તારીખ: 11/09/2019

પ્રશ્ન-૧ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

(અ) બર્ન્સ એટલે શું? બર્ન્સમાં જોવા મળતાં ચિન્હો અને લક્ષણોની યાદી બનાવો.(03)

સુકી ગરમીના સપર્કમા આવવાથી શરીર કે ચામડીને જે ઈજા થાય તેને બર્ન્સ કહે છે.
સામાન્ય ચિન્હો-લક્ષણો:

• (૧) ચામડી Red (લાલ) થઈ જાય છે.
• (૨) ચામડી સોજી જાય છે.
• (૩) દાઝેલ ભાગ પર ફોલ્લા થાય છે.
• (૪) બળતરા સાથે સખત દુ:ખાવો થાય છે.
• (૫) તરસ લાગે છે.
• (૬) ડીપ બર્ન્સ વખતે તે ભાગમાં ઈન્ફેકશન લાગે છે.
• (૭) તીવ્રતા વધુ હોય તો ચામડી બ્લેક થઈ જાય છે
• (૮) વધુ બર્ન્સ વખતે દર્દી શોકમાં જવાથી શોકના ચિન્હો-લક્ષણો જોવા મળે છે.

(બ ) બર્ન્સની ડિગ્રી લખી નર્સ તરીકે બર્ન્સ અટકાવવામાં તમારો રોલ લખો.(04)

First Degree Burns:

• હાથ કે પગમાં બર્ન્સ હોય તો તેને તુંરત જ ચોખ્ખા ઠંડા પાણીમાં બોળવો.
• શરીરના બીજા ભાગમાં બર્ન્સ વખતે તે ભાગને ઠંડા સ્વચ્છ પાણીમાં બોળેલ કપડા વડે ઠંડા પોતા મુકવા.
• શરીરના દાઝેલ ભાગને ૧૫ મિનિટ સુધી ઠંડો રાખવો.
• ત્યારબાદ તે ભાગને સ્વચ્છ કરી જંતુરહીત પેડ મુકવું.
• દદીને નજીકની હોસ્પિટલે રીફર કરવું.

Second Degree Burns:

• બ્લીસ્ટર્સને ફોડવા નહિ.
• દદીએ પહેરેલ વિંટી,ઘડીયાલ,બેલ્ટ,બુટ-ચપ્પલ, ટાંઈટ કપડા ..વગેરે તુંરત જ દૂર કરવા.
• દાઝેલ ભાગને ડ્રાય ડ્રેસિંગ વડે કવર કરવો અને બેન્ડેઝ બાંધવો.
• જો બ્લીસ્ટર્સ ફુટે તો એન્ટિસેપ્ટીક પ્રવાહી કે ઉકાળીને ઠંડા કરેલ પાણી વડે વોશ આપવો.
• ત્યારબાદ જૈન્શન વાયોલેટ વડ પેઈન્ટ કરવું અને વેસેલીન ગોઝ મુકી, જંતુરહીત ગોઝ મુકી બેન્ડેઝ બાંધવો.
• એડહેસીવ ટેપ વડે ડ્રેસિંગને ફિક્સ કરવું નહિ.
• દદીને નજીકની હોસ્પિટલે રીફર કરવું. Third Degree Burns:
• દદર્દીને સુવડાવી દેવો અને તેને માનસિક સાંત્વના આપવી.
• દદીએ પહેરેલ વિંટી, ઘળીયાર, બેલ્ટ,બટ-ચપ્પલ, ટાઈટ કપડા ..વગેરે તુંરત જ દૂર કરવા.
• દાઝેલ ભાગને જમીનના સંપર્કમાં આવતો અટકાવવો.
• દાઝેલ ભાગ પર ચોટી ગયેલ વસ્તુ કે બળી ગયેલ ચામડીને દૂર કરવા પ્રયત્ન કરવા નહિ.
• દર્દીને જંતુરહિત કે સ્વચ્છ ચાદર વડે કવર કરવું જેથી ચેપની શક્યતા ઘટ તેમજ દર્દમાં રાહત રહે.
• દાઝી ગયેલ હાથ કે પગને ટેકો આપી હલનચલન અટકાવવું.
• જો દદીને ઉલ્ટી ન થાય તો સીપ્સ ઓફ વોટર વારેવારે આપવું.
• જો દદી ભાનમાં હોય અને શ્વાચ્છોશ્વાસ બરાબર હોય તો દદીને રીકવરી પોઝીશન આપવી.
• જો હૃદયના ધબકારા અને શ્વાસ બંધ પડતા જણાય તો તુંરત જ કૃત્રિમ શ્વાચ્છોશ્વાસ ચાલુ કરી દેવા.
• શકય તેટલી ઝડપથી દર્દીને નજીકની હોસ્પિટલમાં રીફર કરવું.
• બર્ન્સ અટકાવ anm નો રોલ
• રસોઈ બનાવતી વખતે નાયલોનના કપડા પહેરવા નહિ.

• રસોઈ બનાવતી વખતે સાડીનો છેડો લટકતો રાખવો નહિ.
• રસોઈ બનાવ્યા બાદ ગરમ વાસણોને તરત જ જમીન પર મુકવા નહિ તેમજ બાળકો માટે તેની સાવચેતી રાખવી.
  ભીના હાથ વડે સ્વીચ ચાલુ-બંધ કરવી નહિ.
• ઈલેકટ્રીક મોટરથી પુરેપુરી સાવચેતી રાખવી.
• ગેસના ચુલ્લા તેમજ ગેસના સીલીન્ડરનું બટન વ્યવસ્થિત રીતે પુરૂ બંધ કરવું.
• ઘરમાં ગેસની વાસ આવે તો દિવાસળી કરવી નહિ કે સ્વીચ ચાલુ-બંધ કરવી નહિ, પરંતુ ઘરના બારી-બારણા તુંરત જ ખોલી નાખવા. .
  રૂમમાં સ્ટવ,દિવો,ફાનસ…વગેરે ચાલુ હોય તો તે રૂમમાં બાળકોને એકલા છોડવા નહિ.
• દિવાસળીની પેટીને બાળકોની પહોંચથી દૂર રાખવી.
• ઘરમાં ઈલેકટ્રીક ફિટિંગને સારી સ્થિતીમાં રાખવું અને ઈલેકટ્રીકને લગતું રીપેરીંગ તુંરત જ કરાવવું.
• ઘરમાં ઈલેકટ્રીક પ્લગને ખૂલ્લા રાખવા નહિ.

(ક) ડાયબીટીસના ચિન્હો અને લક્ષણો જણાવી ડાયબીટીસવાળા દર્દીને ફુટકેર માટે શું સમજાવશો? (0૫)

ડાયાબિટીસના ચિન્હો અને લક્ષણો:

1. વારંવાર પેશાબ થવો (અતિશય પેશાબ)
2. વધારે તરસ લાગવી
3. સતત ભૂખ લાગવી
4. થાક અને કમજોરી
5. અચાનક વજન ઘટવું
6. દ્રષ્ટિમાં મુશ્કેલી (ધૂંધલી નજર)
7. ચામડીના ચેપ અથવા ઘા ધીમા ભરાય
8. હાથ અને પગમાં ઝંખણા અને સુજાવ

ડાયાબિટીસવાળા દર્દીઓને ફુટકેર માટે શું સમજાવશો:

• ઈન્ફેકશનથી બચવું: કોઈપણ ઈન્ફેકશનના લક્ષણો દેખાય તો તરત જ ડોકટરને બતાવો.
• દૈનિક પગની તપાસ: દરરોજ તમારા પગ ચકાસો, ખાસ કરીને ઘા, કાપા, છાલ, ફૂલી કે ચામડીના રંગમાં ફેરફારની શોધ કરો.
• સફાઈ રાખવી: તમારા પગને દરરોજ હળવા સાબુ અને પાણીથી ધોઇને સારી રીતે સુકાઓ.
• મોઇશ્ચરાઇઝર લગાવો: પગને સૂકવ્યા પછી મોઇશ્ચરાઇઝર લગાવો, પરંતુ આંગળીઓની વચ્ચે ન લગાવો.
• નખ કાપવી: સમયસર અને યોગ્ય રીતે નખ કાપો, નખના ખૂણાઓથી બચીને કાપો.
• સૂકા અને આરામદાયક મોજાં: સુકા અને આરામદાયક મોજાં પહેરો જે પરસેવાને શોષે.
• સાચા ફિટવેર: આરામદાયક અને યોગ્ય માપના શૂઝ પહેરો, જે તમારા પગને સુરક્ષિત રાખે.
• નિયમિત પોડિયાટ્રિસ્ટનો સંપર્ક: પોડિયાટ્રિસ્ટને નિયમિત રીતે દેખાડો.
• ધુમ્રપાનથી બચવું: ધુમ્રપાન ન કરો, કારણ કે તે રક્તપ્રવાહને નુકસાન પહોંચાડે છે.
• બ્લડ સુગર નિયંત્રણ: તમારું બ્લડ રપોર્ટસુગર નિયમિત ચકાસો અને નિયંત્રિત રાખો.

