એન.એમ. તરીકે તમે શું પગલાં લેશો?”

બેડ્સોર થવાની સામાન્ય જગ્યા :-

• 1) સેક્યુપ્યુલા બોન પર
• 2) સેક્રમ બોન પર
• 3) એલ્બો જોઇન્ટ પર
• 4) ઇલીયાક ક્રેસ્ટ પર
• 5) ઓક્સીપીટલ રીજીયન પર

બેડશોર અટકાવવા માટે એ.એન.એમ. (ANM) તરીકે લેવામાં આવવાં પગલાં:

1. દર્દીની પોઝિશન ચેન્જ કરવી: દર 2 કલાકે દર્દીના પોઝિશનને બદલવું જેથી શરીરના વિવિધ ભાગો પર પડતા દબાણને ઓછું કરી શકાય.
2. ચામડીની નિરીક્ષણ: દરરોજ દર્દીની ત્વચાની અવસ્થાની ચકાસણી કરવી, ખાસ કરીને બેડશોર માટે સંવેદનશીલ વિસ્તારોની.
3. સફાઈ અને ચામડીનું ધ્યાન: ત્વચાને સ્વચ્છ અને સૂકી રાખવી. જો દર્દીનું મલમૂત્ર નિયંત્રણ ન હોય, તો ત્વચાની યોગ્ય રીતે સફાઈ કરવી અને મોઈસ્ચરાઇઝર લગાવવું.
4. મેદો અને કશાદાર પેશીઓ માટે ગાદલાનો ઉપયોગ: બેડશોરને અટકાવવા માટે ખાસ ગાદલા, પિલોઝ, અથવા ફોમ પેડનો ઉપયોગ કરવો, જે દબાણને હળવું બનાવે.
5. પોષણ અને હાઇડ્રેશન: યોગ્ય પોષણ, ખાસ કરીને પ્રોટીન, વિટામિન C, અને ઝિંક, તેમજ પૂરતું જળપાન, જખમોના સંકોચન માટે ખૂબ જરૂરી છે.
6. મેસેજથી બચવું: બેડશોરની શક્યતા ધરાવતી જગ્યા પર મેસેજ ટાળવું, કારણ કે તે ત્વચાને વધુ નુકસાન કરી શકે છે.
7. મુવિંગ એન્ડ પોઝિશનિંગ એઇડ્સનો ઉપયોગ: પેશન્ટને ખસેડતી વખતે યોગ્ય ટેકનિકો અને સાધનો (જેમ કે લીનન સ્લાઈડર્સ) નો ઉપયોગ કરવો જેથી તેઓની ત્વચાને વધુ દબાણ અથવા ઘર્ષણથી બચાવી શકાય.
8. એજ્યુકેશન અને જાગૃતિ: દર્દી અને તેમના કુટુંબને બેડશોર અંગે જાગૃત કરવું અને તેમને આ બાબતે શું પગલાં લેવી તે અંગે માર્ગદર્શન આપવું.

આ પગલાં લઈને એ.એન.એમ. બેડશોરના જોખમને ઘટાડવામાં અને દર્દીની કાળજીની ગુણવત્તામાં વધારો લાવી શકે છે.

🔸(બુ) પાણીના પ્રાપ્તિસ્થાનો જણાવી આદર્શ કુવા વિશે લખો.

Sources Of Water

વોટરનાં મેઈન 3 Sources છે જેમાં

• (1) Rain
• (2) Surface Water
• (3) Ground Water

અદશ કૂવો
Ideal Well OR Sanitary Well

સેનીટરી આઈડીઅલ) વેલ કે જે……..

યોગ્ય જગ્યાએ હોય.

બરાબર સારી રીતે બાંધેલ હોય

પ્રદુષિત વાતાવરણથી રક્ષિત હોય

સલામત પાણીનો પુરવઠો મળતો હોય

આવા કુવાને આદર્શ કુવો કહેવામાં આવે છે.
આદર્શ કુવો બાંધતીધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ.

• 1) Location (લોકેશન)
• 2) Lining (લાઈનીંગ)
• 3) Parapet Well (પારાપેટ વેલ)
• 4) Plate Form (પ્લેટ ફોમ)
• 5) Drain )
  6) Covering (કવરીંગ)
• 7) Hand Pump (હેન્ડ પંપ)
• 8) Quality (કવોલીટી)
• 9) Health Education (હેલ્થ એજ્યુકેશન)

1.Location

• કુવા માટે એવી જગ્યા પસંદ કરવી કે 15 મીટર અથવા 50 ફુટ સુધી તેની આજુ બાજુના વિસ્તાર માં કોઈપણ પ્રકારની ગંદકી ન હોવી જોઈએ તેમજ ઉંચી જગ્યાએ બાંધવો જોઈએ જેથી તેમાં લેટ્રીન વગેરેનું પ્રદુષણ ન ભળે છે.

