Date: 20-07-2017

➡️અ. વૃદ્ધિ ને વિકાસ એટલે શું? 03

વૃદ્ધિ(Growth):

• બાળકના શરીરમાં આવેલા કોષો માં વધારો થવાથી બે કોષો વચ્ચે શરીરનું પ્રવાહી ભરાય અને પરીણામે તંતુઓ તથા સ્નાયુઓમાં વધારો થાય, અને આમ,શરીરના કદમાં વધારો થાય તેને વૃધ્ધિ કહેવાય છે

Development વિકાસ

• બાળકમાં થતા કૈાશલ્ય અને કાર્યશકિત ના વધારાને વિકાસ કહેવાય છે., ટુંકમાં બાળકમાં જોવા મળતા ગુણાત્મક ફેરફારને વિકાસ કહે છે.

➡️બ.બાળકના વૃદ્ધિ અને વિકાસ પર અસર કરતાં પરિબળો લખો. 04

(૧) સગર્ભાવસ્થા પૂર્વે ની પરિસ્થિતી (Pre natal factors):

• વૃધ્ધિ અને વિકાસમાં આ ફેકટર અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. જેમાં પોષણ(Nutrition)માતાને કોઈપણ જાતની બિમારી,કોઈપણ પ્રકારનો ચેપીરોગ હોય, દાતઃ રૂબેલા કે સીફીલીસ વગેરે
• આ ઉપરાંત માતા ધુમ્રપાન(Smoking) કરતી હોય, આલ્કોહોલ લેતી હોય, કે કોઈપણ દવાની આદત હોય તો પણ બાળકનો વૃધ્ધિ અને વિકાસ અટકી જાય છે.
  

(2) આનુંવાશિક પરિબળ(Heredity factors):

• બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ વારસામાં આવેલા જીન્સના આધારે પણ જોવા મળે છે.બાળકના શરીરનો બાંધો, ચામડીનો કલર, આંખનો રંગ વગેરેનો આધાર વારસાગત પણ રહે છે.

(3) પોષણ પરિબળ (Nutritional factors):

• જો લાંબા સમયસુધી ખોરાકની ઉણપ જોવા મળે તો તેની સીધી જ અસર બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર પડે છે.બાળકને પુરતા પ્રમાણમાં ખોરાક ન મળેતો કુપોષણ (Malnutrition) થાય છે.સારો ખોરાક મળેતો જ સારો બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ થાય છે.

4 સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ની પરિસ્થિતી (Maternal factors):

• બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ માં સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતા જોવા મળતી કોઈપણ પ્રકારની અબનોર્માલીટી કે જેના લીધે ગર્ભમાં (Intra Uterian) લાઈફ દરમ્યાન બાળકનો વિકાસ બરાબર થાય નહી.જેની અસર બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર પડે છે.

(5) વાતાવરણીય પરિબળ(Environmental factors):

• બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસમાં માતાને સગર્ભાવસ્થા (Antenatal Period) દરમિયાન તથા બાળકના જન્મ પછી કેવા પ્રકારનું વાતાવરણ મળે છે તેના પર પણ આધાર રાખે છે. જો બાળકને સારૂ વાતાવરણ મળેતો તથા કુટુંબનો સારો પ્રેમ મળેતો બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ સારો થાય છે. આજુબાજુના વાતાવરણમાંથી તેને વિકસવાની શકિત મળે છે

(6 સાસ્કૃતિક પરિબળ (Cultural factors):

• કેટલીક ખોટી માન્યતાઓ અને વહેમો ને લઈને સગર્ભાસ્થા દરમિયાન કે ત્યારબાદ અમુક ખોરાક અને વાતાવરણમાં ફેરફાર જોવા મળે છે. જે બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર સીધા જ અસર કરે છે.
• આમ, બાળકનો જન્મ કેવા વાતાવરણમાં, કોના દ્રારા તથા જન્મ પહેલા અને પછી કેવી સારવાર મળેલ છે તેની સીધી જ અસર બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર જોવા મળે છે.

(7) સામાજીક અને આર્થિક પરિબળ(Socio economical factors):

• સામાજીક અને આર્થિક પરિબળ સારા હોયતો તે બાળકના વૃધ્ધિ અને વિકાસ પર સીધા જ અસર કરે છે.જો ઘરના સભ્યોની જીવન જીવવાની શૈલી સારી હોય તો તેની અસર બાળક પર આવે છે.

➡️ક્ર. અટલ સ્નેહ યોજનામાં કઈ-કઈ જન્મજાત ખોડ-ખાંપણ નો સમાવેશ થાય છે? 05

• Anencphaly (બ્રેઈનનો અમુક ભાગ ન હોવો )
• Hydrocaphaly ( માથુ મોટુ હોવુ)માથુ નાનું હોવુ
• Hare lip (હોઠ તુટેલો હોવો)
• Cleft Palate ( તાળવું તુટેલુ હોવુ)
• Trachio Esophagial Atressia (શ્વાસનળી અને અન્નનળીનું કાણુ એક હોવુ)
• Dextrocardia (હાર્ટનું જમણી બાજુએ હોવુ.)
• Spino bifida (કરોડરજજુની ખોડખાંપણ)
• Umbilical Hernia ( ડુટીમાંથી આંતરડાનું બહાર આવવુ.)
• Imperforated Anus ( એનસનું કાણુ બંધ હોવુ)
• ‘Phymosis (ગ્લાન્સ પેનીસ પર સ્કીન હોવી)
• Hip joint dislocation (થાપાનું હાડકુ ખળી જવુ.)
• Club Foot ( પગ વાંકા વળી જવા)
• Flate Foot ( પગ ના તળીયા સપાટ હોવા)

અથવા

➡️અ. કોમ્પ્લીમેન્ટરી ફિડીંગ એટલે શું? 03

• કોમ્પ્લીમેન્ટરી ફીડિંગ (Complementary Feeding) એ તે પ્રക്രિયા છે જેમાં બાળકને માતાના દૂધ ઉપરાંત અન્ય ખોરાક આપવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે, જ્યારે બાળક છ મહિનાનું થાય છે ત્યારે માત્ર માતાના દૂધથી પૂરતી પોષણની જરૂરિયાતો પૂર્ણ થતી નથી. આ સમયે, બાળકને વિશિષ્ટ અને પોષક ખોરાક, જેમ કે દાળનું પાણી, કઠોળના સૂપ, અંડાનું પાડીં, અને શાકભાજી તેમજ ફળોનો ગૂંદાયેલો ખોરાક આદિ, સાથેમાં આપવામાં આવવાનું આરંભ થાય છે.
• આ ખોરાકે બાળકના વિકાસ અને વિકાસ માટે જરૂરી પોષક તત્વો પૂરા કરવા માટે મદદ કરે છે. કોમ્પ્લીમેન્ટરી ફીડિંગ આરંભ કરવું મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે આ સમયે બાળકની પોષક જરૂરિયાતો વધતી જાય છે, અને યોગ્ય ખોરાક આપવાથી તે સ્વસ્થ અને મજબૂત બને છે.
• મહત્વપૂર્ણ છે કે, આ ફીડિંગ ચલાવતી વખતે ખોરાક મીઠો, સુથારો અને સરળતા થી પાચક હોય તેવું જોવા જોઈએ, જેથી બાળકને ખાવામાં અને પચાવામાં સરળતા રહે.

➡️બ. બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલ વિશે લખો. 04

બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલ (Baby-Friendly Hospital Initiative – BFHI)

પરિચય:

• બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલ (BFHI) એ વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (WHO) અને યુનિસેફ દ્વારા 1991 માં શરૂ કરાયેલ એક વૈશ્વિક પહેલ છે. આ પહેલનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય દર વર્ષમાં કરોડો બાળકોના જીવનને બચાવવા અને તેમના પોષણમાં સુધારો કરવાનો છે, ખાસ કરીને સ્તનપાનના માધ્યમથી.