અથવા

(અ) ફેકચર એટલે શું? ફેકચર થવાના કારણો લખો. 03

Fracture : હાડકું ભાંગવું (અસ્થિભંગ ) : Definition:

• બોનની Continuty (સળંગતા) માં Break થાય તેને ફ્રેકચર કહેવામાં આવે છે.
• Fracture means breaking or kracking to bone.
• શરીરના કોઈપણ ભાગ પર સહન ન થઈ શકે તેવો માર વાગવાથી હાડકું ભાંગી જાય કે તેમાં તીરાડ પડે તેને ફ્રેકચર કહેવામાં આવે છે.
• ફ્રેકચરને સક્તમા\ ” ” વડે દર્શાવવામાં આવે છે.

Causes of Fracture : ફ્રેકચર થવાના કારણો : Direst Violence (Force):

• જે જગ્યાએ માર વાગ્યો હોય ત્યાનું જ હાડકું ભાગે તેને ડાયરેકટ વાયોલન્સ કહે છે. દા.ત. લાકડીના મારથી, ગાડીના પૈડા હેઠળ કચડાવાથી . બંદુકની ગોળીથી વગેરે વખતે જયાં માર વાગ્યો હોય ત્યાંનું જ હાડકું ભાંગે છે.

Indirect Violence : :

• જે જગ્યાએ માર વાગ્યો હોય તે જગ્યાનું હાડકું ન ભાંગતા તેનાથી દૂરની જગ્યાનું હાડકું ભાંગે તેને ઈન્ડાયરેક્ટ વાયોલન્સ કહે છે. આમાં મારનો ધકકો (ફોર્સ) પ્રસારણ (ટ્રાન્સમીટ) થઈ વાગેલ ભાગ કરતાં દરના ભાગમાં ફ્રેક્ચર થાય છે.

Muscular Contraction : મેસ્કયુલર કોન્ટ્રેક્શન :

• ક્યારેક સ્નાયુમાં વધુ પડતા કોન્ટ્રેક્શન (ખેંચાણ) ને કારણે ફ્રેકચર થાય છે.દા.ત. ઘુંટણ પાસેના સ્નાયુ (Quadriceps)માં સ્પાઝમ (ખેંચાણ) ને કારણે કોઈવાર પટેલાબોનનું ફકક્ચર થાય છે. આ ઉપરાંત ક્યારેક અંગ માં એકાએક મ ગ્રેડ (ટટ્વીસ્ટીંગ) ને કારણે પણ ફ્રેક્ચર થઈ શકે છે.

Pathological Cause:

• બોનના રોગને કારણે, ઉપરાંત વૃધ્ધાવસ્થામાં બોનમાં Osteoporosis (Thinning of bone) ને કારણે કયારેક ફ્રેક્ચર થાય છે.

Induced fracture:

• માનવ સર્જિત ભુલને કારણે પ્રોસીજર દરમ્યાન દર્દીને ફ્રેકચર થાય છે જેને ઈન્ડયુસડ ફ્રેક્ચર કહે છે. દા.ત. ડીલીવરી વખતે કોઈ વખત બેબીને ફ્રેક્ચર થાય છે.

બ) ફેકચરના પ્રકારોની યાદી બનાવી, ફેકચરમાં અપાતી સારવાર લખો.04

Types of Fracture :

• 1) Simple or Close Fracture : સીમ્પલ અથવા કલોઝ ફ્રેકચર :
• 2) Compound or Open Fracture : કંપાઉન્ડ અથવા ઓપન ફ્રેકચર :
• 3)Green stick Fracture :
• 4) Impacted Fracture :
• 5) Compression Fracture :
• 6)Depress Fracture :
• 7) Comminuted Fracture :
• 8) Complicated Fracture :

પ્રાથમિક સારવાર :

• દર્દીને ચતો (સુપાઈન ) સુવડાવવો.તેનું માથુ અને ખભા ઉચા રાખી ટેકો આપવો.(સેમી સીટીંગ પોઝીશન)
• જો કાનમાંથી લોહી નિકળતું હોય તો ઈજા પામેલ કાન નીચે આવે તે રીતે માથું ફેરવીને રાખવું.
• જો દદર્દીના શ્વાસ સાથે અવાજ આવતો હોય તો પોણું પડખુ રાખી,છાતીના ભાગે ગાદી મુકી ,જમણા પગને ઘુંટણ ના ભાગને અડધો વાળી સુવડાવવો.(રીકવરી પોઝીશન) (રાઈટ લેટરલ પોઝીશન)

• દર્દીને જગાડવાની કોશીશ કરવી નહિ.
• બિનજરૂરી હલન ચલન અટકાવવું.
• દદીના શ્વાસમાં અડચણ નથી તેની ખાત્રી કરવી
• દદીના વાઈટલ સાઈન દર ૧૦ મિનિટે ચેક કરવા.
• જો શ્વાસમાં રૂકાવટ લાગે તો તુરંતજ કૃત્રિમ શ્વાચ્છોશ્વાસ ચાલુ કરી દેવા.
• દદીને તાત્કાલીક નજીકની હોસ્પિટલે રીફર કરવું.

(ક) અપંગતાના પ્રકારો લખી, અપંગતામાં માતા-પિતાની ભૂમિકા સમજાવો. 04

અપંગતાના વિવિધ પ્રકારો આ રીતે હોઈ શકે છે:

1. શારીરિક અપંગતા: શરીરના કોઈ ભાગની કાર્યક્ષમતામાં અસમર્થતા, જેમ કે હાથ-પગની વિકારો અથવા મસક્યુલર ડિસ્ટ્રોફી.
2. મનસિક અપંગતા: બૌદ્ધિક ક્ષમતાઓમાં કમી, જેમ કે ડાઉન સિન્ડ્રોમ અથવા ઇન્ટેલેક્ચ્યુઅલ ડેવલપમેન્ટલ ડીસેબિલિટી.
3. સેન્સરી અપંગતા: ઇંદ્રિયોનું કાર્ય ન કરી શકવું, જેમ કે કાણાપણું અથવા કાને બેરો.
4. મનોવૈજ્ઞાનિક અપંગતા: માનસિક સ્વાસ્થ્યમાં સમસ્યા, જેમ કે ડિપ્રેશન, આંસીટી અથવા શિઝોફ્રેનિયા.

માતા-પિતા અપંગ બાળકો માટે મોખરાના સહાયક હોય છે. તેમની ભૂમિકા નીચે મુજબ છે:

1. સ્વીકાર અને સમજણ: માતા-પિતા પ્રથમ સમજીને અને સ્વીકારીને તેમના બાળકને માનસિક સહારો આપે છે.
2. શિક્ષણ અને તાલીમ: અપંગતા મુજબના વિશેષ શિક્ષણ અને તાલીમ માટે માતા-પિતા જરૂરી વ્યવસ્થા કરે છે.
3. આર્થિક સપોર્ટ: જરૂરિયાતમંદ સારવાર, ઉપચાર અને રેગ્યુલર થેરાપી માટે માતા-પિતા આર્થિક રીતે સહાય આપે છે.
4. સામાજિક અને ભાવનાત્મક સપોર્ટ: બાળકે સમાજમાં સામાજિક અને ભાવનાત્મક સહકાર મેળવવો, તેમ જ તેની આત્મવિશ્વાસ વધારવા માટે માતા-પિતા મક્કમ સમર્થન આપે છે.
5. ચિકિત્સા અને સારવાર: નિયમિત મેડિકલ ચેકઅપ્સ અને યોગ્ય સારવાર માટે માતા-પિતા ખાતરી કરે છે.
6. વિકલ્પો શોધવા: માતા-પિતા હંમેશા નવા વિકલ્પો અને તકનીકોની શોધ કરે છે જે તેમના બાળકના જીવનને સુધારી શકે.

માતા-પિતા માટે સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે તેઓ સંયમ રાખે અને હંમેશા પ્રેમ અને ધ્યાન સાથે તેમના અપંગ બાળકની સેવામાં નિવૃત થાય.

પ્રશ્ન-ર નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

(અ) સીઝનલ ફ્લુના ચિન્હો અને લક્ષણો જણાવી. સીઝનલ ફ્લુ અટકાવવાના પગલાં લખો. 08

સીઝનલ ફ્લુ એટલે કે મોસમી ફ્લુ, આ ઉનાળાની ઋતુમાં ઘણી વાર જોવા મળતી રોગ છે. તે ઇન્ફ્લુએન્ઝા વાયરસના કારણે થાય છે. સીઝનલ ફ્લુના સામાન્ય ચિન્હો અને લક્ષણો તેમજ તેને અટકાવવાના પગલાં નીચે દર્શાવવામાં આવ્યા છે.

ચિન્હો અને લક્ષણો:

1. ઉચ્ચ તાવ: ફ્લુમાં સામાન્ય તાવ વધુ ઉંચો હોય છે, 100°F થી વધુ.
2. ચક્કર આવવું: સતત થાક અને નબળાઈ અનુભવવી.
3. સાંધામાં અને સ્નાયુઓમાં દુખાવો: હાથ, પગ અને કમરમાં દુખાવો.
4. માથામાં દુખાવો: સામાન્ય રીતે પૂરું માથું દુખે છે.
5. ઊધરસ અને ગળામાં દુખાવો: ખાસ કરીને સૂકી ઊધરસ.
6. નાક વહી જવી અથવા બ્લોક થવી: સામાન્ય રોગ લાગતો હોઈ શકે છે.
7. ઠંડી લાગવી: ઠંડી લાગે તેમ ગાળવું.