2.Lining

• લાઈનીંગ એટલે કુવાની અંદરની અને કુવા ઉપરની લાઈનીંગ 6મીટર અથવા 20 ફુટ ઉડે સુધી ઈંટ અથવા પથ્થરની સિમેન્ટ કોક્રીટનું ચણતર હોવું જોઈએ અને પાકુ પ્લાસ્ટર કરવું જોઈએ.કુવાના આકાર પ્રમાણે અંદરની સાઈડ પાકું પ્લાસ્ટર કરવું જાઈએ. જેથી સાઈડમાંથી દુષિત પાણી કુવામાં ન આવે.

3.Parapet Well

• જમીનથી કુવાની ઉપર પારાપેટ અથવા કઠોડો બનાવવો જોઈએ. તેમાં બંને સાઈડે અંદર અને બહાર સિમેન્ટ કોક્રીટથી ચણતર કરી પાકુ પ્લાસ્ટર કરવું જોઈએ. આ પારાપેટ બનાવવાથી કોઈપણ બહારનો કચરો અંદર જઈ શક્તો નથી અને તે લોકોને સલામતી પુરી પાડે છે.

4.Plateform

• કુવાની આજુ બાજુ સિમેન્ટ કોક્રીટનું ત્રણ ફુટ પહોળું, પ્લેટ ફોર્મ બનાવવું જોઈએ અને તેમાં ઢાળ બહારની બાજુએ હોવો જોઈએ જેથી પાણી ભરાઈ નહિ.

5.Drain

• કુવાના ઢાળ આગળ એક પાકી ગટરની વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ. જેથી નકામુ પાણી ગટરમાં જતું રહે.

6.Covering

• કુવાની ઉપર એક સિમેન્ટ કોક્રીટનું કવર હોવું જોઈએ અથવા તો જાળી તેમજ પતરાનું કવર હોવું જોઈએ. જેથી ઉપરથી ક્ચરો અંદર ન પડે અને પાણી પ્રદુષિત ન થાય.

7.Hand Pump

• કુવા ઉપર હંમેશા હેન્ડ પંપ મુકેલો હોવો જોઈએ. અથવા કુવામાંથી પાણી કાઢવા માટે એક જ ડોલ અને દોરી હોવી જોઈએ અલગ અલગ વાસણ વાપરવાથી પાણી પ્રદુષિત ત થાય છે.

8.Quality

• પાણીનો ટેસ્ટ કેવો છે તે લેબોરેટરી માં ટેસ્ટ કરાવવો જોઈએ. જેથી પીવાલાયક પાણી છે કે નહિ તેની ખબર પડે (C પાણી ત્રણ પ્રકારે ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.
• → ફીઝીકલ
• → કેમીકલ
  બેકટરીયોલોજીકલ ટેસ્ટ અને ત્યાર પછી ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.

9.Health Education

• જયારે કુવો બનાવીને લોકાર્પણ કરવામાં આવે ત્યારે ઓથોરીટીવાળા એ લોકોને કુવાની સાચવણી તેમજ જાળવણી વિશે માહિતગાર કરવા જોઈએ.
• કુવાની જાળવણી વ્યક્તિગત, ફેમીલી અને કોમ્યુનીટીની જવાબદારી છે.
• કુવાની ચોખ્ખાઈ કેવી રીતે રહી શકે જેમાં કપડાં ધોવાની,વાસણ ઘસવાની તથા સ્નાન કરવાની મનાઈ કરવી.
• કુવો સોપે ત્યારે કોઈ ગેરંટી આપવામાં આવતી નથી કે આ પાણી થી રોગ નહિ થાય.
• ચોખ્ખાં વાસણથી કુવામાંથી પાણી બહાર કાઢવાની એડવાઈઝ આપવી.
• સમયાંતરે કુવામાં ક્લોરીનેશન કરાવવું. કુવાની આજુ બાજુ અવેડો કે લેટ્રીન ન હોવા જોઈએ.

🔸(ક) કિશોરીમાં થતા એનીમીયાના કારણો જણાવી તેને અટકાવવામાં એ.એ.ન.એમ. તરીકે શું સલાહ સુચન કરશો?