મુખ્ય લક્ષ્યો:

1. સ્તનપાનને પ્રોત્સાહન: બાળકના જન્મના પ્રથમ કલાકે માતા અને બાળક વચ્ચે તાત્કાલિક સ્નેહબંધન સ્થાપિત કરવું અને તરત જ સ્તનપાન શરૂ કરાવવું.
2. પ્રથમ 6 મહિના સુધી સંપૂર્ણ સ્તનપાન: બિનઅરજન્ટ રૂપે કોઈપણ પ્રકારની બાહ્ય આહાર (જેમ કે પાણી, તણખલ, વગેરે)ની નફરત સાથે માતાઓને છ મહિના સુધી સંપૂર્ણ સ્તનપાનની પ્રેક્ટિસ અપનાવવા પ્રોત્સાહિત કરવું.
3. શિશુના સ્વાસ્થ્ય અને વિકાસમાં સુધારો: BFHI શિશુના આરોગ્ય અને વિકાસ માટે શ્રેષ્ઠ પોષણ સુવિધાઓ પ્રદાન કરીને સકારાત્મક અસરો પેદા કરે છે.

બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલના તત્વો:

1. સ્થાનિય સ્તરે જાગૃતિ: આ પહેલ અંતર્ગત હોસ્પિટલ અને આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં મેટર્નિટી સ્ટાફ અને આરોગ્યકર્મીઓને યોગ્ય તાલીમ આપવામાં આવે છે.
2. પ્રમાણિત માર્ગદર્શિકા: WHO અને યુનિસેફ દ્વારા 10 પગલાંની એક વૈશ્વિક માર્ગદર્શિકા આપવામાં આવી છે, જેનો અનુસરણ બીએફએચઆઇને અપનાવતી હોસ્પિટલોમાં કરાવવામાં આવે છે.
3. સ્તનપાન માટે અનુકૂળ પરિસ્થિતિ: હોસ્પિટલોમાં માતા-બાળકને અવિરત (rooming-in) સાથે રાખવામાં આવે છે, જેથી માતા અને બાળક વચ્ચે વધુ સારા અને લાંબા ગાળાના બોન્ડિંગ માટે પર્યાપ્ત સમય મળી શકે.

નિષ્કર્ષ:

• બેબી ફ્રેન્ડલી હોસ્પિટલ પહેલ એ માતાઓને પ્રોત્સાહિત કરે છે કે તેઓ તેમના બાળકને સાથી ન રહેલ કંડિશન્સમાં પણ સ્તનપાન કરાવે. આ પહેલે સમગ્ર વિશ્વમાં માતા અને બાળકોના આરોગ્યમાં ઘણો સુધારો કર્યો છે અને આ પ્રણાલીને આપનાવીને ભારત સહિતના અનેક દેશોમાં માતા-શિશુ સ્વાસ્થ્યમાં સુધારો જોવા મળ્યો છે.

ક.બાળમજૂરી અને બાળ અત્યાચાર અટકાવવાના પગલાં લખો. 05

• આનો હેતુ બાળકમાં થતા અત્યાચાર માટે જવાબદાર પરિબળોને સુધારવાનો છે. આના પગલાઓ નીચે મુજબ છે.
• બાળ અત્યાચારમાં કેસોની ઓળખ કરી ઓથોરીટીને જાણ કરવી અને ડોકટર દ્રારા નિદાન કરાવવું.
• સબંધ પ્રસ્થાપિત કરવો અને તેની સાથે સંકળાયેલા પરિબળોની તપાસ કરવી.
• જે પ્રકારનો અત્યાચાર (ઈજા) થયેલ હોય તેની ચોકકસ સારવાર પાડવી.બાળકની શારીરીક સંભાળ લેવી અને પ્રેમ આપવો.
• બાળકોની સારવાર લેવા માટે . મા બાપને પ્રોત્સાહીત કરવા.
• ચોકકસ પ્રકારના માનસીક અને શારીરીક પ્રશ્નોને પહોચી વળવા વ્યકિતગત
  સંપરામેશ(Counseling) અને સાયકોથેરાપી મા બાપને આપવી.
• હકારાત્મક વલણ દ્વારા સારવાર માટેના પ્રયત્નો કરવા જેથી બાળકોનો આત્મ વિશ્વાસ વધે.
• જયારે બાળ અત્યાચાર ખુબ જ વધારે પ્રમાણમાં હોય અને બાળકની જીંદગી જોખમમાં હોય અથવા મા બાપ પરિસ્થિતી ને પહોચી શકે તેમ ન હોય ત્યારે આવા બાળકોને ‘ફોસ્ટર હોમ ‘(રીમાન્ડ હોમ) માં રાખવામાં આવે છે. મા બાપ અને બાળક બન્નેને સારવાર આપવામાં આવે છે. કે જેથી બાળક રીમાન્ડ હોમમાંથી પોતાના ઘરે સારી રીતે જાય.
• જયારે અત્યાચાર જીવલેણ હોય, જાતીય સતામણીનો ભોગ બનેલ હોય ત્યારે આવા અત્યાચાર કરનાર ને જોખમી સજા કરવામાં આવે છે.
  
• એવી ભલામણ કરવામાં આવી છે કે બાળકોના હકકો ને પ્રસ્થાપિત કરવા અને રક્ષણ આપવા માટે યુનાઈટેડ નેશનની ભલામણો સ્વીકારવી જોઈએ.ભારત સરકાર દ્રારા ૧૯૬૦ મા બાળ કાયદો પસાર કરવામાં આવ્યો અને દરેક રાજયોમાંં તેનો અમલ કરવામાં આવ્યો.આનાથી બાળકોને ઘાતકીપણામાંથી કે બેઈજજતીથી રક્ષણ આપવામાં આવે છે. અથવા ઈચ્છાથી અત્યાચાર કરવામાં આવેલ હોય તે ને રક્ષણ આપવામાં આવે છે.
• ૧૯૮૬નો ‘જુવેનાઈલ જસ્ટીસ એકટ’ (બાળ ન્યાય નો કાયદો ) અત્યાચાર થયેલા બાળકોને રક્ષણ આપે છે. અને સંભાળ લે છે. આ કાયદાનું અમલીકરણ જરૂરી બને છે.તેને વધું ચોકકસાઈ વાળો બનાવવો જરૂરી બને છે. આ ઉપરાંત લોક જાગૃતિ અને લોકોના ટેકાની જરૂર પડે છે. માત્ર કાયદા થી બધુ થઈ જતુ નથી.આ બધા ઉપરાંત નેશનલ લેવલે બાળ અત્યાચાર કંટ્રોલ પ્રોગ્રામ પણ ચાલુ કરવો જોઈએ.
  

PREVENTION OF CHILD LABOUR બાળ મજુરીના અટકાયતી પગાલાઓ :

THE CHILD LABOUR ACT:

• The Child Labour Act( Prohibition & Regulation act 1986)
• આ કાયદો ૧૯૩૮ના ચાઈલ્ડ એમ્પલોઈમેન્ટ એકટના સ્થાને આવેલો છે. આનો હેતુ એ છે કે એવા પ્રોસેસ અને ઔધોગીક કે જે બાળકો માટે નુકશાન કરતા હોય તેઓને ઓળખવા અને આમાં બાળકો કામ ન કરે તેવું જણાવવામાં આવેલ છે. આમાં કમીટી નકકી કરે છે બાળક માટે નુકશાન કારક છે કે નહી.