અટકાવવાના પગલાં:

1. ફ્લુ વેક્સિન: દર વર્ષે ફ્લુની વેક્સિન લેવાથી રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધી શકે છે.
2. હાથ ધોવાં: નિયમિત રીતે અને ખાસ કરીને ખાવા પહેલાં અને મોઢા પર હાથ લગાડતા પહેલાં હાથ સારી રીતે સોફ પાણાથી ધોવાં.
3. માથે કે મોઢા પર હાથ ન લગાડવો: ચહેરા પરના ભાગો પર ઓછું સ્પર્શ કરવો.
4. વિશ્રાંતિ અને હાઇડ્રેશન: સારી રીતે આરામ કરવો અને ઘણું પાણી પીવું.
5. સ્વચ્છતા: રહેઠાણ અને આસપાસની જગ્યાને સ્વચ્છ રાખવી.
6. રોગગ્રસ્ત વ્યક્તિઓથી દૂર રહેવું: ફ્લુ ધરાવતા વ્યક્તિઓથી દૂર રહેવું.
7. માસ્ક પહેરવું: ફ્લુની ઋતુમાં કે ખાસ કરીને ભીડવાળી જગ્યાઓ પર માસ્ક પહેરવું.
8. ખાંસી-શીઈટી એડિકેટ: ખાંસી અને છીંકીને હાથ નહીં પરંતુ કુંહીને ઢાંકી દો.

આ પગલાંઓ અનુસરવાથી સીઝનલ ફ્લુથી બચી શકશો અને સ્વસ્થ રહેવામાં મદદરૂપ થશે.

(બ ) ઓરલ મેડીકેશન આપતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના મુદ્દાઓ જણાવો. 04

મો દ્વારા દવા આપતી વખતે નીચેના મુદાઓ ધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ.

૧) કોઈપણ દવાઓ આપતી વખતે નર્સને દવાઓનું પુરતુ જ્ઞાન હોવુ જોઈએ.

• દવાના ઈન્ડીકેશન
• દવાના કોન્ટ્રાઈન્ડીકેશન
• દવાની સાઈડ ઈફેકટ વગેરે

૨) દવા હમેશા યોગ્ય રૂટ દ્વારા જ આપવી જોઈએ.

૩) દવા ડોક્ટર ઓર્ડર મુજબ અને ચોકકસ પ્રમાણમાં જ આપવી જોઈએ.

૪) દવા આપતી વખતે ફાઈવ – આર(Five – R) ધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ.

• R….. Right Patient
• R….. Right Time
• R….. Right Route
• R….. Right Dose
• R….. Right Drugs

૫) દવા આપતા પહેલા ત્રણ વખત ચેક કરવી.

• દવા કાઢતી વખતે
• દવા આપતી વખતે
• દવા પાછી મુકતી વખતે

૬) કેશ પેપરમાં ઓર્ડર બે વખત વાંચવા

• દવા કાઢતી વખતે
• દવા આપતી વખતે

૭) દવાઓનો વાસ કે કલર બદલાય ગયેલ હોયતો દવાઓ વાપરવી નહી.

૮) દવાઓની બોટલ કે સ્ટ્રીપ પર મેન્યુફેક્ચર ડેઈટ તથા એકસ્પાઈરી ડેઈટ ખાસ જોવી.

૯) અમુક દવામાં એકસ્પાઈરી ડેઈટ હોતી નથી તેમાં અમુક સમયમાં જ ઉપયોગ કરવો તેવુ લખેલ હોય તો જોવુ.

૧૦) દવાઓ કયારેય પેશન્ટના કોટ પર મુકવી નહી તમારી હાજરીમાં જ આપવી.
૧૧) આર્યન વાળી દવાઓ આપતી વખતે પેશન્ટને સમજણ આપવી કે…

• આનાથી સ્ટૂલ(ઝાડા) નો કલર કાળો આવશે.
• આ દવા હમેશા ખટાશ(વિટામીન-સી) સાથે લેવાની સમજણ આપવી
• આ દવાઓ કયારેય દુધ સાથે ન લેવી તેનું પાચન થતુ નથી
• દવાઓ લેતી વખતે જીભના પાછળના ભાગમાં મુકવી જેથી દાંત કાળા ન થાય.

૧ર) વિટામીન -બી કોમ્પલેક્ષ વાળી દવાઓ આપતી વખતે સમજણ આપવી કે..

13) પેશાબનો કલર પીળો આવશે.

૧૪) ભુલથી ખોટી દવાઓ અપાઈ ગઈ હોય તો સીસ્ટર ઈન્ચાર્જ ને જાણ કરવી.

૧૫) દવાનો ડોઝ આપવાનો ભુલાઈ ગયેલ હોય તો ડબલ ડોઝમાં દવા આપવી નહી.

અથવા

(અ) કાર્ડીયોવાસ્ક્યુલર સીસ્ટમના પ્રોબલમ્સની યાદી બનાવી હાર્ટએટેક વિશે લખો. 08

કાર્ડીયોવાસ્ક્યુલર સિસ્ટમના પ્રોબલમ્સની યાદી નીચે મુજબ છે:

1. હાર્ટ એટેક (માયોકાર્ડિયલ ઇન્ફાર્ક્શન)
2. એન્જાઇના
3. હાર્ટ ફેલ્યર
4. એરિધ્મિયાસ (હૃદયની અનિયમિત ધબકારા)
5. હાર્ટ વાલ્વ ડિસીઝ
6. કૉન્જેનીટલ હાર્ટ ડિફેક્ટ્સ (જન્મ સાથેની હૃદયના વિકાસની ખામી)
7. હાયપરટેન્શન (ઉચ્ચ રક્તચાપ)
8. એથેરોસ્લેરોસિસ (ધમનીઓમાં પ્લાકનો જમાવ)
9. કાર્ડિયાક આરેસ્ટ
10. પેરિફેરલ આરટેરી ડિસીઝ
11. રુમેટિક હાર્ટ ડિસીઝ
12. વેનોસ થ્રોમ્બોસિસ અને એંબોલિઝમ

હાર્ટએટેક (માયોકાર્ડિયલ ઇન્ફાર્ક્શન) વિશે હાર્ટએટેક, જેને માયોકાર્ડિયલ ઇન્ફાર્ક્શન (MI) પણ કહેવામાં આવે છે, તે હૃદયની એક ગંભીર સ્થિતિ છે.

કારણો: હાર્ટએટેક સામાન્ય રીતે ત્યારે થાય છે જ્યારે હૃદયનાعضમાં રક્તપ્રવાહ અવરોધિત થાય છે. મોટાભાગના કેસોમાં આ અવરોધન ધમનીઓમાં પ્લાક (ચરબી, કોલેસ્ટ્રોલ, અને અન્ય પદાર્થોનું જમાવ) ના કારણે થાય છે.

લક્ષણો:

• છાતીમાં આકસ્મિક અને તીવ્ર દુખાવો
• શ્વાસ લેવાની તકલીફ
• શરદીનો પસીનો
• થાક અને નબળાઈ
• ગભરાટ અથવા ચક્કર
• હાથ, નિક, જડબાની અથવા પીઠમાં દુખાવો

સારવાર:

• તાત્કાલિક સારવાર માટે એસ્પિરિન
• થ્રોમ્બોલાઇટિક દવાઓ (ક્લોટ-બસ્ટિંગ દવાઓ)
• એન્જિઓપ્લાસ્ટી અને સ્ટેન્ટિંગ
• બાયપાસ સર્જરી

નિવારણ:

• સ્વસ્થ આહાર
• નિયમિત કસરત
• ધૂમ્રપાનથી બચવું
• રક્તચાપ અને કોલેસ્ટ્રોલનું નિયંત્રણ
• દવાઓ લેવી જે ડોકટરે ભલામણ કરી હોય

હાર્ટએટેકને ગંભીરતાથી લેવા અને તાત્કાલિક મેડિકલ મદદ મેળવવી અગત્યની છે. વિલંબ થવાથી હૃદયનું કાયમી નુકસાન થઈ શકે છે, અને જીવન માટે જોખમ બની શકે છે.

બ) દવાના કબાટની સંભાળમાં આરોગ્ય કાર્યકારની ભૂમિકા લખો. 04

• દરેક વોર્ડમાં દવાઓ રાખવા માટે અલગ કપબોર્ડની વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ,
• મેડીસીન કપબોર્ડ શક્ય હોય ત્યાં સુધી અલગ રૂમમાં હોવો જોઈએ.
• મેડીસીન કપબોર્ડ નર્સિસ સ્ટેશનની નજીક હોવો જોઈએ.
• મેડીસીન કપબોર્ડની નજીક ગેડી કે સીકની વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ.
• પુરતો પ્રકાશ હોવો જોઈએ, જેથી દવાઓનું લેબલ સારી રીતે વાંચી શકાય.
• ટેબલેટ, પાવડર, ઓઈન્ટમેન્ટ અને કેપ્સુલ વગેરે માટે અલગ-અલગ ખાનાની વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ.
• બહારના ભાગમાં લગાવવા માટે વપરાતી દવાઓ અલગ રાખવી જોઈએ.
• દવાઓની ગોઠવણી આલ્ફાબેટીકલ એટલે કે એ.બી.સી.ડી.પ્રમાણે કરવી જોઈએ.
  અમુક દવાઓ ને તેના સંગ્રહ માટે ફ્રિજ માં રાખવી પડે છે. દા.ત.વેકસીન અને સીરમ વગેરે.
• ઈમરજન્સી ડ્રગ્સની એક અલગ ટ્રે બનાવીને રાખવી જોઈએ, જેથી જરૂર પડે ત્યારે તે તરત જ મળી શકે.
• ડ્રગ્સનું જરૂર પુરતું જ indent મંગાવવુ જોઈએ.
• મેડીસીન કપબોર્ડ ને neat અને clean રાખવો જોઈએ.
• મેડીસીન કપબોર્ડ lock કરેલો હોવો જોઈએ, તેની ચાવી જવાબદાર વ્યક્તિ પાસે હોવી જોઈએ.
• રેગ્યુલર દવાઓનો જથ્થો check થતો રહેવો જોઈએ.