કિશોરીઓમાં થતી એનીમિયાના મુખ્ય કારણો:

1. લોહીમાં આયર્નની ઉણપ (Iron Deficiency): આ એનીમિયાનો સૌથી સામાન્ય કારણ છે. કિશોરીઓમાં આયર્નની જરૂરિયાત મહાવારી (menstruation) ના કારણે વધે છે, અને જો ખોરાકમાં પુરતું આયર્ન ન મળે, તો એનીમિયા થઈ શકે છે.
2. અપૂરતી પોષણ (Inadequate Nutrition): કિશોરીઓ ઘણી વખત ખોરાકમાં યોગ્ય પોષણ, ખાસ કરીને આયર્ન, ફોલિક એસિડ, અને વિટામિન B12 ન લઈ શકે, જેના કારણે એનીમિયા થઈ શકે છે.
3. મહાવારીના ભારા સ્ત્રાવ (Heavy Menstrual Bleeding): અતિશય કે લાંબા સમય સુધી ચાલતી મહાવારીમાં વધુ લોહી ગુમાવવાથી એનીમિયાની સંભાવના વધી જાય છે.
4. જાતના વિકાસના સમયગાળા દરમિયાન વધતી પોષક જરૂરિયાતો (Increased Nutrient Needs during Growth Spurts): કિશોરાવસ્થામાં ઝડપથી શારીરિક વિકાસ થાય છે, જેના કારણે આયર્ન અને અન્ય પોષક તત્વોની જરૂરિયાત વધે છે.
5. કુપોષણ અથવા ખાણીપીણીની ખરાબ આદતો (Malnutrition or Poor Dietary Habits): ફાસ્ટ ફૂડ, જંક ફૂડ, અને આહારની ખોટી પસંદગીઓથી પોષણની કમી થાય છે, જે એનીમિયા તરફ દોરી શકે છે.
6. જંતુઓથી સંક્રમણ (Parasitic Infections): જેમ કે હૂકવૉર્મ્સ (Hookworms), જે લોહી ગુમાવે છે અને આયર્નની કમીનું કારણ બને છે.

એ.એ.ન.એમ. તરીકે કિશોરીઓમાં એનીમિયા અટકાવવા માટે સલાહ-સુચન:

યોગ્ય પોષણ અંગે જાગરૂકતા લાવવી:

• કિશોરીઓને આયર્નથી સમૃદ્ધ ખોરાક, જેમ કે લીલા શાકભાજી, દાળ, મગફળી, કઠોળ, માટલા, અને ચીકન-માછલીનો સમાવેશ કરવા પ્રોત્સાહિત કરવું.
• વિટામિન C થી ભરપૂર ખોરાક ખાવાની સલાહ આપવી, જે આયર્નના શોષણમાં મદદ કરે છે, જેમ કે નારંગી, આમળા, ટમેટાં, અને લીંબુ.

આયર્ન અને ફોલિક એસિડની પૂર્તિ:

• આયર્ન અને ફોલિક એસિડની ટેબ્લેટ્સનું વિતરણ કરવું અને તેની નિયમિત લેવાની સલાહ આપવી, ખાસ કરીને જ્યાં આ પોષક તત્વોની ઉણપ હોય.
• સ્કૂલ હેલ્થ પ્રોગ્રામ્સ દ્વારા આયર્ન પુરક આપવાની વ્યવસ્થા કરવી.

મહાવારીની યોગ્ય સંભાળ:

• કિશોરીઓને મહાવારી વિશે યોગ્ય માહિતી આપવી, અને જો તેમની મહાવારી વધુ સમય ચાલે કે ખૂબ વધારે હોય, તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવાની સુચના આપવી.
• આરામ અને યોગ્ય પોષણ દ્વારા લોહીની પુન:પૂર્ણાહિ માટે ધ્યાન આપવું.

જંતુઓની નિયંત્રણ માટેની સલાહ:

• કિશોરીઓમાં પેરાસાઇટિક ઇન્ફેક્શન્સથી બચવા માટે સ્વચ્છતા જાળવવી, પિયાવેલા પાણીનો ઉપયોગ ન કરવો અને જો જરૂરી હોય તો ડિવર્મિંગ દવાઓ લેવી.

શાળા અને ઘરનાં સ્તરે જાગરૂકતા કાર્યક્રમો:

• કિશોરીઓ અને તેમના માતા-પિતાને એનીમિયા અને તેના પરિણામ વિશે શિક્ષિત કરવું.
• શાળાઓમાં પોષણ અને સ્વચ્છતા અંગે જાગૃતિ લાવવાના કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવું.

નિયમિત સ્વાસ્થ્ય ચકાસણી:

• કિશોરીઓ માટે નિયમિત હેમોગ્લોબિન અને આરોગ્ય ચકાસણીઓ કરાવવી, જેથી શરુઆતના તબક્કે એનીમિયાની ઓળખ કરી શકાય.

આ પગલાં લઈને, કિશોરીઓમાં એનીમિયાની સમસ્યાને અટકાવી શકાય છે, અને તેમના શારીરિક અને માનસિક વિકાસમાં મદદ કરી શકાય છે.

🔸(ડ) નીચેના હેતુઓ લખો

(૧) બેક કેર

હેતુઓ

• બેડ શોર થતા અટકાવવા માટે
  બેક ના ભાગમાં બ્લડ સર્ક્યુલેસન સારુ થાય તે માટે
• દર્દીના બેકની કંડિશનનું નિરીક્ષણ કરવા માટે
• દર્દીને પોઝીશન ફેરવવાની તક આપવા માટે જેથી કોમ્પ્લીકેશન થતા અટકાવવા માટે
  દર્દીને રિફ્રેશ કરવા માટે તથા થાક દૂર કરવા માટે

(૨) ટી.પી.આર.