NATIONAL CHILD LABOUR POLICY :

• આની રચના ૧૯૮૧ માં કરવામાં આવી જેમાં બાળકો પર પુરતુ ધ્યાન આપવામાં આવતું નથી અને બાળકો પાસે ખોટુ કામ કરાવે છે. અને ધાક ધમકી આપે છે. આ કાયદામાં ઘોડીયાઘરની પણ સુચના છે.

THE PROBETION OF OFFENDERS ACT :

• આ કાયદા નીચે જે બાળકની ઉમર ૧૮ વર્ષ થી ઓછી હોય અને તેને ગંભીર ગુન્હો કરેલ હોય છતાપણ તેને જેલ ની સજા કરવામાં આવતી નથી.અને તેને સુધારવા માટે પ્રોબેશન પર મુકવામાં આવે છે. અને તેની સારી વર્તુણુક જોવામાં આવે છે.

➡️પ્ર.2 નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો.

➡️પ્ર.2 અ. તરૂણાવસ્થામાં જોવા મળતાં ફેરફારો જણાવો. આ ફેરફારોથી તે શરમ અનુભવે છે તો તેનુ શું કાઉન્સિલીંગ કરશો? 08

છોકરાઓમાં જોવા મળતા ફેરફાર

• ૧) એકાએક શરીરનો વિકાસ થાય છે.
• ૨) સ્નાયુઓ (Muscles) નો વિકાસ
• ૩) ચામડી તૈલી બને છે.
• ૪) ખભા પહોળા થાય છે.
• ૫) અવાજ બદલાય જાય છે.
• ૬) બગલ અને છાતી પર વાળ આવે છે.
• ૭) Pubic area પર વાળ આવે છે.
• ૮) ચહેરા (દાઢી) પર વાળ આવે છે.
• ૯) પેનીસ અને ટેસ્ટીસ મોટા થાય છે.
• ૧૦) સીમેનનું ઉત્પાદન શરૂ થાય છે.
• ૧૧) વિર્યસ્ખલન (ઈજેકશન) થાય છે.

છોકરીઓમાં જોવા મળતા ફેરફાર

• ૧) એકાએક શરીરનો વિકાસ થાય છે.
• ૨) સ્તન (બ્રેસ્ટ)નો વિકાસ થાય છે.
• ૩) ચામડી તૈલી બને છે.
• ૪) સાથળ (હીપ) પહોળા થાય છે.
• ૫) કમર પાતળી થાય છે.
• ૬) બગલમાં વાળ આવે છે.
• ૭) Pubic area પર વાળ આવે છે.
• ૮) બહારના જાતિય અવયવો મોટા થાય છે.
• ૯) યુટરસ અને ઓવરી મોટા થાય છે.
• ૧૦) ઓવ્યુલેશન થાય અને ન પણ થાય
• ૧૧) માસીક શરૂ થાય છે.→

કાઉન્સીલીંગ :

• તરૂણાવસ્થામાં જાતિય જ્ઞાન બાબતે સંપરાર્મશ કરવું એ એક પડકાર છે. કારણ કે આ એક અતિ સંવેદનશીલ મુદો છે.જેમા તરુણોને વારંવાર લાગણીના આવેગો અને અસલામતી અનુભવે છે.
• સારા સંપરાર્મશ તરૂણોની ઉમર અને જાતિય જ્ઞાન બાબતનો અનુભવ ધ્યાને લેવો.તરૂણોને જાતિય જ્ઞાન વિશે સમજાવવામાં પડતી તકલીફો જે માતા પિતા સાથે સંપરાર્મશ કરી તેને સમજાવવું જોઈએ.તરૂણોને તેની ગુપ્તતા જળવાય રહે અને ખાનગી રહેશે તેવી ખાત્રી આપવી જોઈએ.
• તરૂણોને લાગણી,પસંદગી અને તેના નિર્ણયોને માન આપવું જોઈએ.તરૂણોને તેમના મુંજવતા પ્રશ્નો પુછવા અને જરૂરીયાત મુજબના પ્રશ્નોનો નિકાલ લાવવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. પ્રમાણિકતાપણે તેની જરૂરીયાતો માટેની માહીતી સમજીને તેના અનુરૂપ હકારાત્મક પ્રતિભાવ માટે પ્રોત્સાહીત કરવા.
• આ ઉમરમાં ખોરાકની ખાસ જરૂરીયાત હોય છે. કારણ કે આ ઉમરે તેમાં ઝડપથી શારિરીક અને માનસિક વિકાસ થતો હોય છે. ખાસ કરીને છોકરીઓમાં પાંડુરોગ વધારે જોવા મળે છે. જેનું મુખ્ય કારણ ઝડપથી થતો શારિરીક વિકાસ અને માસિકૠતુ ચક્ર હોય છે. આ સમયગાળા દરમિયાન સારા ખોરાક ઉપરાંત લોહ તત્વવાળા ખોરાક લેવા માટેની સમજ આપવી જોઈએ.

જાતિય જ્ઞાન (Sex Education):

• તરૂણાવસ્થાના સમયગાળામાં લાગણી આવેગો ખુબ જ સામાન્ય હોય છે.છોકરીઓને છોકરાઓ સામે આર્કષક દેખાવાની લાગણી કુદરતી છે.અને છોકરાઓને તેના માટે લાગણી થવી પણ સ્વાભાવિક છે. છતાપણ ચોકકસ શિસ્ત જરૂરી છે એ તમામે યાદ રાખવું જોઈએ.
• તરૂણાવસ્થાના સમયગાળો એવો છે કે જેમાં શિખવામાં અને રચનાત્મક પ્રવૃતિઓમાં ધ્યાન કેન્દ્રીત કરવું જોઈએ.જયારે ધ્યાન બીજી બાજુ દોરાય ત્યારે વડીલોએ શંકા કુશંકાઓ તથા ડર દુર કરવા જોઈએ.
  તરુણાવસ્થાના સમયગાળામાં કુટુંબના તમામ સભ્યોએ પોતાની તમામ લાગણીઓ અંગે મુકત વાર્તાલાપ કરવો જોઈએ.જે પ્રવૃતિઓ તેઓ કરશે તેની અસર પૂર્વોગામી રહેશે જેથી આ સમયનો ભવિષ્યમાં દિશાસૂચક બને છે તેવી રીતે ઉપયોગ કરવો જોઈએ.સ્વસ્થ શિસ્તપાલન માટે ભાર આપવો.
• લગ્ન પહેલાના શારિરીક સબંધોથી શારિરીક, માનસિક અને સામાજીક સમસ્યાઓ સર્જાઈ શકે છે. તેની સમજ કેળવવી. લગ્નેતર સબંધોને સમાજ હલકી નજરે જુએ છે અને વણ જોઈતી લગ્નેતર સગર્ભાવસ્થા ન રહે તે બાબત પર ભાર મુકવો જોઈએ.

➡️પ્ર.2 બ. રસીકરણ શેડ્યુલ લખો. 04

ભારતમાં બાળકો માટેના અભ્યાસક્રમ મુજબના રસીકરણનો શેડ્યૂલ નીચે આપ્યો છે. આ રસીકરણ શેડ્યૂલ વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (WHO) અને ભારતમાં કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા મંજુર કરવામાં આવેલ છે.

જન્મ સમયે:

• BCG (Bacillus Calmette-Guerin): ક્ષયરોગ સામે સુરક્ષા માટે.
• OPV-0 (Oral Polio Vaccine): પોલિયો સામે પ્રાથમિક સુરક્ષા માટે.
• હેપેટાઇટિસ B-0 (Hepatitis B): હેપેટાઇટિસ B વાયરસ સામે સુરક્ષા માટે.