• Drugs ને તેના group અનુસાર પણ ગોઠવી શકાય છે.
• Drugs નો record યોગ્ય રીતે maintain કરવો જોઈએ.
• Drugs manufacture date, expired date ચેક કરતા રહેવું જોઈએ

• ચેરીટીમાંથી આવેલી દવાઓનું અલગ રજીસ્ટર રાખવુ જોઈએ.
• બને ત્યાં સુધી દરેક બોટલની સાઈઝ, એક સરખી રાખવી જોઈએ.

• ઝેરી દવાઓનો અલગથી કપબોર્ડમાં રાખવી જોઈએ તેના ઉપર લાલ અક્ષરે ઝેરી દવાઓ એવું લખવુ.

• દવાઓનો કપબોર્ડ લોક અને કી વાળો હોવો જોઈએ.
• ઝેરી દવાઓ ગણત્રી માટે અલગ રજીસ્ટર મેઈનટેઈન કરવું જોઈએ.

• આલ્કોહોલ વાળી દવાઓના ઢાંકણ ચુસ્ત રીતે બંધ કરવા જોઈએ.
• Tablets ને પણ હવામાં ખુલ્લી રાખવી જોઈએ નહી.
• દરેક બોટલને ચોખ્ખા અને સુવાચ્ય લેબલ હોવા જોઈએ.
• જો દવાના કલર કે ગંધમાં કોઈ ફેરફાર જોવા મળે તો દવા સ્ટોરમાં પાછી મોકલી આપવી કે તેનો યોગ્ય રીતે નિકાલ કરવો જોઈએ.
  FIFO (first in first out) નો નિયમ જાળવવો

પ્રશ્ન-૩ નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો. (કોઈપણ બે)(૬×૨=૧૨)

(અ) શરીરમાં સુક્ષ્મ જીવાણુઓ કેવી રીતે દાખલ થાય છે તે સમજાવો.

શરીરમાં સૂક્ષ્મ જીવાણુઓ (માઇક્રોએર્ગેનિઝમ) વિવિધ માર્ગોથી દાખલ થઈ શકે છે. આ માર્ગોમાંથી મુખ્ય છે:

1. શ્વાસ માર્ગ (Respiratory Tract): વાયરસ અને બેક્ટેરિયા સામાન્ય રીતે શ્વાસના માધ્યમથી દાખલ થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, શરદી અને ફલૂ વાયરસ હવા દ્વારા ફેલાય છે અને શ્વાસ દ્વારા શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે.
2. પાચનતંત્ર (Gastrointestinal Tract): ફૂડ અને વોટર દ્વારા સંક્રમણ થઈ શકે છે. બેક્ટેરિયા, વાયરસ, અને પરાસાઇટ્સ દૂષિત ખોરાક અથવા પાણીના માધ્યમથી પાચનતંત્રમાં પ્રવેશ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, E. coli અને સેલમોનેલા બેક્ટેરિયા.
3. ચામડી અને મ્યુકસ મેમ્બ્રેન્સ (Skin and Mucous Membranes): સૂક્ષ્મ જીવાણુઓ ચામડીમાં કપાઈ ગયેલી જગ્યાએથી, જખમ, ખંજવાળ અથવા અન્ય જાતની ચામડીની ખામીઓ મારફત પ્રવેશી શકે છે.
4. રૂધિરપ્રવાહ (Bloodstream): વિદેશી પદાર્થો જેમ કે દૂષિત ઈન્જેક્શન, વેક્ચીન અથવા ઓર્ગન ટ્રાન્સપ્લાન્ટથી સંક્રમણ થઈ શકે છે. હેપેટાઇટિસ અને એચઆઈવી જેવા વાયરસ આ માર્ગે પ્રવેશી શકે છે.
5. યુરોજીનલ ટ્રેક્ટ (Urogenital Tract): લિંગસંભોગ, દૂષિત કૅથેટર અથવા યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઈન્ફેક્શન (UTI) દ્વારા સૂક્ષ્મ જીવાણુઓ દાખલ થઈ શકે છે.
6. કાંસુંકી (Vectors): મચ્છર, ટીક, અથવા અન્ય જંતુઓ મારફત, જે બીમારીનું સંક્રમણ કરી શકે છે, જેવા કે મલેરિયા અને ડેન્ગી.

આ બધા માર્ગો સાધારણ રીતે અસરકારક રક્ષણાત્મક મિકૅનિઝમ ધરાવે છે, જેમ કે ત્વચાનો રક્ષણાત્મક કવચ, પેટનો એસિડ, અને શ્વસનતંત્રમાં મુકસ અને સિલિયા. પરંતુ, જો આ રક્ષણાત્મક મિકૅનિઝમો ભંગ થાય છે, તો સૂક્ષ્મ જીવાણુઓ સરળતાથી શરીરમાં પ્રવેશી અને બીમારી ફેલાવી શકે છે.

બ.) ચેપને અટકાવવા માટેના પગલાં લખોŚ

૧) કટ્રોલીંગ ધ સોસીસ ઓફ રીઝર્ઝોવાયર ઓફ ઈન્ફેકશન :

• અર્લી ડાયગનોસિસ ::કોમ્યુનીકેબલ ડીસીસનો ફેલાવો અટકાવવા માટેનું પ્રથમ પગથીયુ એ રોગનું વહેલાસરનું નિદાન અને સાચુ નિદાન કરવુ તે છે. જો નિદાનમાં કોઈ શંકા હોય તો લેબોરેટરી ટેસ્ટ 4ડે નકકી કરવું જોઈએ.
• નોટીફિકેશન :: ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં રોગના ઉપદ્રવ વખતે આરોગ્ય કાર્યકર એ જેમ બને તેમ વહેલાસર પોતાના ઉપરી અધિકારીને આ રોગના કેશો અંગેની જાણ કરવી જોઈએ જેમાં ફિમેલ હેલ્થ સુપરવાઈઝર, મેડીકલ ઓફિસર તથા બ્લોક હેલ્થ ઓફિસર કે ચિફ ડીસ્ટ્રીક હેલ્થ ઓફિસરને જાણ કરવી જોઈએ.
• સમયસર જાણ કરવાથી રોગને અંકુશમાં લેવાના પગલાઓ સમયસર લઈ શકાય છે. તમામ પ્રકારની માહીતી એકઠી કરી નોટીફીકેશનમાં ઉલ્લેખ કરવો જોઈએ.
• આઈસોલેશન : બધા જ ચેપી શેગના દર્દીઓને અલાયદા રાખવા જોઈએ જેથી અન્ય વ્યક્તિ ચેપ લાગી શકે નહી તેમની દરેક વસ્તુ અલગ રાખવી જોઈએ. આમાં દર્દીને ક્વોરન્ટાઈન પીરીએડ દરમિયાન અલગ રાખવો જોઈએ.
• સારવાર : તમામ ચેપી દર્દીને ડોક્ટર ઓર્ડર મુજબ સારવાર આપવી. સમયસર સારવાર આપવાથી રોગનો ફેલાવો અટકાવી શકાય છે. સમયસર સારવારથી નવા રોગના કેશોનો ફેલાવો તથા ઉમેરશે અટકાવી શકાય છે.
• સર્વેલન્સ : રોગના એપીડેમીક વખતે રોગીની સંખ્યા તથા રોગનો ઉદભવ સ્થાન જાણવુ ખુબ જ જરૂરી છે. દાત મેલેરીયાના ઘણા બધા કેશો જોવા મળેલ હોય અને તમારી તપાસ દરમિયાન ટાયરની દુકાનમાં મચ્છરનું પ્રમાણ વધુ જોવા મળે તો તાત્કાલીક ટાયરની યોગ્ય વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ.
• ડીસઈન્ફેક્શન : ચેપને ફેલાતો રોકવા માટે દર્દીના તમામ મટીરીઅલ્સનો નિકાલ કરતા પહેલા તેને જંતુરહિત કરવું જોઈએ. પેશન્ટના સ્ટુલ અને યુરીન તથા ગળફાનો નિકાલ યોગ્ય કરવો જોઈએ.તમામ ફ્રોમાઈટસ ન ડીસઈન્ફેકટ કરવા જોઈએ.અને તમનું લીનન સુર્યપ્રકાશમાં રાખવા જોઈએ.

૨) કંટ્રોલીંગ ધ સોસીસ ઓફ રીર્ઝોવાયર ઓફ ઈન્ફેકશન :

ચેપ ફેલાવાની કળીને આગળ વધતી અટકાવવી આમાં નીચે મુજબના પગલા લેવામાં આવે છે.