ટી.પી.આર. મેડિકલ (T.P.R. Medical)નો અર્થ તાપમાન (Temperature), પલ્સ (Pulse), અને રેસ્પિરેશન (Respiration) છે. આ ત્રણે પેરામીટર્સ મુખ્ય રીતે દર્દીની સ્વાસ્થ્ય સ્થિતિ નિરીક્ષણ માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે. આ પેરામીટર્સનો ઉપયોગ ખાસ કરીને હૉસ્પિટલ અને ક્લિનિકોમાં થાય છે.

• સ્વાસ્થ્ય પર નજર: T.P.R. પેરામીટર્સમાં બદલાવ સારવાર દરમિયાન મહત્વપૂર્ણ માર્ગદર્શક બની શકે છે.
• નિરીક્ષણ: આ પેરામીટર્સ નિયમિત નિરીક્ષણથી શારીરિક સ્થિતિમાં કેવા બદલાવ થાય છે તે જાણી શકાય છે.
• કઈક આકસ્મિક પરિસ્થિતિઓમાં: તાત્કાલિક પદક્ષેપ માટે આ પેરામીટર્સ મહત્વપૂર્ણ માપદંડ છે.

ટી.પી.આર. મેડિકલ પેરામીટર્સનું નિયમિત નિરીક્ષણ દર્દીના સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે અને તબીબી નિવારણ માટે પાયાની માહિતી પૂરી પાડે છે.

પ્રશ્ન-૪ ટૂંક નોંધ લખો. (કોઈ પણ ત્રણ) 3×4=12

🔸(અ) આર્ટરી અને વેઈનનો તફાવત

આર્ટરી અને વેઈનનો તફાવત નીચે મુજબ છે.

આર્ટરી / ધમની

• ૧) તેમાં શુધ્ધ બ્લડ હોય છે.
• ર) અપવાદરૂપ પલ્મોનરી આર્ટરીમાં અશુધ્ધ બ્લડ હોય છે.
• ૩) તે હાર્ટ તરફથી બ્લડને શરીરના જુદા જુદા ભાગ તરફ લઈ જાય છે.
• ૪) આની દિવાલ જાડી હોય છે.
• ૫) આની ઈલાસ્ટીસીટી વધુ હોય છે.
• ૬) એઓર્ટા એ સૈાથી મોટી આર્ટરી છે.
• ૭) આનું બ્લડ ચળકતા લાલ રંગનું હોય છે.
• ૮) આમાં વાલ્વ હોતા નથી
• ૯) આમાં બ્લડ ફોર્સથી વહે છે.

વેઇન .શિરા

• ૧) તેમાં અશુધ્ધ બ્લડ હોય છે.
• ૨) અપવાદરૂપ પલ્મોનરી વેઈનમાં શુધ્ધ બ્લડ હોય છે.
• ૩) તે શરીરના જુદા જુદા ભાગ તરફથી બ્લડને હાર્ટ તરફ લઈ જાય છે.
• ૪) આની દિવાલ પાતળી હોય છે.
• ૫) આની ઈલાસ્ટીસીટી ઓછી હોય છે.
• ૬) ઈન્ફીરીઅર વેનાકેવા અને સુપીરીઅર વેના કેવા સૈાથી મોટી વેઈન છે.
• ૭) આનું બ્લડ ડાર્ફ કલરનું હોય છે.
• ૮) આમાં વાલ્વ હોય છે.
• ૯) આમાં બ્લડ ધીમુ હોય છે.