6 અઠવાડિયા (1.5 મહિના):

• DPT-1 (Diphtheria, Pertussis, Tetanus): ડિપ્થેરિયા, પર્ટસિસ, અને ટિટેનસ સામે સુરક્ષા માટે.
• OPV-1: પોલિયો સામે સુરક્ષા માટે.
• હેપેટાઇટિસ B-1: હેપેટાઇટિસ B વાયરસ સામે સુરક્ષા માટે.
• Hib-1 (Haemophilus influenzae type B): Hib બેક્ટેરિયા સામે સુરક્ષા માટે.
• રોટા વેકસિન-1: રોટા વાયરસ સામે સુરક્ષા માટે.
• PCV-1 (Pneumococcal Conjugate Vaccine): ન્યુમોકોકલ બેક્ટેરિયા સામે સુરક્ષા માટે.

10 અઠવાડિયા (2.5 મહિના):

• DPT-2: ડિપ્થેરિયા, પર્ટસિસ, અને ટિટેનસ સામે સુરક્ષા માટે.
• OPV-2: પોલિયો સામે સુરક્ષા માટે.
• Hib-2: Hib બેક્ટેરિયા સામે સુરક્ષા માટે.
• રોટા વેકસિન-2: રોટા વાયરસ સામે સુરક્ષા માટે.
• PCV-2: ન્યુમોકોકલ બેક્ટેરિયા સામે સુરક્ષા માટે.

14 અઠવાડિયા (3.5 મહિના):

• DPT-3: ડિપ્થેરિયા, પર્ટસિસ, અને ટિટેનસ સામે સુરક્ષા માટે.
• OPV-3: પોલિયો સામે સુરક્ષા માટે.
• હેપેટાઇટિસ B-2: હેપેટાઇટિસ B વાયરસ સામે સુરક્ષા માટે.
• Hib-3: Hib બેક્ટેરિયા સામે સુરક્ષા માટે.
• રોટા વેકસિન-3: રોટા વાયરસ સામે સુરક્ષા માટે.
• PCV-3: ન્યુમોકોકલ બેક્ટેરિયા સામે સુરક્ષા માટે.

6 મહિના:

• મત્તા અને રૂબેલા (MR-1): મત્તા અને રૂબેલા સામે સુરક્ષા માટે.
• JE-1 (Japanese Encephalitis): જાપાનીઝ એન્ફેલાઇટિસ સામે સુરક્ષા માટે (જ્યારે જરૂર પડે).

9-12 મહિના:

• મત્તા અને રૂબેલા (MR-2): મત્તા અને રૂબેલા સામે સુરક્ષા માટે.
• ટાઈફોઈડ કન્જુગેટ વેકસિન (Typhoid Conjugate Vaccine): ટાઈફોઈડ સામે સુરક્ષા માટે.

16-24 મહિના:

• DPT બૂસ્ટર-1: ડિપ્થેરિયા, પર્ટસિસ, અને ટિટેનસ માટે પ્રથમ બૂસ્ટર ડોઝ.
• OPV બૂસ્ટર: પોલિયો માટે બૂસ્ટર ડોઝ.
• MR બૂસ્ટર: મત્તા અને રૂબેલા માટે બૂસ્ટર ડોઝ.
• Hib બૂસ્ટર: Hib બેક્ટેરિયા માટે બૂસ્ટર ડોઝ.
• JE-2: જાપાનીઝ એન્ફેલાઇટિસ માટે (જ્યારે જરૂર પડે).

5-6 વર્ષ:

• DPT બૂસ્ટર-2: ડિપ્થેરિયા, પર્ટસિસ, અને ટિટેનસ માટે બીજા બૂસ્ટર ડોઝ.

10 વર્ષ:

• Td (Tetanus-diphtheria): ટિટેનસ અને ડિપ્થેરિયા સામે સુરક્ષા માટે.

16 વર્ષ:

• Td (Tetanus-diphtheria): ટિટેનસ અને ડિપ્થેરિયા સામે સુરક્ષા માટે.

આ શેડ્યૂલ અનુસાર બાળપણ દરમિયાન તમામ જરૂરી રસીઓ લેવામાં આવવી જોઈએ, જેથી બાળકોને ગંભીર રોગોથી સુરક્ષા મળી શકે.

➡️પ્ર.3 નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો.

➡️અ. બાળકોમાં જોવા મળતા શ્વસનતંત્રનાં રોગોના નામ લખી ન્યુમોનીયાના પ્રકાર અને સારવાર વિશે લખો. 06

બાળકોમાં શ્વસનતંત્રના રોગો સામાન્ય રીતે વધુ જોવા મળે છે. આમાંના કેટલાક સામાન્ય રોગો નીચે પ્રમાણે છે:

1. ન્યુમોનિયા (Pneumonia)
2. એસ્થમા (Asthma)
3. બ્રોન્કાઇટિસ (Bronchitis)
4. ફલૂ (Flu)
5. કફ (Cough)
6. સાઈનસાઈટિસ (Sinusitis)
7. હાય ટાઈટિસ (Rhinitis)
8. ટન્સિલાઈટિસ (Tonsillitis)

ન્યુમોનિયા ના પ્રકાર:

1. બેક્ટેરિયલ ન્યુમોનિયા: આ પ્રકારનો ન્યુમોનિયા બેક્ટેરિયા કારણે થાય છે. સૌથી સામાન્ય બેક્ટેરિયા Streptococcus pneumoniae છે.
2. વાયરસલ ન્યુમોનિયા: આ પ્રકારનો ન્યુમોનિયા વાઈરસ કારણે થાય છે, જેમ કે ઇન્ફ્લુએન્ઝા (flu) વાયરસ અથવા SARS-CoV-2 (COVID-19).
3. માયકોપ્લાઝમ ન્યુમોનિયા: આ માઇક્રોઅર્ગેનિઝમ Mycoplasma pneumoniae કારણે થાય છે. આ પ્રકાર સામાન્ય રીતે સાવડી અને પુખ્ત વયના લોકોને અસર કરે છે.
4. ફંગલ ન્યુમોનિયા: આ પ્રકારનો ન્યુમોનિયા ફૂગ (fungi) કારણે થાય છે. ખાસ કરીને તે લોકોમાં વધુ જોવા મળે છે જેમની રોગપ્રતિકારક શક્તિ ઓછી હોય છે.

ન્યુમોનિયા ની સારવાર:

બેક્ટેરિયલ ન્યુમોનિયા:

• એન્ટિબાયોટિક્સ: ડૉકટર એન્ટિબાયોટિક્સ લખે છે, જેમ કે એમોક્સિસિલિન અથવા મૅક્રોલાઇડ્સ (macrolides).
• ઉપશામક સારવાર: તાવ અને પીડા માટે પેરાસીટામોલ (Paracetamol) અથવા આઇબુપ્રોફેન (Ibuprofen) જેવા દવાઓ લેવી.

વાયરસલ ન્યુમોનિયા:

• વિરામ અને દ્રવ્ય સેવન: પૂરતો આરામ અને પૂરતું પાણી પીવું.
• એન્ટિવાયરલ દવાઓ: કેટલાક કિસ્સાઓમાં ડૉકટર એન્ટિવાયરલ દવાઓ આપી શકે છે.
• ઉપશામક સારવાર: તાવ અને પીડા માટે પેરાસીટામોલ અથવા આઇબુપ્રોફેન લેવી.

માયકોપ્લાઝમ ન્યુમોનિયા:

• એન્ટિબાયોટિક્સ: મેક્રોલાઇડ્સ (macrolides) અથવા ટેટ્રાસાયક્લાઇન (tetracycline) જેવી એન્ટિબાયોટિક્સ.
• ઉપશામક સારવાર: તાવ અને પીડા માટે પેરાસીટામોલ અથવા આઇબુપ્રોફેન.

ફંગલ ન્યુમોનિયા:

• એન્ટિફંગલ દવાઓ: ફંગલ ઈન્ફેકશન માટે એન્ટિફંગલ દવાઓ, જેમ કે Amphotericin B અથવા Fluconazole.
• ઉપશામક સારવાર: જરુરિયાત મુજબ તાવ અને પીડા માટેની દવાઓ.