• પાણીનુ ક્લોરીનેશન કરવુ.
• હયુમન એકસ્ટ્રીના અને સોલીડ વેસ્ટનુ યોગ્ય રીતે નિકાલ કરવું.
• ઈન્સેક્ટ અને રોડેન્ટનો કંટ્રોલ કરવો.
• ફૂડ હાઈઝીનના ધોરણમાં સુધારો કરવો.
• ફેરીયાઓ પર કાબુ રાખવો
• સુપર સ્પ્રેડર ને ઓળખવા

ઉપરોકત પગલાઓ જુદી જુદી કંડીશન પ્રમાણે અલગ અલગ હોય છે. હાલમાં કોવિડ-૧૯ જેવી મહામારીમાં તમામ પગલાઓ જરૂરી છે.

3) પ્રોટેકટીંગ ધ સસેપ્ટીબલ પોપ્યુલેશન : રોગની શરૂઆતમાં જ સસેપ્ટીબલ લોકોને પ્રોટેક્ટ કરવા જોઈએ દાત કોરોના ૧૯ મા વૃધ્ધો નાના બાળકો અને સગર્ભામાતાને આપણે સસેપ્ટીબલ ગણી શકાય આ ઉપરાંત વિદેશ પ્રવાસથી પરત ફરતા તમામ મુસાફરો અને તેમના કુટુંબીજનો અને હોસ્પિટલ સ્ટાફ ને આપણે સસેપ્ટીબલ ગણીને પુરતુ પ્રોટેક્શન આપવુ જોઈએ.

• વારંવાર હાથ ધોવા
• મોઢે માસ્ક બાંધવું.
• બે વ્યક્તિ વચ્ચે ઓછામાં ઓછુ એક થી દોઢ મીટરનું અંતર રાખવું.
• તમામ પ્રકારનું આરોગ્ય શિક્ષણ આપવું.

(ક) ચેપી રોગના દર્દીની સારવાર કરતી વખતે એ.એન.એમ. તરીકે તમે શું સાવચેતીના પગલાં લેશો?

ચેપી રોગના દર્દીની સારવાર કરતી વખતે ANM (એજિલિએરી નર્સ મિડવાઇફ) તરીકે નીચેના સાવચેતીના પગલાં લેવાના હોય છે:

પર્સનલ પ્રોટેક્શન

1. પર્સનલ પ્રોટેક્ટિવ ઇક્વિપમેન્ટ (PPE)નો ઉપયોગ:

• ગ્લોવ્ઝ, માસ્ક (જેમ કે N95), ગાઉન, અને ગોગલ્સ અથવા ફેસ શીલ્ડ પહેરવું.
• PPE વાપરતી વખતે અને કાઢતી વખતે યોગ્ય પ્રોટોકોલનું પાલન કરો.

હેન્ડ હાઇજિન

2. હેન્ડ હાઇજિન:

• દર્દીને સ્પર્શ કરતાં પહેલાં અને પછી હાથ ધોવું.
• હાથ ધોવા માટે સાબુ અને પાણી અથવા આલ્કોહોલ આધારિત હેન્ડ સૅનિટાઇઝર વાપરવું.

આઇસોલેશન અને નિયંત્રણ

3. આઇસોલેશન:

• ચેપી રોગ ધરાવતાં દર્દીઓને અલગ ઓરડામાં રાખો.
• ખસેડાણ, મુલાકાત, અને અન્ય સંપર્કો મર્યાદિત રાખો.

4.પરીક્ષણ અને સ્ક્રીનિંગ:

• ચેપી રોગના લક્ષણો ધરાવતા વ્યક્તિઓનું પરીક્ષણ કરો.
• પૉઝિટિવ કેસોની તાત્કાલિક ઓળખ અને આઇસોલેશન કરો.

પર્યાવરણની સફાઈ

5. સફાઈ અને ડીસઇનફેક્શન:

• દર્દી રાખવામાં આવેલ ઓરડાની નિયમિત સફાઈ અને ડીસઇનફેક્શન.
• સામાન્ય સપાટી અને ઉપકરણોને નિયમિત રીતે સાફ કરવું.

વ્યવહાર અને કાંટેક્ટ મૅનેજમેન્ટ

6. કાંટેક્ટ ટ્રેસિંગ:

• ચેપી રોગના દર્દીના સંપર્કમાં આવેલ લોકોને ઓળખો અને અનુક્રમણ કરો.
• આ કાંટેક્ટને યોગ્ય માર્ગદર્શન અને સારવાર આપો.

વ્યવસ્થાપન અને શિક્ષણ

7. કમ્યુનિકેશન અને શિક્ષણ:

• દર્દી અને તેમના પરિવારને રોગના ફેલાવા અને સાવચેતીઓ વિશે માહિતી આપવી.
• હેલ્થકેર સ્ટાફને અનુસરવાની વિધિઓ અને પ્રોટોકોલ અંગે અવગત કરવું.

મેડિકલ કેયર

8. ચિહ્નો અને લક્ષણો મોનિટરિંગ:

• દર્દીના ચિહ્નો અને લક્ષણોને મોનિટર કરો અને તાત્કાલિક મેડિકલ કેયર પૂરી પાડો.
• ચેપી રોગના લક્ષણોને સુધારવા માટે જરૂરી દવાઓ આપો.

વેક્સિનેશન

9. રસીકરણ: જો ઉપલબ્ધ હોય, તો ચેપી રોગના દર્દીનો સંપર્કમાં આવેલા લોકોને રસી આપવી.

માનસિક અને શારીરિક આધાર

10. સમર્થન અને કાઉન્સેલિંગ:
    • દર્દી અને તેમના પરિવારને માનસિક અને શારીરિક આધાર પૂરો પાડો.
    • પોઝિટિવ અને સહાયક વાતાવરણનું નિર્માણ કરો.

આ તમામ સાવચેતીઓ હેલ્થકેર સ્ટાફ અને અન્ય દર્દીઓની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરે છે અને ચેપી રોગના ફેલાવાને રોકવામાં મદદ કરે છે.

(ડ)બેન્ડેઝના પ્રકારોની યાદી બનાવી બેન્ડેઝને બાંધતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવાના નિયમો લખો.

Types Of Bandages : બેન્ડેઝના પ્રકારો:

(1) Roller Bandage :
2) Triangular Bandage :
(3)”T” Bandage:
(4) Many Tail Bandage:
(5) Four Tail Bandage :
(6) Adhesive Plaster Tape :
(7) Esmarch’s Or Rubber Bandage:
(8) Elastocrepe Bandage:
(9) P.O.P Bandage: Plaster Of Paris Bandage

Principle of Bandages

• બેન્ડેઝ બાંધતી વખતે દર્દીને આરામદાયક સ્થિતી આપવી.(બેસાડવું કે સુવડાવવું)
• શરીરના જે ભાગ પર બેન્ડેઝ બાંધવાનો હોય તે મુજબ યોગ્ય માપનો બેન્ડેઝ જ લેવો.
• બેન્ડઝ બાંધતી વખતે હાથમાંથી પડી ન જાય તેની કાળજી રાખવી.
• આંગળી પર બેન્ડેઝ બાંધતી વખતે શક્ય હોય તો નખનો ભાગ ખુલો રાખવો જેથી સાયનોસીસ માટે જોઈ શકાય.
• બેન્ડેઝના તમામ સ્પાઈકા એકસરખા હોવા જોઈએ.
• તમામ જગ્યા પર સરખા પ્રેસર(દબાણ) વડે બેન્ડેઝ બાંધવો જોઈએ.
• બેન્ડેઝ બાંધતી વખતે સ્કીનની બે સફેશ એકબીજાના સીધા સંપર્કમાં આવવી ન જોઈએ.જો આંગળીઓને સાથે બાંધવાની જરૂર હોય તો વચ્ચે ગોઝ પીશ રાખવું.
• બેન્ડેઝ પુરો કરતી વખતે ગાંઠને ધા થી દુર વાળવી અથવા સ્ટીકીંગ પ્લાસ્ટરને ધા થી દુર લગાડવું.
• બેન્ડેઝ જે હેતુ માટે બાંધવામાં આવે છે તે હેતુ સિધ્ધ થવો જોઈએ,દા. ત. પ્રેસર બૅન્ડેઝ
• બેન્ડેઝ બાંધવાથી ઈજામાં વધ નહિ તે જોવું. દા.ત.વધુ પડતા પ્રેસરથી લોહીની હરફરમાં અડચણ ઉભી થાય છે.
• બેન્ડેઝનો બહારનો ભાગ શરીરના પર રાખી બેન્ડેઝ બાંધવાની શરૂઆત કરવી અને એકીસાથે પાંચ સે.મી.થી વધુ બેન્ડેઝ ખોલવો નહીં.
• બેન્ડેઝ અંદરથી બહાર બાંધવો.
  બૅન્ડેઝ બાંધનાર વ્યક્તિએ પણ યોગ્ય સ્થિતીમાં ઉભા રહેવું.
• બેન્ડેઝ બાંધતી વખતે દર્દીની સામે ઉભા રહેવુ,પરંતુ માથાના ભાગે બૈન્ડેઝ બાંધતી વખતે દર્દીની સામે ઉભા રહેવું.
• ઈજા પામેલ ભાગને સાફ કરવો,પરસેવો હોય તો લુછી નાખવો.
• ઈજા પામેલ ભાગને ટેકો આપવો,જરૂર હોય તો બીજા વ્યક્તિની મદદ લેવી.
• જે ભાગ પર બેન્ડેઝ બાધવાનો હોય ત્યાં ડ્રેસીંગ મુકી અંદરથી બહાર અને નીચેથી ઉપર તરફ બેન્ડેઝ બાંધવાની શરૂઆત કરવી.
• શરૂઆતમાં બે ગોળ આટાં લેવા.
• બેન્ડેઝ બાંધતી વખતે દરેક આટામાં ૧/૩ ભાગ ખુલો અને ૨/૩ ભાગ કવર કરવો.
• બેન્ડેઝ વધુ પડતો ટાઈટ કે એકદમ ઢીલો ન હોવો જોઈએ.