🔸(બ) માનસિક રીતે સ્વસ્થ વ્યક્તિના લક્ષણો

• વ્યકિત પોતે પોતાની લાગણીઓ સમજી શકે છે.
• પોતે પોતાની ઈચ્છાઓ જાણતો હોય.
• પોતાનામાં શું ખામી છે તેની તેને ખબર હોય છે.
• પોતાનામાં તેને પુરો ભરોસો હોય છે.
• કોઈપણ પ્રકારના સંઘર્ષમાં તે ખુબજ શાંતી થી રહી શકે છે.
• પોતાનું ગૃપ પણ જાળવી શકે છે.
• પોતાના પર પુરેપુરો કાબુ હોય છે.
• કયારેય પણ સરળતાથી અપસેટ થતો નથી.
• દરેક પ્રકારની લાગણી ને કંટ્રોલ કરી શકે જેવી કે દુ:ખ,ગુસ્સો,પ્રેમ,અફેર વગેર..
• હમેશા દરેક ને માન આપે તથા દરેક તરફથી માન મેળવી શકે છે.
• હતાશા જેવી સ્થિતી માંથી કાઈક શીખી શકે અને બહાર આવી શકે.
• પોતાનું ધ્યેય નકકી કરી શકે છે.
• જીજીંદગીમાં આવતા દરેક પ્રશ્નોનો મુકાબલો દઢતાથી કરી શકે છે.
• જીજીંદગીના દરેક કામ અર્થવાળા હોય અને હેતુસભર હોય છે.
• સમયનો પુરેપુરો સદઉપયોગ કરતી હોય.
• પોતાની ફરજ પ્રત્યે સભાન અને નિષ્ઠાવાન હોય.
• દરેક સાથે હળીમળી ને રહે છે.
• પોતાની થતી સાચી ટીકાઓ ને સહર્ષ સ્વીકાર કરે છે.
• દરેકના સારા કાર્યો ને બીરદાવે છે.
• લોકો સાથે એડજેસ્ટ થઈ રહે,
• સારા મિત્રો બનાવી શકે તથા નિભાવી શકે,
• પોતાની લાગણી અને જરૂરીયાત પ્રત્યે હમેશા જાગૃત રહે.
• હમેશા હકારાત્મક વિચારો કરતો હોય છે.
• સારૂ વાંચન અને સારા મિત્રો હોય છે.

🔸(ક) પાણીનું શુધ્ધીકરણ

પાણીનું શુદ્ધીકરણ એ પ્રકિયા છે, જે દ્વારા પાણીમાં રહેલા અશુદ્ધિઓ, જીવાણુઓ, ઝેરી પદાર્થો, અને ઘુલેલા લવણોને દૂર કરવામાં આવે છે, જેથી તે પીવાનું યોગ્ય અને આરોગ્યપ્રદ બની શકે. અહીં પાણી શુદ્ધિકરણની કેટલીક મુખ્ય પદ્ધતિઓનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે:

1. ફિલ્ટરેશન (Filtration):

• પ્રથમ ફિલ્ટરેશન: મોટા કણો, કાંટા, પાંદડા, કચરો વગેરેને દૂર કરવા માટે પહેલી ફિલ્ટરેશન કરવામાં આવે છે.
• માઇક્રોફિલ્ટરેશન: પાણીમાંથી નાના કણો અને કેટલાક જીવાણુઓને દૂર કરવા માટે માઇક્રોફિલ્ટર્સનો ઉપયોગ થાય છે.

2. બોઈલિંગ (Boiling):

• પાણીને 1-2 મિનિટ સુધી ઉકાળવાથી બેક્ટેરિયા, વાયરસ, અને અન્ય માઇક્રૉગૅનિઝમ્સનું નિશ્ચિંતપણે નાશ થાય છે. બોઈલિંગ એ સૌથી સરળ અને અસરકારક પાણી શુદ્ધિકરણની પદ્ધતિ છે.

3. ક્લોરિનેશન (Chlorination):

• પાણીમાં ક્લોરીન પાવડર અથવા ક્લોરીન ટેબ્લેટ્સ ઉમેરવામાં આવે છે, જે બેક્ટેરિયા અને અન્ય જીવાણુઓને નાશ કરવા માટે ઉપયોગી છે.
• ખાસ કરીને પીવાના પાણી માટે આ પદ્ધતિનો ઉપયોગ વિસ્તૃત પ્રમાણમાં થાય છે.

4. યુવી રેડિયેશન (UV Radiation):

• યૂવી (UV) લાઇટના ઉપયોગ દ્વારા પાણીમાં રહેલા બેક્ટેરિયા, વાયરસ, અને પ્રોટોઝોવાં (Protozoa)ને અસરકારક રીતે નાશ કરવામાં આવે છે.
• આ પદ્ધતિમાં કોઈ કેમિકલનો ઉપયોગ નથી થતો અને તે શુદ્ધિકરણની અત્યંત સાફ, સલામત, અને ઝડપી રીત છે.

5. રિવર્સ ઓસ્મોસિસ (Reverse Osmosis – RO):

• આ પદ્ધતિમાં પાણીને ઉચ્ચ દબાણ હેઠળ અર્ધપારગમિ (Semi-permeable) ઝરણે (Membrane) મારફત પસાર કરવામાં આવે છે, જે ઘુલેલા લવણો, કેમીકલ, અને અશુદ્ધિઓને દૂર કરે છે.
• આર.ઓ. યુનિટ્સ ઘરેલુ અને વ્યાપારી ઉપયોગમાં આવતી શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓમાંની એક છે.

6. સેડિમેન્ટેશન (Sedimentation):

• આ પદ્ધતિમાં પાણીને કાં તો કુદરતી રીતે અથવા કોઈ કેમિકલ દ્વારા સ્થિર કરવામાં આવે છે, જેથી તેમાં રહેલા કણો નીચે બેસી જાય.
• પછી ઉપરનું સ્વચ્છ પાણી દૂર કરવામાં આવે છે.