સહાય માટે હંમેશાં ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે, ખાસ કરીને બાળકોમાં રોગના લક્ષણો દેખાય ત્યારે.

➡️બ. શાળા આરોગ્ય કાર્યક્રમનાં હેતુઓ લખી શાળા આરોગ્ય કાર્યક્રમમાં ANM તરીકેની ભૂમિકા લખો.06

શાળા આરોગ્ય કાર્યક્રમના હેતુઓ:

વિદ્યાર્થીઓના આરોગ્યમાં સુધારો:

• શાળાના બાળકોમાં સાર્વજનિક આરોગ્યની અવગણનાઓ દૂર કરી તેમના શારીરિક અને માનસિક આરોગ્યમાં સુધારો કરવો.

આરોગ્ય શિક્ષણ:

• આરોગ્ય અને સ્વચ્છતા અંગેની જાગૃતિ વધારવી અને સ્વસ્થ જીવનશૈલી અપનાવવાની પ્રેરણા આપવી.

પ્રાથમિક સારવાર:

• નાનાં આકસ્મિક ઈજાઓ અને બીમારીઓ માટે તાત્કાલિક સારવાર અને પ્રથમ ઉપચાર પૂરો પાડવો.

રોગ નિર્ધારણ અને રોકથામ:

• રોગોની શરૂઆત, નિદાન અને રોકથામ માટે નિયમિત આરોગ્ય ચકાસણીઓ કરવી.

પોષણ અને આહાર:

• બાળકોમાં યોગ્ય પોષણ અને આહાર વિશે જાગૃતિ અને માર્ગદર્શન આપવું.

પર્યાવરણ સ્વચ્છતા:

• શાળા પરિસરમાં સ્વચ્છતા જાળવવી અને સ્વચ્છ પર્યાવરણ સુનિશ્ચિત કરવું.

માતૃ-શિશુ આરોગ્ય:

• જોગવાઈ અનુસાર માતૃ-શિશુ આરોગ્ય કાર્યક્રમોની જાણકારી અને સેવાઓ પૂરી પાડવી.

શાળા આરોગ્ય કાર્યક્રમમાં ANM (એઝિલિયરી નર્સ મિડવાઇફ) તરીકેની ભૂમિકા:

સ્વાસ્થ્ય ચકાસણીઓ:

• વિદ્યાર્થીઓની નિયમિત આરોગ્ય ચકાસણીઓ અને તેમનાં આરોગ્ય રેકોર્ડ જાળવવી.

પ્રાથમિક સારવાર:

• નાના આકસ્મિક ઈજાઓ અને સામાન્ય બીમારીઓ માટે તાત્કાલિક સારવાર પૂરી પાડવી.

રસીકરણ:

• વિદ્યાર્થીઓને જરૂરી રસી આપવાનો આયોજન અને અમલ કરવો.

આરોગ્ય શિક્ષણ:

• બાળકોને આરોગ્ય, સ્વચ્છતા અને પોષણ વિશે જાગૃત કરવા માટે શૈક્ષણિક સત્રોનું આયોજન અને વ્યવસ્થાપન કરવું.

રોગ નિયંત્રણ:

• રોગચાળાઓ રોકવા માટે નીતિ-નિયમો ઘડવા અને તેના અમલમાં સહયોગ આપવો.

પર્યાવરણ સ્વચ્છતા:

• શાળા પરિસરમાં સ્વચ્છતા જાળવવી અને શાળાના શૌચાલયોની નિયમિત સફાઈ સુનિશ્ચિત કરવી.

ફોલોઅપ કેર:

• કોઈ ખાસ આરોગ્ય સમસ્યાઓ ધરાવતા બાળકોની સતત મોનિટરિંગ અને તેઓને યોગ્ય સારવાર માટે સુલભ બનાવી.

રિપોર્ટિંગ:

• શાળા આરોગ્ય કાર્યક્રમનાં કાર્ય અને પરિણામોના રિપોર્ટ તૈયાર કરી ઉચ્ચ અધિકારીઓને રિપોર્ટ આપવો.

➡️પ્ર-4. નીચેની ટૂંકનોંધ લખો (કોઇ પણ ત્રણ) 3×4=12

➡️અ- :બ્રેસ્ટ ફીડીંગ

ધાવણ (BREAST FEEDING)* એ બાળકનો ઉતમ પૈાષ્ટીક ખોરાક છે. એના ઉપર શિશુના ઉછેર એટલે કે વૃધ્ધિ અને વિકાસનો આધાર છે. બાળક જન્મ સમયથી જ ચુસવાની (sucking) અને ગળવાની (swoling) રીફલેકશન લઈને જ જન્મે છે.
બાળક ને ધવડવવાના સિધ્ધાંત

(Principles of Breast Feeding):

• જન્મના અડધા કલાકમાં જ ધાવણ આપવું જોઈએ.
• બાળકને માતાનું પહેલું ધાવણ ખાસ આપવું જોઈએ.
• બન્ને બ્રેસ્ટ પર વારાફરતી બાળકને ધવડાવવું.
• શરૂઆતમાં એક બ્રેસ્ટ પર ૩ મીનીટ બાળકને ધવડાવવું અને પછી ધીમે ધીમે ટાઈમ વધારતો જવો.
• બાળક માંગે તેટલીવાર ધવડાવો(demand feeding) એટલે કે બાળક રડે તુરત જ આપો.
• બે ફીડ વચ્ચે ૧ કલાક થી ચાર કલાક નો ગાળો રાખવો જોઈએ.
• રાત્રી દરમિયાન પણ ધવડાવવાનું ચાલુ રાખો.
• સમજાવવું કે બાળકને પુરેપુરુ ધવડાવો એક બ્રેસ્ટને પુરેપુરુ ખાલી થવા દો.
• દિવસ અને રાત્રીના કુલ ૨૪ કલાકમાં ઓછામાં ઓછુ આઠ વખત ધવડાવો.
• બ્રેસ્ટ ફિડીંગના ફાયદાઓ બાળકને પાચનમાં સરળતા રહે છે.
• બાળકને ચેપ(Infection) સામે રક્ષણ આપતા એન્ટીબોડીઝ હોય છે.
• તે હુંફાળ હોય છે.
• જંતુમુકત હોય છે.
• કોઈપણ જાતની તૈયારી કરવી પડતી નથી.
• બાળકની સકિંગ ક્રિયાથી માતાના યુટ૨સનું સંકોચન થાય છે.
• માતા અને બાળકને પ્રેમ અને હુંફ મળી રહે છે.
• બાળકને પુરતા પ્રમાણમાં રોગપ્રતિકાર શકિત મળે છે.
• ધાવણ આપતી વખતે બાળકનું પુરુપુરૂ નિરીક્ષણ કરી શકાય છે.
• આ સરળ મેથડ છે.
• સુગમ મેથડ છે.
• બીન ખર્ચાળ છે.
• બ્રેસ્ટ કેન્સર જેવા રોગથી રક્ષણ મળે છે.
• બે બાળકો વચ્ચે ગાળો રાખવામાં મદદ કરે છે.
• બાળમૃત્યુ નું પ્રમાણ ઘટાડવવામાં મદદ કરે છે.
• પ્લેસેન્ટા છુટી પાડવામાં મદદ કરે છે.

➡️બ. બાળકોમાં જોવા મળતા અકસ્માત

પડી જવું (Fall Down) :

• પડી જવું દાતઃ ઘોડીયામાંથી, પલંગ પરથી,ચાલતા શીખતા, વસ્તુ પકડીને ઉભા થતા વગેરે આમ, થવાથી બાળકને ઘણી વખત હાથપગ ખડી જવાની તકલીફ ઉભી થાય છે. અને ઘણી વખત ફેકચર પણ થઈ શકે છે.