પ્રશ્ન-૪ ટૂંક નોંધ લખો. (કોઈ પણ ત્રણ) 3×4=12

(અ) એલોપથી અને આયુષ

એલોપથી અને આયુષ, બંને વિવિધ તબીબી સિદ્ધાંતો અને પ્રથાઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. અહીં એમની તુલના અને વિશેષતાઓની ચર્ચા કરી છે:

એલોપથી (Allopathy)

પરિચય:

• એલોપથી, જેને પ્રમુખત્વે પાશ્ચાત્ય અથવા આધુનિક પદ્ધતિ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, સાયન્ટિફિક તબીબી સિદ્ધાંતો પર આધારિત છે.
• રોગોની નિદાન, સારવાર અને રોકથામ માટે ફાર્માસ્યુટિકલ દવાઓ, સર્જરી, રેડિયોલોજી અને અન્ય આધુનિક મેડિકલ ટેકનિક્સનો ઉપયોગ થાય છે.

લક્ષણો:

• દવાઓ: વિશિષ્ટ પેથોજેન અથવા લક્ષણોને નિશાન બનાવીને દવાઓનું નિર્માણ.
• શસ્ત્રક્રિયા: સર્જિકલ પ્રક્રિયાઓથી બિમારીઓ અને ઈજાઓનું નિદાન અને સારવાર.
• ડાયગ્નોસ્ટિક ટેકનીક: લેબોરેટરી પરીક્ષણો, એમઆરઆઈ, સીટીસ્કેન વગેરે.
• ઇમરજન્સી કેર: તાત્કાલિક અને ગંભીર પરિસ્થિતિઓ માટે ત્વરિત મેડિકલ મદદ.
• સાબિતી આધારિત દવા (Evidence-based medicine): મેડિકલ પ્રેક્ટિસનું આધાર વિજ્ઞાન પર.

ફાયદા:

• અસરકારકતા અને ઝડપથી પરિણામો મેળવવાની ક્ષમતા.
• ગંભીર અને તાત્કાલિક સ્થિતિઓમાં ઉત્કૃષ્ટતા.
• રોગની નિદાન અને મોનિટરિંગ માટે અદ્યતન ટેકનોલોજી.

આપત્તિ:

• દવાઓના આડઅસર અને દવાઓના પરસ્પર ક્રિયા.
• લાંબા ગાળાની દવાઓ પર નિર્ભરતા.

આયુષ (AYUSH)

પરિચય:

• આયુષ એ ભારતની પરંપરાગત તબીબી પદ્ધતિઓનો એકીકૃત સ્વરૂપ છે, જેમાં આયુર્વેદ, યોગ અને નેચરોપેથી, યુનાની, સિદ્ધા, અને હોમિયોપેથીનો સમાવેશ થાય છે.

લક્ષણો:

• આયુર્વેદ: પ્રાચીન ભારતીય તબીબી પ્રણાલી, દૈહિક અને માનસિક સંતુલન દ્વારા આરોગ્ય.
• યોગ અને નેચરોપેથી: માનસિક અને શારીરિક સ્વાસ્થ્ય માટે યોગ આસન અને પ્રાકૃતિક ઉપચાર.
• યુનાની: ગ્રીક આરોગ્ય સિદ્ધાંતો પર આધારિત પદ્ધતિ.
• સિદ્ધા: દ્રવિડિયન સંસ્કૃતિમાં વિકસેલી તબીબી પ્રણાલી.
• હોમિયોપેથી: વિલક્ષણ રૂપે દાવા આપીને બિમારીઓનું નિવારણ.

ફાયદા:

• દવાઓના ઓછા આડઅસર.
• રોગના મૂળ કારણોનું નિવારણ અને સમગ્રતાથી ચિકિત્સા.
• લાંબા ગાળાની આરોગ્યસંભાળ માટે યોગ્ય.

આપત્તિ:

• આ ધોરણોથી ચિકિત્સા માટે થોડી વધુ સમય લાગે છે.
• ઘણા ઉપચાર વિજ્ઞાન પર આધારિત હોવાને કારણે આદર્યા પછી વિધિનો અભાવ.

તુલના

લક્ષણો	એલોપથી	આયુષ
દ્રષ્ટિકોણ	વિજ્ઞાન આધારિત, તાત્કાલિક ઉપચાર	પરંપરાગત, સમગ્રતાવાદી (હોલિસ્ટિક)
દવાઓ	ફાર્માસ્યુટિકલ, શસ્ત્રક્રિયા	હર્બલ, પ્રાકૃતિક, નોન-ઇન્વેસિવ
પરિણામ	ઝડપી અને અસરકારક	ધીમી ગતિથી, ટકાઉ
આડઅસર	વધુ પ્રમાણમાં, શસ્ત્રક્રિયા બાદ	ઓછા પ્રમાણમાં, સહનશક્તિ
લક્ષણ અને રોગની સારવાર	લક્ષણોના ઉપશમ અને નિયંત્રણ	મૂળ કારણોની સારવાર

સમાપન

• બંને સિસ્ટમોના તેમના અનુકૂળ અને વિપરીત પાસાઓ છે, અને કેટલીક પરિસ્થિતિઓમાં તેમનો સમન્વય ખૂબ ફળદાયી સાબિત થઈ શકે છે. હોલિસ્ટિક અભિગમ સ્વીકારીને, તે વ્યક્તિના આરોગ્યને સંપૂર્ણ રીતે સુધારવામાં મદદ કરે છે.

(બ) બ્લડપ્રેશર પર અસર કરતા પરિબળો

બ્લડ પ્રેશર પર અસર કરતા પરિબળો ઘણા પ્રકારના હોઈ શકે છે. અહીં કેટલાક મુખ્ય પરિબળોની ચર્ચા કરવામાં આવી છે:

1. જનસાંખ્યિક પરિબળો (Demographic Factors)

• ઉમર: ઉમર વધતા સાથે બ્લડ પ્રેશર વધવાની સંભાવના વધારે છે.
• જાતિ: પુરુષોમાં સામાન્ય રીતે મધ્ય ઉંમર સુધી સ્ત્રીઓ કરતાં ઊંચું બ્લડ પ્રેશર હોય છે, જ્યારે વયમાને પછી સ્ત્રીઓમાં ઉચ્ચ બ્લડ પ્રેશર વધે છે.
• જાતિ/વંશ: કેટલીક જાતિ/વંશવર્ગમાં ઉચ્ચ બ્લડ પ્રેશર થવાની સંભાવના વધુ હોય છે, જેમ કે આફ્રિકન અમેરિકન્સમાં.

2. પર્યાવરણ અને જીવનશૈલી (Environmental and Lifestyle Factors)

• આહાર: સોડિયમ (ઉપડાણા) આયોજિત આહાર, વધુ કેલરીવાળો આહાર, અને ફળ, શાકભાજી, અને દૂધ-ઉત્પાદનોનો અભાવ બ્લડ પ્રેશરને વધારી શકે છે.
• વ્યાયામ: નિયમિત શારીરિક કસરત ન કરવાથી બ્લડ પ્રેશર વધવાની સંભાવના વધારે છે.
• વજન: વધુ વજન અથવા ઓબેસિટી ધરાવતી વ્યક્તિઓમાં બ્લડ પ્રેશર ઊંચું હોય છે.
• તંબાકુ અને આલ્કોહોલ: તંબાકુનો સેવન અને વધુ માત્રામાં આલ્કોહોલના સેવનથી બ્લડ પ્રેશર વધે છે.

3. માનસિક પરિબળો (Psychological Factors)

• સ્ટ્રેસ: તીવ્ર અને લાંબા ગાળાનો સ્ટ્રેસ બ્લડ પ્રેશર વધારવા માટે મહત્વપૂર્ણ પરિબળ છે.
• નિદ્રા: સારી ગુણવત્તાની નિદ્રાનો અભાવ બ્લડ પ્રેશર ઉપર અસર કરી શકે છે.

4. જૈવિક પરિબળો (Biological Factors)

• જૈવિક આહાર: બ્લડ પ્રેશરના નિયંત્રણમાં વિવિધ જૈવિક પરિબળો, જેમ કે રેનિન-એન્જિયો ટેન્સિન સિસ્ટમ (RAS) અને જૈવિક રીતે સક્રિય પદાર્થો, મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.
• જનનજાત (Genetics): બ્લડ પ્રેશરના સ્તરને નિયંત્રિત કરનારા ઘણા જૈવિક કારણો છે, જેમ કે કુટુંબમાં ઉચ્ચ બ્લડ પ્રેશરનો ઇતિહાસ.