7. ડિસ્ટિલેશન (Distillation):

• પાણીને ઉકાળી અને પછી બાષ્પીને થાળાથી કંડેન્સ કરીને પાણીનો ભાપ એકત્ર કરવામાં આવે છે, જેનાથી દરેક પ્રકારની અશુદ્ધિઓ દૂર થાય છે.
• આ પદ્ધતિ અત્યંત શુદ્ધ પાણી પ્રાપ્ત કરવા માટે ઉપયોગી છે.

8. કાઢ (Coagulation) અને ફ્લોક્યુલેશન (Flocculation):

• આ પદ્ધતિમાં ફીટિંગ પદાર્થો (Coagulants) ઉમેરવામાં આવે છે, જે પાણીમાં રહેલા અશુદ્ધિઓને જોડે છે અને મોટા કણોનું રૂપ ધારે છે, જેને સરળતાથી ફિલ્ટર અથવા સેડિમેન્ટેશન દ્વારા દૂર કરી શકાય છે.

9. કાર્બન ફિલ્ટર (Activated Carbon Filters):

• આ પદ્ધતિમાં એક્ટિવેટેડ કાર્બન ફીલ્ટર્સનો ઉપયોગ થાય છે, જે ઓર્ગેનિક પદાર્થો, ક્લોરીન, અને અનિચ્છનીય ગંધને દૂર કરવા માટે ઉપયોગી છે.

પાણીનું શુદ્ધીકરણ ફક્ત પીવાનું પાણી જ નહીં, પણ તમામ ઉપયોગ માટેનું પાણી સ્વચ્છ અને સલામત બનાવવામાં મહત્વપૂર્ણ છે. આ પદ્ધતિઓને યોગ્ય રીતે અનુસરવાથી, આપણું પાણી પીવાનું યોગ્ય અને સ્વચ્છ રહે છે.

🔸(ડ) ફૂડ એડલ્ટ્રેશન

ફૂડ એડલ ટ્રેશન (Food Additive) એ ખાદ્ય ઉત્પાદનમાં ઉમેરવામાં આવતા રસાયણિક અથવા સામગ્રીને આવરણ કરવામાં આવે છે જે ખાદ્યની રંગ, સ્વાદ, પોષણ, આણંદ, અથવા તેના સ્વાસ્થ્યને બનાવવામાં સહાયક હોય છે. ફૂડ એડલ ટ્રેશન વિવિધ પ્રકારની સામગ્રીઓ શામાં ઉમેરાય છે, જેમ કે:

1. રંગાઈય પદાર્થો (Colorants): આ પ્રકારના એડલ રંગને ખાદ્યના રંગ અને સૌંદર્યને બઢાવવામાં ઉમેરી છે.
2. સ્વાદવર્ધક (Flavor Enhancers): આ એડલ સ્વાદને વધારવામાં સહાય કરે છે.
3. સ્થિરકરણકારક (Stabilizers): આ એડલ ઉત્પાદનને ઉત્કૃષ્ટ પ્રકારે સ્થિર રાખવામાં સહાય કરે છે.
4. આંતરિક સંદેશકો (Internal Preservatives): આ પ્રકારના એડલ ખાદ્યને તેની આંતરિક સ્વાસ્થ્યને બનાવવામાં સહાય કરે છે.
5. આઉટર સંદેશકો (Outer Preservatives): આ એડલ ખાદ્યને બાહ્ય દુર્બળતાઓથી રક્ષિત રાખવામાં સહાય કરે છે.
6. કેમિકલ આંતરરસાયણિક (Chemical Antioxidants): આ પ્રકારના એડલ વિનાશકારક અથવા ઑક્સિડેશનને રોકવામાં સહાય કરે છે.
7. કેમિકલ આંતરઆન્ટીમાઈક્રોબિયલ્સ (Chemical Antimicrobials): આ પ્રકારના એડલ માઇક્રોબિયલ વિકાસને રોકવામાં સહાય કરે છે.

ફૂડ એડલ ટ્રેશન વિવિધ પ્રકારના ખાદ્ય ઉત્પાદનોમાં ઉમેરવામાં આવે છે અને તેની ઉપયોગિતા ખાદ્યની સારસ રસની

🔸(ઇ) ઓર્થોટોલ્યડીન ટેસ્ટ

ઓર્થોટોલ્યડીન ટેસ્ટ (Orthotolidine Test) એ એક વ્યાપક રીતે ઉપયોગમાં લેવાતી કેથૉડિચલ પદ્ધતિ છે, જેનો ઉપયોગ પાણીમાં ક્લોરીનની ઉપસ્થિતિની ચકાસણી માટે થાય છે. આ પરીક્ષણ ખાસ કરીને પાણીની શુદ્ધિકરણ વ્યવસ્થામાં ઉપયોગી છે, જ્યાં પીવાના પાણીમાં મૂક્ત ક્લોરીનની માત્રા માપવામાં આવે છે.