ગળી જવું (Foreign body aspiration):

• બાળક નાનું હોય ત્યારે મોઢામાં કાઈપણ વસ્તુ નાખવાની ખુબજ ટેવ હોય છે. દાંત આવવાથી ખંજવાળ આવવાથી પણ તે દરેક વસ્તું મોઢામાં કે કાન અને નાકમાં પણ નાખે છે. જેમાં બટન, લખોટી,સીંગદાણા,વટાણા, ચણા વગેરે▸

દાઝી જવું(Burns):

• બાળકને ગરમ વસ્તુની ગંભીરતા હોતી નથી. તે નવી વસ્તુ પકડવા માટે ઉત્સુક હોય છે. દાતઃ ચુલો કે સગડી દેખે,ગરમપાણી કે તેલ,ચા,દાળ, રસોઈ,ઈલેકટ્રીક સાધન વગેરે→

ઈજા થવી (Injuries) :

• બાળકોમાં ખુબજ સામાન્ય છે. અમુક વસ્તુ સાથે રમતા રમતા બાળકને વાગી જાય, તુટેલ રમકડું વાગી જાય કે પડી જવાથી ઈજા થાય છે.

જાનવર નું કરડવું (Pet animal bite):

• પાળેલા પ્રાણીઓ જેવા કે કુતરૂ,બિલાડી જેવા પ્રાણીઓના કરડવાથી પણ બાળકને ઈજા થઈ શકે છે.

, જીવ જંતુઓ નું કરડવું (Insect bite):

• બાળકોમા જીવજંતુઓના ડંખ ખુબજ સામાન્ય છે. નાના બાળકોમાં આ વધારે ગંભીર હોય છે. તેનાથી બાળક શોકમાં પણ જઈ શકે છે. આમાં મધમાખી સામાન્ય છે.

▸ ડુબી જવું (Drowning) :

• બાળકો ને પાણી સાથે રમવું ખુબ જ ગમે છે. આવી વખતે ઘણી વખત ટાંકામાં,ડોલ,ટબ,કે ભોંયટાંકામાં પડી જવાથી ઘણી વખત બાળક ડુબી જાય છે. ઘણી વખત ખુલી ગટર કે પાણી ભરેલા ખાબોચીયામાં પડી જવાથી પણ મૃત્યુ થઈ શકે છે.

▸ ગુંગણામણ થવી (Suffocation):

• નાનું બાળકને ઓશીકા કે પ્લાસ્ટીક બેગ સાથે રમતા રમતા ઘણી વખત માથામાં પહેરી લે છે. જેના પરિણામે ઘણી ગુંગણામણ થાય છે. આ ઉપરાંત ઘણી વખત બાળક રમતા રમતા કબાટમાં પુરાઈ જાય કે બેરલનું ઢાંકણ બંધ થઈ જાય તો પણ ગુંગણામણ થાય છે.

➡️ક. મેન્સ્ટ્રુઅલ હાઇજીન

મેન્સ્ટ્રુઅલ હાઈજીન (Menstrual Hygiene) – ટૂંક નોટ્સ:

1. પરિચય:

• મેન્સ્ટ્રુઅલ હાઈજીન એ માસિક ધાર્મિક (માસિકધર્મ) દરમિયાન ગર્ભાશયમાંથી રક્તસ્રાવ થતાં મહિલાઓએ જાળવવાની શારીરિક અને સ્વચ્છતા સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓ છે.

2. મહત્વ:

• સ્વાસ્થ્ય સુરક્ષા: યોગ્ય હાઈજીન જાળવવાથી ઇન્ફેક્શન, દુર્ગંધ, અને અન્યો પ્રકારના આરોગ્ય સમસ્યાઓને અટકાવી શકાય છે.
• આનંદી અને આરામદાયક અનુભવ: સ્વચ્છતા જાળવી રાખવાથી મહિલાઓ વધુ આરામદાયક અને આત્મવિશ્વાસભર્યુ અનુભવ કરે છે.

3. પ્રાથમિક પગલાં:

• સ્વચ્છ સેનીટરી પ્રોડક્ટ્સ: મેનસ્ટ્રુઅલ પેડ, ટામ્પોન્સ, મેન્સ્ટ્રુઅલ કપ, વગેરે ઉપયોગ કરતાં પહેલાં અને પછી સ્વચ્છતા જાળવી રાખવી.
• નિયમિત બદલાવ: સેનીટરી પેડ અથવા ટામ્પોન્સને દર 4-6 કલાકે બદલો, જેથી બેક્ટેરિયા વિકાસ થવા ના દેવામાં આવે.
• સ્વચ્છતા: શૌચાલયના ઉપયોગ પછી અને સેનીટરી પ્રોડક્ટ્સ બદલવા પછી હાથ અને જીનિટલ વિસ્તારમાં પૂરી સ્વચ્છતા જાળવી રાખવી.

4. અગત્યની ચીજવસ્તુઓ:

• પાણીનો પૂરતો ઉપયોગ: યોગ્ય રીતે ધોવા અને સ્વચ્છતા જાળવવા માટે પાણીનો પૂરતો ઉપયોગ કરો.
• સાફાઈના ઉપાય: આ યોગ્ય સ્નાન અને સ્નાનગૃહની સામગ્રીનો ઉપયોગ, અને ફંગલ અથવા બેક્ટેરિયલ ચેપથી બચવા માટે સંતુલિત સાફ કરતી સામગ્રીનો ઉપયોગ.

5. સામાજિક જાગૃતિ:

• શૈક્ષણિક અભિયાન: યુવતીઓ અને સ્ત્રીઓને મેંસ्ट्रુઅલ હાઈજીન વિશે જાગૃત કરવા માટે શાળાઓ, કોલેજો અને સમાજમાં અભિયાન ચલાવવું.
• ટેબુ તોડવું: મેંસ્ટ્રુઅલ હાઈજીન વિશે ખુલ્લા અને ખ્યાલાપૂર્વક વાતચીત કરવું, যাতে અંધશ્રદ્ધા અને ટેબુ દૂર થાય.

6. વિવિધ વિકલ્પો:

• સેનીટરી પેડ્સ: ઉપયોગમાં સરળ અને સરળતાથી ઉપલબ્ધ.
• મેન્સ્ટ્રુઅલ કપ: પર્યાવરણીય દ્રષ્ટિએ શ્રેષ્ઠ અને લાંબા સમય સુધી ચાલે તેવા વિકલ્પ.
• ક્લોથ પેડ્સ: ફરીથી ઉપયોગ કરી શકાય તેવા અને પર્યાવરણને અનુકૂળ.

7. પર્યાવરણ જાળવણી:

• સુવિધા પૂર્ણ નિકાલ: સેનીટરી પ્રોડક્ટ્સનો યોગ્ય નિકાલ કરવો, જેથી પર્યાવરણને નુકસાન ન પહોંચે.
• રિસાયકલ: મેન્સ્ટ્રુઅલ કપ અને ફરીથી ઉપયોગ કરી શકાય તેવા પેડ્સનો ઉપયોગ કરી શકાય છે.

8. નિષ્કર્ષ:

સ્વાસ્થ્ય અને સ્વચ્છતા: મેન્સ્ટ્રુઅલ હાઈજીન જાળવવી જરૂરી છે, જેથી શારીરિક આરોગ્ય અને માનસિક આરામ જળવાઈ શકે.ન સારી સ્વચ્છતા જાળવી શકાય છે અને આરોગ્ય સંબંધી સમસ્યાઓથી બચી શકાય છે.