5. ચિકિત્સા પરિબળો (Medical Factors)

• અન્ય રોગો: ડાયાબીટીસ, કિડની બીમારી, અને હોર્મોનલ ડિસઓર્ડર્સ (જેમ કે હાઇપરથાયરોડિઝમ) બ્લડ પ્રેશર ઉપર અસર કરી શકે છે.
• દવાઓ: કેટલીક દવાઓ (જેમ કે કોર્ટિકોસ્ટેરોઈડ્સ, નોનસ્ટેરોઇડલ એન્ટી-ઇન્ફ્લેમેટરી ડ્રગ્સ) બ્લડ પ્રેશરને વધારી શકે છે.

6. પર્યાવરણીય પરિબળો (Environmental Factors)

• તાપમાન: ઠંડા મૌસમમાં બ્લડ પ્રેશર વધવાની ધારણા છે, જ્યારે ગરમ મૌસમમાં તે ઘટે છે.
• ઉચ્ચતાવાળા વિસ્તારો: ઉંચાઈમાં રહેવું અથવા કામ કરવું બ્લડ પ્રેશર ઉપર અસર કરી શકે છે.

7. જીવનશૈલી સંબંધિત વૈકલ્પિક તત્વો (Other Lifestyle-Related Factors)

• કેફિન: વધુ કેફિન સેવન બ્લડ પ્રેશર ઉપર તાત્કાલિક અસર કરી શકે છે.
• સહજ માનવ પરિબળો: આકસ્મિક અને અચાનક લાગતા ભાવનાત્મક અસરો (હસવું, રડવું) બ્લડ પ્રેશર ઉપર અસર કરી શકે છે.

બ્લડ પ્રેશરને અસર કરતા આ બધા પરિબળોને નિયંત્રિત કરીને અને જાગૃતતાથી જીવનશૈલી સુધારણાઓ લાવીને, વ્યક્તિઓ તેમના બ્લડ પ્રેશરને સ્વસ્થ સ્તરે જાળવી શકે છે.

(ક) એપીડેમીકમાં એ.એન.એમ.ની ભૂમિકા

એપીડેમિક (જાણતા રોગચાળો) દરમિયાન ANM (એઝિલિઅરી નર્સ મિડવાઇફ)ની ભૂમિકા અત્યંત મહત્વપૂર્ણ હોય છે. ANM સ્વાસ્થ્યકર્મી તરીકે અગત્યની સેવાઓ પૂરી પાડે છે, જેનો ઉદ્દેશ લોકોના આરોગ્ય અને સુરક્ષા માટે નિશ્ચિત પગલાં ભરવાનો હોય છે. નીચે કેટલાક મુખ્ય જવાબદારીઓ અને ભૂમિકાઓનું વર્ણન છે:

1. આરોગ્ય શિક્ષણ અને જાગૃતતા

• સૂચના આપવી: પ્રાદેશિક સમુદાયમાં રોગચાળાની જાણકારી અને જરૂરી સાવચેતી અંગે લોકોને શિક્ષિત કરવું.
• પ્રતિકારકતા: ઉપાયોની માહિતી (જેમ કે હેન્ડવોશિંગ, માસ્કનો ઉપયોગ) લોકો સુધી પહોંચાડવી.
• વહાણચાતાઓને જાગૃત કરવી: લોકો વચ્ચે મિથકો અને ગેરસમજ દૂર કરવી.

2. નિદાન અને દેખરેખ

• પરીક્ષણ અને સ્ક્રીનિંગ: વહીવટીતંત્ર અનુસાર લોકોનું નિદાન અને સ્ક્રીનિંગ કરવું.
• સંધારણ: સંક્રમિત અથવા શંકાસ્પદ દર્દીઓની દેખરેખ રાખવી.
• કૌટુંબિક આરોગ્યની મોનિટરિંગ: પરિવારના સભ્યોમાં સંક્રમણના લક્ષણો તપાસવા.

3. પ્રાથમિક સારવાર અને મદદ

• પ્રથમ સારવાર: લક્ષણો ધરાવતાં દર્દીઓને તાત્કાલિક પ્રાથમિક સારવાર પૂરી પાડવી.
• દવાઓનું વિતરણ: જરૂરી દવાઓ અને ચીકિત્સા વસ્તુઓનો વિતરણ કરવો.
• હોમ કેર માર્ગદર્શિકા: ઘરમાં સારવાર લેતા દર્દીઓને યોગ્ય માર્ગદર્શન અને સહાયતા આપવી.

4. ટીકાકરણ અને રસીકરણ

• રસીકરણ અભિયાન: સામુદાયિક સ્તરે ટીકાકરણ કાર્યક્રમોનું આયોજન અને અમલીકરણ.
• ઇમ્યુનાઈઝેશન: જરૂરી રસીઓ અપાવવા માટેના કાર્યક્રમોને સુનિશ્ચિત કરવું.

5. સંપર્ક ટ્રેસિંગ

• સંપર્ક પત્ત્રિકાઓ: સંક્રમિત વ્યક્તિઓના સંપર્કમાં આવેલા લોકોને શોધવી અને તપાસવી.
• સંબંધિત નોટિફિકેશન: સંબંધિત આરોગ્ય સત્તામંડળને જાણકારી પૂરી પાડવી.

6. આઇસોલેશન અને ક્વોરેન્ટાઇન વ્યવસ્થા

• આઇસોલેશન સુવિધા: સંક્રમિત લોકો માટે આઇસોલેશન સુવિધાઓ ઊભી કરવી અને સંચાલિત કરવી.
• ક્વોરેન્ટાઇન: શંકાસ્પદ અને સંપર્કિત વ્યક્તિઓ માટે ક્વોરેન્ટાઇન સુવિધાઓનો વ્યવસ્થા.

7. સ્વચ્છતા અને ઉપાયનું પાલન

• સ્વચ્છતા અને હાઈજિન: લોકલ વિસ્તારમાં સ્વચ્છતા અને હાઈજિનની વ્યવસ્થાઓ સુનિશ્ચિત કરવી.
• વિશ્વસનીય વ્યવસ્થા: આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં કડક હાઈજિન પ્રોટોકોલનું પાલન કરવું.

8. રિપોર્ટિંગ અને ડોક્યુમેન્ટેશન

• આંકડાઓનું સંગ્રહ: નિદાન, સારવાર અને સંપર્ક વ્યક્તિઓના આંકડાઓનું યોગ્ય રીતે ડોક્યુમેન્ટેશન.
• સમયસર રિપોર્ટિંગ: આરોગ્ય સત્તામંડળોને સમયસર રિપોર્ટ્સ અને માહિતી મોકલવી.

9. માનસિક આરોગ્ય અને સમર્થન

• કાઉન્સેલિંગ: દર્દી અને તેમના પરિવારજનોને માનસિક અને સામાજિક સમર્થન પૂરી પાડવું.
• સહાયતા: માનસિક તાણ અને ફાળક મજબૂતી માટેના કાર્યક્રમોનું આયોજન.

10. પ્રાથમિક સ્વાસ્થ્ય સંભાળ

• ચિકિત્સા સહાયતા: રોગચાળા દરમિયાન અન્ય રોગોની સારવારમાં મદદ.
• આરોગ્ય સેવા વ્યવસ્થા: અતિવ્યસ્ત અને તણાવમય પરિસ્થિતિઓમાં આરોગ્ય સેવાઓનો સતત પ્રવાહ જાળવવો.

આ રીતે, ANM એક મહત્વપૂર્ણ કડી છે, જે આરોગ્ય સેવાઓ અને સમુદાયના કલ્યાણને સુનિશ્ચિત કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે.

(ડ)બેડસોર અટકાવવા માટેના પગલાં

બેડ સોર, જેને પ્રેશર અલ્સર અથવા ડિક્યુબિટસ અલ્સર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, લાંબા સમય સુધી બેડમાં રહેલા દર્દીઓમાં વારંવાર જોવા મળે છે. આમાં શારીરિક દબાણથી સ્કિન અને નીચેના ટિશ્યૂ પર અસર થાય છે, જેના પરિણામે ઘા પડી શકે છે. બેડ સોર અટકાવવા માટેના કેટલાક મહત્વપૂર્ણ પગલાં નીચે જણાવેલા છે:

1. દબાણ ઘટાડવું

• જમાવટ બદલવી: દર્દીની પોઝિશન ઓછામાં ઓછા 2 કલાકે એક વખત બદલવી.
• સ્પેશિયલ મેટેસિસ: પ્રેશર રીલીફિંગ મેટેસિસ અથવા કેશન્સ (જેમ કે ફોમ પેડ, એર મેટેસિસ) વાપરવી.
• કૂશન્સ અને પેડ્સ: બોડીના હિસ્સાઓને ઉપાડવા અને સુરક્ષિત રાખવા માટે કૂશન્સ અને પેડ્સનો ઉપયોગ.

2. સ્વચ્છતા જાળવવી

• સ્કિન સફાઈ: સ્કિનને શુદ્ધ અને સૂકી રાખવી. દરરોજ સ્કિન ધોવું અને સુકવવું.
• મોઈશ્ચર અને વોટર પ્રૂફ બેરિયર: સ્કિનને ઓરજામાંથી બચાવવા માટે મોઈશ્ચર બેરિયર ક્રિમ અથવા ointmentsનો ઉપયોગ.

3. પોષણ અને હાઈડ્રેશન

• સંતુલિત આહાર: પ્રોટીન, વિટામિન અને મિનરલ્સ ભરપૂર આહાર.
• હાઈડ્રેશન: પૂરતો પાણીનો ઉપયોગ, જેથી સ્કિન હાઈડ્રેટેડ રહે.