ઓર્થોટોલ્યડીન ટેસ્ટની પ્રક્રિયા:

સામગ્રી:

• ઓર્થોટોલ્યડીન રીએજન્ટ (Orthotolidine Reagent)
• કાચની ટ્યૂબ અથવા ફૉટોમિટર ટયૂબ
• ચમચી અને ટપકાવનાર પિપેટ

પાણીનો નમૂનો:

• પરીક્ષણ માટે પાણીનો નમૂનો લો. આ પરીક્ષણ સામાન્ય રીતે ક્લોરીનકૃત પાણીમાં કરવામાં આવે છે.

રેએજન્ટ ઉમેરો:

• પાણીના નમૂનામાં 1-2 ડ્રોપ ઓર્થોટોલ્યડીન રીએજન્ટ ઉમેરો. આ રીએજન્ટ એક સ્પષ્ટ પીળો રંગ (Yellow Color) બનાવે છે.

નમૂનાનો અવલોકન:

• થોડા સમય માટે નમૂનાને નિહાળો. જો પાણીમાં મૂક્ત ક્લોરીન હાજર હોય, તો તે પીળો રંગ (Yellow Color) દર્શાવશે.
• રંગના પ્રગાડપણાથી (Intensity of Color) પાણીમાં ક્લોરીનની માત્રાનો અંદાજ લગાવી શકાય છે.

ઓર્થોટોલ્યડીન ટેસ્ટના ફાયદા:

• સરળ અને ઝડપી: આ પરીક્ષણ ઝડપી છે અને સરળ રીતે કરવાનું છે, જે તેને પદાર્થો માટે હલકીથી પચાવવા યોગ્ય બનાવે છે.
• ઘટકોની જરૂરીયાત ઓછી: આ ટેસ્ટ માટે બહુ ઓછા સાધનો અને રસાયણોની જરૂર પડે છે.
• ક્લોરીનના ઝડપી નિર્ધારણ: પાણીમાં મૂક્ત ક્લોરીન (Free Chlorine) ની ઉપસ્થિતિ તરત જ જાણી શકાય છે.

ઓર્થોટોલ્યડીન ટેસ્ટની મર્યાદાઓ:

• કંપનીબાઈન્ડ ક્લોરીન (Combined Chlorine) નું નિર્ધારણ ન કરવું: આ પરીક્ષણ ફક્ત મૂક્ત ક્લોરીનને માપે છે, કંપનીબાઈન્ડ ક્લોરીનને નહીં.
• અચોક્કસતાનો મુદ્દો: અન્ય પદાર્થો (Interfering Substances) ની હાજરી આ પરીક્ષણના પરિણામોને પ્રભાવિત કરી શકે છે.

આ પરીક્ષણ ખાસ કરીને પાણીની શુદ્ધિકરણ વ્યવસ્થામાં ઉપયોગી છે, જ્યાં રોજબરોજના પાણીના નમૂનાઓને ક્લોરીનનું સ્તર તપાસવામાં આવે છે.

પ્રશ્ન – 5 વ્યાખ્યાઓ લખો. (કોઈપણ છ)

(1) બેડીકાર્ડિયા.

• સ્લો હાર્ટ રેઈટના કારણે સ્લો પલ્સ રેઈટ જોવા મળે છે. એક મીનીટમાં ૬૦ કરતા ઓછો પલ્સ રેઈટ હોય તે કડીશ નને બ્રેડીકાર્ડિયા કહે છે.

(2) હેલ્થ.

• “હેલ્થ એ એવી પરિસ્થતિ છે કે જેમાં શારીરિક, માનસિક અને સામાજિક રીતે તેમજ આધ્યાત્મિક રીતે તંદુરસ્ત હોય તેમજ તેનામાં કોઈપણ રોગ કે ખોડખાંપણ ન હોય તેને હેલ્થ કહેવાય. તેમજ વ્યકિત આર્થિક ઉપાર્જન માટે સક્ષમ હોય તેને હેલ્થ કહેવાય છે.”
• Health as dynamic state of Physical, Mental Social and Spiritual well being and not merely absence of disease or deformity by WHO

(3) સમતોલ આહાર.

• ” સમતોલ આહાર એટલે કે જે ખોરાક માંથી શરીર ને જરૂરી એવા તમામ ઘટકો જેવા કે પ્રોટીન,ફેટ,ક (ર્બોહાઈડ્રેટસ,વિટામીન તથ્ય મીનરલ્સ અને પાણી તેમજ શરીરની તંદુરસ્તી જાળવવા માટે ની તમામ આવશ્યક ક્રિયા કરવા માંટેની શક્તિ અને બીમારીના પ્રસંગે સંગ્રહ કરેલ શક્તિના ઉપયોગ થઈ શકે તેવા પ્રકારના ખોરાક ને સમતોલ આહાર કહેવાયછે .”