➡️ડ. બાળકોના અધિકાર

બાળકોના અધિકારો :

• આજના આ આધુનિક યુગમાં જાગૃતિ આવવાને લીધે બાળકની જરૂરીયાતો અને અને તેમના હકકો માટે સભાનતા આવી છે. બાળકોની જરૂરીયાતો અને આપણી એટલેકે માતા-પિતાની, દેશની બન્ને ફરજો અનન્ય કે અરસપરસ છે. તેથી જ આપણે દેશના બંધારણમાં બાળકોના હકકો મુકવામાં આવેલ છે. આ હકકો અને લાગ્યું પડતા નિયમો નીચે મુજબ છે.
• , ૧૪ વર્ષ કે તેથી નીચેના બાળકોને કારખાના કે મીલમાં અગરતો અન્ય કોઈ સ્થળે કામ કરાવે કે કામે રાખે તે ગુનો ગણાય છે.

• બાળકની ઉંમર ૧૪ વર્ષની પુરી ન થાય ત્યા સુધી ફરજીયાત શિક્ષણ આપવું જોઈએ. • પંચવર્ષીય યોજનામાં પણ બાળકોના કલ્યાણ માટે ખાસ કરીને બાળકોનો માતા પિતા કામે જતા હોય તો તેમના બાળકોની સ્પેશ્યલ સંભાળ રાખવાની જોગવાઈ છે. જેમાં કારખાનામાં ઘોડીયા ઘર તથા અન્ય રમતગમતના સાધનો જરૂરી છે. જાહેરનામા મુજબ બાળકોના હકકો :

• બાળકલ્યાણના નવા મુદાઓ ૧૯૫૯માં આપેલા મુદાઓમાં ભેળવવામાં આવેલ
  છે. જેમાં બાળકને ખાસ કઈ જરૂરીયાત છે. તે માટે એક કમીટી બેસાડવામાં આવી અને તે
• ક્રમીટીની ૨૦ નવેમ્બર ૧૯૫૯ના યુનાઈટેડ નેશનની સભામાં બાળકોના હકકો માટેનું જાહેરનામું નકકી કરવામાં આવ્યું જે નીચે મુજબ છે.
  માતા પિતાએ તેમના બાળકો માટે પ્રેમ અને સલામતીની ભાવનાવાળુ વાતાવરણ તૈયાર કરી વિકસાવવું જરૂરી છે.
• ખોરાક,રહેઠાણ અને માંદગીની સારવારના સામાજીક સુરક્ષા ધારા હેઠળ બાળક મુક્ત મને હરીફરી શકે તેવી સવલતો આપવી.

• મફત શિક્ષણ પુરૂ પાડવુ.
• ,રમતગમત અને મુકત વિહારની પુરેપુરી તકો મળે તે જોવુ.
• પોતાના નામ સાથેનું નાગરિકત્વ મળવુ જોઈએ,
• અપંગ બાળકને મળતા તમામ સારવાર મળે અને તમામ લાભો મળતા હોવા જોઈએ. –
• તરછોડેલા બાળકો ને તે જ સમયે રક્ષણ અને હુંફ મળે તે જોવુ.

• સમાજનો ઉપયોગી સભ્ય થઈ શકે. અને સાથે તદુરસ્તીનો પણ વિકાસ થાય તેમજ તેની સ્વતંત્રતા અને મોભાને પણ સચવાય તે રીતે સમાજમાં સ્થાન મેળવે. એટલે કે સામાજીક દરજજો મેળેવે તેવુ હોવુ જોઈએ.
• સમજણમાં સહનશકિતમાં લોકોના મિત્રતા,શાંતિ અને બધા સાથે ભાઈચારાની ભાવના રાખવી જોઈએ.♦ રંગભેદ,જાતીભેદ,ધર્મભેદ,જ્ઞાતિભેદ,વિના સમાજમાં અને દેશમાં એક અંગ તરીકે ના હકકો ભોગવે તે માટે જોવુ જોઈએ.

➡️પ્ર.5નીચેની વ્યાખ્યા આપો. (કોઇ પણ છ)6X2=12

➡️1.કાઉન્સીલીંગ,

• કાઉન્સિલિંગ એક પ્રકારની સહાયતા પ્રક્રિયા છે જેના માધ્યમથી વ્યક્તિઓ અથવા સમુદાયોને માનસિક અથવા સામાજિક સમસ્યાઓનો સમાધાન અને સહાયતા મળે છે. આ પ્રક્રિયા વૈયક્તિક અથવા સામાજિક સમસ્યાઓ, સ્ટ્રેસ, માનસિક સ્વાસ્થ્ય, સંબંધો, કરિયર પર ચિંતાઓ, સ્વાર્થ અને અન્ય વિવિધ વિચારો સાથે સાહચર્ય આપે છે. કાઉન્સિલર્સ સામાજિક અને માનસિક સામર્થ્ય વિકસાવવા માટે અને વ્યક્તિગત સમસ્યાઓની સમજ માટે મદદ કરવા માટે તાત્પર્ય રાખે છે.

➡️2.ચાઇલ્ડ એમ્બુઝ, (CHILD ABUSE :)

• ચાઇલ્ડ એબ્યુઝ એ બાળકો અને યુવાનોના ખરાબ સલામતી, સ્વાસ્થ્ય અને વિકાસ પર અપાયકારી અસર પાડતી માનવ અધિકારોની શોષણ છે. આ અપરાધ વિવિધ રૂપોમાં થાય છે જે શિશુઓને યૌનસંબંધો, ઉપકરણો અથવા પોષણ માટે બળીરહિત રાજકોશ બતાવવા, હિંસાને વિવિધ રૂપોમાં વપરાશ કરવાનો પ્રયત્ન, અસ્પૃશ્ય માટે શિકારી બનાવવા અથવા માનસિક અને યૌનિક કરિશ્માઓનો ઉપયોગ કરવાની છે. આ પ્રક્રિયાઓ શિશુઓને શારીરિક, માનસિક, અને સામાજિક દુર્બળતામાં ડીપ અસર કરી શકે છે અને તેના અસરો લંબાવધી સુધારી શકતા નથી. ચાઇલ્ડ એબ્યુઝનો પરોક્ષ અથવા સીધું શિકાર થવું બચ્ચાની સમજ અને આદરણીય સ્થિતિ માટે અને તેને પ્રતિબંધિત કરવા માટે સમાજ અને સરકારી સંસ્થાઓની જવાબદારી છે.

➡️3.એક્સક્લુઝીવ બેસ ફોડીંગ,

એકસક્લુઝીવ બ્રેસ્ટફીડિંગ (Exclusive Breastfeeding) ની વ્યાખ્યા:

• એકસક્લુઝીવ બ્રેસ્ટફીડિંગ એ એવી સ્થિતિ છે, જેમાં બાળકને તેના જીવનના પ્રથમ છ મહિનામાં માત્ર માતાનું દૂધ જ આપવામાં આવે છે અને તેના ઉપરાંત કોઈપણ પ્રકારના બીજા ખોરાક, પાણી, જ્યુસ, સારા કે પીણાં (હાંલકે વિટામિન, ખનિજ, અને દવાઓ સિવાય) આપવામાં આવતા નથી.
• આ પદ્ધતિની ભલામણ વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠન (WHO) અને યુનિસેફ દ્વારા કરવામાં આવે છે, કારણ કે તે બાળકના યોગ્ય વિકાસ, પોષણ, અને રોગપ્રતિકારક શક્તિ માટે અતિઆવશ્યક માનવામાં આવે છે.