4. સામાન્ય સ્વાસ્થ્ય અને ગતિશીલતા

• વ્યાયામ: જો શક્ય હોય તો દર્દીને દૈનિક થોડીક હળવી કસરત કરાવવા.
• શારીરિક ગતિશીલતા: જો દર્દી સ્વતંત્ર રીતે ન હલાવી શકે, તો સહાયથી શરીરના હિસ્સાઓની હલચલ કરવી.

5. ચીકિત્સા ઉપચાર

• પ્રારંભિક નિદાન: સ્કિનની નિયમિત ચકાસણી, ખાસ કરીને દબાણવાળા વિસ્તારો (જેમ કે હિપ્સ, બટક્સ, હીલ્સ).
• ઔષધો: ચામડીના આરોગ્ય માટે જરૂરી ointments અથવા મેડિકલ ક્રિમનો ઉપયોગ.
• મેડિકલ સહાય: બેડ સોરના પ્રારંભિક લક્ષણો જણાતા જ તાત્કાલિક મેડિકલ સહાય લેવી.

6. બેડ અને બેડ લિન્નિંગ્સ

• કપડા: ગીચ અથવા સખત કપડાનો ઉપયોગ ન કરવો. રોમાસૂતી અને નરમ બેડ શીટ અને પિલો કવર.
• બેડ હેડ પોલીશ: બેડને હંમેશા સ્વચ્છ રાખવું, અને કોઈ પણ રફ મટિરિયલ દૂર કરવો.

7. આંશિક ઉચ્છય અને પોષણ તંત્રો

• ટ્રેક્શન: દર્દી પીઠ દ્વારા સંપૂર્ણ શારીરિક દબાણ ઘટાડવા માટે કેટલાક ઉપકરણોનો ઉપયોગ (જેમ કે ટ્રેક્શન).
• ઊંચા પથારી: થોડા સમયે બેડ હેડ ઉચકવું જેથી શરીરનું બલન્સ રહેશે.

8. પ્રોટોકોલ્સ અને માર્ગદર્શિકા

• નર્સિંગ પ્રોટોકોલ્સ: નર્સિંગ સ્ટાફ દ્વારા નિયમિત ચકાસણી અને રિપોર્ટિંગ સિસ્ટમ.
• શિક્ષણ અને જાગૃતિ: દર્દી અને પરિવારજનોને બેડ સોરના જોખમો અને તેને ટાળવા માટેની પ્રક્રિયાઓ વિશે જાગૃત કરવી.

9. પ્રોફેશનલ આઈડ

• ફિઝિયોથેરાપીસ્ટ: જ્યારે જરૂરી હોય ત્યારે ફિઝિયોથેરાપીસ્ટની મદદથી શરીર હલન ચલન મેકેનિઝમ.
• ડાયેટિશિયન: યોગ્ય આહાર માટે ડાયેટિશિયનનો સલાહ.

આ પગલાં લઈને બેડ સોરના જોખમને ઘટાડી શકાય છે અને દર્દીઓના આરોગ્ય અને આરામમાં સુધારો કરી શકાય છે.

(ઇ) કોલ્ડ ચેઇન

• કોલ્ડ ચેઈન (શીત શૃખલા) માટેના સાધનો :
• કોલ્ડ ચેઈન (શીત શૃંખલા) માટેના સાધનો મુખ્ય બે પ્રકારના હોય છે.

૧) ઈલેકટ્રીકલ

• ડીપ ફ્રિઝર
• આઈ.એલ.આર. –
• ડોમેસ્ટીક રેફ્રિજરેટર

૨) નોન ઈલેકટ્રીકલ

• કોલ્ડ બોકસ
• વેકસીન કેરીયર
• આઈસ પેક
• થર્મોસ

૩) અધર્સ

• કોલ્ડ વેહીકલ (વાહન)
• કોલ્ડ સ્ટોરેજ

પ્રશ્ન-૫ વ્યાખ્યાઓ લખો (કોઈ પણ છ) 6X2=12

(૧) ઈન્ક્યુબેશન પિરીયડ (Incubation Period)

• ઈન્કયુબેશન પીરીયડ : રોગના જંતુ શરીરમાં દાખલ થયા બાદ રોગના ચિન્હો લક્ષણો દેખાવાની શરૂઆત થાય તે વચ્ચેના સમયગાળાને ઈન્ક્યુબેશન પીરીયડ કહેવાય છે.

(2) આઇસોલેશન (Isolation)

• આઈશોલેશન : ચેપી રોગ થી પીડાતા દર્દી ને તંદુરસ્ત માણસના સંપર્ક થી દુર રાખવાની પધ્ધતીઓને આઈશોલેશન કહેવાય છે.

(૩) પેન્ડેમીક (Pandemic)

• ” કોઈપણ રોગ એક દેશ માથી બીજા દેશ માં થોડા સમય માટે ફેલાય અથવા એક સાથે ઘણા બધા દેશમાં જોવા મળે તેને પાન્ડમીક કહેવાય છે. દાત. બર્ડ ફફ્લુ,સાર્સ વગેરે Corid -19

૪) એન્ટીબોડી Antibodies એન્ટીબોડીઝ:

• સીધેસીધી રોગપ્રતિકારક શક્તિ શરીરમાં દાખલ કરવામાં આવે તેને એન્ટીબોડીઝ કહેવામા આવે છે આમાં રોગપ્રતિકારક શકિત બહારથી તૈયાર કરી આપવામાં આવે છે.

(૫) ફ્યુમીગેશન :-

• “ફયુમીગેશન” (fumigation) નો અર્થ છે ધુમાડાવાળા કે વાયરાવાળા રસાયણોની મદદથી બેક્ટેરિયા, વાયરસ, ફૂગ, કે અન્ય જોખમકારક સૂક્ષ્મજીવોને નાશ કરવો. ફયુમીગેશન સામાન્ય રીતે ઓપરેશન થિયેટર્સ, હોસ્પિટલ રૂમ્સ, અને અન્ય તબીબી સ્થાનોને જંતુમુક્ત કરવા માટે કરવામાં આવે છે.

(૬) ઈરાડીકેશન

• ઈરાડીકેશન (eradication) એ કોઈ ચોક્કસ રોગ, જીવાણુ, અથવા સમસ્યાને સંપૂર્ણપણે નાબૂદ કરવાનો પ્રયત્ન છે, જેથી તે ફરીથી ઉદ્ભવવાની શક્યતા ન રહે. આ પ્રક્રિયામાં, તે રોગ કે જીવાણુના બધા હાજર કેસ અને તેની પ્રસાર માટેના માધ્યમોને પૂરી રીતે દૂર કરવામાં આવે છે.
• ઉદાહરણ: સ્મોલપોક્સ રોગના બધા કેસોને વિશ્વભરમાં સમૂળે નાશ કરીને 1980માં તેને સંપૂર્ણપણે નાબૂદ કરાયો હતો.

૭) આસ્ફેક્ષીયા Asphaxia :

• જયારે કોઈપણ કારણોસર શરીરના વાયટલ ઓર્ગન્સમાં ઓકસીજન ન મળે અને ગંભીર લક્ષણો ઉભા થાય ત્યારે તેને આસ્ફેસીયા કહેવાય છે જેમાં દર્દી મૃત્યુ પામી શકે છે.

(૮) કેરીયર

• કેરીયર એટલે કે વ્યક્તિ કે જેના શરીરમાં રોગના જંતુઓ હોય છે, અને વ્યકિત રોગના લક્ષણો પણ ધરાવતું નથી. અને સંપૂર્ણ સાજો લાગે છે છતા પણ તેના શરીર વડે બીજાને ચેપ લગાવી શકે છે.

પ્રશ્ન-૬ (અ) ખાલી જગ્યા પૂરો. 05

(૧) ઝાડા સાથે લોહી જોવા મળે તે કંડીશનને ……… કહે છે. ડિસેન્ટ્રી (Dysentery)

(૨) ટાઈફોઈડના નિદાન માટે……… ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે. વીડાલ ટેસ્ટ (widal test )

(૩) ઓરીની રસી એ ………પ્રકારની રસી છે. લાઈવ વેક્સિન (live vaccine )

(૪) નાના બાળકોમાં ટી.બી.નો ચેપ જાણવા ……….. નો ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે.મોનટોક્સ ટેસ્ટ (MONTUX TEST)

(૫) પોલીયો રસી ગુણવત્તા સભર છે કે નહી તે જાણવા વાયલ પર ………..` ચેક કરવામાં આવે છેVVM (વેક્સીન વાયલ મોનીટર)

(બ) જોડકાં જોડો. 05

1-5 (૧) એનાલજેસીક્સ (૧) ઉલ્ટી થતી બંધ કરે છે

2-3 (૨) એન્ટીબાયોટીક્સ (ર) એલર્જીને દૂર કરે છે.

3-1 (૩) એન્ટીઈમેટીક (૩) બેક્ટેરિયાનો નાશ કરે છે

4-6 (૪) એન્ટીહેમરેજીક (૪) ઇમ્યુનિટીમાં વધારો કરે

5-2 (૫) એન્ટીહિસ્ટામીન (૫) દુખાવાને દૂર કરે છે

(૬) રક્તસ્ત્રાવ ને બંધ કરે છે