(4) હાયપોગ્લાયસેમીયા.

• કોઈપણ કારણોસર બ્લડમાં ગ્લુકોઝનુ પ્રમાણ ઘટી જાય અને પરિણામે વ્યક્તિ થોડા સમય માટે બેભાન થઈ જાય. ચકકર આવી જાય કે શરીર ઠંડુ થઈ જાય તે કંડીશન ને હાઈપોગ્લાયસેમીયા કહેવાય છે.

(5) માલ એડજસ્ટમેન્ટ.

• કોઈપણ કારણસર વ્યકિતની બધી જ જરૂરીયાતો પુરી ન થવાના કારણે વ્યકિત ઉપસ્થિત પરિસ્થિતીને અનુકુળ રહી શક્તો નથી અને તે હતાશા તથા બેચેની અનુભવે છે આવા વાતાવરણમાં પોતાની જાતને એડજેસ્ટ ન કરી શકવાની સ્થિતીને માલ એડજેસ્ટમેન્ટ કહેવાય છે.

(6) એનીમીયા.

• વ્યક્તિના લોહીમાં હીમોગ્લોબીનનું પ્રમાણ ઘટી જાય પરીણામે લોહીમાં ફીકકાસ જોવા મળે આવી કડીશનમાં વ્યકિ તને થોડુ ચાલે તો હાફ ચડી જાય તથા થાકી જાય છે તે કંડીશનને એનીમીયા કહેવાય છે.

(7) ફૂડ ફોટિફિકેશન.

• રોજીદા જીવનમાં લેવામાં આવતા ખોશકમાં વધારાના જરૂરી એવા અન્ય ઉપયોગી ખોરાકના તત્વો ઉમેરી બનાવ વામાં આવતા ખોચકની પ્રક્રિયાને ફૂડ ફોટિફિકેશન કહેવાય છે.
• ખોરાકમાં ઘણી વખત પ્રોસેસીંગના કારણે અમુક તત્વો નાશ પામતા હોય તો તેવી વખતે આ તત્વ પુર્તતા કરવા માટે ખોરાકમાં વિટામીન એ, બી કોમ્લેક્ષ, વિટામીન ડી. આયોડીન કે આર્યન જેવા તત્વો ઉમેરીને વધુ પૌષ્ટીક ખોરાક બના વવામાં આવે છે.

(8) કિચન ગાર્ડન.

• પોષણશાસ્ત્ર વિષય માં કીચન ગાર્ડન શબ્દ અજુક્તો લાગે છે.કીચન ગાર્ડન એક એવા પ્રકારનો ગાર્ડ ન કે જેમાં રસોડાના ઉપયોગમાં લેવાયેલ પાણી જયા રસોડાના બહારના ભાગમાં ખુલ્લી જગ્યાઓ હોય અથવા ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં ફળીયાની જગ્યા મોટી હોય તેવી જગ્યામાં આ પાણીના ઉપયોગ વડે ઘર વપરાશમાં ઉપયોગમાં લઈ
• શકાય તેવા શાકભાજી વાવવામાં આવે છે.

પ્રશ્ન -6 (અ) ખાલીજગ્યા પૂરો. 05

(1) એક ગ્રામ પ્રોટીનમાંથી ૪ કેલરી મળે છે.

(2) બગડેલું ડ્રેસીંગ પીળા (યેલો) કલરની બેગમાં નાખવામાં આવે છે.

(3) વિટામીન – કે વિટામીનને એન્ટી હેમરેજીક વિટામીન કહે છે.

(4) આઈલેટસ ઓફ લેન્ગરહેન્સમાં ઈન્સ્યુલીન ઉત્પન્ન કરે છે.

(5) વિશ્વ માનસીક દિવસ 10-ઓકટોબર તારીખે ઉજવાય છે.

(બ) જોડકા જોડો. 05

1-3 1 કચરાનો નિકાલ 1.ટીમ્પેનીક મેમ્બ્રેઈન.

2-5 2 હિમેચ્યુરીયા 2. યાદશકિત ઓછી થાય છે.

3-1 3 કાન 3.ઈન્સીનરેટર

4-2 4 એમ્નેસીયા 4 .પ્લુરા

5-4 5 ફેફસા 5લોહી સાથે પેશાબ.

6.યાદશક્તિમાં વધારો થવો

(ક) પૂર્ણરૂપ લખો.05

1. IPR

I……… Inter……

P……..Personal

R……..Relationship

2. OPD

O……..Out door

P……..Patient

D……..Department

3. CSF

C……..Cerebro

S……..Spinal

F…….. Fluid

4. CSSD

C……..Central

S……..Sterile

S……..Supply

D……..Department

5. OTT

O……..Ortho

T……..Toludine

T……….Test