➡️4.ટોન્સલાઇટીસ

ટોન્સિલાઇટિસ એ ટોન્સિલ્સની સોજો અથવા ચેપ છે, જે સામાન્ય રીતે બેક્ટેરિયલ અથવા વાયરસના ચેપના કારણે થાય છે. ટોન્સિલ્સ ગળાના પાછળના ભાગમાં આવેલ લિમ્ફ નોડ્સના જોડા છે, જે શરીરના રોગપ્રતિકારક તંત્રનો એક ભાગ છે અને ચેપ સામે રક્ષણ આપે છે. ટોન્સિલાઇટિસના લક્ષણોમાં ગળામાં દુખાવો, ગળાના પાછળના ભાગમાં લાલાશ અને સોજો, તાવ, અને ગળામાં દુઃખાવું, અને ગળાને કારણે ગળેલું થઈ જવું સામેલ છે.રનો સંપર્ક કરી યોગ્ય સારવાર લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

➡️5.ન્યુબોર્ન,

• જન્મથી ૨૮ દિવસ સુધીની ઉમરના શિશુ ને નવજાત શિશુ કહેવામાં આવે છે.
• ન્યુબોર્ન એ તે બાળકને કહેવાય છે, જેનો જન્મ તાજેતરમાં થયો હોય અને જે જન્મ પછીના પ્રથમ 28 દિવસ સુધીના જીવનમાં હોય. આ સમયગાળો “નિયોનેટલ પિરિયડ” (Neonatal Period) તરીકે પણ ઓળખાય છે. આ સમયગાળો બાળકોના જીવનમાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે આ દરમિયાન તેમના શારીરિક અને માનસિક વિકાસમાં ઝડપી પરિવર્તનો અને સ્થિરતા જોવા મળે છે.

➡️6.એનીમીયા,

• એનિમિયા (Anemia) એ એવી સ્થિતિ છે જેમાં રક્તમાં પૉશકદ્રવ્યોની ઉણપ થાય છે, ખાસ કરીને હિમોગ્લોબિનની. હિમોગ્લોબિન એ લોહીમાં એક પ્રોટીન છે જે ઓક્સિજનની પરિવહન માટે જવાબદાર છે. જ્યારે હિમોગ્લોબિનનું સ્તર ઓછું હોય છે, ત્યારે શરીરનાં વિવિધ અવયવોને પૂરતું ઓક્સિજન મળતું નથી, જેનાથી થાક, નબળાઈ, અને ચક્કર આવવા જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે.

એનિમિયાના મુખ્ય પ્રકારો આ પ્રમાણે છે:

1. લોહીની ઉણપવાળી એનિમિયા (Iron-deficiency anemia): લોહીમાં લોહીની ઉણપ થવાથી થાય છે.
2. વિટામિનની ઉણપવાળી એનિમિયા: વિટામિન B12 અથવા ફોલેટની ઉણપના કારણે થાય છે.
3. એપ્લાસ્ટિક એનિમિયા (Aplastic anemia): હાડકાંની મજ્જા (Bone marrow) લોહી બનાવવામાં અસક્ષમ થઈ જાય ત્યારે થાય છે.
4. હેમોલિટિક એનિમિયા (Hemolytic anemia): રક્તકણો નાશ પામતા હોવાથી થાય છે.
5. સીકલ સેલ એનિમિયા (Sickle cell anemia): આ સજીવન ઇરોબિનોપથી થતી છે અને આ ડીચર્ડ હિમોગ્લોબિનના કારણે રક્તકણો વિકૃત હોય છે.

• એનિમિયાની સારવારનો આધાર તેના કારણ પર છે. જેમ કે, લોહીની ઉણપવાળી એનિમિયા માટે લોહીનો પૂરવઠો કરવામાં આવે છે, જ્યારે વિટામિનની ઉણપવાળી એનિમિયાના સારવાર માટે વિટામિનનાં પૂરવઠા કરવામાં આવે છે.
• જરૂરી પરીક્ષાઓ અને ડોકટરની સલાહ સાથે એનિમિયાના સમર્થક ઉપચાર લેવા જોઈએ.

➡️7.ઓટાઇટીસ મીડીયા

• ઓટાઈટિસ મીડીયા એ કાનની મધ્ય ભાગની (મિડલ ઈયર) સોજો અથવા ચેપ છે, જે સામાન્ય રીતે બેક્ટેરિયલ અથવા વાયરસના ચેપના કારણે થાય છે. કાનની મધ્ય ભાગમાં સ્વરતમ્બી (Eustachian tube) અને કાનના પડદાને (eardrum) જોડતી જગ્યા છે, જ્યાં ચેપ અથવા પ્રવાહી એકઠું થાય છે.
• આ સ્થિતિ ખાસ કરીને બાળકોમાં સામાન્ય છે અને તેનાથી કાનમાં દુખાવો, ઉંચું તાવ, સુવાઈમાં તકલીફ, અને કાનમાંથી પ્રવાહનું નિસ્રણ જેવા લક્ષણો થઈ શકે છે. ઓટાઈટિસ મીડીયાનો ઉપચાર સામાન્ય રીતે એન્ટીબાયોટિક્સ, પેઇન રિલીવર્સ, અને કેટલાક કિસ્સાઓમાં, શસ્ત્રક્રિયા દ્વારા થાય છે. પર ચાલવું જરૂરી છે.

➡️8.એડોકોલન

• એડોલેસન્સ એ માનવ વિકાસનો એક તબક્કો છે, જે બાળકપણાથી પુખ્તાવસ્થાની તરફના સંક્રમણની વિશિષ્ટ અવસ્થાને દર્શાવે છે. આ અવસ્થા શારીરિક, માનસિક, સામાજિક, અને ભાવનાત્મક પરિવર્તનોની વેગવંતુ પ્રક્રિયા સાથે જોડાયેલી છે. સામાન્ય રીતે, એડોલેસન્સ 10 થી 19 વર્ષની ઉંમર સુધીનો સમયગાળો હોય છે, જે દરમિયાન હોર્મોનલ ફેરફારો, જાતીય વિકાસ, અને વધતી સોજાનુમાથી શરૂ કરીને વ્યક્તિના સંપૂર્ણ સ્વતંત્ર અને પુખ્ત વ્યક્તિત્વની રચના થાય છે.
• વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠન (WHO) દ્વારા 10 થી 19 વર્ષની ઉંમરના લોકોને એડોલેસન્ટ (adolescents) તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે.

➡️પ્ર.6 અ. નીચેની ખાલી જગ્યા પૂરો. 05

અ. બાળકનું વજન જન્મ પછી__મહિને ડબલ થાય છે. 6

બ. જન્મથી ૨૮ દિવસ સુધીની ઉમરના શિશુને ન્યુબોર્ન બેબી કહેવાય છે.

ક. વર્ટીબ્રામાંથી મેનેન્જીસ બહાર આવી જાય તે કંડીશનને_કહેવાય છે. મેનીગોસેલ

ડ. બાળકમાં કરમીયાના ચેપ માટે_દવા વપરાય છે. આલ્બેન્ડાઝોલ

ઇ. પોસ્ટીરીયર ફોન્ટાનેલ દોઠમાસ માસે પુરાય છે.

➡️બ. નીચેના પૂર્ણ રૂપ લખો 05

અ. MTP-MEDICAL TERMINATION OF PREGNANCY

બ. PEM- PROTEIN ENERGY MALNUTRITION

ક. ORS-ORAL REHYDRATION SDUTION

ડ. IMR- INFENT MORTALITY RATE

ઈ. IMNCI-INTEGRATED MANAGEMENTOF NEONATAL & CHILDHOOD LLLNESSES

➡️ક. નીચેના વિધાનો ખરાં છે કે ખોટા તે લખો. 05

અ. તરૂણાવસ્થાનો સમયગાળો ૧૧ થી ૧૭ વર્ષનો હોય છે. ❌

બ. ઓરીની રસી બાળકોને ૯ માસે આપવામાં આવે છે. ✅

ક. બ્રેસ્ટ ફીડીંગ પછી બાળકને બપિંગ કરવુ જોઇએ. ✅

ડ. સ્કીન ઇન્ફેકશનમાં ORS આપવામાં આવે છે. ❌

ઇ. છ માસનું બાળકં બેસી શકે છે. ✅